INHOUD DEEL I VERZEKERINGSFRAUDE IN MAATSCHAPPELIJK PERSPECTIEF. Hoofdstuk I. Verzekeringsfraude in historisch perspectief... 17

Transcriptie

1 INHOUD Woord vooraf v Dankwoord vii Inleiding A Situering en maatschappelijke relevantie van het onderwerp B. Doel en opzet van het onderzoek C. Onderzoeksmethode D. Afbakening E. Structuur DEEL I VERZEKERINGSFRAUDE IN MAATSCHAPPELIJK PERSPECTIEF Hoofdstuk I. Verzekeringsfraude in historisch perspectief Afdeling 1. Verzekeringsfraude: een fenomeen van alle tijden Verzekeren in de oudheid en de middel eeuwen? De groei van/naar het moderne verzekerings recht De initiële bestrijding van verzekerings fraude in het licht van de goede trouw Afdeling 2. Verzekeringsfraude sinds de nieuwste tijd De ontwikkeling(en) van het verzekerings recht sinds de nieuwste tijd De tanende maar immer aanwezige invloed van verzekeringsfraude op de regelgeving sinds het Ancien Regime A. Van een tanende invloed op burgerrechtelijk vlak B. naar een strafrechtelijke heropleving Hoofdstuk II. Verzekeringsfraude in socio-economisch perspectief Afdeling 1. De verzekering als pijler van de risicomaatschappij Het numerieke belang Het intrinsieke belang Het verstorende effect van fraude op de primaire verzekeringsfunctie ix

2 Afdeling 2. Verzekeringsfraude als economische hypotheek Economische begripsafbakening A. Een moeilijk maar essentieel onderscheid: fraude en moral hazard B. Fraude in economisch perspectief Omvang en kost van verzekeringsfraude A. Kwantificeringsproblematiek B. Een voorzichtige raming C. De reactie van de verzekeringssector Ondernemingsniveau Maatregelen op sectorniveau Informatie-uitwisseling via Datassur Overheidsmaatregelen D. Economische obstakels in de bestrijding van fraude Hoofdstuk III. Verzekeringsfraude in psychologisch perspectief Afdeling 1. De analyse en predictie van menselijk gedrag Afdeling 2. De fraudekeuze Een lage opportuniteitskost Lage (gepercipieerde) pak- en bestraffings kans De (on)bestaande (sociale) norm? Morele neutralisatie Naar een fraudeprofiel? DEEL II EEN JURIDISCHE BENADERING VAN HET BEGRIP VERZEKERINGS- FRAUDE Hoofdstuk I. Fraude als juridisch concept Afdeling 1. Fraude in het burgerlijk recht Het algemene rechtsbeginsel fraus omnia corrumpit Betekenis van het begrip fraus De rechtsgevolgen van burgerrechtelijke fraude: omnia corrumpit Een soortgelijke invulling in de onder zochte landen Afdeling 2. Fraude in het verzekerings recht Verzekeringsfraude in de doctrine en de definitie van de voormalige Beroepsraad A. Vage kerncriteria: een intentioneel en materieel element B. Een grensoverschrijdende definitie C. Het intentionele aspect: het behalen van een voordeel (voor zichzelf)? x

3 2. Definities van verzekeringsfraude in andere rechtsstelsels A. Vergelijkingsopportuniteiten B. Verzekeringsfraude in de Nederlandse doctrine C. Grote gelijkenissen en kleinere verschilpunten Het bestaan van fraus in een verzekerings rechtelijke relatie: een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde voor verzeke rings fraude A. Artikel 8 WLVO als fraudetoepassing B. De sanctie in het licht van de strafrechtparallel C. De getroffen relatie is bepalend Een burgerrechtelijke definitie van verzekeringsfraude A. Een ruime en flexibele definitie B. Een abstracte toets aan de WLVO C. De burgerrechtelijke sanctie(s) op verzekeringsfraude Doorwerking van fraus omnia corrumpit? Basisdoelstelling De invloed van het uberrimae fidei-karakter van de verzekerings overeen komst op het fraudegevolg Hoofdstuk II. Verzekeringsfraude in het strafrecht Afdeling 1. Geen bijzondere aandacht voor verzekeringsfraude in het Belgische en Franse strafrecht Oplichting Valsheid in geschriften, gebruik van valse stukken Overige strafrechtelijke instrumenten De invloed van de strafmaat Afdeling 2. Fragmentaire aandacht voor verzekeringsfraude in het Nederlandse strafrecht In de marge: brandstichting en verduistering De kern: oplichting en valsheid in geschrift De bijzondere strafrechtelijke aandacht voor verzekeringsfraude Afdeling 3. De bijzondere aandacht voor fraude in het common lawstrafrecht Van een verzameling gedetailleerde oneerlijkheiddelicten met een ruim toepassingsgebied naar een (te) ruim fraudedelict onder de Fraud Act Insurance fraud als autonoom delict in het Amerikaanse strafrecht Afdeling 4. Heeft het Belgische strafrecht nood aan een bijzonder/ algemeen fraude delict? xi

