Inhoud. Inleidende probleemstelling: wederkerige schenkingen Hoofdstuk 1. De emanatie van twee rechtsfiguren: de oorzaak en de voorwaarde...

Transcriptie

1 Voorwoord...v Dankwoord... vii Inleiding...1 Afdeling 1. Inleiding en situering van het onderwerp...1 Afdeling 2. Afbakening van het onderwerp...5 Afdeling 3. Onderzoeksmethode...5 A. Geïntegreerd onderzoek...5 B. De schenking als leidraad...6 C. Bottom up-onderzoek...6 D. Rechtsvergelijking...7 Afdeling 4. Onderzoeksplan...7 Deel I. Wederkerigheid als juridisch-technisch verband Inleidende probleemstelling: wederkerige schenkingen Hoofdstuk 1. De emanatie van twee rechtsfiguren: de oorzaak en de voorwaarde Inleiding Afdeling 1. Het onderscheid tussen de oorzaak en de voorwaarde A. De traditionele opvatting Concreet onbruikbaar Abstract ongegrond B. (On)zekerheid als onderscheidend criterium De oorzaak houdt een element van zekerheid in a. De invulling van het begrip oorzaak b. De weerslag op de aard van de oorzaak Onzekerheid kenmerkt de voorwaarde Tussenbesluit Afdeling Afdeling 2. Het onmogelijk voorwaardelijk verband tussen wederkerige schenkingen Inleiding: De onzekerheid moet bestaan in hoofde van beide partijen A. Een benadering vanuit de gemeen schappelijke subjectieve onzekerheid: wederkerige schenkingen op drijfzand ix

2 B. Een benadering vanuit de verbintenis: wederkerige schenkingen verdwijnen Tussenbesluit Afdeling Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 2. De emanatie van de oorzaak of toch niet: connexité als autonoom begrip? Inleiding Afdeling 1. Het ontstaan en het nut van connexité A. De ontwikkeling van een nieuw begrip De oorzaak wordt aan de kant geschoven Connexité en de sanctionering van contractuele wanprestaties.. 72 B. De functie van connexité in wederkerige overeenkomsten Wederkerigheid als grondslag van artikel 1184 BW en de ENAC Kritische benadering a. Vanuit het schenkingenrecht b. Vanuit het Nederlandse recht Tussenbesluit Afdeling 2. De oorzaak van het nauwe verband tussen de wederzijdse verbintenissen uit een overeenkomst Afdeling 3. De oorzaak in wederkerige overeenkomsten A. De inhoudelijke onduidelijkheid van het oorzaakbegrip Eerste controverse: de rol van de oorzaak Tweede controverse: de invulling van de oorzaak B. Pleidooi pro het oorzaakbegrip Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 3. Wederkerigheid over de contractuele grenzen heen Inleiding Afdeling 1. De grondslag van de samenhang tussen overeenkomsten A. Het ondeelbaar verband tussen overeenkomsten B. Het voorwaardelijk verband tussen overeenkomsten C. Het oorzakelijk verband tussen overeenkomsten Afdeling 2. Het oorzakelijk verband tussen overeenkomsten geconcretiseerd 112 A. De samenhang tussen de koop- en de leasingovereenkomst B. De samenhang tussen de borgtocht en de hoofdovereenkomst Tussenbesluit Afdeling Besluit Hoofdstuk Besluit Deel I x

3 Deel II. De interferentie tussen de juridisch-technische aard en de juridisch-economische aard van een overeenkomst Inleidende probleemstelling: schenking onder last Hoofdstuk 1. Eerste onderdeel van de klassieke opvatting: Niet alle overeenkomsten onder bezwarende titel zijn wederkerig Inleiding Afdeling 1. De kwalificatie van de lening op interest A. Bestaande opvattingen over de kwalificatie van de lening op interest Het zakelijk karakter van de lening op interest impliceert een eenzijdige overeenkomst Het consensueel karakter van de lening op interest impliceert een wederkerige overeenkomst a. De consensuele aard van de verbruiklening b. De theorie van B. Du Laing Verbintenis tot uitlening Kritische beoordeling Tussenbesluit B. Eigen opvatting over de kwalificatie van de lening op interest Principiële bezwaren tegen het gebrek aan wederzijdse verbintenissen De (verbintenis tot) afgifte in zakelijke overeenkomsten a. De verbintenis tot afgifte in de handgift Externe benadering Interne benadering Tussenbesluit b. De verbintenis tot afgifte in de lening op interest Tussenbesluit De verbintenis tot laten en houden van de uitlener Tussenbesluit Tussenbesluit Afdeling Afdeling 2. De kwalificatie van de borgtocht Inleiding A. Bestaande opvattingen over de kwalificatie van de borgtocht Eerste opvatting: de borgtocht als overeenkomst onder bezwarende titel Tweede opvatting: de borgtocht als overeenkomst om niet Derde opvatting: de borgtocht als neutrale overeenkomst xi

