PSYCHOGERIATRIE & DIEREN IN HET VERPLEEGHUIS. drs. Lonneke Schuurmans specialist ouderengeneeskunde bioloog

Transcriptie

1 PSYCHOGERIATRIE & DIEREN IN HET VERPLEEGHUIS drs. Lonneke Schuurmans specialist ouderengeneeskunde bioloog

2 Opbouw Deel 1: psychogeriatrie definitie dementie ziektenbeelden fases van dementie probleemgedrag bij dementie interventies Deel 2: dieren in het verpleeghuis literatuurstudie robotherapy & pluche dieren

3 Deel 1: Psychogeriatrie

4 Mevr. Thoonen 82 jaar slechthorend en slechtziend Alzheimer dementie verblijft op een PG afdeling niet mobiel: rolstoel of bed contractuur van een hand probleemgedrag: onrust en roepgedrag, weinig initiatief, apathie dementiefase: leeft in het verleden, taalbegrip nog intact.

5 Wat is dementie? een syndroom met: geheugenstoornissen én cognitieve stoornissen afasie: verstoorde taalfunctie en/of begrip apraxie: stoornis in handelingen agnosie: stoornis in herkennen van objecten stoornis in uitvoerende functies consequenties: problemen in werk, sociale activiteiten, relaties verschil met voormalig niveau van functioneren

6 Oorzaken van dementie infecties: HIV, neurosyphillis, Lyme, Creutzfeld-Jacob metabole oorzaken: anemie, vitamine tekorten, schildklierproblemen toxische oorzaken: alcohol (ziekte van Korsakov), zware metalen, medicatie psychiatrische oorzaken: depressie neurologische beelden: MS, Parkinson, Huntington progressieve degeneratieve aandoeningen: ziekte van Alzheimer vasculaire dementie lewy body dementie frontotemporale dementie

7 Ziekte van Alzheimer (AD) (1) 70% van nieuwe gevallen (RIVM) neerslagen van eiwit (amyloid) in hersencellen begin meestal tussen jaar geleidelijk progressief beloop jongere leeftijd = sneller beloop kleine erfelijke component toename van afhankelijkheid

8 Ziekte van Alzheimer (2) beginfase: korte termijn geheugen moeite met: TV kijken, gesprek volgen, plannen maken, beslissingen nemen, problemen oplossen karakterveranderingen middenfase: oriëntatiestoornissen: tijd, plaats, persoon afasie, agnosie, apraxie oordeels- en kritiekvermogen gestoord stemmingswisselingen lichamelijke problemen: incontinentie, vermagering eindfase: geheel afhankelijk, bedlegerig, verlies van spraak en contact, lichamelijke complicaties

9 Vasculaire dementie (VD) (1) 15% van de nieuwe gevallen (RIVM) doorbloedingsstoornissen in hersenen CVA (herseninfarct/hersenbloeding) TIA (transient ischemic attack) zelfde risicofactoren als hart- en vaatziekten begin jaar mengbeeld met AD mogelijk

10 Vasculaire dementie (2) beloop: abrupt begin stapsgewijze achteruitgang symptomen: geheugenproblemen minder op voorgrond cognitieve stoornissen meer op de voorgrond: afasie, apraxie, agnosie apathie (verminderd initiatief) traagheid van informatieverwerking lichamelijke problemen: parese of loopstoornissen parkinsonisme urine-incontinentie vaak lang bewustzijn van achteruitgang emotionele labiliteit

11 Lewy Body dementie (DLB) stapeling van Lewy bodies in het brein pathologie vergelijkbaar met ziekte van Parkinson parkinsonachtige klachten (parkinsonisme) maskergelaat, stijfheid, tremoren, traagheid, loopstoornis sterke schommelingen in cognitief functioneren: subtiel: kortdurend minder alert ernstig: verlies bewustzijn visuele hallucinaties slaapstoornis: actief beleven van dromen

