Seksualiteit: Grenzen en Wensen

Transcriptie

1 IJBURGCOLLEGE.NL Seksualiteit: Grenzen en Wensen Paper 5 Michiel Kroon, Docent Biologie

2 Inhoud Samenvatting paper Ontwerpregels... 2 Beoogd effect... 2 Didactische eisen... 2 Leergedrag bij leerlingen... 2 Ontwerphypothese... 2 Evaluatieplan... 2 Resultaten... 3 Resultaatniveau... 3 Menstruatie... 9 Homoseksualiteit... 9 Reactieniveau Conclusie en discussie Beoogd effect Effectiviteit Leergedrag bij leerlingen Actieve houding Veiligheid Motivatie Nut van de lessenserie Suggesties voor herontwerp Praten of luisteren Input leerlingen Tijd Ouders erbij betrekken Samen uitvoeren Terugblik Dankwoord Referentielijst... 21

3 Samenvatting paper 1 Ontwerpregels Beoogd effect leerlingen worden competenter in de potentiele seksuele interactie door middel van interventies gebaseerd op het SIC. Didactische eisen Ten minste 4 sessies Spreiding in tijd tussen de bijeenkomsten Herhaling is belangrijk Kennisoverdracht niet alleen verbaal: ook in de vorm van videobeelden en/of theater waarin voorbeeldsituaties worden getoond Naast kennisoverdracht ook met gedrag kan worden geoefend De betrokkenheid van ouders en docenten is van belang Leergedrag bij leerlingen Actieve houding en enthousiaste deelname tijdens de lessen voelen zich veilig binnen de groep en met de opdrachten die ze uitvoeren Zijn gemotiveerd om zelf met onderwerpen en vragen te komen Begrijpen het nut van de lessenserie Ontwerphypothese Door meer aandacht te besteden aan seksuele en relationele vorming gedurende coachtijd met behulp van het model seksuele interactiecompetentie (SIC) leren leerlingen beter hun wensen en grenzen aan te geven bij toekomstige seksuele interacties Evaluatieplan Enquête (voor en na afloop) Interviews (na afloop) De lessenserie is mede uitgevoerd door Danielle Maclean, docent economie en coach van de 3HV klas waar deze lessenserie is uitgevoerd.

4 Resultaten De ontwerphypothese van de lessenserie Seksualiteit: Wensen en Grenzen is Door meer aandacht te besteden aan seksuele en relationele vorming gedurende coachtijd met behulp van het model seksuele interactiecompetentie (SIC) leren leerlingen beter hun wensen en grenzen aan te geven bij toekomstige seksuele interacties Resultaatniveau Om te bepalen of deze lessenserie succesvol is ontworpen en geïmplementeerd heb ik aan het einde van de lessenserie een learner-report afgenomen bij de leerlingen die hebben deelgenomen aan de lessenserie. Succes is door mij gedefinieerd indien 33% van de leerlingen positief antwoorden op het behalen van de leerdoelen. Tabel 1: gedeelte van leerlingen (%, meisjes en jongens) eens met de stelling over de leerdoelen Indien de resultaten worden uitgesplitst per sekse dan is elk leerdoel behaald. Tabel 2: gedeelte van leerlingen (% van meisjes en jongens) die aangeven dat leerdoelen zijn behaald

