M CCA EXPERTISENETWERK CULTUUREDUCATIE. MATCH ONDERWIJS CULTUUR AMSTERDAM Kwaliteitsverbetering van het Amsterdams Cultuureducatiestelsel

Transcriptie

1 Keizersgrach T info@mocca-amsterdam.nl Kwaliteitsverbetering van het Amsterdams Cultuureducatiestelsel Peggy Brandon

2 Kwaliteitsverbetering van het Amsterdams Cultuureducatiestelsel Een decennium van Voucherbeheer, vraagsturing, cultuureducatieregelingen en het Amsterdams Fonds voor de Kunst. Het tienjarig bestaan van het vraaggestuurde stelsel valt samen met het aantreden van een nieuw College van B&W en een nieuwe Wethouder Cultuur. Een goed moment om het functioneren van het stelsel tegen het licht te houden. Cultuureducatie moet voor alle kinderen beschikbaar zijn, dat is de waardevolle doelstelling van de wethouder Cultuur voor de schoolgaande jeugd van Amsterdam. Gelukkig is deze doelstelling voor een groot deel al gehaald, maar het kan beter. Hoeveel scholen zijn bereikt, welke doelstellingen zijn nog niet bereikt, waar zitten de obstakels en waar valt een verbeterslag te maken? Situatieschets huidige stand van zaken In 2005 werd een nieuw stelsel geïntroduceerd dat in de eerste plaats samenhing met het landelijke beleid om schoolbesturen zelf verantwoordelijk te maken voor het geld en het cultuurbeleid van scholen. Van aanbodgestuurd, naar vraaggestuurd. Daarnaast heerste de opvatting dat cultuureducatie moest worden aangeboden die aansloot bij de ervaringswereld van kinderen en bij hun verschillen in culturele en sociale achtergrond. Daar was tot dan toe weinig oog voor. Het aanbod werd grotendeels gepresenteerd op de ouderwetse manier. Het was meer passief dan actief, er was een beperkt aantal aanbieders en het was vanuit één bepaald, westers, perspectief. Met het nieuwe stelsel moest daar verandering in komen en dat is ook gebeurd. Amsterdam is landelijk een voorbeeld geworden van best practice in het luisteren naar scholen en het ontwikkelen van vraagsturing in cultuureducatie. Uit onderzoek blijkt dat het stelsel goed functioneert. 1 Cultuureducatie is in de meeste scholen in het primair en voortgezet onderwijs in het curriculum verankerd. Rond de 210 scholen binnen zowel het primair, het speciaal als het voortgezet onderwijs werken aan doorgaande leerlijnen, competenties en leerdoelen. Mocca heeft meer dan 180 interne cultuurcoördinatoren opgeleid die intern het beleid vormgeven en aansturen. Het budget dat is ondergebracht bij Voucherbeheer wordt jaar na jaar voor 90% benut. Een analyse van de voucherbestedingen maakt duidelijk dat nieuwe aanbieders een stevige positie hebben verworven op de cultuureducatiemarkt. Per discipline is hun totale omzet hoger dan die van de traditionele aanbieders, met uitzondering van de discipline muziek. 2 In 2013 is het Basispakket geïntroduceerd om voor elk Amsterdams kind gedurende de gehele basisschoolperiode gemiddeld per week drie uur cultuureducatie in leerlijnen mogelijk te maken. Met het Basispakket kunnen scholen gebruikmaken van gratis gemeentelijke faciliteiten zoals coaching via Het Concertgebouw en muzieklessen via Mosa, het samenwerkingsverband van Muziekschool Amsterdam, Muziek Centrum Zuidoost, Aslan Muziekcentrum en het Leerorkest. Het Basispakket is gericht op doorgaande leerlijnen en structurele relaties met aanbieders. Het is zo goed mogelijk ingepast in het vraaggestuurde stelsel door de budgetten die via Voucherbeheer lopen ongemoeid te laten en het bepalen van de invulling van de drie uren cultuureducatie bij de scholen te laten. Een buitenbeentje is het vak muziek, waarbij scholen gratis lessen kunnen inkopen bij Mosa een element dat meer als aanbodgestuurd kan worden getypeerd en dat, doordat het gratis is, erin resulteert dat veel scholen er gebruik van maken. Door de verplichting om bij de gratis muziekles ook minimaal een tweede uur cultuureducatie in te voeren is voorzien in een impuls om dat tweede uur ook daadwerkelijk structureel in te vullen. Al met al constateert Mocca dat scholen door de faciliteiten van het Basispakket een extra impuls hebben gekregen om doorgaande leerlijnen cultuureducatie in het curriculum op te nemen en dat scholen hun eigen keuzes daarin formuleren. 