12 Frontotemporale dementie (FTD) Ziekte van Pick jaar frontaalkwab degeneratie symptomen: impulsief en onaangepast gedrag ontremd eetgedrag stereotiepe gedragingen & dwanghandelingen karakterverandering gedragsproblemen: agressie subtype: progressieve afasie

13 Ziekte van Korsakov alcoholdementie oorzaak: ernstig thiamine (vit B1) gebrek bij alcoholisten symptomen: geheugenverlies (KTG & LTG) confabuleren: eerlijk liegen, gokken = waarheid oriëntatiestoornis (tijd, plaats, persoon) gedragsproblemen: apathie, agressie, dwangmatigheid niet progressief structuur! (concreet, kort, consequent en continu)

14 Fases van dementie (1) fase 1: bedreigde ik besef van achteruitgang gevoel van onveiligheid en angst, verminderd eigenwaarde en zelfvertrouwen rouwproces realiteitsoriëntatie training (ROT) fase 2: verdwaalde ik besef gaat langzaam weg, heden en verleden lopen door elkaar herbeleven van negatieve levenservaringen angst door onbegrip over wereld om hen heen valideren

15 Fases van dementie (2) fase 3: verborgen ik steeds moeilijker om zich uit te drukken nog wel behoefte aan contact vaak gevoel van isolement valideren, proberen contact te maken fase 4: verzonken ik totaal hulpbehoevend vaak foetushouding vooral lichamelijke factoren bepalen welbevinden zintuiglijke ervaring van de wereld snoezelen Belangrijk: in welke fase zit mevr. Thoonen?

16 Probleemgedrag bij dementie (1) apathie: verminderd initiatief en contact, wegzakken in slaap/sufheid wordt vaak over het hoofd gezien! roepgedrag: overprikkeling onderprikkeling kan verslavend werken agitatie: onrust: verbaal (geluiden/praten), lichamelijk (tikken, lopen etc). agressie: kleine groep, maar veel impact vaak tijdens de zorg

17 Probleemgedrag bij dementie (2) lichamelijke oorzaak (pijn, jeuk, obstipatie) uiting van onvervulde behoefte ( unmet needs model) lichamelijk of psychisch evolutionaire fight or flight principe zorg/contactmomenten worden als bedreigend gezien overtrokken reactie op kleine stress-situaties ( catastrophic reactions voor wie is het een probleem?

18 Interventies bij dementie medicatie: remmen van dementieproces (beginfase) beïnvloeding van nevensymptomen zoals angst, wanen/hallucinaties, depressie psychosociale interventies video-interactiebegeleiding benaderings- en begeleidingsadviezen psycholoog individueel activiteitenplan prettige en passende woonomgeving

19 Deel 2: dieren in het verpleeghuis

20 Inleiding A small pet animal is often an excellent companion for the sick, for long chronic cases especially. A pet bird in a cage is sometimes the only pleasure of an invalid confined for years to the same room. If he can feed and clean the animal himself, he ought always to be encouraged to do so. Florence Nightingale, 1860

21 Inleiding animal assisted therapy (AAT) 1960: kinderpsychiater Levinson fysiologisch: 1984: bloeddrukverlaging bij aaien hond 1995: overleving na hartinfarct hoger met huisdier 2000: veranderde hormoonspiegels bij aaien hond psychologisch: 1989: > 65 jr minder depressie met huisdier 1999: > 65 jr langer behoud ADL met huisdier

22 Actueel van mij mogen de dieren hier blijven! (ED 6/2/09) huisdieren in verpleeghuizen, doen! (IDé, 12/2008) verpleeghuis Kerkrade neemt paard en eigenares op (L1 12/2008) mensen kennen Safira inmiddels beter dan mij (BD 23/11/09) zorgboederijen van groeiende betekenis (11/2008) zorgdier als therapie voor dementen Midden-Brabant (BD 11/10/08) knuffelen met kameel als therapie (AD 03/06/08) kat Oscar ruikt of de dood langs komt (NRC 26/07/07)

23 Vraagstelling Is er empirisch bewijs voor een meerwaarde van animal-assisted therapy in het verpleeghuis? Welke uitkomstmaten zijn gebruikt in de beoordeling van AAT en wat is hun effect? Is er een plek voor AAT bij bewoners van een psychogeriatrische afdeling?

