Oorzakelijkheid in het verzekeringsrecht

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar Oorzakelijkheid in het verzekeringsrecht Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Tolpe Alexander (studentennr ) Promotor: Prof. Dr. Bernauw Kristiaan Commissaris: Prof. Rogge Jean

2

3 Woord vooraf Ik moet eerlijk toegeven dat ik bij de vraag van vrienden en collega s naar het onderwerp van mijn masterproef, lang geen volledig helder antwoord klaar had. Ik had mezelf vooropgesteld om mijn masterproef over een intellectueel uitdagend onderwerp te schrijven. Een combinatie van de complexiteit van het oorzakelijkheidsvraagstuk met de interessante rechtstak van het verzekeringsrecht leek alvast aan deze beschrijving te beantwoorden. Mede door het feit dat deze elementen nog niet echt diepgaand aan bod waren gekomen in mijn opleiding, bleef het bij de invulling van dit onderwerp echter lang bij vraagtekens. Met de niet aflatende steun van mijn omgeving en de nodige portie doorzettingsvermogen werden de vraagtekens uiteindelijk toch steeds meer omgezet in alinea s. Nu er met dit resultaat een einde komt aan mijn rechtenopleiding, wil ik echter vooral van deze bladzijde gebruik maken om enkele mensen te bedanken. In de eerste plaats wens ik mijn promotor en commissaris, Prof. Dr. Kristiaan Bernauw en Prof. Jean Rogge, te bedanken voor de mogelijkheid om over dit uitdagend onderwerp te schrijven. Daarnaast wens ik ook mijn collega-rechtenstudenten, vrienden en vriendin te bedanken voor hun luisterend oor, inbreng en peptalk. Mijn grootste betoon van dank gaat echter uit naar mijn ouders. Enerzijds hebben zij mij de kans gegeven om mijn rechtenstudie aan te vatten. Anderzijds had ik deze opleiding zonder hun steun ook niet tot een einde kunnen brengen.

4

5 Inhoudsopgave Inleiding... 1 DEEL 1: Oorzakelijkheid en de invulling van een oorzakelijk verband... 3 HOOFDSTUK 1: Algemene situering van oorzakelijkheid... 3 AFDELING 1: Leerstuk van de oorzakelijkheid... 3 AFDELING 2: Algemene uitlegging van het begrip oorzaak... 3 HOOFDSTUK 2: Situering van oorzakelijkheid in een juridische context... 5 HOOFDSTUK 3: Invulling van een oorzakelijk verband in een juridische context... 6 AFDELING 1: Feitelijke oorzakelijkheid... 6 AFDELING 2: Juridische oorzakelijkheid Principe Equivalentietheorie... 9 DEEL 2: Oorzakelijkheid in het verzekeringscontractenrecht HOOFDSTUK 1: In de context van de secundaire verbintenis AFDELING 1: Situering van oorzakelijkheid Algemene situering Verval van dekking (vs uitsluiting uit de dekking) Wanneer? Conventionele dekkingsvervallen (artikel 65 W. Verz.) Grove schuld en opzet AFDELING 2: Invulling van het oorzakelijk verband Geen argumenten voor een autonome invulling Tussenkomst wetgever in uitzonderlijke gevallen HOOFDSTUK 2: In de context van de primaire dekkingsverbintenis HOOFDSTUK 3: Situering en relevantie van oorzakelijkheid binnen de primaire dekkingsverbintenis AFDELING 1: Oorzakelijk verband gevaar schade Situering van de oorzakelijkheid Impact op de dekkingsverbintenis AFDELING 2: Meervoudige (feitelijke) oorzakelijkheid Situering van de oorzakelijkheid Impact op de dekkingsverbintenis Andere dimensies van het verzekerde risico AFDELING 3: Impact van de bewijslastverdeling HOOFDSTUK 4: Invulling van de oorzakelijkheid AFDELING 1: Oorzakelijkheid gekwalificeerd in de verzekeringswetgeving I

6 1.1 Afwezigheid van een basisbepaling Wettelijke kwalificatie van het oorzakelijk verband AFDELING 2: Contractuele kwalificatie van het oorzakelijk verband AFDELING 3: Vergelijking met ruimere vormen van samenhang Algemene situering Betrokkenheidsvereiste (bv. artikel 29bis WAM) Omstandigheidsvereiste (bv. verplichte dekking tegen brand en ontploffing) AFDELING 4: Verder aanknopingspunt? Vrij in te vullen norm Aanknoping mogelijk bij verschillende oorzakelijkheidstheorieën Theorie van de causa proxima Theorie van de adequate oorzaak Theorie van de efficiënte of beslissende oorzaak De theorie van de toerekening naar redelijkheid Theorie van de rechtstreekse en onmiddellijke gevolgen Wat bepaalt de Belgische verzekeringsrechtelijke rechtspraak en rechtsleer? Algemene vaststelling Beoordeling AFDELING 5: Ruimte voor een autonome invulling in Belgisch verzekeringsrecht? Waarom geen autonome invulling? Waarom wel autonome invulling? Rechtsfilosofische invalshoek Vergelijkbare vraagstelling in de rechtstak van het strafrecht Verschillend uitgangspunt bij de oorzakelijkheidsafweging a) Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht b) Primaire dekkingsverbintenis van de verzekeraar Relevantie van de problematiek van meervoudige oorzakelijkheid HOOFDSTUK 5: Concrete toetsing van de equivalentieleer AFDELING 1: Oorzakelijk verband gevaar schade Principe Beoordeling Objectief toerekeningscriterium (Te) ruim toerekeningscriterium? a) Conceptueel b) Aansprakelijkheidsrecht vs verzekeringscontractenrecht c) In combinatie met bewijslastverdeling II

7 AFDELING 2: Pluraliteit van (feitelijke) oorzaken Principe Beoordeling AFDELING 3: Verschillende hypotheses Effect van de dekkingsomschrijving Equivalentieleer a) Algemeen b) Afwijking via wettelijke of contractuele bewoordingen c) Beoordeling Vergelijking met andere oorzakelijkheidstheorieën Opeenvolging van oorzaken Omschrijving + voorbeeldsituatie Equivalentieleer (transitiviteit) Vergelijking met andere oorzakelijkheidstheorieën Samenwerking van oorzaken Omschrijving + voorbeeldsituatie Equivalentieleer (geen ventilatie van de schade) a) Principe b) Correcties Vergelijking met andere oorzakelijkheidstheorieën Cumulatieve veroorzaking Omschrijving + voorbeeldsituatie Probleem bij een strikte toepassing van de equivalentieleer Correcties? Hypothetische veroorzaking Omschrijving + voorbeeldsituatie Probleem bij een strikte toepassing van de equivalentieleer Correcties? Algemeen besluit Toekomstperspectief invulling primaire dekkingsverbintenis Bibliografie III