4 DEEL III PRECONTRACTUELE VERZEKERINGSFRAUDE Hoofdstuk I. Precontractuele informatieplichten Afdeling 1. Het wilsgebrek bedrog en de precontractuele aansprakelijkheid Dwaling en bedrog De precontractuele aansprakelijkheid Afdeling 2. De verhouding tussen de bijzondere informatieplicht uit de WLVO en het gemene verbintenissenrecht Lex specialis t.o.v. de wilsgebreken Schadevergoeding wegens opzettelijke precontractuele informatiefouten Hoofdstuk II. Draagwijdte van de precontractuele informatie plicht in de WLVO Afdeling 1. De spontane mededelingsplicht Het initiatief A. Alternatieve systemen B. Invloed op het precontractuele fraudeconcept Duur van de mededelingsplicht Inhoudelijke draagwijdte A. Toerekenbaarheid van kennis B. Redelijkerwijs relevante informatie C. Kennis van de verzekeraar D. Genetische informatie E. Moraliteitsfactoren F. Onbetwistbaarheidsbedingen De vragenlijst A. Invloed op de spontane mededelingsplicht B. Onbeantwoorde vragen C. Foutieve, onvolledige en tegenstrijdige antwoorden Afdeling 2. Frauduleuze schending van de spontane mededelingsplicht Bewijslast A. Wat? B. Wie? C. Hoe? Burgerrechtelijke gevolgen A. Principes Nietigheid Procedurele aspecten xii

5 B. Combinatiepolissen C. Tussenpersonen D. Fraude door derden Hoofdstuk III. De verzekering van een gerealiseerd risico Hoofdstuk IV. Frauduleuze oververzekering Afdeling 1. Het indemnitair beginsel Draagwijdte Toepassingsgebied Afdeling 2. Oververzekering Oververzekering door overwaardering Oververzekering door samenloop Afdeling 3. Frauduleuze oververzekering Kwade trouw Burgerrechtelijke gevolgen Hoofdstuk V. Strafrechtelijke kwalificatie(s) van precontractuele verzekeringsfraude Afdeling 1. Oplichting Afdeling 2. Valsheid in geschriften, gebruik van valse stukken Afdeling 3. Voordeelsontneming DEEL IV CONTRACTUELE VERZEKERINGSFRAUDE Hoofdstuk I. Risicoverzwaring Afdeling 1. Spontane mededelingsplicht bij risicoverzwaring Het toepassingsgebied Inhoudelijke draagwijdte Afdeling 2. Frauduleuze schending van artikel 26 WLVO Bewijslast Burgerrechtelijke gevolgen Strafrechtelijke gevolgen Hoofdstuk II. Frauduleuze schadeaangifte Afdeling 1. Draagwijdte van de aangifte plicht Afdeling 2. Frauduleuze schending van de aangifteplicht Bewijs van aangiftefraude Burgerrechtelijke gevolgen xiii

6 A. Dekkingsweigering Principe Toepassingsvoorwaarden B. Opzeggingsmogelijkheden C. Fraude door een andere belanghebbende Strafrechtelijke gevolgen A. Oplichting B. Valsheid in geschriften en gebruik van valse stukken Afdeling 3. Wettelijke uitsluitingen op grond van gevaar voor collusie Artikel 4, 1 WAM-wet Het Gemeenschappelijk Motorwaarborg fonds Artikel 6, 2 en 6, 3 KB 12 januari 1984 BA- privéleven Evaluatie Algemeen besluit A. Probleemstelling en terugkoppeling naar de centrale onderzoeksvraag B. Verzekeringsfraude als maatschappe lijk probleem C. De juridische draagwijdte van het begrip verzekeringsfraude D. Precontractuele verzekeringsfraude E. Contractuele verzekeringsfraude Bibliografie Trefwoordenregister xiv