1 Paul Collard, Amsterdam - Wereldstandaard voor Cultuureducatie, 2011 Oberon, Evaluatie stelsel cultuureducatie Amsterdam, Boonzajer en Verrips, Opbrengsten Amsterdams Model

3 Knelpunten Zoals hierboven wordt beschreven is er veel bereikt en lijkt het vraaggestuurde stelsel, in combinatie met het Basispakket, goed te functioneren. Toch zijn er een aantal grote en kleinere knelpunten ontstaan die een oplossing behoeven. Hieronder volgt een beschrijving van de drie belangrijkste knelpunten. 1. Overaanbod Het is een feit dat door het opengooien van de cultuureducatiemarkt, als onderdeel van het vraaggestuurde stelsel, veel nieuwe aanbieders in de cultuureducatiemarkt zijn toegetreden. In een bruisende stad vol kunstenaars, creatieve ondernemers en ruim 140 culturele instellingen in het Kunstenplan, met allemaal een gemeentelijke cultuureducatie-opdracht, is het aanbod beduidend groter dan de vraag. Een bijkomend probleem is grote verschillen in de prijs van projecten en dat bepaalde aanbieders gratis zijn en andere weer niet. Het gevolg is dat scholen door de bomen het bos niet meer zien en dat aanbieders het idee hebben dat ze niet goed in beeld worden gebracht. Mocca verzamelt op de website het aanbod van cultuureducatie met op dit moment in totaal 659 instellingen met 1236 projecten. Door gebruik te maken van filters kan een school in principe goed zijn weg vinden binnen het aanbod. Vanuit het culturele veld ontstaan initiatieven om hun aanbod digitaal beter zichtbaar te maken. De website van SEP bevat een bundeling van de voor SEP gemaakte projecten van een 40-tal kunstenaars en op de website Theater Educatie Amsterdam is een selectie van bijna 100 theaterprojecten te vinden. Filmeducatie is gebundeld in het Amsterdams Filmmenu en de Amsterdamse Culturele Instellingen, ACI, gaven onlangs aan dat intern wordt gesproken over het opzetten van een cultuureducatiedatabank. Samengevat komt het erop neer dat er veel aanbod is en veel vindplekken zijn waardoor scholen hun weg niet altijd kunnen vinden. In reactie daarop klinkt vanuit het gemeentelijk apparaat de roep om schakelen en makelen, een beperking in de keuze en het samenbrengen van aanbod op één overzichtelijke plek waar scholen in kunnen grasduinen. 2. Gebrek aan inzicht in de kwaliteit Een tweede knelpunt is dat er weinig zicht is op de kwaliteit van het aanbod. De vraag om meer inzicht te krijgen in het niveau van het aanbod komt niet zozeer van de kant van de scholen als wel van die van de culturele instellingen en de gemeente. Het idee bestaat dat grote culturele instellingen meer kwaliteit zouden leveren omdat zij zich professioneel als instituut binnen een bepaald vakgebied manifesteren. Scholen geven echter aan ook gebaat te zijn bij de kleine aanbieders vanuit bijvoorbeeld de eigen wijk, doordat het vaak nauw aansluit bij de belevingswereld van de leerlingen. De kunstenaars in de klas zijn vakbekwaam, opgeleid via subsidiestromen en leveren over het algemeen de vereiste kwaliteit. Daarnaast zien wij ook grote instellingen waarvan het aanbod niet altijd aansluit bij de vraag van scholen. Een beter inzicht in de waardering van scholen van het aanbod, zou de angel uit deze discussie kunnen trekken. 3