8 IV

9 Inleiding Historisch gezien is het leerstuk van de oorzakelijkheid een gegeven dat de mensheid al altijd heeft gefascineerd. 1 Zo stelde ARISTOTELES reeds dat niets onmogelijk ooit iets kan veroorzaken. Iets volgt altijd uit iets anders en moet in die zin door dit iets anders zijn veroorzaakt. Het onderzoeken van het leerstuk van de oorzakelijkheid is allerminst een eenvoudige opdracht en komt in die zin ook niet zonder enige uitdaging. Dit geldt des te meer voor de vraag naar oorzakelijkheid in het recht. Bij deze vraag wordt doorgaans spontaan gedacht aan de rechtstak van het (buitencontractueel) aansprakelijkheidsrecht en in mindere mate ook aan het strafrecht. Daar wordt de problematiek vaak als gecompliceerd en onduidelijk beschouwd. Oorzaak en oorzakelijk verband zijn begrippen waaraan op uiteenlopende wijze theoretisch gestalte kan gegeven worden. De vraag wanneer er in een juridische context precies sprake is van een oorzakelijk verband kan dan ook op verschillende manieren worden beantwoord. Alvorens dieper te kunnen in gaan op oorzakelijkheid in het verzekeringsrecht, is het aangewezen een korte uiteenzetting te geven van de in België gemeenrechtelijke oorzakelijkheidsinvulling. Een eerste opzet van deze masterproef is om vervolgens te onderzoeken waar oorzakelijkheid zich situeert binnen de rechtstak van het verzekerings(contracten)recht. Bijgevolg was het voorafgaandelijk nodig om in de eerste plaats vanuit een helikoptervisie het verzekeringscontractenrecht te gaan bestuderen. Naast de situering wordt in deze masterproef in essentie stilgestaan bij de vraag naar de invulling van het oorzakelijk verband. Bij de afbakening heb ik naargelang de relevantie van deze vraag keuzes gemaakt waardoor in deze masterproef niet alle mogelijke oorzakelijke relaties even uitgebreid aan bod zullen komen. De vraag naar de invulling van het oorzakelijk verband lijkt het meest relevant in de context van de primaire dekkingsverbintenis van de verzekeraar. Verschillende Nederlandse auteurs stellen dat er voor het antwoord op die vraag altijd al sterk is gelet op de opvattingen die worden vooropgesteld in het extracontractueel aansprakelijkheidsrecht (en in mindere mate het strafrecht). 2 In de kern van de masterproef zal dan ook in hoofdzaak onderzocht worden in welke mate het aangewezen is om voor het Belgisch verzekeringscontractenrecht aanknoping te zoeken bij de in die andere rechtstakken algemeen aanvaarde oorzakelijkheidstheorie. Het alternatief lijkt een invulling eigen aan het verzekeringscontractenrecht. 1 J. ROZIE, J. en T. VANSWEEVELT, Causaliteit in Belgisch strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, NC 2014, A. BLOM, Causaliteit in het verzekeringsrecht, Rotterdam, Kluwer, 2006, 143 en daar vermelde literatuur. 1

10 Welke conceptuele en technische argumenten kunnen geformuleerd worden op grond waarvan deze overname nét wel of nét niet evident is? Leidt een dergelijke toepassing eventueel tot onaanvaardbare situaties of technische problemen? Als dat het geval zou zijn, moet dan opnieuw naar dezelfde rechtstak(ken) gekeken worden voor een oplossing? Zijn de gevolgen hetzelfde als een andere oorzakelijkheidstheorie wordt toepast? Op deze vragen kan alvast geen antwoord gezocht worden zonder de gemeenrechtelijke oorzakelijkheidstheorie eens los te laten op de oorzakelijkheidscontext in het verzekeringsrecht. Een belangrijk motief voor deze masterproef is de opmerkelijke vaststelling dat deze problematiek amper op algemene basis aandacht krijgt in de Belgische rechtspraak en rechtsleer. 3 Met deze masterproef wordt een poging ondernomen om aan deze lacune deels een invulling te geven. De bedoeling ligt vooral in het aantonen dat de vraag naar de manier waarop het oorzakelijk verband moet worden ingevuld wel degelijk een relevante problematiek is die dient te worden onderkend. 3 Een uitzondering hierop vormt (ondertussen) een bijdrage die vóór het afwerken van deze masterproef is verschenen. K. Bernauw, Oorzakelijkheid in verzekeringen, TPR 2014, p Met deze masterpoef werd echter een eigen en onafhankelijke poging ondernomen om aan deze problematiek invulling te geven. 2

11 DEEL 1: Oorzakelijkheid en de invulling van een oorzakelijk verband HOOFDSTUK 1: Algemene situering van oorzakelijkheid AFDELING 1: Leerstuk van de oorzakelijkheid Zoals in de inleiding reeds werd aangehaald, kon het leerstuk van de oorzakelijkheid doorheen de geschiedenis vanuit elke wetenschap op interesse rekenen. De mens is immers altijd al gefascineerd geweest door de vraag naar de oorzaak van bepaalde verschijnselen. Het leerstuk van de oorzakelijkheid of causaliteit vertrekt in wezen vanuit de veronderstelling dat bepaalde gebeurtenissen zich voordoen als gevolg van bepaalde andere gebeurtenissen die eerder in de tijd hebben plaatsgevonden. Een bepaalde gebeurtenis lijkt als een oorzaak te kunnen worden aangewezen als er door de werking van deze gebeurtenis een bepaalde verandering wordt teweeggebracht, die leidt tot de totstandkoming van een bepaald gevolg. 4 Een dergelijke gebeurtenis wordt ook wel eens als bewerkende oorzaak of causa efficiens aangeduid. 5 AFDELING 2: Algemene uitlegging van het begrip oorzaak Het spreekt voor zich dat in deze masterproef vooral de problematiek van de juridische oorzakelijkheid centraal komt te staan. Om de problematiek van de juridische oorzakelijkheid evenwel beter te kunnen schetsen, is het aangewezen om het ook in enkele alinea s te hebben over de uitlegging van het begrip oorzaak in het algemeen. Het begrip oorzaak wordt (in de wetenschappen) vaak uitgelegd aan de hand van de volgende (éénvoudige) stelling: A is oorzaak van E, indien A noodzakelijk en voldoende was voor E. 6 De voorwaarde dat A voldoende moet zijn voor E houdt in dat telkens zich een verschijnsel van het type A realiseert, er zich ook een verschijnsel van het type E moet voordoen. Vanuit die vaststelling worden in de wetenschap wetten geformuleerd die verschijnselen van verschillende types aan elkaar linken. Zo haalt M. VANQUICKENBORNE het voorbeeld aan dat telkens een koperen staaf wordt opgewarmd (verschijnsel type A), deze koperen staaf zal uitzetten en langer worden (verschijnsel type E). 7 De voorwaarde dat A noodzakelijk moet zijn voor E betekent dan weer dat in geval van 4 D.S. RAMBOCUS, Medische-Juridische causaliteit, Utrecht, Universiteit Utrecht, 1999, C. ASSER, A.S. HARTKAMP en C.H. SIEBURGH, Verbintenissenrecht. 1: De verbintenis in het algemeen, eerste gedeelte, Deventer, Kluwer, 2012, M. VAN QUICKENBORNE, De oorzakelijkheid in het recht van de burgerlijke aansprakelijkheid: een methodologische en positief-rechtelijke analyse, Brussel, Elsevier-Sequoia, Brussel, 1972, 9. 7 M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, 9. 3