4 4. Vierde opvatting: de borgtocht als overeenkomst onder bezwarende titel bis Vijfde opvatting: de kwalificatie van de borgtocht par réflexion. 209 Tussenbesluit B. Eigen standpunt over de kwalificatie van de borgtocht Inleiding De oorzaak van de borgtocht Réflexion van de borgtocht aan de hoofdovereenkomst a. Réflexion aan de dekkingsverhouding Interne benadering Externe benadering Semi-interne benadering b. Wederkerigheid door réflexion c. De borgtocht is als overeenkomst onder bezwarende titel wederkerig Tussenbesluit Afdeling Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 2. Tweede onderdeel van de klassieke opvatting: Alle wederkerige overeenkomsten zijn onder bezwarende titel Inleiding Afdeling 1. Contractuele gelijkwaardig heid als essentie van overeenkomsten onder bezwarende titel A. De wettelijke omschrijving van overeen komsten onder bezwarende titel B. De definiëring van contractuele gelijkwaardigheid Inleiding De bestaande opvattingen over contractuele gelijkwaardigheid. 251 a. Geen exclusief objectieve gelijkwaardigheid b. Nuancering van het belang van de wilsautonomie De rol van de objectieve gelijkwaardigheid a. Benadeling Gangbare opvatting Vergelijking met de gekwalificeerde benadeling (Objectieve of subjectieve) benadeling en objectieve waardering De wettelijke gevallen van benadeling Tussenbesluit b. Iustum pretium Historische ontwikkeling Argumenten contra iustum pretium Tussenbesluit xii

5 Tussenbesluit Afdeling Afdeling 2. Checkpoint. Niet alle overeenkomsten onder bezwarende titel zijn wederkerig Afdeling 3. Onderlinge causaliteit als contractueel evenwicht Inleiding A. Richtigkeitsgewähr B. Onderlinge causaliteit als onweerlegbaar vermoeden van contractuele gelijkwaardigheid C. Kritische beoordeling van de klassieke opvatting Principe: controle op het contractueel evenwicht via de oorzaak De verstoring van het contractueel evenwicht Het formeel contractueel evenwicht Materialisering van de contractvrijheid en van het contractueel evenwicht Tussenbesluit Afdeling Besluit Hoofdstuk Besluit Deel II Deel III. Gelijkwaardigheid en kosteloosheid als juridisch-economische verbanden Inleidende probleemstelling: wederkerige schenkingen en schenkingen onder last Hoofdstuk 1. Wederkerige schenkingen als valse vraagstukken Afdeling 1. De klassieke opvatting over de kosteloosheid van wederkerige schenkingen faalt Afdeling 2. Het intercontractueel verband tussen wederkerige schenkingen. 366 Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 2. De animus als criterium van onderscheid tussen overeenkomsten onder bezwarende titel en overeenkomsten om niet Afdeling 1. De klassieke kwalificatie van de schenking onder last faalt Afdeling 2. Eigen opvatting A. Herformulering van de contractuele gelijkwaardigheid Bijzondere aandacht voor de subjectieve aard van de gelijkwaardigheid Animus speculandi B. De animus speculandi van de begiftigde in de schenking onder last. 378 C. De animus donandi bepaalt de kosteloosheid xiii