5 Percentage leerlingen Leerdoelen Figuur 1: Percentage van leerlingen die aangeven dat leerdoel is behaald. De blauwe lijn geeft 33% aan: het percentage leerlingen dat nodig is om te kunnen concluderen dat de lessenserie is geslaagd. De resultaten van de enquête na afloop van de lessenserie laat zien dat deze lessenserie geslaagd is in het bewijzen van de ontwerphypothese. Een het begin van de lessenserie is er een enquête afgenomen om de attitudes, grenzen en wensen en kennis over seksualiteit. De aantallen leerlingen in de interventiegroep (11: 5 meisjes, 7 jongens) is een klein aantal om eenduidig aan te geven of de verschillen tussen de interventiegroep en controlegroep op het gebied van attitudes, grenzen en wensen en kennis over seksualiteit. Toch heb ik getracht door middel van SPSS (versie 19)(IBM, 2012) een analyse te maken van de verschillen tussen de interventie en controlegroep. Bij deze analyse heb ik mij beperkt tot een 5-tal vragen uit de enquête. Deze vragen gingen over: Sekse Genoeg informatie van ouders Durf je met je toekomstige partner alles te bespreken Durf je tegen je toekomstige partner te vertellen wat je wel en niet leuk vindt Heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan Ervaring met seksuele handelingen De reden om juist deze vragen te analyseren komt omdat uit onderzoek blijkt dat vrouwen uit gezinnen waarin over seks wordt gecommuniceerd minder kans liepen om ooit gedwongen te worden tot seks. Meiden die gemakkelijk communiceren over seks met hun partner lopen ook minder risico om slachtoffer te worden van seksueel overschrijdend gedrag (Cense, 2010).Meisjes die eerder met seksueel overschrijdend gedrag te maken hebben gehad lopen een hoger risico in de toekomst om dit wederom mee te maken (Hanneke de Graaf, 2010). De vragen over het durven bespreken geeft aan in welke mate leerlingen ervaren dat ze mondig genoeg zijn om aan te geven wat ze fijn en niet fijn vinden.

6 De ervaringen met seksuele handelingen heb ik zodanig gecodeerd dat een seksuele handeling inhield: betasten van de geslachtsdelen van partner + geslachtsgemeenschap. Strelen, tongzoenen en zoenen heb ik niet als seksuele handeling gecodeerd. Het onderzoek: niet zomaar seks(cense, 2010) geeft aan dat jongeren strelen, tongzoenen en zoenen heel normaal vinden en niet ervaren als seks. Deze resultaten heb ik samen met Martine Braaksma geëvalueerd op verschil tussen de groepen (Interventie en Controle) en sekse. De resultaten zijn weergegeven in onderstaande tabel: Tabel 3: Homogeniteit tussen de Controle en Interventie groep (ANOVA) Variabele F Significantie Genoeg informatie van F(1,38)=2,398 p=0,13 ouders Durf je met je toekomstige F(1,38)=2,398 p=0,13 partner alles te bespreken Durf je tegen je toekomstige partner te vertellen wat je wel en niet leuk vindt F(1,38)=0,182 p=0,672 Heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan F(1,38)=0,075 p=0,786 Seksuele handelingen F(1,38)=0,199 p=0,658 Bovenstaande tabel laat zien dat tussen de controlegroep en interventiegroep voldoende homogeniteit bestaat tussen de informatie die is meegekregen vanuit huis, de moed om alles met de toekomstige partner te bespreken en aan te geven wat je wel en niet leuk vindt. De mate waarin seksuele handelingen zijn uitgevoerd en of deze vrijwillig of niet zijn uitgevoerd is ook niet significant verschillend tussen de interventie en controlegroep.

7 Vervolgens zijn de resultaten van de eerste enquête op deze zelfde punten vergeleken tussen de jongens en meisjes uit zowel de interventie en controlegroep: de resultaten zijn nu vergeleken tussen de seksen. Tabel 4: Homogeniteit tussen seksen over alle groepen(anova) Variabele F Significantie Genoeg informatie van F(1,38)=0,402 p=0,53 ouders Durf je met je toekomstige F(1,38)=0,402 p=0,53 partner alles te bespreken Durf je tegen je toekomstige partner te vertellen wat je wel en niet leuk vindt F(1,38)=0,166 p=0,530 Heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan F(1,38)=3,910 p=0,057 Seksuele handelingen F(1,38)=0,626 p=0,434 Bovenstaande tabel laat zien dat de homogeniteit tussen de seksen niet significant verschilt. Op de vraag: heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan hebben 3 meisjes geantwoord dat ze soms gedwongen zijn. Hierdoor is er bijna een significant verschil tussen de groepen ontstaan op dit punt. Doordat de groep klein is, verwacht ik bij grotere aantallen leerlingen dat er een significant verschil zal ontstaan vergelijkend met de cijfers uit het onderzoek: Seks onder je 25 e. Geen van de jongens heeft geantwoord dat ze soms gedwongen zijn. Van alle meisjes in 3HV heeft op dit moment 15% aangegeven dat ze wel eens gedwongen zijn een seksuele handeling uit te voeren. Dit getal komt al aardig overeen met de resultaten van het onderzoek Seks onder je 25 e waarin 17% van de meisjes aangeven weleens gedwongen te zijn. Door de jeugdigheid van onze groep leerlingen zou dit nog kunnen oplopen.

