Bewegen en cognitie bij ouderen
|
|
- Samuël Lenaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Symposium neurologie zorgketens Leeuwarden, 23 april 2015 Bewegen en cognitie bij ouderen Marieke van Heuvelen, Centrum voor Bewegingswetenschappen, RuG / UMCG In samenwerking met Willem Bossers, Gerwin Blankevoort, Eddy van der Zee, Erik Scherder, Luc van der Woude, Froukje Boersma en Tibor Hortobagyi
2 2 Inhoud Inleiding Bewegen en cognitie bij gezonde ouderen Waarom treden effecten op? Bewegen en cognitie bij dementie Transfer naar betere ADL? Conclusies en tips voor de praktijk
3 N (*miljoen) N (*1000) Inleiding 3 Aantal mensen 65 jaar of ouder in NL 5 Aantal mensen 90 jaar of ouder in NL 700 4,5 4 3, , , , Jaar Jaar Bron: CBS statline 2014
4 N (*1000) Inleiding 4 Aantal mensen met Dementie in NL % krijgt thuiszorg 18% gaat naar dagbesteding 32% geïnstitutionaliseerd Kosten 4.8 miljard euro per jaar 5.3% totale budget gezondheidszorg Nr.2 lijst van meest dure ziekten year Bron: Alzheimer Nederland 2013
5 Inleiding Gevolgen van veroudering 5 Veroudering Fysieke functies Cognitieve functies Activiteiten Dagelijkse Leven
6 6 Wat zijn cognitieve functies? Mentale processen bij waarnemen, informatie verwerken, leren en denken Belangrijke aspecten: - Geheugen - Executieve functies (EF): aandacht, inhibitie, planning, initiatie en werkgeheugen
7 Inleiding Gevolgen van dementie 7 Veroudering + Dementie Fysieke functies Cognitieve functies Activiteiten Dagelijkse Leven Genezing nog niet mogelijk Medicijnen beperkte werking/bijwerkingen Rol lichamelijke activiteit/beweging?
8 Inleiding Rol van beweging 8 Beweging Fysieke functies Cognitieve functies Activiteiten Dagelijkse Leven
9 Wandelen bij gezonde ouderen: Studie Kramer (1999) N = jaar Wandelen 3x/wk, 6maanden Placebo (stretchen) + 5.1% uithoudingsvermogen - 2.8% 9 Reactietijd taken (hoe lager hoe beter) Voormeting - switch taak Nameting - switch taak Voormeting - simpele taak Nameting - simpele taak Wandelen Placebo Wandelen heeft alleen effect op de complexe taken (executieve functies)
10 Ook krachttraining heeft effect (Liu-Ambrose) 155 vrouwen jaar 10 3 groepen: 1x per week krachttraining (RT1) 2x per week krachttraining (RT2) 2x per week balans/rekoefeningen (controle) 12 maanden, 60 minuten per keer ( ) Deelname: 71% (RT1); 70% (RT2); 62% (controle) Uitkomstmaat: Strooptest (selectieve aandacht en inhibitie) rood geel blauw groen blauw geel geel rood groen Interferentiescore: Kleur-Woord minus Kleur Bron: Liu-Ambrose 2010, 2012
11 Ook krachttraining heeft effect (Liu-Ambrose) 11 Na 6 maanden: geen effect Na 12 maanden: RT1: +12.6% RT2: +10.9% Controle: -0.5% rood geel blauw groen blauw geel geel rood groen Bij Milde Cognitieve Beperkingen (vrouwen, n=77, gemiddelde leeftijd 74.9 jaar): Positief effect na 6 maanden voor zowel aerobe training als krachttraining Bron: Liu-Ambrose 2010, 2012
12 12 Bij gezonde ouderen sterkste effecten bij. Wandelen / hardlopen interventies gecombineerd met krachtoefeningen Lange duur (> 6 maanden) Gemiddelde sessieduur (30-45 min) Executieve functies én geheugen Bron: o.a. Colcombe en Kramer 2007
13 13 Waarom treden effecten op? Neurogenese Synaptische plasticiteit Angiogenese Reductie ontstekingsreacties
14 Neurogenese: toename van aantal 14 zenuwcellen (neuronen) Beweging BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) IGF-1 (Insuline-like Growth Factor 1)
15 Synaptische plasticiteit: 15 veranderingen in sterkte en aantal verbindingen tussen zenuwcellen Beweging neurotransmitter BDNF (Brain Derived Neurotrophic Factor) IGF-1 (Insuline-like Growth Factor 1) Neurotransmitters zenuwcel
16 Angiogenese: 16 aanmaak nieuwe bloedvaten Beweging Insuline-like growth factor-1 (IGF-1) Vascular endothelial growth factor (VEGF) Doorbloeding hersenen Neurogenese & synaptische plasticiteit
17 17 Reductie ontstekingsreacties Beweging Amyloid beta (Alzh) Homocysteine Schade aan zenuwcellen en/of bloedvaten
18 Waarom treden effecten op? 18 Neurochemisch (IGF1, BDNF, neurotransmitters) Cardiovasculair (hersendoorbloeding, angiogenese) Reductie ontstekingsreacties (homocysteïne, β-amyloid) Permanente veranderingen o.a. Neurogenese Synaptische plasticiteit Denkvermogen
19 19 Hoe zijn de effecten van bewegen op cognitie bij dementie? Twee recente overzichtsartikelen (reviews) Öhman et al Scherder et al Eigen studie (Bossers et al. 2014, 2015)
20 Review Öhman 2014 Dementie Milde Cogn Beperk + = verbetering 0 = geen verschil interventie-controle 15
21 Review Öhman 2014 Dementie Milde Cogn Beperk + = verbetering 0 = geen verschil interventie-controle Type activiteit dat is onderzocht Milde Cognitieve Beperkingen Dementie Aeroob (wandelen/fietsen) 5 7 Aeroob+kracht 1 Kracht 2 Tai-chi 1 1 Dans 1 Multimodaal 1 2 Fysiotherapie 1 16
22 Review Scherder 2013: studies naar wandelen 22 Effect grootte niet verschillend van nul Overall geen significant effect van wandelen op executieve functies
23 Review Scherder 2013: studies naar wandelen 23 Effect grootte wel verschillend van nul Ter vergelijking in sedentaire ouderen: wel effect van wandelen!