12 afwezigheid van het verschijnsel type A, er zich in beginsel nooit een verschijnsel type E mag/kan voordoen. Het valt te benadrukken dat bovenstaande stelling een veréénvoudigde weergave is van de oorzakelijke betrekking. Zo gaat in werkelijkheid achter een bepaalde factor altijd een geheel van andere factoren schuil. Zo kan de vernietiging van een warenhuis (E) zijn oorzaak vinden in een brand (A). 8 Voor deze brand (A) kunnen opnieuw enkele oorzaken geformuleerd worden: kortsluiting (A1), ontvlambaar materiaal (A2) en de aanwezigheid van bepaalde tochtgaten (A3). Bovendien kunnen naast de brand (A) vaak ook nog verschillende andere (potentiële) oorzaken aangeduid worden: een instorting (B), een bombardement (C),. Achter deze oorzaken zal dan opnieuw een geheel van andere factoren schuilgaan (B1, B2, B3 en C1, C2, C3). Het gevolg E kan in die zin dus ontstaan of door A (A1, A2 en A3) of door B (B1, B2 en B3) of door C (C1, C2, C3). In een dergelijke situatie zijn zowel A (A1, A2, A3), B (B1, B2, B3) als C (C1, C2, C3) op zichzelf voldoende voor het ontstaan van E. Vanuit dit gegeven is A2 nu bovendien slechts een relatief noodzakelijke voorwaarde aangezien bij afwezigheid van A2, het gevolg E zich alsnog kan voordoen, wanneer bijvoorbeeld B1, B2 en B3 zich wel realiseren. In deze context kunnen nog twee hypotheses van elkaar onderscheiden worden: de situaties waarbij dit geheel van factoren gelijktijdig (en naast elkaar) aanwezig is en de situaties waarbij dit geheel van factoren niet gelijktijdig aanwezig is maar net na elkaar optreedt. Voor een verdere uiteenzetting van de onderlinge relaties tussen deze factoren kan verwezen worden naar een werk van M. VANQUICKENBORNE, waarin de auteur deze complexiteit (in de verschillende situaties), onder meer via een horizontaal en verticaal causale stamboom, verduidelijkt. 9 Ter afronding kunnen nog enkele vuistregels geformuleerd worden die men in de wetenschap indachtig is bij de aanname van een oorzaak-gevolg relatie 10. (1) Er moet in beginsel in tijd en ruimte een onmiddellijke samenhang bestaan tussen oorzaak en gevolg; (2) een bepaalde oorzaak moet altijd vóórafgaan aan een bepaald gevolg; (3) de samenhang tussen oorzaak en gevolg is in principe voortdurend; (4) een identieke oorzaak heeft in beginsel altijd een identiek gevolg en een identiek gevolg heeft in beginsel altijd een identieke oorzaak. 8 Dit voorbeeld werd gehaald uit: M. VAN QUICKENBORNE, De oorzakelijkheid in het recht van de burgerlijke aansprakelijkheid: een methodologische en positief-rechtelijke analyse, Brussel, Elsevier-Sequoia, 1972, Zie: M. VAN QUICKENBORNE, De oorzakelijkheid in het recht van de burgerlijke aansprakelijkheid: een methodologische en positief-rechtelijke analyse, Brussel, Elsevier-Sequoia, 1972, 11 en D.S. RAMBOCUS, Medische-Juridische causaliteit, Utrecht, Universiteit Utrecht, 1999, 26. 4

13 HOOFDSTUK 2: Situering van oorzakelijkheid in een juridische context De vraag naar de oorzaak is ook in het recht van essentieel belang. In het algemeen kan alvast gewezen worden op frequent voorkomende wettelijke bepalingen waar alleen al uit de gehanteerde bewoording ( veroorzaakt door, ten gevolge van, doordat, ) een bepaalde vereiste van oorzakelijkheid volgt. 11 In een poging tot een meer allesomvattende omschrijving, zou men kunnen stellen dat oorzakelijkheid in het recht neerkomt op het in een oorzaak-gevolg -verband brengen van bepaalde omstandigheden die in een specifieke norm staan omschreven. 12 Het uitwerking hebben van een norm (en de daaraan gekoppelde rechtsgevolgen) veronderstelt dus in bepaalde situaties een oorzakelijke relatie tussen de in die norm omschreven omstandigheden. De vraag hoe er aan dit oorzaak-gevolg -verband theoretisch gestalte wordt gegeven, komt later aan bod. Om de overgang te maken naar oorzakelijkheid in het verzekeringscontractenrecht, kan bij wijze van inleiding gewezen worden op enkele gekende oorzakelijkheidsvraagstukken die zich in andere rechtstakken stellen. Wanneer het gaat over oorzakelijkheid in de context van het recht, wordt er immers zo goed als automatisch teruggekoppeld naar het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. In de rechtsleer rond die rechtstak wordt de problematiek van het oorzakelijk verband als één van de meest complexe materies ervaren. 13 Een hoofdregel van het extracontractueel aansprakelijkheidsrecht is dat naar aanleiding van een bepaald schadegeval de benadeelde recht heeft op herstel als hij kan bewijzen dat hij vergoedbare schade heeft geleden en dat die schade in oorzakelijk verband staat met een tot aansprakelijkheid aanleiding gevend voorval (= onrechtmatige daad). 14 De artikelen 1382 en 1383 BW regelen de aansprakelijkheid van iedere mens voor de schade die werd veroorzaakt door zijn daad, nalatigheid of onvoorzichtigheid. Het bestaan van een oorzakelijk verband is in die zin dus naast fout en schade een aparte bestaansvoorwaarde voor het gegeven van de extracontractuele aansprakelijkheid. De vraag rijst in welke mate de foutieve gedraging, naast eventuele andere oorzaken, moet hebben bijgedragen tot het ontstaan van de schade opdat er sprake kan zijn van een oorzakelijk verband. Daarnaast kan gewezen worden op de rechtstak van het strafrecht waar onder meer het concept van de strafrechtelijke aansprakelijkheid of verantwoordelijkheid gesteund is op verschillende 11 D.S. RAMBOCUS, Medische-Juridische causaliteit, Utrecht, Universiteit Utrecht, 1999, J. ROZIE en T. VANSWEEVELT, Causaliteit in Belgisch strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, NC 2014, H. DE PAGE en R. DEKKERS, Traité élémentaire de droit civil belge, Brussel, Bruylant, 1964, 961; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek Buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, H. BOCKEN, I. BOONE en M. KRUITHOF, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, 8. 5

