Eindwerkstuk Levensbeschouwelijke Vorming

Transcriptie

1 Eindwerkstuk Levensbeschuwelijke Vrming ENPO-DCBO.A.09 Eveline Buter S Dcent: Erik Renkema

2 Inhudspgave Samenvatting... 3 Hfdstuk 1: Inleiding Onderwerp Aanleiding Prbleemstelling Hfdvraag Deelvragen... 6 Hfdstuk 2: Literatuurnderzek Visies levensbeschuwelijke nderwijs in het penbaar nderwijs Levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs Levensbeschuwelijke Vrming p OBS XXXXX p dit mment Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs Het gebruik van jeugdliteratuur bij Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs Rikki-beken Hfdstuk 3: Resultaten Welke visies bestaan er p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl? Wat zijn de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs? Op welke manier wrdt p dit mment aandacht besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van OBS XXXXX? Wat is de tegevegde waarde van het gebruik van jeugdliteratuur in de lessen Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs? Op welke manier zijn de Rikki-beken van Guid van Genechten te gebruiken bij het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX?...23 Hfdstuk 4: Cnclusie en discussie Cnclusie Discussie...29 Bijlagen...30 Bijlage 1: Vragenlijst leerkrachten nderbuw OBS XXXXX Levensbeschuwelijke Vrming...30 Bijlage 2: Lesideeën m te werken met de Rikki-beken bij Levensbeschuwelijke Vrming...31 Bijlage 3: Ingevulde vragenlijst leerkrachten nderbuw OBS XXXXX Levensbeschuwelijke Vrming...34 Literatuurlijst...38 Eveline Buter, S , AL HBO/WO 2 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

3 Samenvatting Dit nderzek gaat ver de zin f nzin van het gebruik van kinderbeken bij Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs. Aanleiding vr dit nderzek is het feit dat tijdens mijn stagedagen in de nderbuw p mijn huidige stageschl (OBS XXXXX te Apeldrn) Levensbeschuwelijke Vrming niet één keer aan bd is gekmen. Ok in de schlgids staat niets vermeld ver de manier waarp aandacht wrdt besteed aan dit vak in de nderbuw. Omdat ik zelf wel aandacht zu willen besteden aan Levensbeschuwelijke Vrming, maar niet ged weet p welke manier dit het beste kan gebeuren, en ik straks het liefst in de nderbuw in het penbare basisnderwijs aan de slag zu willen gaan, ben ik tijdens dit nderzek p zek gegaan naar de waarde van het gebruik van jeugdliteratuur bij Levensbeschuwing in de nderbuw van het penbare basisnderwijs. Bijna alle jnge kinderen huden er namelijk van m vrgelezen te wrden, en ik was dan k nieuwsgierig welke mgelijkheden het werken met kinderbeken bij Levensbeschuwelijke Vrming te bieden heeft. De nderzeksvraag en daarbij behrende deelvragen die in dit nderzek centraal staan, luiden als vlgt: Op welke manier kan jeugdliteratuur wrden ingezet in het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX? Welke visies bestaan er p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl? Wat zijn de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs? Op welke manier wrdt p dit mment aandacht besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van OBS XXXXX? Wat is de tegevegde waarde van het gebruik van jeugdliteratuur in de lessen Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs? Op welke manier zijn de Rikki-beken van Guid van Genechten te gebruiken bij het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX? De belangrijkste resultaten die uit dit nderzek naar vren zijn gekmen, luiden als vlgt: Uit literatuurnderzek kmt naar vren dat er drie verschillende visies bestaan p het gebied van levensbeschuwelijk nderwijs in de penbare basisschl (int, abut, frm). Gezien de ntwikkelingsfase van de kinderen is alleen de vrm frm geschikt vr de nderbuw van de basisschl. Een schl die geen aandacht besteed aan deze vrm van levensbeschuwelijk nderwijs, heeft dus geen visie p levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl, en vldet in de nderbuw dus niet aan de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbare nderwijs: actieve plurifrmiteit, gdsdienstvrijheid en waardenrijk nderwijs. Op dit mment is er ng geen eenduidig beleid p het gebied van Levensbeschuwelijke Vrming p OBS XXXXX. Dit blijkt uit het feit dat er in de schlgids geen aandacht wrdt Eveline Buter, S , AL HBO/WO 3 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

4 besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van de schl, en uit de zeer diverse antwrden van de leerkrachten van de nderbuwgrepen p de vraag f de leerkracht wel eens aandacht besteedt aan Levensbeschuwelijke Vrming in de grep; dit varieert van helemaal niet tt minimaal één keer in de twee weken. De manier waarp aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming is vr de vier van de vijf leerkrachten die aandacht besteden aan het vak wel vaak hetzelfde: dr middel van het veren van gesprekken en het bekijken van filmpjes p het digibrd. Daarnaast speelt één leerkracht k een spel met de kinderen, een andere laat de kinderen een beeldende pdracht uitveren. Uit literatuurnderzek blijkt dat jeugdliteratuur hierbij prima kan wrden ingezet, mdat in elk kinderbek wel een thema te vinden is dat aansluit bij levensbeschuwing. Allerlei kinderbeken zijn hiervr geschikt. Kinderbeken kunnen p veel verschillende manieren wrden ingezet in het levensbeschuwelijke nderwijs in de nderbuw van het penbare basisnderwijs. Op basis van deze resultaten heb ik de vlgende cnclusie getrkken: de leerkrachten van OBS XXXXX kunnen jeugdliteratuur gebruiken bij werkvrmen die p dit mment al ingezet wrden bij Levensbeschuwelijke Vrming, zals het veren van gesprekken en het geven van een beeldende pdracht. Bvendien biedt jeugdliteratuur de leerkrachten mgelijkheden m de werkvrmen ng uit te breiden. Vr de kleutergrepen van OBS XXXXX zijn de Rikki-beken van de schrijver Guid van Genechten zeer geschikt; in elk Rikki-bek kmt wel een basiservaring aan bd, en de beken wrden p dit mment al gebruikt vr het bevrderen van de sciaal-emtinele ntwikkeling van de kleuters. Dr een bek uit de Rikki-serie te kiezen dat aansluit bij het thema dat speelt in de grep, kan ervr gezrgd wrden dat aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in elke kleutergrep. Op deze manier kan Levensbeschuwelijke Vrming een structurele plaats krijgen in het aanbd van activiteiten in de kleutergrepen, en leren de kinderen van de kleutergrepen van OBS XXXXX dat levensbeschuwing bij het gewne leven hrt, interessant is, en bespreekbaar. De kinderen leren hiermee geen nverschilligheid, maar verdraagzaamheid, een waarde die centraal staat p OBS XXXXX. Eveline Buter, S , AL HBO/WO 4 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