4 3. Faciliteiten zijn versnipperd Het derde knelpunt heeft te maken met de faciliteiten die de gemeente beschikbaar stelt zowel binnen als buiten het Basispakket. Er is Mocca die de scholen vooral ondersteunt bij het ontwikkelen van een visie en een beleid. Voucherbeheer beheert het gemeentelijke budget voor scholen en zorgt voor de betaling van bepaalde activiteiten. En dan zijn er nog faciliteiten in het kader van het Basispakket, zoals het gratis gebruik van het aanbod van Mosa, gratis muziekcoaching van Het Concertgebouw en het vervoer naar culturele instellingen met de Cultuurbus en Cultuurboot. En er zijn disciplinedeskundigen die nu, via Mocca, de scholen helpen de leerlijnen op te zetten. Het zijn allemaal faciliteiten die op verschillende manieren beschikbaar worden gesteld en waarin de scholen hun weg moeten vinden. Sommige faciliteiten zijn gratis of deels gratis waarmee het systeem van vraagsturing en de marktwerking wordt verstoord. Met de gratis muziekles en de bijbehorende co-teaching ontstaat een focus naar projecten binnen de school en is er weinig impuls om de gratis les met bezoeken aan podia en theaters te verbinden. Hiermee zijn weeffouten in het cultuureducatiestelsel geslopen. Het zou eenduidiger en eenvoudiger kunnen en daarmee toegankelijker voor scholen en het culturele veld. Zie de bijlage voor een nadere toelichting van de knelpunten. Oplossingen Voorafgaand aan het bespreken van de oplossingen, is het van belang aan te geven dat het stelsel met een aantal haalbare ingrepen kan worden verbeterd zonder dat het vertrouwen in de gemeente schade oploopt. Het stelsel functioneert prima op hoofdlijnen. Het zou scholen benadelen als het stelsel en het Basispakket volledig op de schop zouden gaan, juist nu ze zoveel profijt hebben van de extra ondersteuning en van de wijze hoe het stelsel functioneert. Desalniettemin is er een noodzaak om bovengenoemde knelpunten efficiënt aan te pakken en het stelsel op een aantal punten te wijzigen. Een goede herverdeling van taken, verantwoordelijkheden en budgetten, kan leiden tot een wezenlijke kwaliteitsverbetering van het stelsel en een optimalisering van cultuureducatie in het Amsterdamse primair en voortgezet onderwijs. 4

5 Kortom Het Amsterdamse Cultuureducatiestelsel is toe aan vernieuwing en verbetering. Onderzoek wijst uit dat het stelsel goed functioneert, maar dat er in de praktijk knelpunten zijn ontstaan die een herschikking van verantwoordelijkheden, taken en budgetten noodzakelijk maken. Verbeter het stelsel zodat de scholen in staat zijn de volgende stap in het ontwikkelen van cultuureducatiebeleid en activiteiten te maken. Breek de vliegende start die de scholen hebben gemaakt met het opzetten van de leerlijnen niet af maar breng alles in stelling om scholen de komende twee jaar de invulling van drie uur cultuureducatie per week gedegen af te laten ronden en de beschikbare landelijke gelden van Cultuureducatie met Kwaliteit optimaal te benutten. De knelpunten zijn terug te brengen naar drie terreinen: er is sprake van overaanbod, er is te weinig inzicht in de kwaliteit van het aanbod en er is versnippering van het culturele veld en gesubsidieerde faciliteiten voor scholen. De hervorming van het stelsel moet ervoor zorgen dat het aanbod inzichtelijker en toegankelijker wordt, er meer informatie wordt verzameld ten aanzien van kwaliteit van aanbod en het culturele veld eenduidiger, liefst loketgewijs, naar de scholen wordt geleid. De voorgestelde stelselwijziging ziet er als volgt uit: Ten eerste wordt de rol van het culturele veld vergroot. Zij bundelen en promoten per sector het cultuureducatie-aanbod en zorgen voor een aanspreekpunt per discipline voor