8 Als laatste analyse van bovenstaande vragen heb ik geanalyseerd wat het verschil tussen de seksen is vergeleken tussen de interventie en controlegroep. Tabel 5:Homogeniteit binnen seksen. Vergelijking van interventie- en controlegroep (ANOVA) Variabele F Significantie Meisjes Genoeg informatie van F(1,18)=13,421 p=0,002 ouders Durf je met je toekomstige F(1,18)=1,072 p=0,315 partner alles te bespreken Durf je tegen je toekomstige partner te vertellen wat je wel en niet leuk vindt F(1,18)=0,551 p=0,468 Heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan F(1,15)=0,466 p=0,506 Seksuele handelingen F(1,18)=0,117 p=0,737 Jongens Genoeg informatie van F(1,19)=0,525 p=0,478 ouders Durf je met je toekomstige F(1,19)=1,950 p=0,18 partner alles te bespreken Durf je tegen je toekomstige partner te vertellen wat je wel en niet leuk vindt F(1,19)=0,004 p=0,951 Heb je de seksuele handelingen, die je hebt uitgevoerd altijd vrijwillig gedaan F(1,17)=- p=- Seksuele handelingen F(1,38)=0,018 p=0,895 Bovenstaande tabel laat zien dat tussen de meiden van de controlegroep en de interventiegroep alleen een statistisch verschil is in het vinden dat ze voldoende informatie hebben gekregen van hun ouders. 50% van de 4 meiden in de interventiegroep heeft aangegeven dat ze onvoldoende informatie vanuit huis hebben meegekregen ten opzichte van 100% van de meiden in de controlegroep die aangeven dat ze voldoende informatie hebben meegekregen vanuit huis. Een verdere analyse van de resultaten laat zien dat er geen significante overeenkomst is tussen onvoldoende informatie van huis hebben meegekregen en het onvrijwillige seksuele handelingen F(1,15)=1,44; p=0,255;.

9 Naast de attitudes, wensen en grenzen van leerlingen uit de interventie en controlegroep, tussen de seksen en tussen de seksen uit de verschillende groepen met elkaar te vergelijken heb ik ook nog de kennis over seks tussen de verschillende groepen geanalyseerd. In de vragenlijst konden de leerlingen aangeven in welke mate ze vonden dat ze voldoende wisten over de volgende onderwerpen: Menstruatie Voorbehoedsmiddelen Geslachtsziekten Zwangerschap Geslachtsorganen van de vrouw Geslachtsorganen van de man Andere man/vrouw verschillen Homoseksualiteit De leerlingen konden aangeven of ze 1. Te weinig, 2. Wel wat, 3. Genoeg of 4. Heel veel over een onderwerp afwisten. Tabel 6: Kennis over seks. Verschil tussen jongens en meisjes (ANOVA) Variabele F Significantie Menstruatie F(1,38)=5,957 p=0,02 Voorbehoedsmiddelen F(1,38)=0,357 p=0,554 Geslachtsziekten F(1,38)=0,225 p=0,638 Zwangerschap F(1,38)=2,267 p=0,141 Geslachtsorganen van de vrouw Geslachtsorganen van de man Andere man/vrouw verschillen F(1,38)=0,994 F(1,38)=1,586 F(1,38)=0,363 p=0,325 p=0,216 p=0,550 Homoseksualiteit F(1,38)=12,507 p=0,001 De tabel laat zien dat er een significant verschil is in de kennis over menstruatie en homoseksualiteit tussen de verschillende seksen. Tabel 7: Gemiddelde score en standaarddeviatie kennis over seks Sekse Onderwerp Gemiddelde Standaarddeviatie Jongen Menstruatie 2,90 0,553 Meisje Menstruatie 3,42 0,769 Jongen Homoseksualiteit 2,60 0,681 Meisje Homoseksualiteit 3,42 0,769

10 Menstruatie Deze uitslagen laten zien dat de vragenlijst waarschijnlijk eerlijk is ingevuld doordat de meiden aangeven meer te weten over menstruatie dan de jongens hetgeen ook in de lijn der verwachtingen ligt. Homoseksualiteit De reden dat meisjes vinden dat ze meer weten over homoseksualiteit is niet bekend en ook niet onderdeel van deze lessenserie. Een analyse van de antwoorden op de vraag: Denk je dat de sfeer op school zodanig is dat je makkelijk over homoseksualiteit kunt praten? laat zien dat 46% van alle leerlingen die de enquête hebben ingevuld dat de sfeer niet goed genoeg is om dit te bespreken. Verdere analyse laat zien dat 45% van de jongens en 63,2% van de meisjes vinden dat homoseksualiteit wel op school besproken kan worden.