5 Hfdstuk 1: Inleiding In dit hfdstuk wrdt ingegaan p het nderwerp van dit eindwerkstuk, (paragraaf 1.1), de aanleiding vr dit eindwerkstuk (paragraaf 1.2), de prbleemstelling die in dit werkstuk wrdt uitgewerkt (paragraaf 1.3), en tt slt de nderzeksvraag en de deelvragen van dit eindwerkstuk (paragraaf 1.4 en 1.5). 1.1 Onderwerp Als nderwerp vr mijn eindwerkstuk Levensbeschuwelijke Vrming, heb ik gekzen vr: Kinderbeken: zin f nzin? De punten die uitgewerkt meten wrden bij deze pdracht, zijn: a. Je nderzekt de waarde van het gebruik van jeugdliteratuur vr het levensbeschuwelijk nderwijs in de basisschl. b. Je nderzekt in de literatuur welke visies er zijn p levensbeschuwelijk nderwijs in de basisschl. c. Je raadpleegt theretische brnnen en det praktijknderzek bij een kinderbekenschrijver, een uitgeverij en/f in je stageschl. d. Op basis van dit theretisch nderzek en het praktijknderzek beschrijf je he de waarde van jeugdliteratuur (f het ntbreken hiervan) wrdt beargumenteerd. e. Je schrijft je cnclusie en illustreert deze met een (citaat uit een) kinderbek f - gedicht. Omdat ik ervr heb gekzen m mezelf te specialiseren in de nderbuw, wil ik dit nderwerp gaan uitwerken vr de nderbuw van het penbare basisnderwijs, en in het bijznder vr mijn stageschl. OBS XXXXX. 1.2 Aanleiding Ik lp p dit mment mijn LIO-stage in grep 1/2a van OBS XXXXX in Apeldrn. In LWT9 en LWT10 heb ik stage gelpen in grep 3/4, k van OBS XXXXX. XXXXX is een penbare schl, waar vral kinderen uit de buurt p zitten. De meeste van hen zijn autchtn. De afgelpen peride heb ik in grep 1/2a gewerkt met het thema Rikki. Hierbij zijn verschillende beken van de Rikki-serie van Guid van Genechten aan bd gekmen. Onderdeel van dit thema is k de sciaal-emtinele ntwikkeling van de kinderen. Omdat dit nderdeel uitmaakt van een thema, waarbij k allerlei andere activiteiten wrden aangebden, gebeurt dit p een vr de kleuters natuurlijke manier. Tijdens mijn stagedagen in zwel LWT9, LWT 10 als LWT11-12 is Levensbeschuwelijke Vrming niet één keer aan bd gekmen. Ok in de schlgids van OBS XXXXX kan ik niets vinden ver de manier waarp hier aandacht aan wrdt besteed in de nderbuw. Ik vraag me dan k af f er wel aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van mijn stageschl. Z ja, p welke manier gebeurt dit dan. Z nee, p welke manier zu hier wel aandacht aan besteed kunnen wrden? Eveline Buter, S , AL HBO/WO 5 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

6 Omdat ik tijdens mijn stagedagen in de nderbuw heb gemerkt dat eigenlijk alle kinderen in de nderbuw ervan genieten m vrgelezen te wrden, wil ik graag nderzeken f les gegeven kan wrden in Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van mijn stageschl aan de hand van jeugdliteratuur. Omdat er in de grepen 1 en 2 al gebruik gemaakt wrdt van de Rikki-beken van Guid van Genechten, wil ik k specifiek nderzeken f deze beken hierbij te gebruiken zijn. Op deze manier zu tijdens het thema Rikki, dat in de kleutergrepen twee keer per jaar p het prgramma staat, Levensbeschuwelijke Vrming pgenmen kunnen wrden als nderdeel van het thema. In grep 3 en 4 van OBS XXXXX wrdt niet meer thematisch gewerkt, maar wrdt gewerkt met lsse methdes per vakgebied. Levensbeschuwelijke Vrming zu, m aan te sluiten bij deze werkwijze, dan k als apart vak gegeven kunnen wrden. Is het in deze grepen k ng mgelijk m met de Rikki-beken te werken bij Levensbeschuwelijke Vrming? Al bvenstaande vragen zijn vr mij aanleiding geweest m me te verdiepen in het gebruik van jeugdliteratuur bij het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl. 1.3 Prbleemstelling Ik nderzek de waarde van het gebruik van jeugdliteratuur in het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX, mdat ik wil weten p welke manier kinderbeken bij kunnen dragen aan het bespreken en herkennen van levensbeschuwelijke ervaringen en ideeën in de nderbuw van OBS XXXXX, teneinde inzicht te krijgen in de mgelijkheden m in de nderbuw aandacht te besteden aan het bespreken en herkennen van levensbeschuwelijke ervaringen en ideeën, zdat de kinderen in de nderbuw van OBS XXXXX gestimuleerd wrden in het ntwikkelen van een eigen levensbeschuwing. 1.4 Hfdvraag Op welke manier kan jeugdliteratuur wrden ingezet in het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX? 1.5 Deelvragen Welke visies bestaan er p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl? Wat zijn de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs? Op welke manier wrdt p dit mment aandacht besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van OBS XXXXX? Wat is de tegevegde waarde van het gebruik van jeugdliteratuur in de lessen Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs? Op welke manier zijn de Rikki-beken van Guid van Genechten te gebruiken bij het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX? Eveline Buter, S , AL HBO/WO 6 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

7 Hfdstuk 2: Literatuurnderzek In dit hfdstuk wrdt ingegaan p relevante literatuur. In paragraaf 2.1 wrdt ingegaan p de verschillende visies die bestaan rnd het levensbeschuwelijke nderwijs in de penbare basisschl. In paragraaf 2.2 zijn de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs te vinden. Paragraaf 2.3 gaat in p de manier waarp p dit mment aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming p OBS XXXXX. Paragraaf 2.4 behandelt het nderwerp Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van de penbare basisschl, in paragraaf 2.5 wrdt beschreven he jeugdliteratuur hierbij kan wrden gebruikt, en paragraaf 2.6 gaat tt slt in p de nderwerpen die wrden behandeld in de Rikki-beken van de schrijver Guid van Genechten. 2.1 Visies levensbeschuwelijke nderwijs in het penbaar nderwijs Vlgens de Schepper (2007) is het ngewenst m p de basisschl geen aandacht te besteden aan levensbeschuwing. Bakker (2012) sluit zich hierbij aan; het penbaar nderwijs met vlgens de wet neutraal zijn, maar dat betekent niet dat elke verwijzing naar gelf f niet-religieuze levensbeschuwing vermeden met wrden. Westerman (2004) spreekt ver passieve neutraliteit, waarbij de levensbeschuwelijke ervaringen van de kinderen genegeerd wrden. Ok Beker (2012) spreekt ver de angst van schlen m dr aandacht te besteden aan levensbeschuwing niet neutraal te zijn en dus niet te vlden aan de wet. Beker (2012) geeft aan dat schlen hierdr het risic lpen geen identiteit te krijgen. Neutraal zijn betekent hier echter dat de penbare schl zich niet beperkt tt één levensbeschuwing (Bakker, 2012). In Nederland gebeurt dit p een psitieve manier, k wel actieve plurifrmiteit genemd (Bakker, 2012). Dit hudt in dat elke leerling p de penbare basisschl tegelaten wrdt, dat zijn f haar levensbeschuwelijke achtergrnd geaccepteerd wrdt, en dat aandacht besteed dient te wrden aan de gdsdienstige, levensbeschuwelijke en maatschappelijke waarden die in de Nederlandse samenleving van belang zijn. Vlgens Westerman (2004) is er in de Nederlandse samenleving steeds meer sprake van mndialisering, en een tenemende culturele plurifrmiteit. In Nederland leven tegenwrdig meer verschillende culturen en levensbeschuwingen dan it te vren, en de verheid, die zich tt nu te terughudend p heeft gesteld vr wat betreft bemeienis met Levensbeschuwelijke Vrming, speelt nu een steeds actievere rl p dit gebied. Vlgens Westerman (2004) verwacht de verheid dat in het nderwijs aandacht wrdt besteed aan intercultureel nderwijs, nderwijs in geestelijke strmingen, maatschappelijke verhudingen (burgerschapskunde) en verdracht van waarden en nrmen. De Stichting SLO ( geeft slechts één kerndel p het gebied van Levensbeschuwing: Kerndel 38: De leerlingen leren hfdzaken ver geestelijke strmingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rl spelen, en ze leren respectvl m te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waarnder seksuele diversiteit. Eveline Buter, S , AL HBO/WO 7 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