14 rechtsfiguren waarbij oorzakelijkheid op zijn beurt een doorslaggevende rol speelt. Zo kunnen er zowel duidelijke causaliteitsvraagstukken geformuleerd worden op het niveau van het misdrijf, de dader en de sanctie. Bij wijze van voorbeeld kan op het niveau van de omschrijving van het misdrijf gedacht worden aan de vereiste van een oorzakelijk verband in de context van gevolgmisdrijven. Gevolgmisdrijven zijn misdrijven waarbij het veroorzaken van een bepaald gevolg uitdrukkelijk als constitutief bestanddeel of als verzwarende omstandigheid in de delictsomschrijving is ingeschreven. 15 Er zal in die zin slechts sprake zijn van strafbaarheid of strafverzwaring in de mate dat er een oorzakelijk verband kan aangetoond worden tussen een bepaalde gedraging en dit bepaald gevolg. 16 HOOFDSTUK 3: Invulling van een oorzakelijk verband in een juridische context AFDELING 1: Feitelijke oorzakelijkheid Bij het bepalen van de aan- of afwezigheid van een oorzakelijk verband, wordt er in vrijwel alle Europese rechtsstelsels twee verschillende fases doorlopen. 17 Het oorzakelijk verband wordt namelijk geacht uit één te vallen in twee componenten: feitelijke en juridische oorzakelijkheid. In het Engels recht spreekt men in die zin van cause in fact en cause in law. 18 In een eerste fase wordt geprobeerd om de feitelijke oorzaken van een bepaald schadegeval te achterhalen. Het is belangrijk om de causaal relevante oorzaken van een schadegeval te onderscheiden van de irrelevante (louter begeleidende) omstandigheden. 19 Het kan opgemerkt worden dat het begrip van de (feitelijke) oorzaak op een andere manier wordt uitgelegd in een juridische context dan in een algemene of wetenschappelijke context (zoals hierboven kort werd uiteengezet). Hoewel een bepaald gevolg E in theorie kan veroorzaakt worden door verschillende (potentiële) feitencomplexen (A1, A2, A3, of B1, B2, B3, ), is het meestal vrij duidelijk door welk van die theoretische oorzaken het gevolg tot stand werd gebracht C. VAN DEN WYNGAERT, Strafrecht en strafprocesrecht in hoofdlijnen, Antwerpen, Maklu, 2011, 297. Voorbeeld van een dergelijk gevolgmisdrijf dat een bepaald gevolg als constitutief bestanddeel beschrijft: artikel 372 Sw., aanranding van de eerbaarheid. 16 J. ROZIE en T. VANSWEEVELT, Causaliteit in Belgisch strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, NC 2014, H. BOCKEN en I. BOONE, Causaliteit in het Belgische recht, TPR 2002, 1628; J.H. NIEUWENHUIS, Eurocausaliteit, TPR 2002, 1695; W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, W. VAN GERVEN, J. LEVER en P. LAROUCHE, Casebook on Torts, Oxford, Hart Publishing, 2000, H. BOCKEN, I. BOONE en M. KRUITHOF, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, 10. 6

15 In een juridische context is het in die zin minder relevant om zich af te vragen wat de verschillende potentiële, theoretische oorzaken van een schadegeval zijn. Zoals hierboven werd uiteengezet, stelt zich met betrekking tot oorzakelijkheid in het recht vooral de vraag of er een oorzakelijke relatie bestaat tussen twee omstandigheden die in een bepaalde norm staan omschreven. Zo werd verduidelijkt dat de norm of het rechtsgevolg van de buitencontractuele aansprakelijkheid (heel algemeen uitgedrukt) een oorzakelijke relatie vereist tussen een fout en de schade. In deze juridische context zal zich dus veeleer de vraag stellen of het door de eiser aangevoerde feit effectief als oorzaak van de geleden schade kan aangewezen worden, dan wel de vraag wat de verschillende theoretische oorzaken van het schadegeval kunnen geweest zijn. De vraag of een bepaalde gebeurtenis een noodzakelijke en voldoende voorwaarde was voor de totstandkoming van een bepaald gevolg wordt in een juridische context dus veeleer de vraag naar een relatieve, in concreto noodzakelijke voorwaarde. Zo kan na een concreet schadegeval het bestaan van een oorzakelijke relatie tussen de vernieling van een warenhuis (E) en een brand (A), op zijn beurt veroorzaakt door kortsluiting (A1), niet worden weerlegd op grond van het enkele argument dat deze brand door kortsluiting geen noodzakelijke voorwaarde was aangezien de vernieling ook kon veroorzaakt geweest zijn door een bombardement (B). 21 Bovendien hoeft een bepaalde gebeurtenis in een juridische context, naast deze in concreto noodzakelijke voorwaarde, geen voldoende voorwaarde te zijn geweest voor het ontstaan van een schadegeval. Hierboven werd vermeld dat dit wel het geval is bij de algemene uitlegging van het begrip oorzaak. Zo blijft een kortsluiting een oorzaak van de brand die het warenhuis heeft vernield, ook al was de kortsluiting op zichzelf daartoe niet voldoende. Het feit dat de totstandkoming van de brand ook vereiste dat er ontvlambaar materialen (A2) of bepaalde tochtgaten (A3) aanwezig waren, doet daar geen afbreuk aan. 22 Samenvattend kan dus gesteld worden dat de feitelijke oorzakelijkheid in een juridische context neerkomt op de vraag of een bepaalde gebeurtenis kan gezien worden als een in concreto noodzakelijke voorwaarde of conditio sine qua non voor het ontstaan van een schadegeval. 23 Het antwoord op die vraag kan volgen uit de zogenaamde conditio sine qua non-test (of in het Engels: but for-test): een bepaalde gebeurtenis of gedraging wordt geacht een in concreto noodzakelijke 21 M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, 417; H. BOCKEN en I. BOONE, Causaliteit in het Belgisch recht, preadvies voor de Vereniging voor de Vergelijkende Studie van het recht van België en Nederland, TPR 2002,

