determinanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie?

Transcriptie

1 determinanten van agressie bij dementie: mogelijkheden tot preventie? Lonneke Schuurmans, Stichting de Zorgboog Bakel Interregionaal symposium NVVA, 7 april 2009

2 Opbouw Agressie bij dementie definitie & prevalentie relevantie theoretische basis preventie bij agressie Literatuurstudie waar of niet waar? bespreking determinanten Preventie bij agressie!

3 Definitie & prevalentie Patel and Hope (1992): An overt act, involving the delivery of noxious stimuli to (but not necessarily aimed at) another organism, object or self, which is clearly not accidental. Prevalentie: Nederland: (Zuidema, 2007) verbale agressie: 33% fysieke agressie: slaan 13%, krabben 8%, schoppen 7%, bijten 3% Internationaal: (Talerico, 2000) extramuraal: 55-65% intramuraal: fysieke agressie 14-51%, verbale agressie 25-66%

4 Relevantie overbelasting mantelzorger: burnout, depressie, stress vroegtijdige opname in verpleeghuis toepassen van fixatiemiddelen of psychofarmaca verhoogd risico op ouderenmishandeling risico op (ernstige) verwondingen verhoogde kosten: 1 punt > NPI = 400 dollar!

5 Theoretische basis samenspel stabiele factoren en veranderbare factoren catastrophic reactions unmet needs model fight or flight principe

6 Preventie bij agressie? op zoek naar beïnvloedbare determinanten! literatuurstudie

7 Waar of niet waar? Agressie bij dementie komt vaker voor bij mannen.

8 patiënt factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen oudere leeftijd 3/13 mannelijk geslacht 7/13 testosteron hypothese? mantelzorger hypothese? blanke ras 0/3 ongehuwd 1/2 premorbide agressie 2/3

9 Waar of niet waar? Lichamelijke klachten kunnen agressie veroorzaken.

10 somatische factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen slaapstoornis 3/3 moe = prikkelbaar moe = mindere prestaties? pijn 1/2 pijndiagnose zelfbeschermende reactie? gevolg van stress? obstipatie 1/1 bijwerking psychofarmaca? unmet needs? stress door behandeling? infectie (uwi/lwi) 0/1

11 Waar of niet waar? Agressie bij dementie komt meer voor naarmate het dementieproces verder gevorderd is.

12 dementie factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen type dementie 0/3 alleen AD en VD, geen FTD ernst dementie 6/13-1/13 afasie (receptief) 2/3 misinterpretatie? unmet needs? meetinstrument? voldoende functies voor agressie? proxy voor andere determinanten? ADL afhankelijkheid 5/7 verlies autonomie? meer registratie? benadering tijdens zorg?

13 Waar of niet waar? Het hebben van een depressie is een voorspeller voor agressie bij dementie.

14 psychische factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen depressie 7/9 atypische presentatie? onderbehandeld? zelfde pathofysiologie? psychose hallucinaties wanen 2/2 4/5 6/6 agitatie 3/3 meetinstrument? voorbode? misinterpretatie situaties? (dreiging)

15 Waar of niet waar? Serotonine is geassocieerd met het ontstaan van agressie bij dementie.

16 biologische factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen [serotonine] 3/3 synthese, werking, afbraak rol voor SSRI s? dopamine 1/1 DRD1 B2/B2 gen via psychose? Apo E4 1/1 ernstiger beloop AD, dus meer agressie? breinschade 1/1 anterior temporaal, frontaal en parietaal

17 Waar of niet waar? Agressie treedt vaak op tijdens ADL zorg momenten.

18 externe factoren Determinant Studies (+/n) opmerkingen ADL zorg (persoonlijke ruimte) 3/3 (2/2) bedreigend? houding zorgverlener fixatie 3/3 reële bedreiging?! gesloten afdeling 1/1 bedreigend? antipsychotica 4/6 reden van voorschrijven? dus geen effect? sederend effect? antidepressiva -1/1 wel effect? depressie of serotonerg? Voorspellers van agressie bij dementie (Ryden): op een gesloten afdeling verblijven geen antidepressivum krijgen wel een anxiolyticum of antipsychoticum krijgen gefixeerd worden

19 Preventie bij agressie! identificeer en behandel: lichamelijke klachten: pijn, obstipatie slaapproblemen depressie gebruik antipsychotica alleen bij (echte) hallucinaties of wanen overweeg een proefbehandeling SSRI s gebruik geen fixatie bij agressie opties om communicatie te verbeteren (logopedie) PDL benadering van ADL zorg (psycholoog, ET, FT) denk aan verstorende omgevingsfactoren (visus/gehoor) accepteer dat agressie kan optreden bij dementie