8 Ok de leerlijn die geldt vr dit kerndel is erg beperkt vr grep 1/2: Zingeving: Gebruiken/leefgewnten Feestdagen Levensbeschuwelijke Vrming vlgens Huizinga (2006) en Westerman (2004) het minst bekende vak in het nderwijs, en is het k het minst uitgewerkt in methdes. Jnge kinderen kunnen vlgens de Schepper (2007) ng geen levensbeschuwelijke keuzes maken, maar nemen de keuzes van vlwassenen in hun mgeving ver. Ok Huizinga (2006) en Westerman (2004) geven dit aan. Omdat kinderen bijna dagelijks naar schl gaan, hebben de keuzes die de schl en de leerkrachten van de schl maken, grte invled p de kinderen. Wrdt hier niets mee gedaan, dan wrdt dr de schl dus eigenlijk aangegeven dat levensbeschuwing niet bij het gewne leven hrt, niet interessant is, f in ieder geval niet bespreekbaar. Vlgens de Schepper (2007) leren de kinderen hiermee geen verdraagzaamheid, maar juist nverschilligheid. Vlgens de Vereniging VOSS/ABB (2011) kent het penbaar nderwijs verschillende vrmen van levensbeschuwelijke educatie: Int: het del van deze vrm van levensbeschuwelijke educatie is het vrmen van een leerling tt een bepaalde levensbeschuwing. Deze lessen wrden gegeven dr een externe leerkracht. Abut: del van deze vrm van levensbeschuwelijke educatie is het verdragen van kennis ver levensbeschuwingen. Deze lessen zijn bestemd vr alle leerlingen, en wrden gegeven dr de grepsleerkracht. Frm: het del van deze laatste vrm van levensbeschuwelijke educatie is kinderen leren levensbeschuwelijke ervaringen en ideeën te bespreken en te herkennen. Ok deze lessen zijn bedeld vr alle leerlingen, en wrden gegeven dr de grepsleerkracht. De laatste vrm van levensbeschuwelijke educatie is specifiek vr het penbaar nderwijs, en is gericht p het ntwikkelen van een eigen levensbeschuwing. 2.2 Levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs De Vereniging VOSS/ABB (2011) nemt de vlgende punten als zijnde de kernwaarden van het penbaar nderwijs: Iedereen is welkm De penbare schl staat pen vr alle kinderen, ngeacht hun levensvertuiging, gdsdienst, plitieke gezindheid, afkmst, geslacht f seksuele geaardheid. Waarden en nrmen De penbare schl besteedt actief aandacht aan uiteenlpende levensbeschuwelijke, gdsdienstige en maatschappelijke waarden. Iedereen is benembaar Benembaarheid p de penbare schl staat pen vr iedereen, ngeacht levensvertuiging, gdsdienst, plitieke gezindheid, afkmst, geslacht f seksuele geaardheid. Eveline Buter, S , AL HBO/WO 8 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

9 Van en vr de samenleving De penbare schl is van en vr de samenleving en betrekt leerlingen, uders en persneelsleden actief bij de besluitvrmingen ver delstellingen en werkmstandigheden en stemt af met externe betrkkenen en belanghebbenden. Wederzijds respect De penbare schl hudt rekening met en gaat uit van wederzijds respect vr de levensbeschuwing f gdsdienst van alle leerlingen, uders en persneelsleden. Levensbeschuwing en gdsdienst De penbare schl biedt de gelegenheid m levensbeschuwelijk vrmings- f gdsdienstnderwijs te vlgen. De levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs zijn vlgens de Vereniging VOSS/ABB (2011): actieve plurifrmiteit gdsdienstvrijheid waardenrijk nderwijs. Het penbaar nderwijs biedt levensbeschuwelijk nderwijs aan p een zdanige manier dat elk kind zveel mgelijk vrij is m een eigen levensbeschuwing te ntwikkelen. Dit gebeurt dr de kinderen te begeleiden bij het verwrden van hun eigen ervaringen en ideeën en het reflecteren hierp. In het penbaar nderwijs wrdt geen levensbeschuwing pgelegd aan kinderen. 2.3 Levensbeschuwelijke Vrming p OBS XXXXX p dit mment. Miedema (1995) geeft aan dat er twee srten identeiten bestaan: een brede identiteit en een smalle identiteit. Is er sprake van een brede identiteit, dan hangen de verschillende aspecten in de visie van een schl samen. Vlgens het Centrum vr Levensbeschuwing ( zijn deze aspecten het levensbeschuwelijke aspect, het maatschappelijke aspect, het pedaggische aspect, het nderwijskundige aspect en het rganisatrisch en bestuurlijke aspect. Is er sprake van een smalle identiteit, dan wrdt de visie van de schl bepaald dr de levensbeschuwelijke visie (Miedema, 1995). De visie van OBS XXXXX luidt als vlgt (XXXXX, 2012): Wij willen een schl zijn waar kinderen en uders graag kmen. Met g vr elk individu werken we samen m de cgnitieve, sciaal-emtinele en creatieve mgelijkheden van nze leerlingen ptimaal te ntwikkelen. Samen spelen, samen werken en samen leren vinden wij erg belangrijk. Kinderen leren hierdr rekening te huden met elkaar en elkaars mgelijkheden, en leren zrg te dragen vr elkaar. OBS XXXXX is dus een basisschl met een brede visie: in de visie van de schl staat niet alleen het levensbeschuwelijke aspect centraal (XXXXX, 2012), maar k wrdt expliciet aandacht besteed aan het maatschappelijke aspect ( rekening huden met elkaar en elkaars mgelijkheden, leren zrg te dragen vr elkaar ) en het pedaggische en nderwijskundige aspect ( samen spelen, samen werken en samen leren vinden wij erg belangrijk ). Eveline Buter, S , AL HBO/WO 9 26 mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