24 Hoe zijn de effecten van bewegen op 24 cognitie bij dementie? Aantal studies beperkt Vaak kleine steekproefomvang Vaak beperkt aantal cognitieve domeinen onderzocht Meestal aerobe training als activiteit Resultaten inconsistent Combinatie wandelen-kracht niet onderzocht bij dementie
25 25 Studie Bewegingswetenschappen : Combinatie wandelen-krachttraining: effect op cognitie bij mensen met dementie Promovendus: Willem Bossers Begeleiders: van Heuvelen, van der Woude, Scherder en Boersma Financiers: UMCG en Fonds NutsOhra
26 Hypothesen: Combinatie van wandelen en BDNF krachttraining verbetert het cognitieve en fysieke functioneren IGF1 van mensen met dementie IGF1 Combinatie is effectiever dan alleen wandelen Drie argumenten: Wandelen Angiogenese Hersendoorbloeding Amyloid β Krachttraining Homocysteine Onderliggende mechanismen zijn deels complementair Neurogenese Synaptische plasticiteit 2. Toename in kracht toename in intensiteit wandelen 3. Resultaten in gezonde ouderen: combinatie is effectiever Cognitief functioneren
27 Onderzoeksontwerp: RCT Werving verpleeghuizen Toestemming 22 Screening MMSE (10-22) Timed up & go Voormeting Randomisatie Combinatie wandelen en krachttraining Alleen wandelen Controle interventie (sociale visite) Nameting Follow-up meting
28 9 weken 4 sessies/week 30 minuten/sessie individuele begeleiding 28 Combinatie 2 sessies/week wandelen 2 sessies/week kracht - knie extensie - heup abductie - heup extensie - plantair flexie Keuze: grote spiergroepen betrokken lopen Toename intensiteit gewichten/herhalingen Wandelen Binnen in gang Rustpauzes toegestaan Controle interventie Sociale visite - Krant lezen - Praten over dagelijkse dingen/familie/verleden
29 Onderzoekspopulatie 29 n 109 Totale groep MMSE (M ± SD) 15.6 ± 4.4 Diagnose (%) AD VaD AD/VaD Anders Leeftijd (jr, M ± SD) 85.5 ± 5.1 Geslacht (% vrouw) 75.2 Rollator (%) 56.0 Geen significante verschillen tussen de drie groepen Bossers et al. 2014, 2015
30 30 Deelname (% van de aangeboden sessies) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% Afwezig Aanwezig 30% 20% 10% 0% Combi Wandelen Controle Totaal Bossers et al. 2014, 2015
31 MMSE score Effect op globaal cognitief functioneren (MMSE) % +1.8% -4.5% voor na p <.001 d =.22 /.48 0 Combi Wandelen Controle Bossers et al. 2014, 2015
32 Verandering (%) Effecten op executieve functies 32 Testen: Incomplete figuren Cijfers verbinden Cijferreeksen achteruit Blokkenreeksen achteruit Stroop Woord Dieren/beroepen noemen (ns) Totaalscore (Som Z-scores) T0 * Combinatie en Wandelen versus Controle significant T %* + 2.0%* - 7.7% Combinatie Wandelen Controle
33 Verandering (%) Effecten op geheugen 33 Testen: Woorden onthouden Cijferreeksen vooruit Blokkenreeksen vooruit Gezichten onthouden Plaatjes onthouden (ns) %* + 7.7% Totaalscore (Som Z-scores) -15 T0 T1-8.6% * Combinatie versus Controle significant Combinatie Wandelen Controle
34 Verandering (%) Cognitie bij follow-up voor totaalscore 34 (globaal + geheugen + executieve functies) 15 Terug naar baseline 9 weken na afloop interventie % - 3.8% -15 T0 T1 T2-11.8% Combinatie Wandelen Controle Bossers et al. 2014, 2015
35 Effectgrootte (d) Effecten op de fysieke functies Effectgroottes (d) (Na Voor vs Controle) Verandering in 6 minuten wandelscore Combinatie +22.8% Wandelen +1.7% Controle - 3.3% 35 0,5 0,45 *** 0,4 0,35 0,3 0,25 ** ** Combinatie Sit to Stand test 0,2 0,15 Wandelen 0,1 0,05 0 Uithouding wandelen Beenkracht Mobiliteit Balans Bossers et al. 2014, 2015
36 36 Samenvattend studie Bossers Combinatie wandelen+krachttraining is goed uitvoerbaar bij mensen met dementie Deelname is hoog Combinatie heeft voorkeur boven wandelen want: - sterker effect op cognitieve functies - sterker effect op fysieke functies Leidt bewegen tot betere ADL en is dit gerelateerd aan verbeterde cognitie?
37 Bewegen en ADL bij dementie: Cochrane review Forbes et al. (2013) 37 Overall een klein maar significant positief effect
38 38 Bewegen en ADL bij dementie: Cochrane review Forbes et al. (2013) Venturelli 2011: Santana-Sosa 2008: Wandelen 26 weken 4x per week 30min Barthel-Index Multimodaal 12 weken 3x per week 25min Barthel+Katz-Index
39 Bewegen en ADL bij dementie: Studie Bossers 39 (% verandering) Combinatie Wandelen Controle Geobserveerde ADL (Katz) +5.3* Uitgevoerde ADL (PPT) +10.2* * Significant verschillend van Controle
40 Verbetering cognitie/fysiek leidt tot verbetering ADL? 40 Mediatie via globale cognitie Direct Mediatie via uithouding/kracht Direct Geobserveerde ADL Uitgevoerde ADL Bossers et al. ingestuurd
41 Nieuw onderzoek 41 Laat het brein niet indutten: beweeg slim en verminder de kans op dementie Dosis-respons relatie: combi LI versus HI Effect van inactiviteit Coach methode ter preventie Combinatie bewegen cognitieve training Implementatie in praktijk Humaan/Animaal APOEe4
42 Nieuw onderzoek 42 Laat het brein niet indutten: beweeg slim en verminder de kans op dementie Implementatie in praktijk: hard nodig! Recente analyses master student (Leentje van Alphen) Mensen met dementie (n=120) zijn minder actief dan leeftijdsgenoten zonder dementie vergeleken met partners (n=30) / literatuurgegevens) Dagopvang: -22% / -28% Geïnstitutionaliseerd: -40% / -45%
43 Wat als actief bewegen niet meer wil? Gronings Onderzoek naar Whole Body Vibration 43 motoriek & visueel-spatiële geheugen I.s.m. vd Zee (neurobiologie), Brouwer & Tucha (neuropsychologie) & Zeinstra
44 Pre-test Interim 1 Interim 2 Interim 3 Post-test Follow up 1 Follow up 2 Pre-test Interim 1 Interim 2 Interim 3 Post-test Follow up 1 Follow up 2 Time (sec) Wat als actief bewegen niet meer wil? Gronings Onderzoek naar Whole Body Vibration 44 Vooronderzoek jonge mensen Acute verbetering EF +8% (30 Hz, 4 mm, Vibe300) (Regterschot et al. 2014) rood geel blauw groen blauw geel geel rood groen Vooronderzoek gezonde mensen middelbare leeftijd 5 weken 4x per week 4 min (30 Hz, 1 mm, VitaCare TMS) Chronische verbetering EF +18% Stroop test performance 50 Vooronderzoek gezonde oudere mensen (82-99 jaar) Chronische verbetering EF +8% 40 Intervention Interventie Controle
45 Conclusies en tips voor de praktijk 45 Beweging heeft positieve invloed op cognitie van mensen met dementie Wandelen alleen is niet genoeg, spierversterkende oefeningen waardevol juist voor mensen met dementie Geen beweegkuur maar actieve leefstijl Vermijden inactiviteit belangrijk Iets altijd beter dan niets: verleiden tot bewegen
46 Nooit te oud om te bewegen 46 Ruth Frith (Aus) 102 jaar oud In 2012 wereld s oudste wedstrijdsporter Bron: Quest Newspapers
47 47 Hartelijk dank voor uw aandacht Vragen? Met dank aan: UMCG, Fonds NutsOhra, staf en personeel De Dilgt, Patrimonium, Menno Lutter, Zuiderflat, Maartenshof, Innersdijk en Blauwborgje en alle deelnemers
Willem Bossers - Kennis in Beweging. Bewegen. door het leven heen. Door: Dr. Willem Bossers. @willembossers
20 30 Willem Bossers - Kennis in Beweging 15 40 10 60 5 80 0 100 Bewegen door het leven heen Door: Dr. Willem Bossers @willembossers Bewegen Norm Gezond Bewegen: gericht op het onderhouden van gezondheid
Nadere informatieRichtlijn kinderen: elke dag minstens 60 minuten matig-intensief bewegen
SLIM DOOR GYM EEN STUDIE NAAR DE EFFECTEN VAN TWEE TYPEN BEWEGINGSONDERWIJS OP FITHEID, MOTORIEK, COGNITIEVE FUNCTIES, SCHOOLPRESTATIES EN HERSENSTRUCTUUR- EN FUNCTIE Irene van der Fels 1 Namens: A. Meijer
Nadere informatieWORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN?
WORD IK SLIMMER DOOR TE BEWEGEN? HET EFFECT VAN BEWEGEN OP ONZE COGNITIEVE VERMOGENS Prof. Eric Kerckhofs Neurologische Revalidatie & Revalidatiepsychologie ekerckh@vub.be 28-11-17 1 DE CENTRALE VRAAGSTELLING
Nadere informatieBeschermende factoren voor dementie
Beschermende factoren voor dementie Pieter Jelle Visser, arts-onderzoeker EMIF-AD 90+ study Onderdeel Europese studie naar ontstaan ziekte van Alzheimer European Medical information framework for Alzheimer
Nadere informatieEen literatuurstudie met betrekking tot de dementiewoning. Door Susan Arendse en Martijn Moerman, studenten Fysiotherapie van de HU.
Zijn bewegingsprogramma s die cognitie stimuleren haalbaar in de thuissituatie? Een literatuurstudie met betrekking tot de dementiewoning van het project Technologie Thuis Nu Door Susan Arendse en Martijn
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieEMGO Institute - Care and Prevention 1. Congres Lerend Vermogen 12 mei 2011 Stelling. Programma. Hoe voelt dit? Realiteit.. Succesvol ouder worden..
Congres Lerend Vermogen 12 mei 2011 Stelling Lerend vermogen & beweging Anna-Eva Prick (ajc.prick@psy.vu.nl) & Ronald Valk (r.valk@hilverzorg.nl) Mensen met dementie moeten gestimuleerd worden elke dag
Nadere informatieVerminderen van de impact van geriatrische aandoeningen door fysieke activiteit
Verminderen van de impact van geriatrische aandoeningen door fysieke activiteit Eén van de belangrijkste gevolgen van veroudering en geriatrische aandoeningen is het ontstaan van beperkingen. De weg van
Nadere informatieHet concept cognitieve reserve
Het concept cognitieve reserve Anita van Loenhoud Sommige mensen minder ernstig aangedaan dan anderen - ondanks vergelijkbare hersenschade. Pt 1 Pt 2 Pt 3 Pt 4 Stern (2012), Lancet Neurology Het concept
Nadere informatieBewegen als onderdeel van de behandeling bij psychiatrische patiënten
Bewegen als onderdeel van de behandeling bij psychiatrische patiënten NOOP-dag 11-10-2017, Heerenveen Dhr. dr. C.G. (Gerwin) Blankevoort g.blankevoort@lentis.nl Gezondheidszorgpsycholoog in opleiding tot
Nadere informatieA bio-driven behavioral change strategy for sedentary, low intrinsically motivated employee s. Mathieu de Greef Siska Sprenger, Brechje Houet
A bio-driven behavioral change strategy for sedentary, low intrinsically motivated employee s Mathieu de Greef Siska Sprenger, Brechje Houet Effecten van bewegen 1. Effectieve strategie tegen fysieke -
Nadere informatieveroudering leidt tot afname vitaliteit*
Raalte De invloed van lichamelijke activiteit op vitalteit Mathieu de Greef m.h.g.de.greef@rug.nl veroudering leidt tot afname vitaliteit* Vitaliteit is het vermogen om fysiek, cognitief en sociaal te
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieScholing - screening 2
Scholing - screening 2 Wat is het initiatief Langgezond.nl in? Hoe worden de ouderen ingedeeld in drie verschillende groepen dmv de eerste screening? Doorloop van de tweede screening. Tweede screening
Nadere informatieBewegen; dementie, evidentie & beleid
Bewegen; dementie, evidentie & beleid Masterclass Motorische stoornissen bij Dementie Hans Drenth MPt geriatrie fysiotherapeut / promovendus Inhoud Bewegen en Dementie Beweegstimulering instellingen Plenaire
Nadere informatieBewegen; dementie, evidentie & beleid
Bewegen; dementie, evidentie & beleid Masterclass Motorische stoornissen bij Dementie Hans Drenth MPt geriatrie fysiotherapeut / promovendus Inhoud Bewegen en Dementie Beweegstimulering instellingen Plenaire
Nadere informatieExecutieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld)
Executieve functies in vogelvlucht (met autisme als voorbeeld) Hilde M. Geurts Universiteit van Amsterdam Dr. Leo Kannerhuis Boodschap 1. Bij mensen met verschillende diagnoses zien we meer EF problemen
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieNederlandse samenvatting SAMENVATTING
Samenvatting Nederlandse samenvatting SAMENVATTING De inleiding, de achtergronden en de doelstellingen van dit proefschrift worden beschreven in hoofdstuk 1. Evenals in andere landen neemt het aantal
Nadere informatieNederlandse Montreal Cognitive Assessment (MoCA-D) in de verslavingszorg
Nederlandse Montreal Cognitive Assessment (MoCA-D) in de verslavingszorg Korsakov Symposium 12-12-2014 Carolien Bruijnen, MSc Research Psycholoog cbruijnen@vvgi.nl Inhoud Ontwikkeling van de MoCA Onderzoek
Nadere informatiePlannen en organiseren bij adolescenten met ADHD. Prof.dr. Saskia van der Oord klinische psychologie
Plannen en organiseren bij adolescenten met ADHD Prof.dr. Saskia van der Oord klinische psychologie Inhoud v Theoretische verklaringen ADHD v Plannen en organiseren bij ADHD v In het dagelijkse leven?
Nadere informatieEffect van multidisciplinaire graded exposure bij Complex Regionaal Pijn Syndroom-Type I. Marlies den Hollander
Effect van multidisciplinaire graded exposure bij Complex Regionaal Pijn Syndroom-Type I Marlies den Hollander Inhoud van de presentatie Beperkingen en pijn-gerelateerde angst in CRPS-I Graded exposure
Nadere informatieJonger door te bewegen? De impact van beweging op de cogni4eve veroudering
Jonger door te bewegen? De impact van beweging op de cogni4eve veroudering Freja Gheysen Vakgroep Bewegings- en Sportwetenschappen Universiteit Gent breinwijzer.be Veroudering - neurodegenera
Nadere informatieGeen. Cognitieve achteruitgang bij nierfalen en het effect van dialyse. Disclosures. Ouderen groter risico op slechte uitkomst.
Disclosures Cognitieve achteruitgang bij nierfalen en het effect van dialyse Geen Top van de ijsberg? Marije H. Kallenberg Arts-onderzoeker COPE studie NND 28-3-2017 2 Epidemiologie Ouderen groter risico
Nadere informatieBewegen bij ouderen met cognitieve beperkingen
Bewegen bij ouderen met cognitieve beperkingen Prof. Dr. Marijke Hopman-Rock de praktijk symposium VVBN, 20 Maart 2009 Vergrijzing in cijfers Hoogtepunt vergrijzing in 2038 Nu 2038 % 65+ 14% 25% % 80+
Nadere informatieDe COGnitieve Training In Parkinson Studie
De COGnitieve Training In Parkinson Studie Een onderzoek naar een online training voor het denkvermogen Voor meer informatie of aanmelden gaat u naar www.cogtips.nl Dr. Chris Vriend, neurowetenschapper
Nadere informatieHet beïnvloeden van eenzaamheid en weerbaarheid bij ouderen met lage SES
Haarlem 6 maart 2014 Het beïnvloeden van eenzaamheid en weerbaarheid bij ouderen met lage SES Mathieu de Greef www.galm.nl Menukaart sportimpuls Doelstelling en doelgroep Sociaal Vitaal Het bevorderen
Nadere informatieFysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper
Fysiotherapie bij osteoporose Digna de Kam Fysiotherapeut/ Bewegingswetenschapper Digna.dekam@radboudumc.nl Programma Inleiding Osteoporose De rol van de fysiotherapeut bij osteoporose KNGF behandelrichtlijn
Nadere informatieBewegen en leren moet je integreren!
Bewegen en leren moet je integreren! Centrum voor Bewegingswetenschappen, UMCG/Rijksuniversiteit Groningen: Marijke Mullender-Wijnsma, MSc Marck de Greeff, MSc Dr. Esther Hartman Prof. dr. Chris Visscher
Nadere informatieDementie en Bewegen. Susan Vrijkotte. Zorggroep Solis: Aangenaam, betrokken en zorgzaam
Dementie en Bewegen Susan Vrijkotte Inhoud Er was eens De studie Resultaten Toekomstplannen 2 Er was eens Een actueel onderwerp: BEWEGEN Te weinig aandacht voor bewegen bij Zorggroep Solis IGZ gaat strenger
Nadere informatieEvidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog
Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Ton Kuijpers, Epidemioloog Guru based medicine Inhoud Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoeksdesign (RCT) Mate van bewijs Conclusies
Nadere informatieBeter bij de Les. Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink
Beter bij de Les Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink Drie onderwerpen die aan bod komen 1. Wat zijn executieve functies? 2. Wat is een cognitieve training en wanneer
Nadere informatieBloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk
Alzheimer Centrum Amsterdam De Alzheimer biomarkers Bloedtest voor amyloid Drs. Inge Verberk Dementie Update 21 maart 2019 tangle plaque Tau Amyloid beta i.verberk@vumc.nl Veranderingen van de Alzheimer
Nadere informatieLanger leven? LICHAAMSBEWEGING EN Meer bewegen. Marjolein Visser. ACA Congres 2012
ACA Congres 2012 LICHAAMSBEWEGING EN SUCCESVOL OUDER WORDEN Meer bewegen - Afdeling Gezondheidswetenschappen, Faculteit der Aard- en Levenswetenschappen, Vrije Universiteit; - Afdeling Epidemiologie en
Nadere informatieSymposium SIG Dementie De nieuwe richtlijn Mild Cognitive Impairment
Symposium SIG Dementie De nieuwe richtlijn Mild Cognitive Impairment Jurgen Claassen Dineke Koek Geriatriedagen 09-02-2018 Behandeling en begeleiding Psychol beh Cogn revalidatie Leefstijladviezen Medicatie
Nadere informatiePreventie en behandeling van psychische klachten bij ouderen door meer bewegen. Dr. Ingrid Hendriksen
Preventie en behandeling van psychische klachten bij ouderen door meer bewegen Dr. Ingrid Hendriksen Inhoud Psychische klachten en bewegen Bewegen ter preventie van depressie Bewegingstherapie bij depressieve
Nadere informatieWORM WORking Memory training een onderzoek naar de effecten van Werkgeheugentraining bij kinderen met ADHD 19 januari 2009 Martine van Dongen¹², Marieke Lansbergen¹, Sascha Roos², Kina Potze², Nadine Schalk²,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieNAH bij kinderen en jongeren: plasticiteit en herstel Caroline van Heugten
NAH bij kinderen en jongeren: plasticiteit en herstel Caroline van Heugten Universiteit Maastricht c.vanheugten@np.unimaas.nl Inhoud presentatie Plasticiteit van het brein Hersenletsel Schade en herstel
Nadere informatieStand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer
Stand van het Onderzoek naar Dementie en Alzheimer Christine Van Broeckhoven Neurodegeneratieve Hersenziekten Groep, Department Moleculaire Genetica, VIB, Laboratorium voor Neurogenetica, Instituut Born-Bunge,
Nadere informatieBody awareness training als behandeling voor wearing-off gerelateerde stress bij patiënten met de ziekte van Parkinson
Body awareness training als behandeling voor wearing-off gerelateerde stress bij patiënten met de ziekte van Parkinson Ires Ghielen, promovendus & GZ-psycholoog i.o., i.ghielen@vumc.nl Parkinson symptomen
Nadere informatieLEVEN MET PIJN Een gerandomiseerde studie naar een online ACT-behandeling bij chronische pijn
LEVEN MET PIJN Een gerandomiseerde studie naar een online ACT-behandeling bij chronische pijn Martine Veehof, Hester Trompetter, Ernst Bohlmeijer & Karlein Schreurs 28 maart 2013 Inhoud Achtergrond Online
Nadere informatiebehandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.
Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan
Nadere informatieDE COACH METHODE BIJ MENSEN MET DIABETES TYPE 2
DE COACH METHODE BIJ MENSEN MET DIABETES TYPE 2 Dr. M.H.G. de Greef, Bewegingswetenschappen van Rijksuniversiteit Groningen. Drs. S.R. Sprenger, Centrum voor Beweging en Onderzoek Groningen. B.J. Houët,
Nadere informatie65+, Jong en Vitaal Hoe functioneert het oudere brein?
65+, Jong en Vitaal Hoe functioneert het oudere brein? NVKC Donderdag 28 juni 2012 Antropia, Driebergen Dr. Laura Eggermont Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam E: LHP.Eggermont@vu.nl
Nadere informatieSymposium Samenwerking rondom MS. Inleiding in de Neurorevalidatie bij CNA, Frans van der Brugge
Symposium Samenwerking rondom MS Inleiding in de Neurorevalidatie bij CNA, Frans van der Brugge Doel van mijn bijdrage Laten zien Samenwerking rondom MS synoniem is voor Samenwerking rondom CNA Daarom
Nadere informatieSport en Bewegingsstimulering voor Gezonde Ouderen
Sport en Bewegingsstimulering voor Gezonde Ouderen Johan de Jong Lectoraat Praktijkgerichte Sportwetenschap Instituut voor sportstudies Hanzehogeschool Groningen Onderwerpen - Achtergrond - Groepsinterventie
Nadere informatieHoe meet je kwaliteitsverbetering? En hoe kan je dat in je eigen regio doen?
Hoe meet je kwaliteitsverbetering? En hoe kan je dat in je eigen regio doen? VRAAGSTELLING: HOE KUNNEN WE FUNCTIEVERLIES TIJDENS & NA ACUTE ZIEKENHUISOPNAME VERMINDEREN? HOE MEET JE EFFECT? Complexe interventies
Nadere informatieImpact van chronische Q-koorts en QVS op Cognitief Functioneren
Impact van chronische Q-koorts en QVS op Cognitief Functioneren Daphne Reukers, Ellen van Jaarsveld, Joris van Loenhout, Jeannine Hautvast, Koos van der Velden Disclosure belangen spreker Geen (potentiële)
Nadere informatieOntdekken van cognitieve. vaardigheden. (bij dementie) Rolinka Schim van der Loeff Ouderenpsycholoog ZZG zorggroep
Ontdekken van cognitieve vaardigheden (bij dementie) Rolinka Schim van der Loeff Ouderenpsycholoog ZZG zorggroep Programma 1. Welbevinden: niet ondervragen, niet overvragen 2. Verwachtingen kwaliteitskader
Nadere informatieFysieke fitheid, executieve functies en schoolvaardigheden bij basisschoolkinderen
Fysieke fitheid, executieve functies en schoolvaardigheden bij basisschoolkinderen Anneke van der Niet, MSc MA Dr. Esther Hartman, Dr. Joanne Smith, Prof. Chris Visscher Centrum voor Bewegingswetenschappen
Nadere informatieScreening van cognitieve stoornissen in de verslavingszorg
Screening van cognitieve stoornissen in de verslavingszorg aan de hand van de Montreal Cognitive Assessment (MoCA-D) Carolien J. W. H. Bruijnen, MSc Promovendus Vincent van Gogh cbruijnen@vvgi.nl www.nispa.nl
Nadere informatiePrognostische factoren bij de ziekte van Parkinson. Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013
Prognostische factoren bij de ziekte van Parkinson Daan Velseboer Afdeling Neurologie AMC, 29 November 2013 Nut van prognostische data De patiënt wil (vaak) weten: Hoe snel zullen mijn klachten toenemen?
Nadere informatieUitkomstmaten. Het Mindset Cognitieve Remediatie Project. Onderzoek Mindset Cognitieve Remediatie Project (CoRePro) Lana Otto
Onderzoek Mindset Cognitieve Remediatie Project (CoRePro) Lana Otto Inclusie criteria Ouder dan 18 jaar Cognitieve problemen die normaal school functioneren belemmeren Nog minstens 1 jaar studie te gaan
Nadere informatieVallen bij ouderen. Vragen Vallen over bij valproblematiek. Laat ze niet vallen! Dode a.g.v val
Dr. Lotte Enkelaar Bewegingswetenschapper, fysiotherapeut Laat ze niet vallen! On one s own feet Falls, risk factors and falls prevention in persons with mild to moderate intellectual disabilities Vragen
Nadere informatieCognitieve problemen bij patiënten met kanker
Cognitieve problemen bij patiënten met kanker Cognitieve problemen: wat zijn dat? Problemen met mentale vaardigheden en processen GEHEUGEN OPNEMEN OPSLAAN OPDIEPEN AANDACHT RICHTEN VERDELEN TAAL BEGRIJPEN
Nadere informatieStaken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Nadere informatieHoofdstuk 1 hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Hoofdstuk 1 geeft een algemene inleiding op dit proefschrift. Artrose is een chronische progressieve gewrichtsaandoening. Men schat dat de hoge prevalentie wereldwijd verder zal toenemen vanwege de stijgende
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieDia 1. Dia 2. Dia 3. Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen. Executieve functies en autisme (Hill, 2004)
Dia 1 Aspecten van cognitief functioneren in Autisme Spectrum Stoornissen Een reactie van Bibi Huskens Dia 2 Executieve functies en autisme (Hill, 2004) Problemen in: Planning Inhibitie Schakelvaardigheid
Nadere informatieCognitieve screeningsinstrumenten. Ellen De Roeck
Cognitieve screeningsinstrumenten Ellen De Roeck Een dementie epidemie Bron: Expertisecentrum dementie Vlaanderen en Alzheimerliga, cijfers van 27/8/2018 3 Vroeg opsporen? Reversibele vormen behandelen
Nadere informatieDepressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons.
NEDERLANDSTALIGE SAMENVATTING Nederlandstalige samenvatting Depressie op latere leeftijd, kenmerken van de hersenen en ECT respons. Inleiding Wereldwijd neemt het aantal mensen met een leeftijd ouder dan
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn
Gelukkig ondanks pijn Een online positieve psychologie interventie voor patiënten met chronische musculoskeletale pijn Elke Smeets, Madelon Peters, Marion Feijge, Steven Linton, & Gerhard Andersson Positieve
Nadere informatieSociale steun. Disclosure. prof. dr. R.C. Oude Voshaar, UMCG Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1
Sociale steun Voorspellen ziektelast van Alzheimer dementie 1 Een vergeten aangrijpingspunt voor preventie van cognitieve achteruitgang & dementie? Richard Oude Voshaar Preventieve GGZ van vroeg tot later
Nadere informatieNederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord. Chapter 7
Nederlandse samenvatting List of publications Curriculum Vitae Dankwoord Cognitieve dysfunctie bij glioompatiënten Onderliggende mechanismen en consequenties Jaarlijks wordt bij 800 mensen in Nederland
Nadere informatieWandelen als medicijn voor 65-plussers
Wandelen als medicijn voor 65-plussers Liesbeth Preller 6 april 2019 Opbouw workshop Context Veranderende populatie Veranderende regelgeving zorg en ondersteuning Beweegrichtlijnen Inhoud en onderbouwing
Nadere informatieTraining van impulscontrole bij oudere bestuurders: Effecten op impulscontrole en rijvaardigheid
Training van impulscontrole bij oudere bestuurders: Effecten op impulscontrole en rijvaardigheid Ariane Cuenen Ellen M.M. Jongen Tom Brijs Kris Brijs Robert A.C. Ruiter Ramona Guerrieri Geert Wets Vlaams
Nadere informatieEffecten van sport en bewegen op school op schoolpresta,es
Effecten van sport en bewegen op school op schoolpresta,es Dorine Collard, Sofie Boutkan, Lisanne Grimberg, Jo Lucassen en Koen Breedveld Mulier Ins,tuut, Utrecht Maart 2015 Aanleiding Effecten van sport
Nadere informatieHet effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers
Het effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers L.A.M. Elders, T.I.J. van den Berg, A. Burdorf Erasmus MC, Rotterdam l.elders@erasmusmc.nl Tel: 06-55741585
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieIntegratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer
Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte
Nadere informatieTransmurale zorgbrug
Transmurale zorgbrug 13 februari 2014 Geriatriedagen 2014 Renate Agterhof, verpleegkundig specialist Spaarne Ziekenhuis Marina Tol, onderzoekscoördinator AMC Programma Aanleiding, ontwikkeling en stand
Nadere informatieThuis Onbezorgd Mobiel (TOM) samenvatting onderzoeksresultaten 1
Thuis Onbezorgd Mobiel (TOM) samenvatting onderzoeksresultaten 1 Publicatiedatum 29 maart 2019 Waarom TOM? De overheid stimuleert dat ouderen langer thuis kunnen blijven wonen, waarmee een groot beroep
Nadere informatieE-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen
E-health4Uth: extra contactmoment vanuit de Jeugdgezondheidszorg voor 15/16 jarigen Effectevaluatie Door: Rienke Bannink (Erasmus MC) E-mail r.bannink@erasmusmc.nl i.s.m. Els van As (consortium Rivas-Careyn),
Nadere informatieKrachttraining bij ouderen
Krachttraining bij ouderen Elke Eelbode 1, Ivan Bautmans 1, 2, Tony Mets 1, 2 1 Frailty in Ageing research (FRIA) & Gerontology (GERO) department,, Vrije Universiteit Brussel 2 Geriatrics department, Universitair
Nadere informatieValpreventie bij ouderen met cognitieve problemen
Valpreventie bij ouderen met cognitieve problemen Sirpa Hartikainen, MD, Professor of Geriatric Pharmacotherapy School of Pharmacy University of Eastern Finland, Kuopio, FINLAND Het risico op vallen en
Nadere informatieDAGBESTEDING VOOR ACTIEVE OUDEREN
Utrecht, 23/9/2014 ZORGMODULE DAGBESTEDING VOOR ACTIEVE OUDEREN Dagbesteding voor de actieve oudere met of zonder een beginnende dementie Zorgboerderij Griftenstein & Zorg Utrechtseweg 371, 3731 GB De
Nadere informatieOp zoek naar nieuwe behandelingen tegen Alzheimer; De Amsterdamse benadering
Op zoek naar nieuwe behandelingen tegen Alzheimer; De Amsterdamse benadering Dr. Niels Prins 5 e college grote stad en gezondheidszorg Amsterdam, 19 mei 2014 Prevalentie dementie in de EU: 10M Dementie
Nadere informatieChapter 7. Summary and General Discussion. Nederlandse Samenvatting
Chapter 7 Summary and General Discussion Nederlandse Samenvatting 132 Chapter 7 SAMENVATTING VERTRAGING EN DEPRESSIEVE SYMPTOMEN BIJ OUDERE MENSEN Bij veel diersoorten luidt vertraging het einde van het
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch Summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary) 87 Appendix Inleiding Diabetes mellitus gaat een steeds belangrijkere rol spelen in onze gezondheidszorg. Het aantal patiënten met diabetes zal naar verwachting
Nadere informatieSocial health bij chronisch zieken
Social health bij chronisch zieken Prof. Dr. Myrra Vernooij-Dassen Scientific institute for Quality of Healthcare, IQ Radboud University Medical Center Nijmegen Leerdoelen (1) Na het volgen van deze cursus
Nadere informatiePieter Bolderman Albert Schweitzer ziekenhuis MGPT Intern begeleider Maarten Gijssel
Pieter Bolderman Albert Schweitzer ziekenhuis MGPT 2012 Intern begeleider Maarten Gijssel Aanleiding Eerste ervaring in ziekenhuis. Stijging ouderen die niet terug naar huis toe kunnen. Weinig onderzoek.
Nadere informatieRisicopredictie bij de individuele MCI patiënt
Risicopredictie bij de individuele MCI patiënt Wiesje van der Flier, Ingrid van Maurik, Femke Bouwman, Charlotte Teunissen, Philip Scheltens, Mike Wattjes, Frederik Barkhof, Hans Berkhof Dementie Update,
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Proefschrift_LVerburgh211214.indd 171 21-12-2014 16:46:37 172 Samenvatting ACHTERGROND DEEL A: DE RELATIE TUSSEN BEWEGING EN NEUROCOGNITIEF FUNCTIONEREN Ondanks bewezen gezondheidseffecten
Nadere informatieUpdate research LUMC en trials 20 mei 2017
Update research LUMC en trials 20 mei 2017 Erik Niks, kinderneuroloog Chiara Straathof, neuroloog Nathalie Doorenweerd, onderzoeker DUCHENNE CENTRUM NEDERLAND 2 30-mei-17 Projecten Zorg Leren en gedrag
Nadere informatieOn the Move! Cognitietour door Nederland
On the Move! Cognitietour door Nederland 1 Mei, 2016 2 Prof. Bernard Uitdehaag Prof. Jeroen Geurts Prof. Vincent de Groot Dr. Hanneke Hulst Dr. Brigit de Jong Dr. Menno Schoonheim 3 WAT GAAN WE DOEN? Wat
Nadere informatieNeurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme?
Neurofeedback: een geschikte behandeling voor autisme? Mirjam Kouijzer, MSc Radboud Universiteit Nijmegen Het programma Controversiële behandelingen Wat is biofeedback? Mijn onderzoek naar de effecten
Nadere informatieuitdagingen en ambities
Ouderenzorg van de toekomst; uitdagingen en ambities Prof. dr. Niek J de Wit, huisarts Julius Centrum voor Eerstelijns Geneeskunde UMC Utrecht Achtergrond Agenda Oud worden ; trends en feiten Maatschappelijk
Nadere informatieHoe ziek word je van zitten?
Hoe ziek word je van zitten? Evi van Ekris EMGO + Instituut afd. Sociale Geneeskunde VU Medisch Centrum Er is altijd wat te doen Naast het stimuleren van sporten is het belangrijk bewegen meer te integreren
Nadere informatieLEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.
MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog
Nadere informatieMaakt zwangerschap vergeetachtig?
Fatty acids, Pregnancy, and Cognition Vetzuren, zwangerschap en cognitie Renate H.M. de Groot Maakt zwangerschap vergeetachtig? 1 Wat is cognitie? Cognitie = Verzamelnaam voor allerlei processen waarbij
Nadere informatieTijdige detectie van dementie - Interventies bij diagnose dementie. Sophie Vermeersch Klinisch neuropsycholoog (MsC)
Tijdige detectie van dementie - Interventies bij diagnose dementie Sophie Vermeersch Klinisch neuropsycholoog (MsC) overzicht Detectie van dementie - cognitieve screening in de eerste lijn - ADL evaluatie
Nadere informatieWandelTrainersDag 8 april Ronder 3 nr. 30. Best Practice: Wandelen als interventie bij dementie Anne-Mieke Huisman
WandelTrainersDag 8 april Ronder 3 nr. 30 Best Practice: Wandelen als interventie bij dementie Anne-Mieke Huisman Waarom deze workshop? Momenteel leven 270.000 mensen in Nederland met dementie en dat aantal
Nadere informatieVeerkracht in vorm en op maat : Creatieve therapie als kortdurende interventie bij oncologische revalidatie
Veerkracht in vorm en op maat : Creatieve therapie als kortdurende interventie bij oncologische revalidatie 16 juni 2016 Margriet Gordijn, vak therapeut beeldend / hoofd afdeling Creatieve Therapie Eveline
Nadere informatieOpgroeien met een Tetralogie van Fallot: de ontwikkeling van kinderen na een Fallot correctie Drs. M.C.A. (Maaike) Sprong
Hart op Weg Opgroeien met een Tetralogie van Fallot: de ontwikkeling van kinderen na een Fallot correctie Drs. M.C.A. (Maaike) Sprong Kinderfysiotherapeut/Orthopedagoog Cluster Ontwikkelingsgerichte zorg
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
Samenvatting 147 Samenvatting Bezorgdheid om te vallen is een algemeen probleem onder zelfstandig wonende ouderen en vormt een bedreiging voor hun zelfredzaamheid. Deze bezorgdheid is geassocieerd met
Nadere informatie