alle scholen in Amsterdam. Eventueel worden de disciplinedeskundigen gefaseerd door deskundigen van de instellingen vervangen. Kunstenaars blijven deel uitmaken van het veld van cultuureducatie-aanbieders en zullen apart gefaciliteerd moeten worden om zich als sector te kunnen verenigingen. Geef het AFK een rol in de financiering van de samenwerking van het culturele veld. De website van Mocca zal een nieuwe vorm moeten krijgen, wellicht met voornamelijk verwijzingen per sector. Ten tweede worden additionele cultuureducatiebudgetten via één eenduidig systeem geleverd en toegankelijk gemaakt. Voucherbeheer wordt hiertoe geprofessionaliseerd en toegerust met de mogelijkheid een aantal nieuwe geoormerkte budgetten, voor bijvoorbeeld coaching en projecten die vallen binnen de leerlijnen van het Basispakket, aan scholen beschikbaar te stellen. Als onderdeel van de verantwoording wordt scholen gevraagd de kwaliteit van hetgeen is ingekocht, te beoordelen aan de hand van indicatoren uit het landelijke Kwaliteitskader zoals door Oberon opgesteld. Door het systeem op deze manier te actualiseren kunnen er waardevolle analyses worden gemaakt. Het gebruik van geoormerkte budgetten wordt zo gekoppeld aan een kwaliteitsbeoordeling. Dit levert een schat aan informatie op voor beleidsmakers en voor het culturele veld. Ten slotte blijft Mocca als onafhankelijke partij zonder eigen aanbod, voor neutrale ondersteuning en advisering gehandhaafd. In de praktijk betekent dit dat Mocca een aantal taken afbouwt en terugkeert naar de kern van haar werkzaamheden: het outilleren van de scholen en de vraagsturing leidend maken. Scholen hebben een grote variëteit aan vragen. Sommige scholen kiezen bij voorkeur aanbod uit de eigen buurt, andere willen vakdocenten en ondersteuning in de opzet van een leerlijn. Voor dat alles is er visievorming nodig en het draagvlak van team, directie en ouders. Mocca heeft de expertise om op al die vragen in te gaan. Belangrijk onderdeel blijft het organiseren van kennisvergroting van schoolteams en van bijeenkomsten voor kennisuitwisseling en stadbrede netwerken. Speerpunt voor de komende jaren zal zijn de uitvoering van de leerlijnen cultuureducatie, het vergroten van draagvlak binnen scholen door het betrekken en informeren van groepsleerkrachten en de extra opdracht om als onafhankelijke partij, scholen vertrouwd te maken met hun rol in kwaliteitsbeoordeling van het culturele aanbod. Ook wordt er, anders dan nu, de opdracht voor het voortgezet onderwijs geformuleerd zodat kinderen de kans krijgen de kennismaking van het basisonderwijs voort te zetten en te verdiepen in het vervolgonderwijs. 5

6 Bijlage Knelpunten toegelicht 1. Overaanbod Er zijn verschillende manieren om het overaanbod in te perken en het aanwezige aanbod inzichtelijker en toegankelijker te maken. Dit kan enerzijds door de druk op de culturele instellingen te verkleinen en anderzijds door het aanbod op een andere manier te reguleren. Mocca komt tot de volgende oplossingen: a. Maak het aanbod kleiner door de generieke educatieopdracht aan alle culturele instellingen uit het Kunstenplan in te trekken. Niet elke grote culturele instelling is in staat passend aanbod te verzorgen. b. Vraag de culturele instellingen die de educatieverplichting hebben en houden, om naar een realistisch aantal schoolbezoeken te streven in plaats van de onhaalbare aantallen die nu worden gehanteerd. Dit vermindert de onderlinge druk tussen instellingen en maakt ruimte vrij om na te denken over wat het onderwijs nodig heeft. c. Stimuleer samenwerking binnen de sectoren, ook tussen muziekinstellingen, orkesten, theaters en podia. Faciliteer als gemeente een discipline-overstijgend