10 Vlgens XXXXX (2012) is OBS XXXXX een schl vr penbaar nderwijs. De schl staat daarm vlgens XXXXX (2012) pen vr alle kinderen, ngeacht levensvertuiging f achtergrnd. Eén van de delen van OBS XXXXX is dat kinderen respect en tlerantie leren hebben vr de medemens. Dit wrdt bereikt dr de kinderen kennis te laten nemen van verschillen tussen mensen en vlken, in leefwijze en gewnten. Hierdr leren kinderen vlgens XXXXX (2012) verschillen accepteren en waarderen. Vanaf grep 5 kunnen bij vldende anim extra lessen humanistisch nderwijs (HVO) f gdsdienstnderwijs (GVO) gevlgd wrden (de lessen zijn vrijwillig). Deze lessen wrden gegeven dr externe leerkrachten. Tijdens deze lessen wrdt gewerkt aan de hand van thema s. In de lessen wrdt gepraat ver verschillende levensbeschuwelijke nderwerpen en aan werkbladen gewerkt. De nderwerpen die aan bd kmen, zijn jij, jij en de ander en jij en de wereld. Hier is dus sprake van de int-vrm van levensbeschuwelijke vrming (Vereniging VOSS/ABB, 2011), mdat les wrdt gegeven vanuit een bepaalde levensbeschuwing. 2.4 Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs. Westerman (2004) geeft aan dat gdsdienstnderwijs en humanistisch nderwijs niet thuishrt in de nderbuw van de basisschl, mdat deze lessen niet wrden gegeven dr de grepsleerkracht. Bvendien heeft het vr jnge kinderen geen betekenis m nderwijs te verdelen in aparte vakken. In de levensbeschuwing van jnge kinderen lpen allerlei aspecten namelijk dr elkaar. Ok is de spanningsbg van jnge kinderen ng niet grt geneg vr lessen GVO f HVO; de ntwikkeling van de kinderen is hiervr ng niet ver geneg. Vlgens Westerman (2004) kan er dus geen sprake zijn van de vrm int van Levensbeschuwelijke Vrming. Ok Levensbeschuwelijke Vrming met als del het verdragen van kennis ver verschillende levensbeschuwingen (de vrm abut van Levensbeschuwelijke Vrming) is met jnge kinderen ng niet mgelijk vlgens Westerman (2004). Jnge kinderen kunnen immers ng geen nderscheid maken tussen kennis en emtie. Openbare schlen die passief neutraal zijn (Westerman, 2004) en alleen kennis ver levensbeschuwingen verdragen, zullen dus in de nderbuw niets aan levensbeschuwing den, mdat pure kennisverdracht niet past in de nderbuw. Tch met vlgens Westerman (2004) wel aandacht wrden besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw, mdat kinderen al met een eigen levensbeschuwing p schl kmen (Westerman, 2004 en ter Avest, 2010). Levensbeschuwelijke Vrming bij jnge kinderen met vlgens Westerman (2004) als hfddel hebben m kinderen te leren te ntdekken, in plaats van m kennis ver te dragen. Vlgens de Schepper (2007) is dit k mgelijk, wanneer er aandacht wrdt besteed aan de vrm frm. De Schepper (2007) geeft aan dat mensen een aantal vaardigheden ndig hebben m levensbeschuwelijk te kunnen denken en m met vragen, pvattingen en gebruiken p het gebied van levensbeschuwing m te kunnen gaan. Deze vaardigheden nemt de Schepper (2007) Basisvaardigheden: Levensbeschuwing in het algemeen: 1) Waarnemen (zintuiglijk waarnemen, verwnderen, velen, genieten): de Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

11 basis van elke levensbeschuwing is een verdiepte waarneming van de wereld en het leven. 2) Verkennen: nieuwsgierig de wereld en het leven van mensen breder en breder leren kennen zdat je kijk p het leven rijker wrdt. 3) Redeneren (benemen, argumenteren, waarderen): je ervaringen kunnen rdenen en langzaam aan tt een samenhangende visie p het leven kmen. 4) Verbeelden: in beelden kunnen zien en uitdrukken wat verder gaat dan wrden en lgisch denken. 5) Cmmuniceren: ervaringen, beelden en pvattingen met anderen kunnen uitwisselen zdat je je eigen levensbeschuwing kunt verrijken én relativeren en anderen beter kunt begrijpen. 6) Handelen (kiezen, uitveren, drzetten): levensbeschuwing in je dagelijks leven cncreet kunnen maken Vr gdsdienstige levensbeschuwingen kmen hier ng bij: 7) Traditie hanteren (kennen, verbinden met ervaring, creatief vrtzetten, participeren): p een creatieve manier kunnen mgaan met wat het verleden aanreikt. 8) Verbndenheid beleven (verwantschap, verantwrdelijkheid): de basis van elke authentieke religieuze visie p het leven, uiteindelijk gericht p het beleven van liefde als centraal gegeven in het leven. 9) Fundamenteel vertruwen: ndanks negatieve ervaringen een psitieve kijk p het leven handhaven en leven in hp. 10) Transcendentie zien (symblisch denken): méér zien en aanvelen dan wat je direct kunt benemen f verbeelden, ruimte zien vr gelf. Bij jnge kinderen staan vlgens de Schepper (2007) de vlgende vaardigheden centraal: Waarnemen Het gaat dan bij jnge kinderen m het waarnemen van hun eigen kleine wereld, de natuur en de mensen m hen heen. Verbeelden Jnge kinderen hebben veel fantasie, en kunnen dus ged verbeelden, een vaardigheid die erg belangrijk is vr de ntwikkeling van levensbeschuwing. Omdat jnge kinderen ng penstaan vr sprkjes en wnderverhalen, waarin werkelijkheid en fantasie dr elkaar lpen, zijn jnge kinderen vlgens Westerman (2004) juist ntvankelijk vr wnderen, mythen, symblen, tekens en rituelen die veelvuldig vrkmen in allerlei (religieuze) levensbeschuwelijke tradities. Traditie hanteren Ok p een penbare schl kan deze vaardigheid aan bd kmen, er zitten immers kinderen met allerlei levensbeschuwingen p een penbare schl, dus k gdsdienstige. De manier waarp gegevens uit een traditie wrden aangebden, met passen bij de mgelijkheden van de kinderen in de grep. Kleuters zullen dus speels en creatief met deze gegevens mgaan, udere kinderen kunnen deze gegevens wel systematisch aangebden krijgen, m vervlgens verschillende tradities met elkaar te vergelijken. Verbndenheid beleven en fundamenteel vertruwen Bij jnge kinderen zijn deze basisvaardigheden nauw met elkaar verbnden. Bij verbndenheid gaat het k nu weer m verbndenheid binnen de kleine wereld van de kinderen, dus met de uder, brertjes, zusjes en andere verwanten, vriendjes, maar k planten en dieren in de directe mgeving. Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