11 De laatste analyse bekijkt de verschillen in kennis over seksuele onderwerpen binnen de seksen van de interventie- en controlegroep. Tabel 8: Homogeniteit kennis over seks binnen jongens- en meisjesgroep. Vergelijking tussen interventie- en controlegroep (ANOVA) Variabele F Significantie Meisjes Menstruatie F(1,18)=0,051 p=0,825 Voorbehoedsmiddelen F(1,18)=0,117 p=0,737 Geslachtsziekten F(1,18)=3,065 p=0,098 Zwangerschap F(1,18)=2,267 p=0,141 Geslachtsorganen van de vrouw Geslachtsorganen van de man Andere man/vrouw verschillen F(1,18)=0,665 F(1,18)=0,086 F(1,18)=0,061 p=0,426 p=0,773 p=0,807 Homoseksualiteit F(1,18)=0,051 p=0,825 Jongens Menstruatie F(1,38)=1,232 p=0,282 Voorbehoedsmiddelen F(1,38)=0,066 p=0,8 Geslachtsziekten F(1,38)=1,047 p=0,320 Zwangerschap F(1,38)=2,632 p=0,122 Geslachtsorganen van de vrouw Geslachtsorganen van de man Andere man/vrouw verschillen F(1,38)=0,009 F(1,38)=,033 F(1,38)=0,2 p=0,924 p=0,858 p=0,660 Homoseksualiteit F(1,38)=0,292 p=0,595 Deze tabel laat zien dat er geen statisch significant verschil is tussen de kennis over seks tussen de jongens en meisjes uit de interventie- en controlegroep.

12 Hiermee kan ik concluderen dat de interventie- en controlegroep met elkaar overeenkomen op het gebied van kennis over seks, attitude en wensen en grenzen. Op het gebied van kennis meekrijgen vanuit huis is er een verschil aanwezig tussen de meisjes van de controle- en interventiegroep maar dit heeft zich niet vertaald in een significant verschil in gedwongen seksuele handelingen. Hieruit trek ik de conclusie dat voor de populatie kinderen uit 3HV er op dit moment geen gevolgen zijn van dit verschil.

13 Reactieniveau De lessenserie is voor leerlingen bestemd en zij bepalen of deze lessenserie een succes is. Het belang van het evalueren op reactieniveau is te kijken in welke mate leerlingen tevreden zijn met de lessenserie omdat dit bijdraagt aan de tevredenheid en sociale veiligheid van de leerlingen. Zoals het college van Mariska van Min (Min, 2012) heeft aangegeven, is een interview hiervoor geschikt. De uitkomst van enquêtes 2 zal ik ook gebruiken in de evaluatie op reactieniveau. Na afloop van de lessenserie heb ik met 4 leerlingen (2 meisjes, 2 jongens) een interview gehouden. De resultaten hiervan zijn toegevoegd als bijlagen. De uitspraken van de leerlingen zal ik gebruiken bij het onderdeel: suggesties voor herontwerp. Een aantal uitspraken (TOPS) bij vraag 1 geeft aan dat de leerlingen tevreden zijn over het verloop van de lessenserie. De leerdoelen zijn helder, de lessen gestructureerd en de leerlingen vonden dat ze voldoende aan bod kwamen met hun eigen mening. Een aantal opmerkingen geven aan dat leerlingen het fijn vinden dat je niks hoeft te zeggen als je dat niet wilt (zie interview + TOP-TIP kaarten) maar ook dat sommige leerlingen te veel aan het woord zijn geweest. Dit heeft zich geuit door een opmerking over dat de orde beter mag worden bewaakt en dat geprobeerd mag worden om elke leerling aan bod te laten komen. Daarnaast geven de leerlingen aan dat ze misschien te oud zijn voor deze lessenserie. Mogelijkerwijs overschatten leerlingen zichzelf qua capaciteiten op het gebeid van het aangeven van grenzen en had de discussie met de leerlingen aan het einde van de lessenserie zich dienen te richten op de discrepantie tussen vinden dat je bekwaam bent en de cijfers die uit het onderzoek Seks onder je 25 e (Graaf, 2012) zijn gekomen. Mogelijk komen de leerlingen in een discussie zelf met de oorzaken en mogelijke gevolgen van deze discrepantie.

