PLAN VAN AANPAK ARBOCONVENANT LINNENVERHUUR-, WASSERIJ- EN TEXTIELREINIGINGSBRANCHE

Transcriptie

1 PLAN VAN AANPAK ARBOCONVENANT LINNENVERHUUR-, WASSERIJ- EN TEXTIELREINIGINGSBRANCHE Den Bosch, 21 november 2002

2 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 4 1. BRANCHE-INFORMATIE 5 2. UITGANGSPUNTEN EN RANDVOORWAARDEN ARBOCONVENANT 6 3. KWANTITATIEVE DOELSTELLINGEN 7 4. MAATREGELEN EN ACTIVITEITEN Klimaat, geluid en fysieke belasting Algemeen Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau Werkdruk Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau Biologische agentia Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau Cytostatica Maatregelen/activiteiten op brancheniveau ARBO-INFRASTRUCTUUR Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau ROL VAN DE ARBEIDSINSPECTIE MEDEZEGGENSCHAP Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau UITZENDKRACHTEN Maatregelen/activiteiten op brancheniveau Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau 15 Den Bosch, 21 november

3 9. COMMUNICATIE Aanpak communicatie Communicatieplan OPLEIDING Maatregelen/activiteiten op brancheniveau NULMETING, MONITORING EN EVALUATIE Algemeen Nulmeting Ziekteverzuim en WAO-instroom Fysieke belasting, klimaat en geluid Werkdruk Monitoring Evaluatie Tussenevaluatie Eindevaluatie PROJECTORGANISATIE Structuur projectorganisatie Taken en eisen te stellen aan de projectorganisatie BEGROTING 21 BIJLAGEN 1. Samenvatting onderzoek naar binnenklimaat en geluid 22 in wasserijen en textielreinigingsbedrijven 2. Samenvatting onderzoek fysieke belasting en werkdruk 24 in wasserijen en textielreinigingsbedrijven Den Bosch, 21 november

4 VOORWOORD Op 27 september 2000 is door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Nederlandse Vereniging van Linnenverhuur- en Wasserijbedrijven (NVW), de Nederlandse Vereniging van Textielreinigers (Netex), FNV Bondgenoten en CNV BedrijvenBond de Intentieverklaring Arbeidsomstandigheden Linnenverhuur-, Wasserij- en Textielreinigingsbranche ondertekend. Het initiatief hiertoe is genomen door sociale partners. Doelstelling was te komen tot in een convenant vastgelegde afspraken op het terrein van de arbeidsrisico s fysieke belasting (waaronder tillen en RSI), werkdruk, klimaat, geluid en biologische agentia en voor de bevordering van vroegtijdige reïntegratie in het eerste ziektejaar. Hiertoe is door partijen een branchebegeleidingscommissie (BBC) ingesteld. De afspraken die gemaakt zijn in het Convenant Arbeidsomstandigheden Linnenverhuur-, Wasserij- en Textielreinigingsbedrijven (verder: Arboconvenant) vinden hun oorsprong in specifiek op de branche gerichte onderzoeken 1 en in brancheoverstijgende onderzoeken 2 en zijn in dit Plan van Aanpak concreet uitgewerkt. Het Plan van Aanpak vormt een onlosmakelijk onderdeel van het Arboconvenant. Niet alle onderdelen zijn geheel uitgewerkt: een aantal activiteiten zal tijdens de looptijd van het arboconvenant verder worden ontwikkeld. Na vier jaar moet de uitvoering van het Arboconvenant leiden tot het beoogde resultaat waaraan overheid en sociale partners zich hebben verbonden. Primair is echter de individuele werkgever verantwoordelijk voor goede arbeidsomstandigheden. Overheid en sociale partners treden met dit Arboconvenant niet in de verantwoordelijkheden van de individuele werkgever, werknemers(-vertegenwoordiging) en medezeggenschaporganen. De convenantpartners willen werkgevers en werknemers met de gemaakte afspraken in dit Plan van Aanpak een extra stimulans en ondersteuning bieden bij de aanpak van de arbeidsrisico s in het eigen bedrijf. 1 Klimaat en Geluid, TNO, 2002; Fysieke Belasting en Werkdruk, Adviesbureau Molenaar/EUR, 2002; Biologische Agentia, Tauw B.V., (In de bijlage zijn voor zover reeds beschikbaar - samenvattingen van de resultaten van deze onderzoeken opgenomen). 2 Stand der wetenschap: werkdruk. Een inventarisatie van maatregelen om werkdruk en werkstress te voorkómen of terug te dringen. TNO Arbeid/SKB Expertisecentrum voor Arbeid en Gezondheid, 2001; Catalogus Maatregelen verzuimbegeleiding en vroegtijdige reïntegratie, Bureau Astri, Den Bosch, 21 november