12 Om fundamenteel vertruwen te ntwikkelen, met gekzen wrden vr psitieve verhalen, en een psitief accent gelegd wrden p infrmatie ver mensen en de wereld. Wel meten de kinderen zich bewust wrden van hun eigen mgelijkheden én beperkingen. Wanneer een leerkracht deze basisvaardigheden centraal stelt bij Levensbeschuwelijke Vrming, is het mgelijk m met jnge kinderen aandacht te besteden aan Levensbeschuwelijke Vrming, en de levensbeschuwelijke achtergrnd van de kinderen in de grep hierbij p een pen manier te betrekken (de Schepper, 2007). Kinderen meten hiervr vlgens Westerman (2004) durven en leren spreken ver levensbeschuwelijke ervaringen en waarnemingen, in kringgesprekken f krte infrmele gesprekjes tussendr. Wat zijn nu deze ervaringen? Blenkers (z.d.) nemt hierbij het rdeningskader van Vrm. Dit kader bestaat uit vijf basiservaringen: De basiservaring die de eindigheid in f van het bestaan weerspiegelt. Vrbeelden hiervan zijn verhuizing, naar een andere schl, lichamelijke beperking, sterfelijkheid. De basiservaring die de menselijke verantwrdelijkheid en het menselijk falen weerspiegelt. Vrbeelden hiervan zijn vrienden die p je rekenen, afspraken (niet) nakmen, truw/ntruw zijn. De basiservaring die het ntvangen van inzicht weerspiegelt. Vrbeelden hiervan zijn eindels met iets bezig zijn en pltseling begrijpen he het in elkaar zit, je blind staren p een klein nderdeel en peens het geheel zien. De basiservaring die het kwaad en het lijden weerspiegelt. Vrbeelden hiervan zijn ruzie met vrienden, gezndheidsprblemen, iemand van wie je hudt verliezen. De basiservaring die de beleving van het gede weerspiegelt. Vrbeelden hiervan zijn zelfvertruwen, verliefd zijn, in een grep mensen samen iets beleven. Basiservaringen zijn dus ervaringen die te maken hebben met het menselijke bestaan. De basisvaardigheden zijn vlgens Windesheim (z.d.) instrumenten m de leerlingen te leren een eigen levensbeschuwing te ntwikkelen rndm vragen die ze hebben rnd deze ervaringen. In de levensbeschuwelijke ntwikkeling van jnge kinderen zijn vlgens Westerman (2004) drie fases te nderscheiden: Ontluikend In deze fase leren kinderen vanuit hun eigen levensbeschuwelijke achtergrnd levensbeschuwelijke mmentjes te benemen. Beginnend Ok in deze fase leren kinderen vanuit hun eigen levensbeschuwelijke achtergrnd levensbeschuwelijke mmentjes te benemen. Daarnaast cnstateren kinderen dat anderen een andere cnclusie kunnen trekken. Gevrderd In deze fase leren kinderen bven incidentele levensbeschuwelijke gebeurtenissen uit te denken. Kinderen gaan ervaringen vergelijken en generaliseren. Dr in alle fasen de nadruk te leggen p het ntdekkend bezig zijn en het leren gebruiken van de taal die bij levensbeschuwelijke thema s past, zal Levensbeschuwelijke Vrming langzaam vergaan van lesgeven ver naar dr de kinderen leren ntdekken vanuit hun eigen levensbeschuwing, en die van anderen. Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

13 Een methde vr Levensbeschuwelijke Vrming vr kinderen in de nderbuw die rekening hudt met de ntwikkeling van jnge kinderen en de kinderen vrbereidt p een actieve deelname aan de plurifrme samenleving, is er vlgens Westerman (2004) ng niet. Een dergelijke methde zu in ieder geval rekening meten huden met de vlgende aspecten: Kinderen in de nderbuw hebben van huis uit en vanuit zichzelf al levensbeschuwelijke nties. Deze nties zijn in hun belevingswereld pgenmen en hebben geen duidelijke afbakeningen. Omdat jnge kinderen een krte spanningsbg hebben, met het m aandachtspunten gaan, niet m uitgewerkte lessen. Wrdt p schl in de nderbuw gewerkt rnd thema s, dan met levensbeschuwing vlgens de Schepper (2007) pgenmen wrden in de activiteiten die rnd deze thema s wrden aangebden en uitgeverd. Levensbeschuwelijke ntwikkeling is ten sltte een nderdeel van de ttale ntwikkeling van jnge kinderen. Dr aan te sluiten bij een thema wrdt de les Levensbeschuwelijke Vrming betekenisvl vr de kinderen, en wrdt de ntwikkeling van het kind extra gestimuleerd (Janssen-Vs, 2009). Ok Huizinga (2006) geeft aan dat het belangrijk is m van Levensbeschuwelijke Vrming geen aparte lessen te maken, maar aan te sluiten bij vr de kinderen herkenbare thema s. Vlgens Huizinga (2006) is dit echter niet eenvudig: de aanwezige levensbeschuwelijke ervaringen in de grep bepalen de leerbehefte en het leeraanbd p het gebied van levensbeschuwing. Om er tch vr te zrgen dat levensbeschuwing meer structureel kan wrden aangebden in de grep, met bij elk thema wrden nagegaan f en z ja, p welke manier Levensbeschuwelijke Vrming kan wrden verbnden aan het thema. Hierbij met de leerkracht vlgens Huizinga (2006) rekening huden met de cncrete werkelijkheid van de kinderen in de grep. Zijn er weinig verschillende religies en andere levensbeschuwingen aanwezig in de grep, dan kan de leerkracht zelf zaken aandragen, zlang het maar wel cncreet en herkenbaar is vr de kinderen. Leerlingen kmen p deze manier in aanraking met situaties die vr hen vreemd zijn. Ze leren deze situaties te bekijken, er vragen ver te stellen en deze te bespreken. Ze ervaren k dat er verschillen en vereenkmsten zijn met hun eigen situatie, en leren een ander te accepteren, k al is die ander anders. Dr p deze manier les te geven in Levensbeschuwelijke Vrming, kan (en met) de leerkracht wekelijks aandacht besteden aan levensbeschuwing (Huizinga, 2006). 2.5 Het gebruik van jeugdliteratuur bij Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs. Vlgens Westerman (2004) wrden dr de traditinele levensbeschuwingen verhalen gebruikt m jnge kinderen ver het gelf te leren. Hiervr wrden verhalen verteld die de essenties van die bepaalde levensbeschuwing bevatten. Het Christendm gebruik hiervr bijvrbeeld verhalen uit Kinderbijbels, Bijbels speciaal herschreven vr kinderen. Vlgens Westerman (2004) zijn verhalen k ged te gebruiken bij Levensbeschuwelijke Vrming als niet wrdt uitgegaan van een bepaalde levensbeschuwing. Levensbeschuwelijke thema s kunnen wrden behandeld aan de hand van bijvrbeeld een krt verhaal. Prentenbeken ver thema s als leven en dd, verschillend zijn en erbij hren, Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