16 voorwaarde te zijn voor een bepaald schadegeval als kan aangetoond worden dat de schade zich, zonder die gebeurtenis of gedraging, niet of althans niet op dezelfde manier zou hebben voorgedaan. 24 Indien dit het geval is, dan staat de gebeurtenis of gedraging in feitelijk oorzakelijk verband met de schade. Indien dit niet het geval is, dan wordt de gebeurtenis of gedraging geacht een louter begeleidende omstandigheid te zijn en is er geen sprake van een feitelijk oorzakelijk verband 25. De bewijslast ligt in beginsel bij diegene die vergoeding eist voor de geleden schade 26 Als niet met zekerheid kan aangetoond worden dat het oorzakelijk verband vaststaat, dan moet de eiser zijn schade in principe zelf dragen 27 en bijgevolg eindigt het verhaal dan ook. 28 AFDELING 2: Juridische oorzakelijkheid 2.1 Principe Het is echter denkbaar dat op grond van deze conditio sine qua non-test voor hetzelfde schadegeval echter meerdere gebeurtenissen als feitelijke oorzaak worden aangeduid, ook al waren zij niet allemaal even doorslaggevend voor de totstandkoming van die schade. In de meeste Europese rechtsstelsels zal het aanduiden van deze feitelijke oorzaken onvoldoende zijn om tot de aanwezigheid van een oorzakelijk verband te besluiten. Binnen deze groep van feitelijke oorzaken zal er via een tweede fase, namelijk die van de juridische oorzakelijkheid, een verdere schifting plaatsvinden. 29 In het (extracontractueel) aansprakelijkheidsrecht komt deze juridische causaliteit neer op de vraag in welke mate de geleden schade effectief moet toegerekend worden aan de betrokken persoon die instaat voor de schadeverwekkende gebeurtenis als noodzakelijke voorwaarde. 30 Om deze juridische oorzaken te onderscheiden uit de groep van feitelijke oorzaken worden verschillende criteria gehanteerd. Deze criteria zijn ingegeven vanuit verschillende overwegingen van rechtvaardigheid en billijkheid. Het gaan toepassen van deze verschillende criteria heeft bijgedragen 24 Cass. 25 maart 1977, Arr.Cass. 1997, 61; Cass. 30 april 2003, Arr.Cass. 2003, 1097; Cass. 4 februari 2008, RW , 1561, noot B. Weyts; Cass. 21 september 2009, Pas. 2009, Cass. 24 maart 1999, Arr.Cass. 1999, 177; Cass. 30 april 2003, Pas. 2003, I, 905; Cass. 3 januari 2007, Pas. 2007, 4, concl. J. GENICOT; Cass. 7 maart 2013, AR C F. 26 M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, 61; T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, H. BOCKEN, Causaal verband in het Belgisch recht, in R.M.A. VAN DER POEL, D.A. SCHEENTJES en T.B.D. VAN DER WAL (eds.), Causaliteit: Top-down en bottom-up in Nederlands en transnationaal perspectief, Apeldoorn- Antwerpen, Maklu, 2010, (123), W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006,

17 tot de ontwikkeling van de verschillende oorzakelijkheidstheorieën. Op grond van deze oorzakelijkheidstheorieën zal een verdere selectie gebeuren van oorzaken die geacht worden een nauwere band te vertonen met het schadegeval. 31 Wat het aansprakelijkheidsrecht betreft is men het er in zo goed als alle rechtsstelsels over eens dat via deze tweede fase een bepaalde rechtvaardigheidscorrectie moet gebeuren om de toerekening van steeds verdergaande gevolgen van een bepaalde gedraging aan banden te leggen Equivalentietheorie De in België gangbare oorzakelijkheidstheorie betreft de equivalentieleer of de leer van de conditio sine qua non. In essentie komt deze oorzakelijkheidstheorie neer op het volgende: alle gebeurtenissen die een noodzakelijke voorwaarde uitmaken voor de totstandkoming van het schadegeval worden als equivalente oorzaken beschouwd. 33 Hierboven werd reeds gesteld dat een gebeurtenis een noodzakelijke voorwaarde is voor de totstandkoming van de schade indien, o.g.v. de conditio sine qua non-test, blijkt dat deze schade zich in concreto zonder die gebeurtenis niet of op niet op dezelfde manier zou hebben voorgedaan. 34 Het basisidee bij de equivalentieleer is dat vaak verschillende voorwaarden noodzakelijk zijn voor de totstandkoming van een bepaald gevolg. Uit het feit dat elke voorwaarde na het doorstaan van de conditio sine qua non-test als noodzakelijk moet beschouwd worden, volgt dat geen van die voorwaarden op zichzelf zou volstaan om dat specifieke gevolg te doen ontstaan. 35 Als iedere voorwaarde noodzakelijk is voor het veroorzaken van een bepaald gevolg, dan speelt iedere voorwaarde een gelijke of equivalente rol bij dit veroorzaken. 36 Dit verklaart de naam van de equivalentieleer. 37 Na het toepassen van de conditio sine qua non-test, gebeurt er bij de equivalentieleer met andere woorden geen bijkomende selectie meer naargelang een feitelijke oorzaak veel of weinig 31 J. ROZIE en T. VANSWEEVELT, Causaliteit in Belgisch strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, NC 2014, J.H. NIEUWENHUIS, Eurocausaliteit, TPR 2002, M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, H. BOCKEN, I. BOONE en M. KRUITHOF, Inleiding tot het schadevergoedingsrecht: buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en andere schadevergoedingsstelsels, Brugge, Die Keure, 2014, J. ROZIE en T. VANSWEEVELT, Causaliteit in Belgisch strafrecht. Over de kruisbestuiving tussen het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht, NC 2014, H. BOCKEN, Toerekening van aansprakelijkheid op grond van de equivalentieleer, in B. TILLEMAN en I. CLAEYS (eds.), Buitencontractuele aansprakelijkheid, Brugge, die Keure, 2004, R.O. DALCQ, Traité de la responsabilité civile.2: Le lien de causalité, le dommage et sa réparation, Brussel, Larcier, 1962, nr