14 Conclusie en discussie In de evaluatie van de lessenserie zit een nadeel dat ik helaas niet heb ondervangen: de leerlingen hebben anoniem de vragenlijst ingevuld. Hierdoor is het niet duidelijk welke leerlingen wel en niet de vragen hebben beantwoord en is het daarmee ook niet mogelijk om de voor- en nameting aan elkaar te koppelen. Hiermee kunnen de variabelen qua wensen, grenzen, attitudes en kennis over seks niet gekoppeld worden aan het behalen van de leerdoelen. De ontwerpregels die ik heb opgesteld om de ontwerphypothese te bewijzen zijn hieronder weergegeven. Per individuele ontwerpregel heb ik niet geëvalueerd of ze hebben bijgedragen aan het slagen van de ontwerpserie omdat ik hierop niet heb gemeten. De ontwerpregels zijn de voorwaarde uit de literatuur waarmee een succesvolle lessenserie dient te worden opgebouwd om leerlingen een attitude verandering te laten doormaken. Daarnaast is mijn mening dat de som der delen groter is dan de individuele delen alleen. Beoogd effect o leerlingen worden competenter in de potentiele seksuele interactie door middel van interventies gebaseerd op het SIC (L. Gijs, 2009) Effectiviteit o Het programma dient te bestaan uit ten minste 4 sessies, zodat vaardigheden en kennis beter beklijven o Spreiding in tijd tussen de bijeenkomsten is belangrijk o Herhaling is belangrijk: met name voor groepen met minder ontwikkeld inprentingsvermogen o Kennisoverdracht dient niet alleen verbaal plaats te vinden, maar ook in de vorm van videobeelden en/of theater waarin voorbeeldsituaties worden getoond Can you fix it (Sense, 2012) Activerende werkvorm (Dijker, 2012) o De effectiviteit wordt verhoogd als er naast kennisoverdracht ook met gedrag kan worden geoefend Can you fix it Activerende werkvorm o De betrokkenheid van ouders en docenten is van belang Bovenstaande ontwerpregels zijn allen aan bod gekomen in de lessenserie behalve de betrokkenheid van de ouders. Dit is onvoldoende bewerkstelligd door de lessenserie omdat de ouders niet direct benaderd zijn om actief met hun leerlingen thuis de discussie aan te gaan en de documentaires te bekijken.

15 Efficiëntie Welke effectiviteit behaald wordt met deze lessenserie is onduidelijk en lastig te meten doordat de groep leerlingen met deze lessenserie niet in de tijd te volgen is. Eerder onderzoek uit Canada laat zien dat studenten die hebben meegedaan aan de lessenserie Good Touch, Bad Touch(L. Gijs, 2009) significant minder last hebben van seksueel geweld dan studenten die deze lessenserie niet hebben gevolgd. Een vergelijking tussen deze lessenserie en Good Touch, Bad Touch is niet gemaakt dus kan er geen conclusie over getrokken worden. Deze lessenserie toont wel aan dat bij leerlingen een attitude verandering heeft plaatsgevonden die hen hopelijk in de toekomst beschermd tegen seksueel overschrijdend gedrag. Leergedrag bij leerlingen Tijdens het ontwerp van de lessenserie heb ik aangegeven dat ik het volgende gedrag van de leerlingen hoop te zien: Hebben een actieve houding en nemen enthousiast deel Voelen zich veilig binnen de groep en met de opdrachten die ze uitvoeren Zijn gemotiveerd om zelf met onderwerpen en vragen te komen Begrijpen het nut van de lessenserie Bovenstaande punten werden niet expliciet meegenomen in het evaluatieplan. Om hier toch duidelijkheid in proberen te krijgen, heb ik na elke les een Top-Tip kaart laten invullen door de leerlingen (zie bijlagen). Ook mijn eigen observaties en de observaties van de coach heb ik meegenomen in de evaluatie. Actieve houding De leerlingen nemen tijdens de les enthousiast mee aan de discussies. Vaker is het nodig om de discussies centraal te laten voeren dan dat er ondersteund dient te worden om de discussies op gang te brengen. Ook de Tops aan het einde geven weer dat de leerlingen enthousiast hebben deelgenomen. Veiligheid 3 opmerkingen geven aan dat leerlingen zich veilig genoeg vonden om mee te doen zonder dat ze hun mond hoefden open te doen voor de grote groep. Dit hebben we ook gefaciliteerd door de leerlingen eerst apart binnen hun eigen sekse te laten discussiëren en daarna de discussie te laten samenvatten door iemand die wel voor de grote groep durft te presenteren.

16 Motivatie De motivatie van de leerlingen was hoog genoeg om de discussies spontaan op gang te brengen maar ook om discussies gaande te houden. De overladenheid van de lessenserie heeft er helaas toe geleid dat we soms geen ruimte hebben gegeven aan de leerlingen om zelf met onderwerpen aan te komen. Ook zijn de discussies soms afgerond vanwege het gebrek aan tijd. Vragen werden er voldoende gesteld maar dan vooral aan elkaar: iets dat het voor de docent/coach ook makkelijker maakt om de discussie gaande te houden en te sturen dan zelf continu de discussie op gang te moeten brengen. Het nut van de lessenserie wordt aan de ene kant onderschreven door de leerlingen en hun reacties in de laatste enquête maar aan de andere kant komen ook opmerkingen terug waarin ze aangeven dat ze zichzelf al te oud vinden voor deze lessenserie. De opmerkingen over het feit dat de lessenserie beter in de onderbouw kan worden komen vanuit de meisjes: Misschien de lessen geven in de onderbouw Deze lessenserie kun je beter geven in de onderbouw omdat 3HV vaak al verder zijn en al weten hoe je dit moet aangeven De interviews met 4 leerlingen (2 jongens en 2 meisjes) laten zien dat 1 meisje vindt dat het beter in de onderbouw gegeven kan worden: Het is beter om dit aan de onderbouw te geven omdat daar de behoefte groter is omdat in de bovenbouw er meer door de leerlingen onderling over gepraat wordt 1 jongen geeft aan in het interview dat de 3 e klas er misschien wel te oud voor is want ze zijn serieuzer. Bovenstaande opmerkingen lijken overeen te komen met de bevindingen uit Seks onder je 25 e (Graaf, 2012) dat jongeren hun vaardigheden om grenzen aan te geven hoog inschatten. Desondanks concluderen de auteurs blijft de mate waarin grensoverschrijdend seksueel gedrag voorkomt onverminderd hoog, vooral bij meisjes en bij homo- en biseksuele jongeren. Dus dat juist de meisjes aangeven dat zij al te genoeg weten zou juist een aanknopingspunt moeten zijn om ze nogmaals met de cijfers over grensoverschrijdend seksueel gedrag te confronteren en hierover de discussie aangaan. Nut van de lessenserie Meer dan 33% leerlingen geven aan door middel van enquête 2 dat ze vinden dat de leerdoelen zijn gehaald. Hiermee lijkt het nut van de lessenserie bewezen te zijn. Daarentegen geven een aantal leerlingen aan in enquête 2 en in het interview dat ze zichzelf te oude vinden en dat ze al bekwaam zijn in het aangeven van hun grenzen. Hiermee lijken een aantal leerlingen aan te geven dat ze het nut van de lessenserie voor zichzelf niet geheel inzien. Zoals eerder vermeldt, lijkt het verstandig om deze discussie met hen aan te gaan over het denken dat je bekwaam bent en het ook daadwerkelijk zijn.

17 Suggesties voor herontwerp De suggesties voor het herontwerp haal ik uit verschillende bronnen: Top-Tip kaarten na afloop van elke les Enquête 2 Interview met leerlingen Interview met coach Ervaring tijdens uitvoer lessenserie Praten of luisteren Sommige leerlingen durven zich niet verbaal te uiten tijdens de les. Hun betrokkenheid uit zich door middel van de TOP-TIP kaarten en de enquête aan het einde. De coach van de leerlingen en ik hebben nagedacht of we de leerlingen kunnen uitlokken om mee te gaan praten zonder dat we de sociale veiligheid in gevaar brengen. Dit lijkt op dit moment lastig omdat juist de ongedwongenheid als fijn wordt ervaren. Misschien is het verstandig om te accepteren dat sommige leerlingen veel leren van het feit dat ze vooral kunnen luisteren naar de meningen van anderen en dat juist hierdoor zij de lessenserie geslaagd vinden. Input leerlingen Hierbij aansluitend hadden we op sommige momenten meer input van de leerlingen kunnen krijgen en hierdoor meer de discussie kunnen sturen: de volgorde van stellingen in les 2 werd niet door alle leerlingen als logisch beschouwd. Hier hadden we de input van leerlingen voor kunnen vragen zodat het beter aansluit bij hun belevingswereld. De voorbeelden uit les 3 over waar iemand zijn/haar grens ligt werden door de leerlingen en onszelf niet als concreet ervaren. Een tip van een leerling was om samen profielen te bedenken van meisjes en aan jongens te vragen waar de grenzen van deze meisjes liggen. Deze zelfde profielen kunnen dan gelijktijdig aan de meisjes worden voorgelegd in een aparte groep zodat na afloop van de gescheiden sessie de discussie kan ontstaan over de verschillende meningen van de seksen.

18 Tijd De tijd die beschikbaar is gesteld voor de uitvoer van de lessenserie (4x40 minuten) wordt door zowel Danielle, mij en de leerlingen als te kort ervaren. Meer tijd kan zorgen dat de discussies verder uitgediept worden omdat leerlingen graag willen blijven doorpraten. Ook geven zowel leerlingen als coach aan dat de tijd in les 4 te kort was om CanYouFixIt (Sense, 2012) voldoende uit te voeren. De uitleg was onvoldoende, het oefenen met de filmpjes had langer gekund en daarna had een discussie over wat iedereen heeft gezien en beleefd een goede afsluiting van geweest. Als laatste heeft 1 leerling aangeven dat het fijn was geweest als er een uitgebreide terugblik is geweest op de gehele lessenserie. Dit kan volgens mij het beste na de afname van enquête 2 gebeuren zodat de leerlingen geconfronteerd kunnen worden met de bevindingen uit het onderzoek Seks onder je 25 e waarbij tieners hun eigen capaciteiten overschatten. Ouders erbij betrekken Als laatste punt van het herontwerp lijkt het ons verstandig om de ouders beter te betrekken bij de lessenserie. Veel leerlingen hebben de film: Jungle van de tienerseks niet met hun ouders gekeken. Daarnaast hebben we geen concrete verhalen gehoord over discussies die thuis zijn ontstaan naar aanleiding van de lessenserie. Omdat 1 van de ontwerpregels aangeeft dat het verstandig is om de ouders te betrekken bij een lessenserie over seksualiteit: wensen en grenzen is het verstandig om aan het begin van een volgende lessenserie een brief naar de ouders direct te sturen in plaats van mee te geven aan de leerlingen. Door de ouders rechtstreeks te benaderen en uit te leggen dat wij hopen dat ze samen met hun kind gaan kijken naar de documentaire en daarna hier de discussie over aangaan, kan ervoor gezorgd worden dat het behalen van de leerdoelen door nog meer leerlingen wordt ervaren. Daarbij heeft open en goede communicatie tussen ouders en kind een beschermend effect tegen een mogelijk slachtofferschap van grensoverschrijdend seksueel gedrag. Samen uitvoeren Voor een volgende keer zal ik in de opzet van de lessenserie toevoegen dat deze het beste uitgevoerd kan worden door 2 docenten: een vrouw en een man. Hierdoor is het mogelijk om beide seksen uit elkaar te laten gaan en eerst in hun eigen groep met de opdrachten bezig te zijn. Hierdoor ontstaat de situatie dat de meningen van de leerlingen eerst gepolariseerd worden en dat ze daarna in een centrale discussie van elkaar kunnen leren hoe verschillend vrouwen en mannen soms kunnen denken. Hierdoor kan een beter begrip ontstaan voor elkaars situatie. De reden om dit goed te begeleiden komt doordat leerlingen graag en veel over seks willen praten maar dat ze daarbij soms een diffuse discussie ontstaat. Door deze te begeleiden kan er gericht naar een einddoel worden gewerkt.

19 Onderzoeksontwerp De evaluatie zou ik een volgende keer anders willen inrichten. Ik zou graag de leerlingen (anoniem) willen volgen: kunnen de antwoorden uit enquête 1 gekoppeld worden aan de uitkomsten van enquête 2. Daarnaast zou ik enquête 1 een stuk kleiner maken en alleen de specifieke vragen stellen die ik in mijn analyse heb meegenomen. Dit voorkomt ruis bij de leerlingen: waar gaat het eigenlijk over en dit zorg er ook voor dat er een concieze dataset gemaakt wordt die gemakkelijk te analyseren is. De analyse van de resultaten en terugkoppeling naar de groep zou ik niet als onderdeel van de lessenserie willen inbouwen in verband met de veiligheid van de leerling. Hoewel ik wel een meerwaarde zie in het confronteren van de leerlingen met de (anonieme) antwoorden uit de enquêtes, is het belangrijker dat iedereen zich veilig en op zijn/haar gemak voelt. Hierdoor is het verstandig om na afloop van de lessenserie wel de discussie aan te gaan over de resultaten uit Seks onder je 25 e maar niet de discussie aan te gaan over de resultaten van de enquêtes.

20 Terugblik Het ontwerp en onderzoek van deze lessenserie heeft aan mijn ontwikkeling als docent biologie bijgedragen dat ik beter inzicht heb in de seksuele belevingswereld op het gebied van wensen en grenzen van tieners in Nederland in het algemeen en de leerlingen van het IJburg College in het bijzonder. Het ontwerp en uitvoer van de lessenserie heeft mij verschillende vaardigheden bijgebracht: Het is mogelijk om vanuit de theorie een lessenserie te ontwerpen waarbij voldoende vrijheid is om als docent je eigen didactische beslissingen te maken Met behulp van SPSS is veel inzicht te verkrijgen uit de antwoorden van enquêtes. In het vervolg zal ik beter gaan nadenken over welke vragen relevant zijn voor de enquête maar ook welke mogelijke antwoorden (in het geval van multiple choice) ik de leerlingen wil voorleggen om analyse van de resultaten mogelijk te maken. Een groot aantal antwoorden zijn interessant om te weten maar niet zozeer noodzakelijk. Op het gebied van vakdidactische theorie heeft deze lessenserie aan mij laten zien dat een lessenserie ontworpen met behulp van ontwerpregels uit het model seksuele interactie competentie (L. Gijs, 2009)leidt tot het succesvol behalen van de gestelde leerdoelen. Het is fijn om te ervaren dat ontwerpregels je kunnen helpen bij het samenstellen van een lesprogramma maar dat de inhoud vanuit je eigen didactische overwegingen vormgegeven kan worden.

21 Dankwoord Deze lessenserie en verslagen zijn tot stand gekomen door de ondersteuning, adviezen en feedback van de volgende mensen op het ILO-UVA: Martine Braaksma Mariska Min Peter Uylings Bart Smoors Bedankt voor jullie ondersteuning. Op het IJburg College wil ik graag de volgende personen bedanken: Danielle Maclean Edvard Houtkoop Edvard, bedankt voor de ondersteuning bij de logistieke uitdagingen die kwamen kijken bij deze lessenserie. Danielle, zonder jou heeft deze lessenserie nooit een succes kunnen worden. Hartelijk dank voor je ondersteuning, feedback en geduld bij het uitvoeren van deze lessenserie. Dank zij jou is deze lessenserie meer dan geslaagd.

22 Referentielijst Cense, M. V. D., L. (2010). Niet zomaar Seks. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. Dijker, J. (2012). Grenzen aangeven, 2012, from Graaf, H. d., Kruijer, H., Acker, J. van, & Meijer, S. (2012). Seks onder je 25e 2: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno In Press. Hanneke de Graaf, L. v. D., Ciel Wijsen. (2010). LEEFSTIJLCAMPAGNE SEKSUELE WEERBAARHEID: Voorbereidend literatuuronderzoek. Utrecht: Rutgers Nisso Groep. IBM. (2012). SPSS 19.0, from L. Gijs, I. V., W. Gianotten. (2009). Seksuologie: Bohn Stafleu van Loghum. Min, M. J. (2012). [Workshop Interviewen]. Sense. (2012). Can You Fix It, from