14 vertruwen hebben, enzvrt zijn hier ged geschikt vr (Westerman, 2004, ter Avest, 2010 en Reichardt, 2003). Vlgens Raijmakers (2009) is er in elk kinderbek, en k elk prentenbek, wel een thema te vinden dat aansluit bij levensbeschuwing. Ok gedichten zijn hier ged vr te gebruiken (Walta, 2008), mdat een gedicht een kind kan verwnderen en aanzetten tt reflectie. Ok met jnge kinderen is dit mgelijk, vlgens Walta (2008). Op de vrije schl wrden regelmatig sprkjes, fabels, legenden, mythen, sagen en verhalen uit het Oude Testament gebruikt m de kinderen te vertellen ver de mens en ver het leven (Lij, 2005). Deze verhalen bevatten vlgens Lij (2005) metafren vr situaties en prcessen waar iedereen in zijn f haar leven mee te maken krijgt. Kinderen leren dr dit srt verhalen een waardenbesef te ntwikkelen (Huizinga, 2006). Ok Zagers (2011) geeft aan dat het vertellen, beluisteren en beleven van verhalen leidt tt het leren van waarden. Prentenbeken helpen jnge kinderen m zich een beeld te vrmen van de werkelijkheid (de Bas, 2009). Vlgens de Bas (2009) zrgen prentenbeken er p de lange termijn nder andere vr dat kinderen leren emties te verwrden en te verwerken. Een vrdeel van het gebruiken van prentenbeken bij Levensbeschuwelijke Vrming, is vlgens Huizinga (2006) dat een leerkracht dr het gebruiken van prentenbeken k thema s kan bespreken waarmee de kinderen in de grep zelf ng weinig levensbeschuwelijke ervaringen hebben pgedaan. De Schepper (2007) geeft aan dat verhalen uit allerlei srten levensbeschuwingen gebruikt meten wrden bij het ntwikkelen van de basisvaardigheden bij kinderen. Kinderen kunnen vlgens Westerman (2004) naar aanleiding van dit srt verhalen leren praten ver hun eigen levensbeschuwelijke ervaringen. Van Keven (2005) geeft aan dat er bij de keuze van verhalen wel rekening gehuden met wrden met de verschillen in culturele achtergrnden van de kinderen in de grep. Nieuwmeijer (2008) geeft aan dat prentenbeken ng meer effect hebben als ze wrden uitgewerkt naar prjecten waarbij meerdere vakgebieden betrkken zijn. Er met dus geprbeerd wrden m met het behandelen van een levensbeschuwelijk thema aan te sluiten bij het thema dat p dat mment aan bd is in de nderbuw, en een bijpassend prentenbek te kiezen. Vlgens Pmpert en van Zanten (2007) bieden prentenbeken veel mgelijkheden bij het thematiseren in de nderbuw, mdat vanuit een prentenbek allerlei thema s vanuit eigen vragen van de kinderen verkend kunnen wrden. Prentenbeken bieden vlgens Pmpert en van Zanten (2007) mgelijkheden vr zwel cgnitieve als emtinele verbindingen met een thema. Vragen p het gebied van levensbeschuwing maken hiervan nderdeel uit. Het is vlgens de Bas (2009) ged m de prentenbeken aan te bieden in de kring; p deze manier kunnen alle kinderen het bek ged zien, wat het actief meeden met de les bevrdert. Vlgens de Bas (2009) en Zagers (2011) meten de verhalen uit de beken wrden ingeleid. Dit kan p verschillende manieren, bijvrbeeld dr een liedje te zingen ver het thema dat aan bd kmt in het verhaal, vrwerpen f afbeeldingen te laten zien, een krt gesprek te veren ver het thema en de eigen ervaringen die de kinderen met het thema hebben. Een andere manier m het verhaal aan te bieden is m dit te den in een hek, bijvrbeeld in de leeshek. Vrdeel hiervan is dat de leerkracht in een klein grepje een gesprek kan aangaan met de kinderen (de Bas, 2009). Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

15 Kinderverhalen kunnen vlgens Huizinga (2006) wrden vrgelezen, er kan een kringgesprek wrden gehuden naar aanleiding van een verhaal, en k kunnen in de kring spelletjes wrden gespeeld die te maken hebben met het verhaal. Westerman (2004) geeft aan dat pppen gebruikt kunnen wrden bij het vrlezen van het verhaal. Ok het uit het hfd vertellen van het verhaal is een ptie (Lij, 2005). Dit maakt de ervaring vlgens Lij (2005) ng intenser, mdat de verteller niet alleen wrden en zinnen verdraagt, maar k beelden, gevelens, gedachten en stemmingen. Vlgens de Schepper (2007) gaan de verhalen ng meer leven wanneer de kinderen creatief aan de gang gaan met de verhalen. Een verhaal kan bijvrbeeld wrden nagespeeld, f lsse prenten uit een verhaal kunnen eerst wrden bekeken, besprken en gerdend, vrdat het verhaal verteld wrdt. Ok kan er een thematafel f kijktafel in de klas gezet wrden, waar het prentenbek waarin het thema aan de rde kmt kan wrden neergezet (Huizinga, 2006), naast andere vrwerpen. Kinderen ntdekken vlgens Huizinga p deze manier langzamerhand dat er kinderen zijn die dingen anders den, andere kleding dragen, andere feesten vieren, met andere letters schrijven, enzvrt. Ok kunnen de gelaatsuitdrukkingen uit de prenten van een verhaal wrden weggehaald, vervlgens kan hier met de kinderen ver wrden gesprken: he zu.kijken? Bs, blij, verdrietig? Kinderen kunnen vervlgens k zelf gezichten intekenen (Huizinga, 2006). De Bas (2009) geeft de vlgende ideeën: het zingen van een lied ver het thema, het maken van een cllage en het maken van een steptekening. Het is vlgens van Keven (2005) ged m in de schlgids aandacht te besteden aan de keuzes die een schl maakt bij het aanschaffen van beken. Ouders kunnen vanuit hun eigen levensbeschuwing een bek niet passend vinden vr hun kind, en dr hier van te vren aandacht aan te besteden, wrden prblemen ver dit nderwerp vrkmen. In het artikel van van Keven (2005) geeft ze aan dat dit geldt vr christelijke schlen, maar mdat kinderen met allerlei levensbeschuwelijke achtergrnden welkm zijn in het penbare nderwijs, geldt dit k vr penbare schlen. 2.6 Rikki-beken. Guid van Genechten heeft p dit mment twaalf beken geschreven in de Rikki-serie ( Bij deze beken is k een handpp verkrijgbaar, die gebruikt kunnen wrden in bijvrbeeld een gesprek naar aanleiding van het verhaal. Delubas Educatieve Uitgeverij ( heeft bij een viertal Rikki-beken (Rikki, Rikki durft, Rikki en Anni en Rikki en zijn vriendjes) een lespakket geschreven vr grep 1 en 2, waarin het accent p sciaal-emtinele ntwikkeling ligt. De thema s die in dit lespakket aan bd kmen, zijn anders zijn, vriendschap, plagen en bang zijn. Thema s die aansluiten bij de basiservaringen van Levensbeschuwing. Hiernder allereerst een krte psmming en mschrijving van de beken uit de Rikki-serie: Rikki (Guid van Genechten, 1999) Dit prentenbek gaat ver het knijn Rikki dat anders is dan andere knijnen, mdat zijn rechterr naar beneden hangt. Rikki verzint allerlei manieren m net z te zijn als de andere knijnen, want hij wrdt met zijn r gepest. Tch blijven de knijnen hem uitlachen. Als de dkter hem verteld dat er niets mis is met zijn r, accepteert Rikki eindelijk dat hij anders is dan de andere knijnen. Aan het einde van het verhaal verzint hij zelfs een grapje Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

