T. Hartlief. Ontbinding. Over ongedaanmaking, bevrijding en rechterlijke bevoegdheden bij ontbinding wegens wanprestatie

Transcriptie

1 T. Hartlief Ontbinding Over ongedaanmaking, bevrijding en rechterlijke bevoegdheden bij ontbinding wegens wanprestatie KLUWER - DEVENTER

2 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen Verkort aangehaalde literatuur XII XIV Hoofdstuk 1 Inleiding en probleemstelling 1.1 De kern van de ontbindingsregeling in afd BW Probleemstelling Reikwijdte en beperkingen van het onderzoek Plan van behandeling en lijn van het betoog 4 Hoofdstuk 2 Hoofdlijnen van de wettelijke regeling 2.1 Inleiding Wanneer kan ontbinding plaatsvinden? Ontbinding zowel bij wanprestatie als bij overmacht Recht op ontbinding met uitzonderingen Geen discretionaire bevoegdheid van de rechter Het verzuimvereiste Bewijslast ten aanzien van de uitzondering rust op de debiteur Wijze van ontbinding De gevolgen van ontbinding Ontbinding leidt tot ongedaanmaking en bevrijding Terugwerkende kracht afgeschaft Correctie op ontbreken terugwerkende kracht in verband met zuiveringsaanbod Ongedaanmaking voor zover verbintenissen reeds zijn uitgevoerd Toevallige onmogelijkheid van ongedaanmaking De periode voor ontbinding Onmogelijkheid van ongedaanmaking door de aard van de prestatie Afgifte van vruchten en vergoeding van kosten en schaden 23

3 2.5.5 Körte samenvatting van de ongedaanmaking Bevrijding voor zover verbintenissen niet zijn uitgevoerd Gedeeltelijke ontbinding Schadevergoeding bij ontbinding Verplichting tot herstel van de waardeverhouding 29 Hoofdstuk 3 Ongedaanmaking 3.1 Inleiding Ongedaanmaking van geldprestatie: Terugbetaling van een gelijk bedrag Ongedaanmaking van levering van goederen Hoofdregel: Teruglevering van goederen Uitzondering: Toevallige onmogelijkheid van ongedaanmaking Artt. 6:273 en 274 BW: periode voor ontbinding Artt. 6:277 en 278 BW: correcties Wanprestatie van de vervreemder Gebrekkige levering. Restitutie is feitelijk mogelijk Gebrekkige levering. Restitutie is feitelijk onmogelijk Wanprestatie van de vervreemder. Conclusie Wanprestatie van de verkrijger Restitutie is feitelijk mogelijk Ontbinding. Restitutie is feitelijk onmogelijk Reclamerecht. Restitutie is feitelijk onmogelijk Wanprestatie van de verkrijger. Conclusie Toevallige onmogelijkheid: ingewikkelde oplossing Ongedaanmaking van andere prestaties Restitutie is niet mogelijk: waardevergoeding Wanprestatie dienstverrichter: actio quanti minoris Schadevergoeding in plaats van actio quanti minoris? Schadevergoeding in plaats van ongedaanmaking naar Engels recht Schadevergoeding in plaats van actio quanti minoris bij goederenvervoer Schadevergoeding in plaats van actio quanti minoris bij opdracht? Ongedaanmaking en waardevergoeding of schadevergoeding? Wanprestatie van de opdrachtgever: nakoming en schadevergoeding 58 VI

4 3.7.9 Objectieve waarde is contractsprijs Verhouding nakoming en schadevergoeding versus ongedaanmaking Prijsvermindering in vele gedaanten Ongedaanmaking en stoffelijk werk Regel: prijsvermindering Uitzondering: afbraak Ongedaanmaking en uitkeringsplicht bij verzekering De Hoge Raad acht bevrijding van de uitkeringsplicht niet mogelijk Titel 7.17 voorziet in de mogelijkheid van verval van de uitkeringsplicht Ongedaanmaking bij duurovereenkomsten uitzondering Ongedaanmaking bij duurovereenkomsten. Enige rechtsvergelijking Ongedaanmakingsregeling. Een viertal conclusies en een viertal vragen 84 Hoofdstuk 4 Recht op ontbinding in verband met de wijze van ontbinding 4.1 Inleiding Recht op ontbinding als uitgangspunt Ontbinding bij overmacht De geringe betekenis en de bijzondere aard van de tekortkoming Het verzuimvereiste Recht op ontbinding in de rechtspraak van de Hoge Raad Structurele uitzonderingen op het recht op ontbinding Andere mogelijkheden in plaats van ontbinding De verhouding tussen nakoming en ontbinding bij koop De verhouding tussen nakoming, prijsvermindering en ontbinding bij aanneming van werk De verhouding tussen schadevergoeding en ontbinding bij goederenvervoer De verhouding tussen nakoming en/of schadevergoeding en ontbinding bij de vaststellingsovereenkomst Belang tekortschietende partij kan terughoudendheid meebrengen Rechterlijke tussenkomst en ernst van de wanprestatie bij huur Rechterlijke tussenkomst en ernst van de wanprestatie bij pacht 105 VII