5 1. BRANCHE-INFORMATIE In de branche zijn circa werknemers werkzaam: circa in de linnenverhuur- en wasserijsector (ca. 100 ondernemingen/150 vestigingen) en in de textielreinigingssector (ca. 600 ondernemingen/ 850 vestigingen). Op uitvoerend niveau werken relatief veel vrouwen en allochtonen. Er is sprake van veel parttime dienstverbanden. De activiteiten behelzen: Linnenverhuur- en wasserijsector: - verzorgen van persoongebonden was; - verhuren en/of verzorgen van platgoed-textiel, beroep- en dienstkleding, artikelen voor hand- en toilethygiëne, schoonloopmatten, afdeksystemen voor operatiekamers, medische instrumenten, incontinentiesystemen, poetsdoeken en of andere voor hergebruik bestemde zaken; - steriliseren van voor hergebruik bestemd textiel en medisch instrumentarium. Textielreinigingssector: - het professioneel chemisch reinigen, verven (incl. oververven), ontvlekken, strijken, als nieuw opmaken, plisseren of detacheren van textielgoederen, leder of bont. De huidige situatie op het gebied van de arbeidsrisico s in (vestigingen van) ondernemingen behorend tot de branche is zeer divers. Dit wordt veroorzaakt door: - leeftijd van bedrijfspand en machinepark; - grootte van het bedrijf (aantal werknemers); - producten pakket (marktsegment); - mate waarin het arbobeleid reeds vorm heeft gekregen; - personeelssamenstelling; - het al dan niet aanwezig zijn van een medezeggenschapsorgaan. Den Bosch, 21 november

6 2. Uitgangspunten en randvoorwaarden Arboconvenant In verband met de te formuleren doelen en maatregelen in het kader van het arboconvenant en het daarbij behorende Plan van Aanpak, hebben de partijen de volgende uitgangspunten en randvoorwaarden geformuleerd: a. De looptijd van het arboconvenant is van 21 november 2002 tot 1 juli b. Partijen bij het convenant stellen alles in het werk om de verplichtingen die voortvloeien uit het convenant van toepassing te laten zijn voor alle werkenden in de branche: werknemers, uitzend- en inleenkrachten leerlingen en stagiaires en werkgevers. c. De maatregelen en verplichtingen die voortvloeien uit dit convenant worden onder meer opgenomen in een bijlage van de CAO. Sociale Partners zullen deze CAO aanmelden bij het Ministerie van SZW om te komen tot een algemeen verbindend verklaring. d. De BBC heeft de regie over de uitvoering van de maatregelen in dit convenant, ook als de operationele uitvoering feitelijk bij anderen berust. e. Partijen wensen afspraken te maken over de minimale eisen waaraan de contracten van individuele bedrijven met hun arbodienst moeten voldoen. Partijen zullen in 2003 de mogelijkheden onderzoeken om te komen tot een mantelcontract met een arbodienst of diensten voor de sector. d. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid draagt maximaal ,-- (incl. BTW) bij gedurende de looptijd van het arboconvenant. De sociale partners dragen maximaal ,-- (incl. BTW) bij gedurende de looptijd van het arboconvenant. Den Bosch, 21 november

7 3. KWANTITATIEVE DOELSTELLINGEN Convenantspartners spreken op brancheniveau onderstaande doelstellingen af: a. Aan het einde van de convenantsperiode is het ziekteverzuimpercentage (exclusief vangnet) gereduceerd met 15% op basis van het vast te stellen verzuimpercentage over de eerste zes maanden van b. Aan het einde van de convenantsperiode is de WAO-instroom gereduceerd met 15% ten opzichte van de cijfers over de eerste zes maanden van Een eerdere referteperiode kan niet gehanteerd worden, aangezien eerst met ingang van 1 januari 2004 branchebrede, vergelijkbare gegevens beschikbaar komen. Aangezien de huidige situatie op het gebied van de arbeidsrisico s fysieke belasting, werkdruk, klimaat en geluid in de ondernemingen behorend tot de branche zeer divers is, is het niet haalbaar gebleken om kwantitatieve doelstellingen op brancheniveau te formuleren. De overeengekomen maatregelen op het terrein van deze arbeidsrisico s zullen echter direct bijdragen aan het verminderen van het ziekteverzuim en de WAO-instroom. Den Bosch, 21 november

8 4. MAATREGELEN EN ACTIVITEITEN Convenantspartners zijn specifieke maatregelen overeengekomen op het terrein van de arbeidsrisico s klimaat, geluid, fysieke belasting, werkdruk en biologische agentia. Op termijn kunnen mogelijk maatregelen overeengekomen worden op het terrein van cytostatica. De maatregelen worden onderscheiden naar maatregelen op respectievelijk branche-, sector- en bedrijfsniveau. Daarnaast zijn algemene maatregelen en/of activiteiten overeengekomen op het gebied van arbo- en verzuimbeleid, infrastructuur, communicatie, de rol van de Arbeidsinspectie en nulmeting, monitoring, evaluatie en naleving. De specifieke maatregelen op branche- en sectorniveau hebben evenals de algemene maatregelen als doel om de activiteiten op bedrijfsniveau (waarbij werkgever, werknemers, medezeggenschapsorgaan en eventueel arbodienst en Arbeidsinspectie betrokken zijn) te ondersteunen en faciliteren. In dit hoofdstuk zijn - gerangschikt naar arbeidsrisico - de specifieke maatregelen en/of activite iten op achtereenvolgens brancheniveau en bedrijfsniveau opgenomen. De algemene maatregelen en/of activiteiten zijn opgenomen in hoofdstuk 5 tot en met hoofdstuk Klimaat, geluid en fysieke belasting Algemeen De startsituatie op het gebied van deze arbeidsrisico s in (vestigingen van) ondernemingen behorend tot de branche is zeer divers. Maatwerk op bedrijfsniveau is derhalve vereist. Immers, maatregelen die binnen de ene onderneming reeds zijn ingevoerd, kunnen om economische en/of technische redenen binnen een andere onderneming niet, nauwelijks of slechts op lange termijn gerealiseerd worden. De BBC hecht eraan dat iedere onderneming de in die onderneming aanwezige mogelijkheden tot het verbeteren van de arbeidsomstandigheden optimaal benut binnen door de BBC aangegeven kaders Maatregelen/activiteiten op brancheniveau I. Branche-arbocoördinator 1. Uiterlijk per 1 april 2003 wordt ten behoeve van de branche een externe en onafhankelijke branchearbocoördinator ingezet. Deze heeft tot taak om op verzoek van een onderneming deze te bezoeken en ter plaatse ondersteuning te bieden bij de inventarisatie en het opstellen van het Bedrijfsplan van Aanpak. De inventarisatie en het Bedrijfsplan van Aanpak hebben in elk geval betrekking op de arbeidsrisico s klimaat, geluid en fysieke belasting. 2. Uiterlijk op 1 april 2003 stelt de BBC formats vast met betrekking tot de inventarisatie en het Bedrijfsplan van Aanpak vast. Deze formats zijn gebaseerd op de naar aanleiding van de onderzoeken naar fysieke belasting, klimaat en geluid aanbevolen maatregelen. 3. Voor 1 januari 2003 zal de BBC een besluit nemen over een nadere invulling van de taak van de branche-arbocoördinator, de vereiste deskundigheid e.d. en de stellen kwaliteitseisen. 4. Ondersteuning branche-arbocoördinator: maximaal 1 dagdeel per (vestiging van een) onderneming. Mocht een onderneming meer ondersteuning wensen dan kan het de branche-arbocoördinator inschakelen tegen een nog nader vast te stellen tarief. 5. Periodiek zullen voortgangsbesprekingen plaatsvinden tussen de branche-arbocoördinator en de BBC. Den Bosch, 21 november

9 II. Specifieke maatregelen op het gebied van fysieke belastingen 1. Het bestaande handboek werkplekoptimalisatie zal voor 1 mei 2003 op basis van de resultaten uit het onderzoek Fysieke belasting worden geactualiseerd en uitgebreid met textielreinigingsbedrijven. 2. Mede op basis van het handboek Werkplekoptimalisatie zal een instructievideo worden ontwikkeld. 3. Het handboek Werkplekoptimalisatie en de instructievideo zullen op bij het communicatieplan te bepalen wijze ter beschikking gesteld worden aan de ondernemingen in de branche. 4. De BBC zal een onderzoek instellen naar de beschikbaarheid en centrale inkoopmogelijkheden van gezondheidsschoeisel, stahulpen, wielen van rolcontainers, in hoogte verstelbare vouwtafels en rijdbare bakken met verende bodem en de ondernemingen hieromtrent informeren Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau I. Inventarisatie en Bedrijfsplan van Aanpak 1. Aan de hand van het door de BBC hiervoor vastgestelde format dient in 2003 per (vestiging van) onderneming geïnventariseerd te worden welke maatregelen al dan niet zijn ingevoerd. Deze inventarisatie dient tevens als nulmeting. 2. Vervolgens dient aan de hand van deze inventarisatie en overeenkomstig het door de BBC hiervoor vastgestelde format een Bedrijfsplan van Aanpak te worden opgesteld. Het Bedrijfsplan van Aanpak dient in elk geval te bevatten: a. de maatregelen die gedurende de looptijd van het arboconvenant worden ingevoerd; b. per maatregel: de termijn waarop deze wordt ingevoerd; c. per maatregel: de kosten voortvloeiend uit invoering daarvan; 3. De inventarisatie en het Bedrijfsplan van Aanpak dienen uiterlijk vóór 1 april 2004 toegezonden te worden aan de BBC. II. Specifieke maatregelen op het gebied van het arbeidsrisico fysieke belasting In 2003 dienen in iedere onderneming de volgende maatregelen gerealiseerd te zijn: 1. Verstrekken van gezondheidsschoeisel aan alle werknemers die hun werkzaamheden voornamelijk staand uitvoeren. Voor deze werknemers bestaat de verplichting tot het dragen van deze gezondheidsschoenen. 2. Verstrekken van stahulpen inclusief instructie omtrent het gebruik ervan aan alle werknemers die hun werkzaamheden voornamelijk staand op één en dezelfde werkplek uitvoeren. Voor deze werknemers bestaat de verplichting tot het gebruik van de stahulp.* Daarnaast geldt dat: 1. De wielen van de na 1 januari 2003 nieuw aan te schaffen rolcontainers een minimale doorsnede van 10 cm, een loopvlak van stevig rubber en naafkappen dienen te hebben.* In 2008 zijn alle rolcontainers voorzien van deze wielen. 2. De na 1 januari 2003 nieuw aan te schaffen vouwtafels in hoogte verstelbaar dienen te zijn.* In 2008 is tenminste 50% van de vouwtafels in hoogte verstelbaar, tenzij de werkgever aantoont dat in de specifieke situatie de vouwtafel niet in hoogte verstelbaar behoeft te zijn. 3. De na 1 januari nieuw aan te schaffen rijdbare bakken voorzien dienen te zijn van een verende bodem.* In 2010 zijn alle rijdbare bakken voorzien van een verende bodem. Den Bosch, 21 november

10 4.2 Werkdruk Maatregelen/activiteiten op brancheniveau 1. Door de BBC wordt voor 1 mei 2003 een digitale Quickscan Werkdruk ontwikkeld, gebaseerd op de door de Erasmus Universiteit Rotterdam ontwikkelde vragenlijst. Deze Quickscan Werkdruk verschaft inzicht in de werkdruk en in de mogelijke oorzaken daarvan op ondernemingsniveau en bevat op zowel het brancheonderzoek als het brancheoverstijgende onderzoek Stand der wetenschap werkdruk gebaseerde mogelijk maatregelen om werkdruk te voorkomen of terug te dringen. 2. De Quickscan Werkdruk wordt door de BBC voor 1 juli 2003 ter beschikking gesteld aan alle (vestigingen van) ondernemingen in de branche Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau 1. Voor 1 mei 2004 dient in iedere onderneming waar meer dan 5 werknemers werkzaam zijn de werkdruk van tenminste 75% van het aantal werknemers geanalyseerd te worden door middel van de daartoe door de BBC ontwikkelde Quickscan Werkdruk. 2. Vervolgens dient aan de hand van deze analyse een Bedrijfsplan van Aanpak te worden opgesteld. Het Bedrijfsplan van Aanpak dient in elk geval te bevatten: a. de maatregelen die gedurende de looptijd van het arboconvenant worden ingevoerd; b. per maatregel: de termijn waarop deze wordt ingevoerd; c. per maatregel: de kosten voortvloeiend uit invoering daarvan. 3. De analyse op bedrijfsniveau alsmede een op deze analyse gebaseerd Bedrijfsplan van Aanpak dient voor 1 juli 2004 toegezonden te worden aan de BBC. Den Bosch, 21 november

11 4.3. Biologische agentia Gebruikt linnengoed dat met mensen of voorwerpen in aanraking is geweest, kan besmet zijn met microorganismen die mensen bij zich dragen. Aangetoond is door overdracht via vuil wasgoed infecties kunnen ontstaan bij werknemers die met dergelijk wasgoed in aanraking komen Maatregelen/activiteiten op brancheniveau 1. Voor 1 februari 2003 wordt door de BBC vastgesteld voor welke categorie(ën) ondernemingen de maatregelen met betrekking tot biologische agentia gelden. 2. Voor 1 februari 2003 wordt door de BBC een protocol Biologische Agentia vastgesteld. 3. De tekst van het protocol wordt uiterlijk voor 1 maart 2003 op nog nader te bepalen wijze kenbaar gemaakt aan de ondernemingen Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau 1. In 2003 dienen nader door de BBC te bepalen categorie(ën) van ondernemingen in overleg met de opdrachtgever(s): a. te inventariseren of het van deze opdrachtsgever(s) afkomstige wasgoed in bovengenoemde zin besmet is of kan zijn. en indien hiervan sprake is: b. afspraken te maken omtrent de wijze waarop de opdrachtgever het wasgoed aanlevert. Uitgangspunt voor deze inventarisatie en de te maken afspraken is de W.I.P.-richtlijn 37a (Linnengoed). 2. Voor 1 april 2003 dienen deze ondernemingen de in die onderneming werkzame werknemers op nader te bepalen wijze informeren over de inhoud van het protocol. 3. Voor 1 juli 2003 dienen de in het protocol voorgeschreven maatregelen te zijn gerealiseerd. 4.4 Cytostatica Maatregelen/activititeiten op brancheniveau Indien de resultaten van het brancheoverstijgende in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid uitgevoerde Inventariserend onderzoek naar gebruik van en blootstelling aan cytostatica buiten het ziekenhuis hier aanleiding toe geven, zal de BBC zich beraden over passende maatregelen ter voorkoming en beheersing van dit arbeidsrisico. Den Bosch, 21 november

12 5. ARBO-INFRASTRUCTUUR Branchebrede, vergelijkbare gegevens (cijfers en oorzaken) omtrent ziekteverzuim en WAO-instroom ontbreken. Door het UWV en de verschillende arbodiensten worden bedrijven uit de branche op dit moment niet als zodanig geoormerkt. Er is nog geen sprake van raamovereenkomsten arbo-dienstverlening, noch van (kwaliteits- en output-)eisen ten aanzien van deze dienstverlening of aan de verzuimregistratie. 5.1 Maatregelen/activiteiten op brancheniveau 1. Uiterlijk voor 1 februari 2003 zal de BBC de kwaliteitseisen te stellen aan arbodiensten en reïntegratiebedrijven en de kwaliteits- en outputeisen te stellen aan hun dienstverlening vaststellen. Kwaliteitseisen (algemeen) o.a.: - kennis en ervaring van de branche, doelgroepen en relevante thematiek; - certificering (arbodiensten); - beschikken over een regionaal netwerk en outputeisen (reïntegratiebedrijven); - interlokaal en interdisciplinair overleg; - administratieve organisatie. Kwaliteitseisen dienstverlening o.a: - afgestemd op Wet Verbetering Poortwachter; - gebruikmaking van door en voor de branche ontwikkelde modules en instrumenten zoals de sectorspecifieke RI&E s; - bereikbaarheid voor werknemers en werkgever (hoe, binnen welke termijn); - advies/overleg met OR.. Outputeisen dienstverlening o.a.: - verzuimregistratie- en rapportage op basis van de PUV-standaard; - ziekteverzuimpercentage, -frequentie en duur onderscheiden naar geslacht, leeftijd, oorzaak/klachten, bedrijfsomvang en naar direct/indirect personeel en chauffeurs; - beleidsinformatie ten behoeve van branche en individuele onderneming. 2. Op basis van deze kwaliteits- en outputeisen zal de BBC besprekingen voeren met nader te bepalen arbodiensten en reïntegratiebedrijven om te komen tot een Service Level Agreement. Het streven is om voor 1 juli 2003 mantelcontracten voor de branche overeen te komen. 3. De sectorspecifieke RI&E s zullen voor 1 mei 2003 worden geactualiseerd en voor 1 juli 2003 ter beschikking worden gesteld aan de ondernemingen in de branche. 4. Voor 1 september 2003 wordt ontwikkeld: - een checklist Arbo- en reïntegratiedienstverlening; - een modelcontract Arbo-en reïntegratiedienstverlening, waarin o.a. zijn opgenomen de kwaliteitsen outputeisen; - een checklist met criteria waaraan de procedure van ziekmelding en verzuimbegeleiding dient te voldoen. 5.2 Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau 1. Per 1 januari 2004 dienen de contracten tussen ondernemingen, Arbo-diensten en reïntegratiebedrijven tenminste te voldoen aan de daaraan door de BBC gestelde kwaliteits- en outputeisen. 2. De geactualiseerde RI&E s dienen binnen 1 jaar na gereedkomen daarvan in de ondernemingen toegepast te worden. Den Bosch, 21 november