16 m ervr te zrgen dat alle knijnen een hangend r hebben, en dus p hem lijken. Alle knijnen meten heel hard lachen, en vr één keer zijn ze allemaal hetzelfde. Rikki en Mia de kip (Guid van Genechten, 2008) Rikki en Mia de kip zijn dikke vrienden. Op een dag is ze echter niet p hun vaste plekje, en als Rikki haar vindt, wil ze met rust gelaten wrden. Mia is aan het breden, en Rikki leert dat zelfs je beste vriendje sms even alleen wil zijn. Rikki en de tuin van pa (Guid van Genechten, 2012) In dit verhaal gaat Rikki met papa en mama p bezek bij pa en ma. Het favriete plekje van Rikki bij pa en ma is de grentetuin. Opa leert hem allerlei dingen, en ze gaan samen aan de slag in de grentetuin. Rikki wrdt grte brer (Guid van Genechten, 2013) Rikki hrt van mama dat hij een brertje f zusje erbij krijgt. Wel duurt het ng een hele tijd vrdat hij een grte brer wrdt. Ondertussen gaan de seizenen dr, en vertelt pa ver de verschillende seizenen. Als het babyknijntje gebren wrdt, velt Rikki zich meteen een grte brer. Ridder Rikki (Guid van Genechten, 2006) Rikki dagdrmt erver dat hij een ridder is, die medig vuurspuwende draken verslaat, Jnkvruw Annibelle redt, en geheime bdschappen rndbrengt p zijn paard. Rikki en de eekhrn (Guid van Genechten, 2010) Het is herfst, en Rikki zekt kastanjes in het bs. Dan vindt hij p de grnd een eekhrn. Rikki vraag zich af wat er aan de hand is, is hij ziek, slaapt hij? Heeft hij een ptje gebrken? Samen met Anni brengt Rikki de eekhrn naar zijn mama. Die vertelt aan Rikki wat er aan de hand is met de eekhrn: hij is dd. Mama vertelt Rikki dat de eekhrn naar het eekhrnparadijs is. Wat dat is, weet Rikki niet precies, en mama k niet. Samen met papa begraven ze de eekhrn, zdat ze hem nit meer zullen vergeten. Rikki helpt Sinterklaas (Guid van Genechten, 2013) Rikki gaat met mama naar de speelgedwinkel m Sinterklaas te ntmeten. Maar Sinterklaas is er ng niet, want zijn paard is ziek. Als Sinterklaas er eindelijk is, en Rikki aan de beurt is m bij hem te kmen, zegt Rikki dat het misschien helpt m het paard zete wrtels en zentjes p zijn neus te geven, dat hielp k bij zijn pa ten die ziek was. Sinterklaas wil het graag uitprberen, en vraagt Rikki m hulp. Rikki gaat mee en geeft het paard zenen en zete wrtels. En het helpt, het paard wrdt weer snel beter en kan alle cadeautjes bezrgen. Rikki is jarig (Guid van Genechten, 2011) Vandaag is Rikki jarig. Al zijn vriendjes kmen p zijn verjaardag, maar Anni is er ng niet. Zal ze wel kmen? Rikki wil een kerstbm (Guid van Genechten, 2004) Het is bijna kerstmis. Rikki wil graag een kerstbm, maar papa heeft het te druk m er één te halen. Tch lukt het Rikki m papa ver te halen. Papa blijft echter steeds zeggen dat Rikki met pschieten, ttdat ze samen in de sneeuw vallen, en papa eindelijk zijn werk ls laat en geniet van Rikki en de sneeuw. Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

17 Rikki en zijn vriendjes (Guid van Genechten, 2003) Rikki speelt elke dag met zijn vriendjes in het bs. Allemaal zijn ze anders, er zijn witte knijntjes, grijze, bruine, enzvrt. Rikki ntdekt dat hij de enige is die met iedereen speelt. Op een dag staat er een vreemd knijntje te te kijken, en Rikki vraagt hem m mee te spelen. Eerst willen de andere knijnen niet met het vreemde knijntje spelen, maar als Rikki ze vertelt dat het knijntje een heel leuk spelletje kent, wrdt hij tch geaccepteerd. Rikki en Anni (Guid van Genechten, 2002) Rikki ziet Anni elke dag spelen. Hij wil graag haar vriendje zijn en samen met haar spelen, maar hij durft het niet te vragen. Rikki krijgt allemaal rare kriebels in zijn buik. Hij met iets verzinnen m indruk p haar te maken, want Anni ziet hem niet staan. Als dit uiteindelijk lukt, wrden ze vriendjes. Rikki durft (Guid van Genechten, 2011) Het is heel erg warm, en Rikki wil buiten in een tentje slapen. Papa en mama vragen hem f hij dat wel durft. Natuurlijk, zegt Rikki, maar als het eenmaal dnker is buiten, wrdt Rikki tch wel bang. Hij maakt schaduwmnsters met zijn zaklamp, ze zijn eruit als mnsters die kunnen bijten. En dan is k ng de batterij van zijn zaklamp leeg, en is het helemaal dnker. Hij hrt enge geluiden en det zijn ren dicht. Als Rikki een vreemde, grte vrm ziet, is hij z bang dat hij m zijn mama rept. Maar het blijken zijn uders te zijn, die kmen kijken f alles ged gaat. Ze besluiten met zijn drieën in de tent te blijven slapen, en dan is het heel gezellig. Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