overleg waarin het aanbod met elkaar wordt afgestemd zodat het overaanbod door het culturele veld zelf wordt gefilterd. Het ACI kan hierin een belangrijke rol spelen en heeft aangegeven dat te willen. Het zou een enorme verbetering zijn als per discipline het aanbod door de instellingen zelf zou worden gebundeld en via een website en een loket met contactpersoon toegankelijk wordt gemaakt. Het Amsterdams Filmmenu en De Pit hebben dat al ontwikkeld. d. Vraag het culturele veld om meer digitaal aanbod te ontwikkelen: lessen die via de smartboards in scholen kunnen worden benut maken het aanbod van de instellingen laagdrempeliger en toegankelijker. e. Beperk het aanbod niet tot die van de grote culturele instellingen. Het aanbod van kunstenaars in de school wordt door de scholen hoog gewaardeerd. Amsterdam heeft een groot aantal kunstopleidingen waar jonge mensen worden opgeleid die hun passie voor kunsten op kinderen willen overdragen. Houd ruimte voor de wens van scholen om met individuele kunstenaars te werken; de pluriformiteit van aanbod sluit goed aan bij de belevingswereld van de cultureel diverse achtergronden van de kinderen in een wereldstad als Amsterdam. f. Geef het AFK een rol in de financiering van loketten en digitale tools van het culturele veld. g. Handhaaf de onafhankelijke ondersteuning van visie- en beleidsvorming op cultuureducatie en de neutrale informatievoorziening ten aanzien van cultuureducatief aanbod. Mocca heeft daar een unieke positie en expertise in opgebouwd. h. Zorg ervoor dat de samenwerking tussen Mosa, andere muziekinstellingen en muziekpodia vanaf september 2015 een feit is zodat er mengvormen en discipline-overstijgend aanbod ontstaat. 6

7 2. Kwaliteit Het meten van de kwaliteit van cultuureducatie-aanbod is geen eenvoudig vraagstuk. Toch is het een terugkomende vraag en is het evident dat de gemeente, als directe of indirecte financier van het stelsel, inzicht wil krijgen in de kwaliteit van de inhoud van de projecten en programma s. Met de volgende maatregelen wordt de kwaliteit van het aanbod beter bewaakt, gestimuleerd en in kaart gebracht: a. Behoud voorlopig de disciplinedeskundigen om de inhoud van de cultuureducatie-leerlijnen op kwaliteit te bewaken. Indien de rol van de culturele instellingen wordt vergroot, kan die deskundigheid ook vanuit die instellingen worden ingebracht. Deze loketten nemen dan de rol van de disciplinedeskundigen over. Praktisch gezien kan worden begonnen met film en theater in het schooljaar en andere disciplines in b. Zorg voor een jaarlijkse kwaliteitsrapportage van het geconsumeerde aanbod. Scholen zijn terughoudend in het invullen van digitale evaluaties zonder een sterke incentive. Het culturele veld, Mocca en de schoolbesturen moeten scholen daarom vertrouwd maken met het landelijke Kwaliteitskader van Oberon voor hun standaard evaluaties. Dat bevat indicatoren voor zowel de inhoudelijke invulling van de activiteiten, als de randvoorwaarden en de opbrengsten van cultuureducatiebeleid en projecten. c. Neem de verplichting tot kwaliteitsbeoordeling op bij de verantwoording van de bestedingen van de budgetten die de scholen via Voucherbeheer benutten. Dat is nu niet in het systeem ingebouwd terwijl dit vrij eenvoudig te koppelen is aan de handelingen die scholen al verrichten om het budget te benutten. Het vereist van de scholen een kleine extra inspanning terwijl het de beleidsmakers een schat aan informatie kan opleveren over de relatie tussen besteding en kwaliteitsbeoordeling. d. Geef aandacht aan de verbinding tussen binnen- en buitenschoolse educatie en laat dat meenemen in de leerlijnen. Dit levert meer inzicht in wat leerlingen wordt geboden en voorkomt dubbelingen of hiaten in het cultuurprogramma. Stimuleer instellingen om niet alleen kennismaking te bieden maar ook verdieping. De Hermitage is een goed voorbeeld dat navolging verdient. 