18 doorslaggevend was bij het ontstaan van de schade of naargelang een feitelijke oorzaak rechtstreeks of onrechtstreeks de schade heeft veroorzaakt. Een voorwaarde moet m.a.w. enkel noodzakelijk niet voldoende zijn voor de totstandkoming van de schade. 38 Samenvattend kan gesteld worden dat het Belgische rechtsstelsel één van de weinige rechtsstelsels is waar er geen sprake is van juridische causaliteit, in de zin van een tweede luik bij de beoordeling van het oorzakelijk verband. De feitelijke en juridische kwalificatie als oorzaak gebeuren in één beweging. 39 Sinds een arrest van het Hof van Cassatie van 4 december 1950 is dit de oorzakelijkheidstheorie die in het Belgisch aansprakelijkheidsrecht hoofdzakelijk wordt toegepast. 40 De voorkeur voor deze oorzakelijkheidsleer en geen andere is niet wettelijk voorgeschreven maar werd door Cassatie in 1950 hoofdzakelijk overgenomen van H. DE PAGE. 41 Sindsdien volgde heel wat andere cassatierechtspraak die de toepassing van de equivalentieleer heeft bevestigd 42. Deze theorie wordt in mindere mate ook toegepast in de Franse rechtsspraak en rechtsleer. 43 Het moet echter benadrukt worden dat de toepassing van de equivalentieleer in bepaalde situaties onderhevig is aan stevige kritiek. De toepassing van de equivalentieleer kan in bepaalde situaties bovendien ook aanleiding geven tot technische problemen. Om aan deze kritiek te ontkomen worden in rechtspraak en rechtsleer sinds jaar en dag heel wat uitzonderingen en temperingen aanvaard. 44 Hoewel deze uitzonderingen en correcties van rechtsreeks belang zijn voor deze masterproef, is het niet aangewezen om die hier in het inleidend deel te gaan opsommen. Het lijkt aangewezen om de concrete gevolgen en probleempunten in het volgend deel aan te halen, als zou blijken dat een toepassing van de equivalentieleer tot gelijkaardige probleempunten leidt in het verzekeringscontractenrecht. 38 H. BOCKEN, Actuele problemen inzake het oorzakelijk verband in M. STORME (ed.), XIXe Postuniversitaire Cyclus Willy Delva Recht halen uit aansprakelijkheid, Gent, Mys & Breesch, 1993, 84; J.-L. FAGNART, La causalité, Waterloo, Kluwer, 2009, J.-L. FAGNART, La causalité, Waterloo, Kluwer, 2009, 51; H. BOCKEN, Causaal verband in het Belgisch recht in R.M.A. VAN DER POEL, D.A. SCHEENTJES en T.B.D. VAN DER WAL (eds.), Causaliteit: Top-down en bottom-up in Nederlands en transnationaal perspectief, Apeldoorn-Antwerpen, Maklu, 2010, Cass. 4 december 1950, Pas. 1951, I, 201; J.-L. FAGNART, La causalité, Waterloo, Kluwer, 2009, H. DE PAGE, Traité élémentaire de droit civil belge, Brussel, Bruylant, 1964, nr. 958; M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, B. DUBUISSON, V. CALLEWAERT, B. DE CONINCK en G. GATHEM, La responsabilité civile. Chronique de jurisprudence , Vol. 1, Brussel, Larcier, 2009, ; M. VAN QUICKENBORNE, Overzicht van rechtspraak. Aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad Oorzakelijk verband, TPR 2010, W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, T. VANSWEEVELT en B. WEYTS, Handboek Buitencontractueel Aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2009,

19 DEEL 2: Oorzakelijkheid in het verzekeringscontractenrecht HOOFDSTUK 1: In de context van de secundaire verbintenis AFDELING 1: Situering van oorzakelijkheid 1.1 Algemene situering Een eerste context binnen het verzekeringscontractenrecht waarbinnen oorzakelijkheid kan gesitueerd worden is die van de secundaire verbintenis. Algemeen uitgedrukt, heeft die secundaire verbintenis hier betrekking op de sanctie van het verval van dekking die een verzekeraar kan inroepen naar aanleiding van een wanprestatie in hoofde van de verzekerde. Op grond van de wet of het verzekeringscontract rusten op de verzekerde verschillende verplichtingen waarvan de tekortkoming met het (geheel of gedeeltelijk) dekkingsverval wordt gesanctioneerd. De verzekeraar zal zich echter pas op de sanctie van het verval kunnen beroepen voor zover er een oorzakelijk verband bestaat tussen de tekortkoming aan een bepaalde wettelijke/contractuele verplichting en het schadegeval. 1.2 Verval van dekking (vs uitsluiting uit de dekking) Van rechtstreeks belang voor deze masterproef is het onderscheid tussen verval van dekking en uitsluiting van dekking. 45 Bedingen tot uitsluiting moeten gesitueerd worden binnen de context van het omschrijven van de dekking. In beginsel zal iedere verzekeraar (of de partijen) in de verzekeringsovereenkomst de aard van de dekking omschrijven die hij wil leveren. 46 Eens dit gedekte risico is omschreven, kan de verzekeraar op een negatieve wijze gaan omschrijven wat er uit deze basisdekking moet worden gesloten. Deze uitgesloten risico s worden geacht nooit gedekt te zijn geweest. Het verval van recht op dekking moet daarentegen omschreven worden als de sanctie voor een bepaald gedrag van de verzekerde. 47 De verzekerde geniet principieel van de dekking maar door een bepaald gedrag vervalt zijn recht op een (volledige) dekkingsprestatie. In tegenstelling tot bij uitsluiting is het risico in beginsel wel gedekt maar verkrijgt de verzekerde het recht om zijn dekkingsprestatie te verminderen of te weigeren omdat de verzekerde een bepaalde tekortkoming 45 H. DE RODE, Les clauses d'exclusion des contrats d'assurance: charge de la preuve et validité, T. Verz. 1996, ; M. FONTAINE, Déchéances, exclusions, définition du risque et charge de la preuve en droit des assurances, (noot onder Cass. 7 juni 2001 en Cass. 18 januari 2002) R.C.J.B., 2003, nrs M., FONTAINE, Verzekeringsrecht (vertaling door K. BERNAUW), Brussel, Larcier, 2011, M., FONTAINE, Verzekeringsrecht (vertaling door K. BERNAUW), Brussel, Larcier, 2011,

20 beging ten aanzien van zijn contractuele verplichtingen. In tegenstelling tot de uitsluiting, veronderstelt het verval van dekkingsprestatie altijd het zich voordoen van een schadegeval. 48 Het onderscheid is relevant met het oog op de bewijslastverdeling en de toepassing van de oorzakelijkheidsvereiste in artikel 65 van de Wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen (hierna W. Verz. ). 49 Het belang voor deze masterproef ligt echter ook in het gegeven dat het onderscheid tussen verval en uitsluiting van dekking in principe samenvalt met het hier gemaakte onderscheid tussen de context van de contractuele aansprakelijkheid en de primaire dekkingsverbintenis van de verzekeraar. Verval van dekking zal altijd gelinkt zijn aan de tekortkoming van een bepaalde verplichting en dus aan de oorzakelijkheidsnorm die wordt toegepast bij de contractuele aansprakelijkheid terwijl uitsluitingen te maken hebben met de primaire dekkingsverbintenis van de verzekeraar en dus moeten gekoppeld worden aan het eventuele oorzakelijkheidsregime dat daar wordt gehanteerd. 1.3 Wanneer? Conventionele dekkingsvervallen (artikel 65 W. Verz.) Artikel 65 Wet betreffende de verzekeringen 50 voorziet in de mogelijkheid om in de verzekeringsovereenkomst het geheel of gedeeltelijk verval van dekking te bedingen voor de gevallen waarin de verzekerde één of meerdere in de verzekeringsovereenkomst opgelegde verplichtingen niet nakomt. Zoals in de inleiding reeds werd gesteld, wordt verval dus als sanctie in de verzekeringsovereenkomst opgenomen voor het geval de verzekerde een contractueel bedongen verplichting niet naleeft. 51 De wet bepaalt uitdrukkelijk dat er slechts sprake kan zijn van verval van dekking mits er een oorzakelijk verband bestaat tussen de tekortkoming en het schadegeval. De contractuele tekortkoming moet dus in oorzakelijk verband staan met het (zich voordoen van het) schadegeval L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, D. WUYTS, Uitsluiting van dekking en verval van recht op dekking (noot onder Gent 19 mei 2011), NJW 2011, 776; L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, Het dient opgemerkt worden dat een dergelijke regeling afwezig is onder de (oude) wet van 11 juni 1874 (nu deel 5 W. Verz.) 51 L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, Cass. 12 oktober 2007, RGAR 2008, nr en CRA 2008, 93; Gent 15 februari 2007, TBBR 2008, 575 en NJW 2007, 415; Luik 22 juni 2005, RGAR 2007, nr ; Cass. 2 juni 2005, Pas. 2005, I, 1181 en De Verz. 2006, 96; C. EYBEN, Observations concernant les déchéances conventionelles (noot onder Pol. Turnhout 30 september 2003), RW ,

21 1.3.2 Grove schuld en opzet In deze context moet ook gewezen worden op de niet-dekking van de schadegevallen die (mee) werden veroorzaakt door een vorm van grove schuld, die op uitdrukkelijke en beperkende wijze in de overeenkomst werd bepaald (zie artikel 62 W. Verz. 2 de lid en artikel 240 W. Verz.). Het Hof van Cassatie lijkt in haar rechtspraak al verschillende keren gewezen te hebben op het bestaan van een onderling verband tussen het tweede lid van artikel 62 W. Verz. en het hierboven beschreven artikel 65 W. Verz. Er lijkt met andere woorden een brug te zijn gemaakt tussen de grove schuld en het verval van recht op verzekeringsprestatie. Zo oordeelde het Hof van Cassatie meer concreet dat, op grond van artikel 62, 2 de lid W. Verz juncto artikel 65 W. Verz., de verzekeraar de bewijslast draagt van zowel de contractueel gekwalificeerde grove schuld als het oorzakelijk verband tussen deze grove schuld en het schadegeval. 53 Het Hof van Cassatie stelt bovendien dat de partijen hiervan niet bij overeenkomst kunnen afwijken. Uit die twee artikelen vloeit voort dat een verzekeraar zich pas op een grove schuld als grond voor verval van dekking zal kunnen beroepen voor zover hij een oorzakelijk verband kan bewijzen tussen deze grove schuld en het schadegeval. Naast grove schuld moet ook de niet-dekking van opzettelijk veroorzaakte schadegevallen vermeld worden (zie artikel 62 W. Verz. 1 ste lid en artikel 240 W. Verz.). Nog meer dan bij de grove schuld, lijkt er op vandaag echter nog geen duidelijkheid te bestaan of de niet-dekking van opzettelijke schadegevallen een vorm van verval dan wel een uitsluiting vormt. 54 Hoewel er ondertussen duidelijkheid blijkt op vlak van de bewijslast, kan de kwalificatie daarnaast (op vlak van oorzakelijkheidsregime) nog belangrijke gevolgen hebben. Als het opzet als verval wordt gekwalificeerd, dan zit men in het (oorzakelijkheidsregime van het) contractueel aansprakelijkheidsrecht. Bij een kwalificatie als uitsluiting van dekking, zit men in (het oorzakelijkheidsregime) van de primaire dekkingsverbintenis. In afdeling 2 wordt bovendien aangetoond dat de wetgever bij opzet is tussengekomen in de omschrijving van het oorzakelijk verband. 53 Cass. 12 oktober 2007, NJW 2008, 120, noot G. JOCQUÉ; Cass. 13 september 2010, JR 2010, 737; Cass. 20 september 2012, NJW 2013, M., FONTAINE, Verzekeringsrecht (vertaling door K. BERNAUW), Brussel, Larcier, 2011,

22 AFDELING 2: Invulling van het oorzakelijk verband 2.1 Geen argumenten voor een autonome invulling In tegenstelling tot wat zal blijken voor de primaire dekkingsverbintenis, is er hier niet echt sprake van een mogelijke probleemstelling op het vlak van de invulling van het oorzakelijk verband. De hierboven geschetste gevallen van dekkingsverval ten gevolge van wanprestatie, bevinden zich in principe allemaal in de context van de contractuele aansprakelijkheid. Bovendien verschilt de contractuele aansprakelijkheid in het verzekeringscontractenrecht als dusdanig niet echt met het gemeenrechtelijk contractueel aansprakelijkheidsrecht, dat betrekking heeft op de (secundaire) verbintenis tot schadevergoeding n.a.v. een wanprestatie. Net zoals in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht zijn de noodzakelijke cumulatieve voorwaarden voor contractuele aansprakelijkheid: een (contractuele toerekenbare) fout (artikel 1146 en 1147 BW), schade (artikel 1149 en 1150 BW ) en een oorzakelijk verband tussen beide (artikel 1151 BW). 55 Bijgevolg kunnen dan ook niet veel argumenten aangehaald worden om af te wijken van de gemeenrechtelijke oorzakelijke invulling. Wat betreft de invulling van het oorzakelijk verband binnen het gemeenrechtelijk contractueel aansprakelijkheidsrecht, kan gewezen worden op artikel 1151 BW. Dit stelt dat de schadevergoeding, wat betreft het verlies dat de schuldeiser heeft geleden en de winst die hij heeft moeten derven, alleen moet omvatten hetgeen een onmiddellijk en rechtstreeks gevolg is van het niet uitvoeren van de overeenkomst. De woorden onmiddellijk en rechtstreeks laten blijken dat de wetgever het oorzakelijk verband beperkend heeft willen invullen. 56 Volgens deze benadering lijkt onrechtstreekse schade of schade die pas aanvangt na verloop van tijd immers niet tot het voorwerp van de schadevergoeding te behoren. Het artikel 1151 BW werd reeds naar voor geschoven als argument voor het toepassen van de oorzakelijkheidstheorie van de rechtstreekse en onmiddellijke gevolgen. 57 Sinds jaar en dag blijkt evenwel uit rechtspraak van het Hof van Cassatie, dat deze (door de wetgever vooropgestelde) beperkte oorzakelijkheidsinvulling niet wordt gevolgd. Volgens het Hof van Cassatie moet onder de woorden onmiddellijk en rechtstreeks gevolg immers begrepen worden dat de 55 S. STIJNS, D. VAN GERVEN en P. WÉRY, Chronique de Jurisprudence. Les Obligations: les sources, J.T. 1996, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 2000, R.O. DALCQ, Traité de la responsabilité civile. 2: Le lien de causalité, le dommage et sa réparation, Brussel, Larcier, 1962, 821 p.; P. LE TOURNEAU, Droit de la responsabilité et des contrats, Paris, Dalloz, 2012,