24 Resultaten studies (1/2) auteur, jaar Fick, 1993 Crowley- Robinson, 1996 Kaiser, 2002 McCabe, 2002 N diagnose interventie uitkomst resultaat 36 niet vermeld groepsactiviteit met en zonder hond 95 niet vermeld inwonende of bezoekende hond controle: alleen bezoek vrijwilliger 6 somatische bezoek hond diagnose, bezoek vrijwilliger geen dementie 22 dementie, speciale unit sociale interactie stemming sociale interactie verbale interactie 2x verhoogd met hond inwonende hond geeft verbetering op meer dimensies dan andere interventies behalve het gedrag aaien (meer bij hond), is overige interactie gelijk inwonende hond probleemgedrag probleemgedrag overdag significant verlaagd met hond

25 Resultaten studies (2/2) auteur, jaar Banks, 2002 Edwards, 2002 Richeson 2003 Colombo, 2006 N diagnose interventie uitkomst resultaat 45 somatische diagnose, geen dementie 62 dementie, speciale unit 17 dementie, speciale unit 144 geen dementie of ernstige somatiek 1x per week of 3x per week AAT (hond) controlegroep (geen AAT) aanwezigheid van een aquarium in de eetkamer dagelijks AAT (hond) in een groepssessie van een uur kanarie plant controlegroep eenzaamheid voedingsintake gewicht bijvoeding agitatie sociale interactie medicatie kwaliteit van leven psychische klachten AAT geeft vermindering van eenzaamheid, frequentie maakt niet uit voedingsintake en gewicht nemen toe met aquarium, benodigde bijvoeding daalt agitatie neemt af en sociale interactie toe met AAT, effect verdwijnt bij stoppen geen verschil in medicatie verbetering van kwaliteit van leven en vermindering van psychische klachten in groep met kanarie

26 Kernpunten: AAT in het verpleeghuis stimulus voor aandacht en gesprekken aaien als belangrijke meerwaarde intensiteit maakt niet uit positieve effecten op personeel kostenbesparing?

27 Kernpunten: AAT bij dementie complementaire therapie stimulatie en dagbesteding snoezelen universele taal kleinschalig wonen / wonen als thuis

28 Veiligheid en hygiëne letsel door bijten of krabben, allergie, verspreiden van parasieten of zoönosen goede hygiëne en veterinaire controle goed getrainde en gesocialiseerde dieren alternatieven bij allergie: pluche dieren robotdieren

29 Robotherapy & pluche dieren auteur, jaar Tamura, 2004 Libin, 2004 Banks, 2008 N diagnose interventie uitkomst resultaat 13 dementie pluche beweegbare speelgoedhond AIBO (robot hond) 9 dementie blootstelling aan pluche kat of Robocat 38 geen dementie (robot kat) hond AIBO controlegroep interactie met de stimulus agitatie stemming eenzaamheid de pluche hond lokt meer interactie uit dan AIBO beide katten zijn vergelijkbaar in effect: verbetering op stemming en agitatie eenzaamheid verminderd bij zowel hond als AIBO

30 Aanbevelingen AAT: Ja! positieve effecten zowel bij somatiek als PG kleinschalig wonen / wonen als thuis snoezelen AAT kan ook simpel! goede afspraken omtrent verantwoording individuele afstemming dieren opnemen in biografie / zorgleefplan

31 Meer info? specials: omgaan met dementie: belevingsfasen, valideren, ROT en snoezelen aaien als therapie (AAT) ZZPs zorgplan mail: