Dag van de Duurzaamheid

Transcriptie

1 Dag van de Duurzaamheid Beste leerkracht van de bovenbouw, De landelijke Dag van de Duurzaamheid vindt dit jaar plaats op vrijdag 10 oktober (10-10). Door heel Nederland zullen duizenden duurzame activiteiten plaatsvinden, georganiseerd door particulieren, bedrijven, maatschappelijke organisaties, overheden en onderwijs. Samen laten we zien dat duurzaamheid past in ons dagelijks leven en maken we kenbaar dat we een groene samenleving hebben én willen! Op het basisonderwijs wordt op een verhaal voorgelezen met een duurzaam thema. De 3 samenwerkende NME-Centra hebben speciaal voor alle 100 scholen in Noordoost Friesland een verhaal laten schrijven voor de bovenbouw door Douwe Kootstra. Wethouders en burgemeesters treden bij een aantal scholen op als gastvoorlezer. Maar u kunt zelf ook een voorleesgast regelen, of zelf het verhaal voorlezen. Doet u mee? Na het voorlezen staan in deze lesbrief nog suggesties voor een klassengesprek en verwerkingsopdrachten. Veel succes, Ragna van Sonsbeek, Margriet Tolsma en Marjolein Staal, NME-coordinatoren Yntroduksje foar it foarlêzen De learkrêft kin it petear mei de groep - FOARDAT it ferhaal (foar)lêzen wurdt, as yntroduksje begjinne mei de fraach: 1 Wa yt graach fisk? En watfoar fisk dan? Of ha jim oar lievelingsiten? 2 Witte jim miskien wat it probleem tsjintwurdich is mei it fangen (en iten) fan fisk?

2 Plastic kibbeling Theo skeurt oer it tegelpaadsje njonken hûs. Hy fleant krekt net út e bocht en kwakt handich de fyts tsjin it houten skuorke. Klapbam! De tas lit er op it pakjedrager sitte. De fyts sakket stadich tusken heit syn moaie giele roazen, mar Theo sjocht it net. Hy draaft nei de keuken. Wat ha ik in toarst, earst in dikke cola! ropt er en raamt de doar fan de kuolkast iepen. De flessen rattelje der oer. Mem komt fan skrik út e keamer. Wat dochsto?! Cola drinke, dat sjocht mem dochs wol. Man, wat ha ik in toarst. Juf hat de hiele middei oer seeën en oseanen seurt en dêr krij ik toarst fan. Oer oseanen seurt? Mem snapt der niks fan mar se pakt him wol de flesse cola út hannen as er in twadde glês ynjitte sil. Ho! Net te folle fan dat swarte guod. Net goed foar dyn gebit en it sit smoarfol sûker. Theo sjocht sip. Begjint mem no ek noch te seuren. Ja, jammer, Theo, dêr binne memmen no ien kear foar, mar wat wie dat no mei juf en dy oseanen? Theo ploft op in stoel del en grypt yn ien beweging de langste banaan fan de fruitskaal. Hy begjint de skyl der ôf te lûken en seit: Juf fertelde dat de seeën en oseanen smoarfol mini stikjes plastic sitte. Kinst se net sjen mar fisken krije dy troep wol binnen. Mem knikt. De skuld fan de minsken seker? Ja, fansels, komt fan al dat plastic dat wy brûke, foaral fan ferpakkings en dy plastic pûden dyst oeral yn e winkels krijst. Faker nee sizze, sei juf. Mei k noch in banaan? Nee! Mem laket wat. Hast yn alle gefal wol goed oplet fan e middei. Theo jout gjin antwurd. Hy rint nei it keukenkastje om in stik koeke te pakken. Honger hat er, eins hat er altyd sin oan iten. No ja, juf liet allerhanne filmkes sjen fan YouTube. Seachst de ynhâld fan in fiskemage. Brrr, allegear plestik rommel en sa. Ik hoech earst gjin fisk wer. Mem moat al wer laitsje. Ek net dyn favorite kibbeling mei dy lekkere je-weet-wel-saus? Theo skodhollet. Nee, dy ek net. Bin benijd hoe lang dat duorje sil, seit mem. Se is oan de oare kant fan de keukenstafel sitten gien. Juf sei dat wy ris in wike besykje moasten bewust te libjen. Net plastic tassen oannimme en yn e winter gjin pûltsjes ite want dy fleane se dan hielendal hjirhinne út Marokko of Egypte. Kostet allegear enerzjy. Mei k noch in stik koeke? Nee. Wy krije strak waarm iten. Ik snap dy juf fan dy wol. Miljeubewust libje en sa. Dingen wer brûke en prei en apels keapje by de boer om e hoeke. Datsoarte fan dingen. Getsy! Prei! Theo sjocht of hat er in healferrotte kikkert yn e mûle. Mem, wat ite we hjoed? Ik ha honger. En net te let asjeblyft want de foetbaltraining begjint jûn in oere earder. Soe heit my net even bringe kinne?

3 Sa kin t wol wer, grutte kommandear-menear, reagearret mem, dat iten bliuwt in ferrassing en do giest mar moai op e fyts, hiel miljeubewust, weet je wel. En helje dat ding no daliks út e roazen, want as heit aanst thús komt is t net bêst. Theo slofket stadich rjochting skuorke. Soms, hiel soms woe er dat er even gjin heit en mem hie, altiten dat geseur oer dit en oer dat. De saterdeitemiddeis sit Theo by syn freon Doede op e keamer. Se ha har wat ferfeeld, ha wat kompjûtere en omsneupt op e nije webside fan Sportclub Heerenveen. Se binne supporter fan dy club. Fan fan, neamt Doede dat. Theo giet geregeld mei syn heit of in buorman nei it Abe Lenstra-stadion. En Doede sjocht sneintejûns trou alle samenvattingen by Studio Sport. Ynienen sjocht Theo syn freon op en del oan en seit: Hasto in nije trui? Theo plukt even grutsk oan syn kinky read-swarte merktrui mei de grutte tekst Follow me op e rêch. Ja en nee, mar krijst dat no pas yn e gaten? Okee, okee, jout Theo ta, tefolle kompjûtere fansels, mar wat bedoelsto mei ja en nee. Doede lit noch even in heal each oer it kompjûterskerm fol pompeblêden gean en seit dan: Hy is net nij mar wol nij foar my. Theo snapt it even net. Wat is dit foar apart riedsel. Hast no in nije trui of hoe sit it? Theo gnysket wat. Hast wol ris heard fan de winkel WER yn Ljouwert? Nee, gjin idee.

4 Da s in saak foar twaddehâns klean. Kinst dêr de leukste truien, jassen en neam mar op keapje foare in prikje. Us mem hat my der hinne sleept. Ik woe earst net, mar doe t ik dizze seach Doede wiist nei syn read-swarte oanwinst. Kinst de ferbazing op Theo syn gesicht lêze. Dus dus as ik it goed begryp hat earst in oarenien dizze trui oan hân? Doede knikt. Ja, WER betsjut fansels dat de klean wer brûkt wurde. Goaist it net fuort, it bliuwt yn gebrûk, simpel. Ik moast der wol even oan wenne, dat moat ik der earlik by sizze. Mar sjochst der neat fan, no? Nee, dat is sa Theo moat dúdlik ek oan it idee wenne. Miskien hat in leuk famke der wol yn om stapt, besiket Theo in grapke te meitsjen. Doede docht krekt of heart er it net. Wy ha ek in spikerjaske kocht, echte jeans, foar mar 15 euro. Wolst it sjen? Hy wachtet it antwurd net ôf, stapt al nei de kast. Theo moat daliks tajaan dat it in hartstikke leuk ding is, krekt as de trui. Moatst sels wol in tas meinimme, seit Doede der noch by. Plastic pûden dogge se dêr net oan. Dat komt Theo bekend foar. As Theo thús komt, sit mem by de keukenstafel reade biten te skaven. Dy ite se geregeld, want se ha in eigen grientetún. Theo is net sa gek op dy reade bomkes mar hy jout diskear gjin kommintaar. Der komt wol faker griente út heit syn tún dêr t er kâlde rillings fan krijt. Andyvje bijgelyks, brrr of fan dy dikke, fize túnbeannen, harrebarre! Hat mem wol ris heard fan de winkel WER, yn Ljouwert? Dach mem, sizze wy dan earst ek wol ris, Theo. Dach mem, hat mem wol ris fan dy winkel heard? Nee. Hoesa, woest gesellich in kear mei my nei de stêd te winkeljen? Sa ken ik dy net. Se wasket har hannen en lûkt har Aaipetsje nei har ta. Wat seist? Hoe hjit it dêr? WER? Ja, WER, in winkel foar twaddehâns klean. Dy klean wurde wér brûkt, snapt mem? Dêr hie Doede wat hiel leuks kocht. No ja, Doede en syn mem dan fansels. En it kostet hast niks. Fia Google hat mem samar byt. Se lêst it foar: De WER-winkel. De leukste tweedehands kleding voor groot en klein. Streng geselecteerd, aantrekkelijk geprijsd. t Is apart mar ûndertusken krijt Theo ferskriklik sin oan kibbeling. Hy besiket gau oan wat oars te tinken. Oan Fenny bijgelyks út syn groep 8 dêr t er in bytsje ferlyfd op is. Hoe soe sy him fine yn sa n moderne merktrui? Wy kinne der wol ris hinne, knikt mem, it liket my wol wat, ik Dan swaait ynienen de keukensdoar iepen. Heit komt der yn mei in protte lawaai, in fette smile op it gesicht. Hy set foarsichtich twa grutte wite plastic tassen op e tafel. Ha, goeie allegear. Ferrassing! Ik traktear hjoed op fisk! Oanbieding: twa bakken kibbeling en in pear lekkerbekjes mei fan alles der by. Aanvalluh! Theo en mem sizze neat, sjogge elkoar ferbaasd oan. Heit begrypt der neat fan. Wat ha jím? Douwe Kootstra