5 Rechterlijke tussenkomst en ernst van de wanprestatie bij de arbeidsovereenkomst Ingebrekestelling en/of rechterlijke tussenkomst bij huurkoop Aanmaning bij schending van de premiebetalingsplicht door de verzekeringnemer Wijze van ontbinding Kan ontbinding bij wege van verweer geschieden? Consequenties van tweesporigheid Toetsing verschilt bij gerechtelijke en buitengerechtelijke ontbinding Een declaratoire uitspraak over een ontbindingsverklaring Een constitutief ontbindingsvonnis naar aanleiding van een vordering Prijsvermindering in plaats van ontbinding? Toewijzing van een ander bevrijdingstijdstip? Wijze van ontbinding en rechterlijke toetsing. Rechtsvergelijking Engels recht: aard van de verplichting en enkele verklaring Internationale koopverdragen: wezenlijke tekortkoming en enkele verklaring Duits recht: Nachfrist en enkele verklaring Frans recht: rechterlijke tussenkomst en rechterlijke vrijheid Belgisch recht: rechterlijke tussenkomst en rechterlijke vrijheid De uitzonderingspositie van het Nederlandse ontbindingsstelsel Recht op ontbinding in verband met de wijze van ontbinding. Een conclusie en een vraag Vraagtekens bij het recht op ontbinding Problemen bij het verlaten van het recht op ontbinding 138 Hoofdstuk 5 Bevrijding, bevrijdingstijdstip en werking van ontbinding 5.1 Inleiding l De aannemingsovereenkomst en het belang van ontbinding voor de toekomst De aard van de verzekeringsovereenkomst en ontbinding voor de toekomst De wijze van ontbinding en het bevrijdingstijdstip 14' VIII

6 5.4.1 Bevrijdingstijdstip naar art BW (oud) Bevrijdingstijdstip naar huidig recht Ontbindingsvorderingen over en weer Werking van ontbinding Bevrijding, bevrijdingstijdstip en werking van ontbinding. Conclusie 158 Hoofdstuk 6 Enige opmerkingen over de samenloop van ontbinding wegens wanprestatie met andere beeindigingsmogelijkheden 6.1 Inleiding Samenloop tussen ontbinding wegens wanprestatie en ontbinding wegens gewichtige redenen Cumulatie als uitgangspunt Exclusiviteit van ontbinding wegens gewichtige redenen bij de vennootschap Exclusiviteit van ontbinding wegens gewichtige redenen bij de arbeidsovereenkomst? Verschillen in rechtsgevolg en procedurele verschillen tussen ontbinding wegens gewichtige redenen en ontbinding wegens wanprestatie Ontbinding bij verbruikleen, schenking en bewaarneming Huur van woonruimte. Opzegging en ontbinding wegens wanprestatie van de huurder Ontbinding als alternatief voor beeindiging op staande voet bij opdracht en lastgeving Samenloop tussen ontbinding wegens wanprestatie en opzeggingsbevoegdheden 177 Hoofdstuk 7 Van recht op ontbinding naar een beperkte ontbindingsbevoegdheid 7.1 Inleiding De problemen in het huidige recht Recht op ontbinding vooropgesteld Recht op ontbinding onder druk Recht op ontbinding internationaal een uitzonderlijk uitgangspunt 185 IX

7 7.2.4 Het vertaten van het recht op ontbinding Gevolgen van ontbinding Bevrijding niet problematisch Problemen doen zieh voor bij ongedaanmaking Ontbinding in veel gevallen geen reele mogelijkheid naast nakoming en schadevergoeding Toevallige onmogelijkheid van restitutie. Een ingewikkeld systeem Duurovereenkomsten. Ongedaanmaking leidt in de regel niet tot een zinnig resultaat Waardevergoeding bij niet voor restitutie vatbare prestaties. Weinig zinnige resultaten Prijsverlaging op vele manieren Wijze van ontbinding De bühnengerechtelijke ontbindingsmogelijkheid Welke problemen moeten worden opgelost? Hoe zou de ontbindingsregeling eruit moeten zien? Restitutie in plaats van ongedaanmaking Toevallige onmogelijkheid van restitutie: waardevergoeding Schadevergoeding in plaats van ongedaanmaking wanneer prestatie niet voor restitutie vatbaar is Deugdelijke nakoming: nakoming en schadevergoeding Ondeugdelijke nakoming: schadevergoeding Prijsverlaging door middel van schadevergoeding Schadevergoeding sluit aan bij bestaande oplossingen Mogelijke tegenwerpingen Consequenties voor de ontbindingsbevoegdheid Ontbinding alleen bij een wezenlijke tekortkoming Wanneer is er sprake van een wezenlijke tekortkoming? Ontbinding bij het uitblijven van de prestatie Ontbinding bij ondeugdelijk presteren Ontbinding alleen als reele optie en onder voorwaarde van een wezenlijke tekortkoming. Vuistregels Mogelijke tegenwerpingen De buitengerechtelijke ontbindingsmogelijkheid. Een problematische figuur Schrapping van de buitengerechtelijke ontbindingsmogelijkheid Mogelijke tegenwerpingen De rechterlijke beoordelingsvrijheid Kunnen de gewenste uitgangspunten in de huidige regeling worden ingepast? De vereenvoudigde ontbindingsregeling internationaal in de pas 221 X

8 Samenvatting 223 Summary 225 Geraadpleegde literatuur 227 Register rechtspraak Hoge Raad 241 Zakenregister 243 XI