23 schade een noodzakelijk gevolg moet zijn van de wanprestatie. 58 In tegenstelling tot wat de wettekst lijkt te suggereren, is enkel vereist dat de wanprestatie een voldoende doch noodzakelijke voorwaarde is van de veroorzaakte schade. 59 Op grond van deze rechtspraak wordt de invulling van het oorzakelijk verband herleid tot het conditio sine qua non-verband zoals in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. 60 Meer algemeen volgt uit de cassatierechtspraak dat er bij de beoordeling van het oorzakelijk verband - net zoals in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht - toepassing moet worden gemaakt van de equivalentieleer Tussenkomst wetgever in uitzonderlijke gevallen Er moet echter op gewezen worden dat de wetgever net zoals zal blijken bij de primaire dekkingsverbintenis in uitzonderlijke gevallen tussenkomt in de definitie van het oorzakelijk verband. Als voorbeeld kan verwezen worden naar de sanctie in geval van het opzettelijk veroorzaken van het schadegeval. Zoals hieronder nog wordt uiteengezet, is het mogelijk dat bij een schadegeval duidelijk kan onderscheiden worden welk deel van de schade door welke oorzaak werd veroorzaakt. Bij toepassing van de equivalentieleer zullen in dergelijke situaties de verschillende schadeposten aan hun respectievelijke oorzaak worden toegerekend. In een aansprakelijkheidscontext is het denkbaar dat iemand door een opzettelijke handeling een schadegeval veroorzaakt. Veronderstel dat bij het wegdenken van het opzet, het schadegeval zich ook had voorgedaan maar enkel met minder schade. Het aspect opzet heeft enkel de schade verergerd. Bij toepassing van de equivalentieleer zal enkel deze meer-schade aan het opzet worden toegerekend. Deze situatie verschilt echter met die in het verzekeringscontractenrecht. Zelfs indien zou blijken dat een bepaalde schadepost kan worden toegerekend, zal opzet in hoofde van de verzekerde bij toepassing van de wet tot een volledig verval van dekking leiden. Dit volgt uit het feit dat artikel 62, 1 ste lid W. Verz. een toepassing betreft van het algemeen rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit. 62 Dit 58 Cass. 3 mei 1957, Pas. 1975, I, 1052; Cass. 24 juni 1977, RW , 775; Cass. 9 mei 1986, Arr.Cass , 1223; Cass. 2 september 2004, RGAR 2005, nr W. VAN GERVEN en S. COVEMAEKER, Verbintenissenrecht, Leuven, Acco, 2006, L. CORNELIS, Algemene theorie van de verbintenis, Antwerpen, Intersentia Rechtswetenschappen, 2000, S. STIJNS, D. VAN GERVEN en P. WÉRY, Chronique de jurisprudences. Les obligations: les sources, J.T. 1996, nr. 107; M. VAN QUICKENBORNE, Oorzakelijk verband tussen onrechtmatige daad en schade, Mechelen, Kluwer, 2007, L. CORNELIS en A. MAERTENS, Toetsing aan het algemeen (verbintenissen)recht van de gemeenschappelijke bepalingen met betrekking tot de totstandkoming van de landverzekeringsovereenkomsten (art van de Wet van 25 juni 1992 op de Landverzekeringsovereenkomst), TBH 1994, ; B. WEYTS, De ene opzettelijke fout is de andere niet. Over opzet in het aansprakelijkheids- en verzekeringsrecht in J. ROGGE (ed.), Liber amicorum Jean-Luc Fagnart, Louvain-la-Neuve, Anthemis, 2008,

24 rechtsbeginsel verbiedt elke vorm van bedrog met het oog op het toebrengen van schade of het behalen van winst. 63 Bij toepassing ervan moeten de rechtsgevolgen van een bedrieglijke handeling volledig geneutraliseerd worden. 64 HOOFDSTUK 2: In de context van de primaire dekkingsverbintenis De oorzakelijkheidsproblematiek die zich stelt in de context van het extracontractuele aansprakelijkheidsrecht en het strafrecht wordt uitgebreid beschreven in rechtspraak en rechtsleer. Zoals net aangehaald, stelt er zich ook binnen het contractueel aansprakelijkheidsrecht een duidelijke oorzakelijkheidsproblematiek m.b.t. tot de secundaire verbintenissen die ontstaan naar aanleiding van een contractuele wanprestatie. In weinig overeenkomsten kunnen er echter duidelijke oorzakelijkheidsvraagstukken geformuleerd worden t.a.v. een primaire verbintenis die uit de overeenkomst voortvloeit voor één van de contractspartijen. 65 Het is onder meer de bedoeling om aan te tonen dat de verzekeringsovereenkomst hierop een uitzondering vormt. De primaire verbintenis uit de verzekeringsovereenkomst die hierop een uitzondering vormt, betreft meer specifiek de dekkingsverbintenis die bestaat in hoofde van de verzekeraar. Om aan te tonen hoe er zich in de context van deze verbintenis bepaalde oorzakelijkheidsvraagstukken kunnen stellen, is het aangewezen om voorafgaandelijk enkele begrippen te verduidelijken. Het is in de eerste plaats belangrijk een idee te hebben van wat wordt bedoeld met een verzekeringsovereenkomst. In artikel 5, 14 W. Verz. wordt een verzekeringsovereenkomst gedefinieerd als een overeenkomst, waarbij een partij, de verzekeraar, zich er tegen betaling van een vaste of veranderlijke premie tegenover een andere partij, de verzekeringnemer, toe verbindt een in de overeenkomst bepaalde prestatie te leveren in het geval zich een onzekere gebeurtenis voordoet waarbij, naargelang van het geval, de verzekerde of de begunstigde belang heeft dat die zich niet voordoet. De verzekeringsovereenkomst is een wederzijdse overeenkomst die zowel in hoofde van de verzekerde als van de verzekeraar verplichtingen doet ontstaan. De voornaamste verplichting in hoofde van de verzekeraar wordt geacht de levering van een prestatie bij schadegeval te zijn. 66 Uit het kanskarakter van de verzekeringsovereenkomst volgt dat de verzekeraar slechts tot deze 63 Cass. 18 maart 2010, Pas. 2010, I, Cass. 3 maart 2011, RW , 1097, noot A. LENAERTS; L. SCHUERMANS en C. VAN SCHOUBROECK, Grondslagen van het Belgisch verzekeringsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2015, K. BERNAUW, De herziening van de wetgeving op de vervoerverzekeringsovereenkomst in K. BERNAUW, R. DE WIT en W. DEN HAERYNCK (eds.), Free on board: liber amicorum Marc A. Huybrechts, Antwerpen, Intersentia, 2011, M. FONTAINE, Verzekeringsrecht (vertaling door K. BERNAUW), Brussel, Larcier, 2011, en