5 Nei it (foar)lêzen Fragen en opdrachten by it ferhaal Plastic kibbeling Praatpunten foar in groeps(nei)petear: Witte jim wat de Plastic Soup is? Hjoed is it de Landelijke Dag van de Duurzaamheid, wat is duorsummens eins? En is it nedich om dêr in dei foar te hawwen? Brûke / keapje jim thús ek twaddehânsspullen? En: sjogge jim wol ris yn in kringloopwinkel? Bringe jim dêr wol ris wat hinne? Plastic kibbeling is in (wurd)grapke, mar freegje jim jim wol ris ôf wat der allegear yn ús iten sitte kin oan rare stoffen? Wat bart der thús mei jim ôffal? Wurdt it skieden? Wêr giet it hinne? As der by jim thús wat stikken is, bijgelyks de tv, kuolkast of wat oars, wat bart der dan mei it apparaat?

6 Fragen en opdrachten om op te skriuwen - kinne ek foar in klassepeater brûkt wurde - 1 Kinst in oare (leuke) titel betinke foar it ferhaal? Wat fynsto fan it idee om twaddehâns klean te dragen? Bepraat dit mei in oare learling en skriuw jim miening op. Wêrom wol/net? As knappe twaddehâns klean net yn in spesjale kleanwinkel telâne komme, krekt as yn it ferhaal, wêr geane se dan meastal hinne? Yn it ferhaal seit de juf fan Theo dat de bern ris besykje moatte in wike bewust te libjen. Dat is net sa maklik, mar kinst trije saken betinke wêr st sels sa n BEWUSTE wike wat oan dwaan kinne soest? In pear foarbylden: a. Gjin plastic pûden oannimme (dus sels in tas meinimme). b. Wetter sparje troch net te lang te dûsen of de kraan rinne te litten by it toskpoetsen. c. Der om tinke de lampen út te dwaan. d. Mei mem prate (of wa t it iten thús siedt, miskien heit wol) oer wêr t it iten wei komt dat se kocht hat yn e supermerk. Bijgelyks de griente. Komt it fan hiel fier? Moast it ynflein wurde? Past it by de tiid fan it jier? Sa ja, dan is de kâns grut dat it út eigen lân komt. Sla, biten, allerhanne koalsoarten, woartels, prei, andivy, spinaazje ensfh. passe by simmer en hjerst. Boerekoal, suerkoal en sprútsjes hearre mear by de winter. 5 Se sizze wol ris dat wy no libje yn in konsumpsjemaatskippij. Hast in idee wat dat is? a. Wy konsumearje (ite en drinke) te min. b. Alle minsken mei elkoar binne te maklik, se moatte better op harren spul passe. c. Alles wat de minsken dogge, is rjochte op keapje, brûke en ite. As dingen stikken binne, goaie se it gewoan fuort. d. Bewenners fan de tredde wrâld ha fan alles te min. 6 Wat binne de foardielen fan in twaddehâns kleanwinkel? a. It is lang net sa djoer as nije klean. b. Do wurdst better holpen troch de ferkeaper. c. De binne gjin merkklean te krijen. d. Der sitte ek klean tusken fan bekende merken. e. De klean wurde wer brûkt. f. Der binne mear artikelen as yn in winkel mei nije klean.

7 7 Repair Café It wurd duorsum betsjut yn it Nederlânsk duurzaam. Dêr wurdt mei bedoeld dat we dingen keapje dy t langer mei geane, dy t wy langer brûke. En dat we spul - bijgelyks elektryske apparaten dêr t wat mei is - net samar fuortgoaie. In Repair Café past dêr hiel goed by. It is wat nijs. Yn in protte doarpen en stêden komme hieltyd mear Repair Cafees. Kinst, miskien fia ynternet, útfine wat dat krekt is? En is der by jim ien yn e buert? Skriuw it op. In Repair Café is... Puzel Seis wurden dy t foarkomme yn it ferhaal Plastic kibbeling. Fan de letters kinst in wurd meitsje. Sukses! Theo smyt him yn e roazen. Dat is syn (Pak de tredde letter) Theo syn favorite fiskhap (Pak de fiifde letter) De namme fan de winkel (Pak de earste letter) Oer de fisk giet in dikke laach... (Pak de tredde letter) De fjirde letter út e titel fan it ferhaal Theo grypt fan de skaal in (Pak de earste letter) It wurd is: BEWUST Colofon Verhaal: Douwe Kootstra Illustraties: Vera Damhuis Vormgeving: Argiope Webdesign Idee en coördinatie: Marjolein Staal Uitvoering: NME-Centrum De Klyster, NME Achtkarspelen en NME Tytsjerksteradiel Deze lesbrief wordt alle 100 basisscholen in Noordoost Friesland aangeboden ter gelegenheid van de 6e voorleesactie tijdens de Dag van de Duurzaamheid op door de gemeenten Achtkarspelen, Dantumadiel, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Kollumerland c.a., Tytsjerksteradiel