18 Hfdstuk 3: Resultaten In dit hfdstuk wrdt ingegaan p de resultaten van dit nderzek. Per deelvraag wrden allereerst de resultaten weergegeven, waarna deze resultaten wrden geanalyseerd. Tt slt wrden met behulp van de resultaten de verschillende deelvragen beantwrd. In paragraaf 3.1 wrdt aandacht besteed aan de deelvraag ver de verschillende visies die er zijn p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl, in paragraaf 3.2 wrden de uitgangspunten van het penbaar nderwijs behandeld, in paragraaf 3.3 wrdt uitgewerkt p welke manier p dit mment aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van OBS XXXXX, paragraaf 3.4 gaat ver de tegevegde waarde van het gebruik van jeugdliteratuur in de lessen Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van het penbare basisnderwijs, en paragraaf 3.5 gaat tt slt in p de manier waarp de Rikki-beken van Guid van Genechten gebruikt kunnen wrden bij het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van OBS XXXXX. 3.1 Welke visies bestaan er p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl? Weergave en analyse van de resultaten Zals in hfdstuk 2 al aangegeven, kent het penbaar nderwijs verschillende vrmen van levensbeschuwelijke educatie (Vereniging VOSS/ABB, 2011): Int: het del van deze vrm van levensbeschuwelijke educatie is het vrmen van een leerling tt een bepaalde levensbeschuwing. Deze lessen wrden gegeven dr een externe leerkracht. Abut: del van deze vrm van levensbeschuwelijke educatie is het verdragen van kennis ver levensbeschuwingen. Deze lessen zijn bestemd vr alle leerlingen, en wrden gegeven dr de grepsleerkracht. Frm: het del van deze laatste vrm van levensbeschuwelijke educatie is kinderen leren levensbeschuwelijke ervaringen en ideeën te bespreken en te herkennen. Ok deze lessen zijn bedeld vr alle leerlingen, en wrden gegeven dr de grepsleerkracht. De laatste vrm van levensbeschuwelijke educatie is specifiek vr het penbaar nderwijs, en is gericht p het ntwikkelen van een eigen levensbeschuwing. Een penbare basisschl kan haar visie p levensbeschuwelijk nderwijs dus baseren p één f meerdere van de hierbven beschreven vrmen van levensbeschuwelijke educatie. Een schl kan besluiten m alleen één vrm van Levensbeschuwelijke Vrming aan te bieden, maar kan k alle drie de vrmen in het nderwijs pnemen. Hierbij zijn wel een aantal kanttekeningen te maken: Het is wettelijk verplicht m aan leerlingen de mgelijkheid te bieden m GVO f HVO te vlgen (artikel 50 en 51 van de Wet Primair Onderwijs, Indien er nvldende aanmeldingen zijn, wrden er geen lessen GVO en HVO gegeven, maar de schl met in eerste instantie de mgelijkheid wel aanbieden. Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

19 Vlgens Westerman (2004) hren GVO en HVO niet thuis in de nderbuw van de basisschl, mdat de lessen niet wrden gegeven dr de grepsleerkracht. Ok mdat de spanningsbg van jnge kinderen niet grt geneg is, en mdat nderwijs vr jnge kinderen niet nder te verdelen is in aparte vakken, kan er in de nderbuw vlgens Westerman (2004) geen sprake zijn van de vrm int van Levensbeschuwelijke Vrming. Ok de vrm abut hrt vlgens Westerman (2004) niet thuis in de nderbuw van de basisschl. Dit mdat jnge kinderen geen nderscheid kunnen maken tussen kennis en emtie, en het del van deze vrm van Levensbeschuwelijke Vrming juist is m kennis ver te dragen. Is in de visie van een penbare basisschl de vrm frm niet pgenmen, dan betekent dit dus vlgens Westerman (2004) dat er in de nderbuw van deze basisschl geen aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming. Beantwrding van deelvraag Het antwrd p de vraag welke visies er bestaan p het levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl, luidt dus als vlgt: k al bestaan er drie verschillende visies p het gebied van levensbeschuwelijk nderwijs in de penbare basisschl (int, abut, frm), gezien de ntwikkelingsfase van de kinderen is alleen de vrm frm geschikt vr de nderbuw van de basisschl. Een schl die geen aandacht besteed aan deze vrm van levensbeschuwelijk nderwijs, heeft dus geen visie p levensbeschuwelijk nderwijs in de nderbuw van de penbare basisschl. 3.2 Wat zijn de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs? Weergave en analyse van de resultaten De levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs zijn vlgens de Vereniging VOSS/ABB (2011): actieve plurifrmiteit gdsdienstvrijheid waardenrijk nderwijs. Actieve plurifrmiteit hudt vlgens Bakker (2012) in dat elke leerling p de penbare basisschl tegelaten wrdt, dat zijn f haar levensbeschuwelijke achtergrnd geaccepteerd wrdt, en dat aandacht besteed dient te wrden aan de gdsdienstige, levensbeschuwelijke en maatschappelijke waarden die in de Nederlandse samenleving van belang zijn. Dit is een psitieve manier m neutraal te zijn p het gebied van levensbeschuwing. Gdsdienstvrijheid is dus een nderdeel van actieve plurifrmiteit, iedereen heeft het recht m zijn f haar eigen levensbeschuwing te hebben, en wrdt geaccepteerd, ngeacht wat iemand gelft. Met waardenrijk nderwijs wrdt bedeld dat het penbaar nderwijs kinderen begeleidt bij het ntwikkelen van hun eigen levensbeschuwing, en het ntwikkelen van hierbij passende eigen nrmen en waarden. Beantwrding van deelvraag Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV

20 Het antwrd p de vraag wat de levensbeschuwelijke uitgangspunten van het penbaar nderwijs zijn, is actieve plurifrmiteit, gdsdienstvrijheid en waardenrijk nderwijs. 3.3 Op welke manier wrdt p dit mment aandacht besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming in de nderbuw van OBS XXXXX? Weergave en analyse van de resultaten In de bvenbuw bestaat vlgens XXXXX (2012) de mgelijkheid m HVO f GVO te vlgen. Dit geldt echter niet vr de nderbuw. Of, en z ja, he er in de nderbuw aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming, is niet in de Schlgids van OBS XXXXX terug te vinden. Uit de vragenlijst ver de manier waarp de leerkrachten in de nderbuw aandacht besteden aan Levensbeschuwelijke Vrming (zie bijlage 1, ingevuld dr de leerkrachten van de nderbuw van OBS XXXXX), blijkt het vlgende: Figuur Besteed je wel eens aandacht aan LeV? Nit Minder dan 5 keer per schljaar Minder dan 1 keer per maand, maar minimaal 5 keer per schljaar Minder dan 1 keer in de twee weken, maar minimaal 1 keer per maand Minimaal 1 keer in de twee weken Slechts één leerkracht in de nderbuw besteedt nit aandacht aan Levensbeschuwelijke Vrming in de grep. Eén leerkracht besteedt minimaal vijf keer aandacht aan Levensbeschuwelijke Vrming, twee leerkrachten minimaal één keer per maand, en één leerkracht minimaal één keer in de twee weken. Wat hierbij pvalt, is dat er dus in de nderbuw geen eenheid bestaat in he vaak aandacht wrdt besteed aan Levensbeschuwelijke Vrming. Op de vraag Welke van de dr Grimmitt genemde vrmen van Levensbeschuwelijke Vrming gebruik je in de grep wrden de vlgende antwrden gegeven: Figuur 3.2 Eveline Buter, S , AL HBO/WO mei 2013, ENPO-DCBO.A.09, Eindwerkstuk LeV