6 1. De teloorgang van het materieel element De verhouding tussen de animus donandi van een partij en de animus speculandi van de andere partij D. Kwalificeren bij uitsluiting De animus speculandi van een partij sluit zijn animus donandi uit Gemengde overeenkomsten zijn uitgesloten a. Onduidelijkheid in de rechtsleer b. Gemengde benoemde overeenkomsten E. De ondeelbaarheid van de animus Tussenbesluit Afdeling 3. Checkpoint: het Duitse recht en het Nederlandse recht A. Het Duitse recht Entgeltlichkeit als contractuele gelijkwaardigheid Het onderscheid tussen Entgeltlichkeit en Unentgeltlichkeit a. Wederkerigheid als schijncriterium b. 134 van de Insolvenzordnung c. Schenkung unter Auflage B. Het Nederlandse recht Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 3. De animus als gemeenschappelijk kenmerk van kosteloosheid en gelijkwaardigheid Inleiding Afdeling 1. De kwalificatie van de vergeldende schenking A. De klassieke kwalificatie van de vergeldende schenking B. Kritische analyse De traditionele opvatting over de vergeldende schenking faalt De juridisch-economische aard van de betaling a. Noodzakelijke premisse voor de kwalificatie als betaling b. De betaling is nooit een schenking c. De subjectieve aard van de betaling d. De betaling is nooit onder bezwarende titel e. De verbintenisscheppende werking van de animus donandi 417 f. De uitdovende werking van de betaling Tussenbesluit De juridisch-economische aard van de inbetalinggeving a. Belang van de inbetalinggeving voor de kwalificatie van de vergeldende schenking b. De uitdovende werking van de inbetalinggeving De gemengde aard van een rechtshandeling a. Animus solvendi vs. animus donandi en animus speculandi. 423 xiv

7 b. Onderling verenigbare intenties Tussenbesluit Afdeling 2. De kwalificatie van de uitvoering van een natuurlijke verbintenis A. De betaling van een natuurlijke verbintenis is niet onder bezwarende titel B. De subjectieve aard van de betaling van een natuurlijke verbintenis 429 C. De juridisch-economische aard van de betaling van een natuurlijke verbintenis Besluit Hoofdstuk Besluit Deel III Deel IIIbis. De juridisch economische aard van huwelijks voordelen herbekeken Inleiding Hoofdstuk 1. De queeste naar een theorie over huwelijksvoordelen Afdeling 1. Theorieën in de marge over huwelijksvoordelen A. De fictie B. De natuurlijke verbintenis Afdeling 2. Huwelijksvoordelen als aanwinstenvoordelen A. Krachtlijnen B. Kritische bedenkingen De theorie aanwinstenvoordelen vóór de wet van 14 juli a. Inconsistent onderscheid tussen aanwinsten en inbrengsten 451 b. Vooruitneming De theorie aanwinstenvoordelen na de wet van 14 juli Tussenbesluit: Aanwinstenvoordelen: much ado about nothing? Afdeling 3. Huwelijksvoordelen als gemeenschapsvoordelen A. Dubbelzinnige standpunten B. Rechtspraak contra gemeenschapsvoordelen Afdeling 4. Huwelijksvoordelen als kansovereenkomsten Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 2. Het onderscheid tussen kansovereenkomsten en overeenkomsten onder voorwaarde Afdeling 1. De traditionele opvatting A. De verhouding tussen overeenkomst, verbintenis en voorwaarde B. Het kanselement dat kansovereenkomsten kenmerkt xv

8 Afdeling 2. Kritische analyse Besluit Hoofdstuk Hoofdstuk 3. De neo-aleatoire theorie over huwelijksvoordelen Afdeling 1. De verdeling van aanwinsten: een onzeker voordeel Afdeling 2. De vooruitmaking van aanwinsten: een onzeker voordeel Afdeling 3. De verdeling of vooruitmaking van inbrengen: een onzeker voordeel Inleiding A. De inbreng beïnvloedt de gemeenschappelijke passiva B. Het ogenblik waarop de eigen passiva worden vastgesteld C. Het ogenblik waarop de eigen activa worden vastgesteld Tussenbesluit Besluit Hoofdstuk Besluit Deel IIIbis Algemene conclusies Afdeling 1. Wat is wederkerigheid en wat is het niet? Afdeling 2. In welke mate zijn wederkerige overeenkomsten en overeenkomsten onder bezwarende titel congruent? Afdeling 3. Welk criterium maakt het mogelijk om overeenkomsten onder bezwarende titel en overeenkomsten om niet van elkaar te onderscheiden? Afdeling 4. Wat is de juridisch-economische aard van huwelijksvoordelen?. 517 Afdeling 5. Synthese Slotbemerkingen Bibliografie Trefwoordenregister xvi