3. Faciliteiten Met de herschikking van budgetten en het creëren van een beperkt aantal loketten, ontstaat er meer duidelijkheid in de beschikbare faciliteiten en budgetten. Met de volgende acties komt de vraag van de school weer centraal te staan: a. Maak een volgende stap in vraagsturing. Doe dat door scholen ook leidend in hun keuze voor coaching en scholing te maken via extra geoormerkt Voucherbeheer-budget zodat scholen het zonder extra barrières kunnen aanvragen en naar eigen inzicht besteden en benutten. b. Laat een deel van de budgetten voor de disciplinedeskundige overvloeien in Voucherbeheer zodat de leerlijnen ook daadwerkelijk bij culturele partners kunnen worden ingekocht. Het budget voor de disciplinedeskundigen wordt niet geheel benut en steeds meer scholen zijn al een eind op weg met het ontwikkelen van twee leerlijnen. c. Zorg ervoor dat informatie over de bestedingen zoveel mogelijk via één kanaal en één eenduidig systeem te verkrijgen is. Voucherbeheer is hiervoor bij uitstek geschikt. Sinds de start van het stelsel is er weinig aan het systeem van Voucherbeheer veranderd, terwijl de digitale ontwikkeling de afgelopen tien jaar een enorme vlucht heeft genomen. Actualisering van het systeem is nodig om de analyse van het gebruik van het aanbod en de tevredenheid over instellingen en aanbieders mogelijk te maken. 7

8 d. Stimuleer het bundelen van deskundigheid en aanbod in het culturele veld. Het Amsterdams Filmmenu en De Pit zijn goede voorbeelden waarin aanbod, expertise en aanbieders professioneel worden gebundeld met één aanspreekpunt voor scholen. Laat muziekinstellingen, musea en podia dit voorbeeld volgen en faciliteer dit als gemeente door het AFK hierin een rol te geven. Mocca kan scholen naar deze websites en loketten verwijzen. e. Geef het culturele veld de opdracht om kruisbestuiving speerpunt te maken. Dat geldt bijvoorbeeld voor een verwijzing naar een andere instelling met vergelijkbaar aanbod in drukke periodes of de mogelijkheid om Voucherbeheer, de groepskorting van het GVB of de Cultuurbus in te zetten voor een bezoek op locatie. De website van de Cultuurbus verwijst nu op allerlei manieren door naar het culturele veld, het veld zou omgekeerd ook naar De Cultuurbus moeten verwijzen en naar elkaar. f. Richt een platform in voor individuele kunstenaars in de klas. Als de culturele instellingen zich per sector organiseren, dreigen de individuele kunstenaars tussen wal en schip te vallen. De scholen hebben er baat bij als ook zij als groep in een bepaalde mate zijn georganiseerd. De gemeente zou er goed aan doen een centraal punt voor Kunstenaars in de klas in te richten. BIK Amsterdam, Beroepskunstenaars in de klas in Amsterdam, redde het niet als vrijwilligersorganisatie. Geef BIK Amsterdam een nieuwe kans door hiervoor geld vrij te maken. g. Breng het werk van Mocca terug tot de kern: het versterken en begeleiden van de scholen, PO en VO, en het verankeren van cultuuronderwijs, het zorgen voor draagvlak en kennisverbredingen in de school, voor kennisuitwisseling tussen scholen onderling en tussen scholen en het culturele veld. Met het verloop in de scholen blijft het opleiden van ICC ers en het vastleggen van de visie van de school een voorwaarde voor borging, de volgende stap is het vergroten van de stadsbrede kennisuitwisseling, een nadruk op kwaliteitsbeoordelingen en volgsystemen en de verdere ondersteuning van schoolteams, in het PO zowel als in het VO. 8

9 M CCA Baarsjesweg AA Amsterdam T mocca-amsterdam.nl 9