13 6. ROL VAN DE ARBEIDSINSPECTIE De taak van de Arbeidsinspectie is de bestuursrechtelijke handhaving van de wet- en regelgeving inzake arbeidsomstandigheden. De Arbeidsinspectie richt zich in zijn taakuitoefening vooral op de aanpak van misstanden, doet daartoe projectmatige inspecties en onderzoekt klachten en ongevallen. Wanneer tijdens een inspectie een overtreding wordt geconstateerd, krijgt het betreffende bedrijf of instelling een waarschuwing, met daaraan gekoppeld een termijn waarbinnen de overtreding moet worden opgeheven. Wordt hier niet aan voldaan dan volgt een bestuurlijke boete. In geval van ernstige of direct beboetbare overtredingen, wordt direct een bestuurlijke boete opgelegd en kan, afhankelijk van de ernst van de overtreding, de activiteit worden stilgelegd. Projectmatige inspecties worden planmatig uitgevoerd, omvang en frequentie zijn o.a. afhankelijk van de risico s in de betreffende bedrijfstak, en het belang van het arbo-onderwerp. Na afloop van de convenantperiode kunnen individuele werkgevers door de Arbeidsinspectie bij inspecties, klachten en ongevallen worden aangesproken op naleving van de convenantsafspraken, voor zover dit binnen de wettelijke kaders valt. Belangrijke voorwaarde is dat is gebleken uit de voortgangsbewaking dat de convenantafspraken in belangrijke mate al op vrijwillige basis zijn geïmplementeerd. Waar nodig kan dit na afloop van het convenant leiden tot een branchespecifieke beleidsmaatregel, die de Arbeidsinspectie bij haar reguliere inspecties zal worden gehandhaafd. In het kader van het arboconvenant worden de volgende afspraken gemaakt over de activiteiten van de Arbeidsinspectie: 1. Gezien de afspraken in het convenant en onder voorwaarde van uitvoering van de afspraken in het convenant en onderhavig plan van aanpak, ligt het voor de hand dat de Arbeidsinspectie tijdens de convenantsperiode bij het entameren van actieve inspectieprojecten op punten, die verband houden met de onderwerpen in dit convenant in overleg treedt met de BBC en de BBC gedurende de looptijd van inspectieprojecten informeert over haar bevindingen. 2. De Arbeidsinspectie zal ondersteuning geven aan de uitvoering van het arboconvenant door in haar contacten met de bedrijfstak (werkgevers en werknemers) voorlichting te geven over de eisen waaraan zij moeten voldoen en de datum waarop aan de betreffende eisen moet worden voldaan. 3. De afspraken in dit convenant laten onverlet dat de Arbeidsinspectie ook tijdens looptijd van het convenant op grond van haar wettelijke taak zal handhaven op de al bestaande wetgeving en normen, en zal reageren op meldingen van klachten en ongevallen alsmede zal blijven optreden bij misstanden. 4. De Arbeidsinspectie zal zich, na afloop van het convenant, bij haar controle - en handhavingstaken, binnen de wettelijke kaders, mede baseren op maatregelen uit het plan van aanpak die veelvuldig en met succes zijn toegepast in de bedrijfstak. Waar nodig geacht kan dit na afloop van het convenant leiden tot een branchespecifieke beleidsmaatregel, die door de Arbeidsinspectie bij haar reguliere inspecties zal worden gehandhaafd. Den Bosch, 21 november

14 7. MEDEZEGGENSCHAP Het is essentieel dat Ondernemingsraden (OR en) of Personeelsvertegenwoordigingen (PVT en) nauw betrokken zijn bij de uitvoering van de convenantafspraken op ondernemingsniveau. Immers, de OR/PVT: kan bijdragen aan het creëren van draagvlak voor maatregelen; beziet arbeidsomstandigheden vanuit de in valshoek van werknemers; representeert op bedrijfsniveau de werknemers op wier arbeidsomstandigheden het convenant betrekking heeft; heeft specifieke kennis van bedrijf en bedrijfstak; vult aan werknemerszijde de kennis over de bedrijfstak aan met specifie ke kennis van en over de werkvloer; kan op basis van deze kennis van de werkvloer kwalitatieve informatie toevoegen aan meer kwantitatief georiënteerde onderzoeken. 7.1 Maatregelen/activiteiten op brancheniveau De BBC hecht belang aan het actief betrekken van de OR/PVT bij de uitvoering van het arboconvenant, derhalve zal: het Plan van Aanpak arboconvenant aan alle OR/PVT worden aangeboden; de OR/PVT geïnformeerd worden over de voortgang van de activiteiten en projecten in het kader van het Arboconvenant en de rol van de OR/PVT en kaderleden; informatie ontwikkeld worden voor OR/PVT, waarin opgenomen: - de rechten en plichten OR/PVT met betrekking tot arbobeleid; - de mogelijkheden die de OR/PVT heeft bij het beïnvloeden en toetsen van het arbobeleid; - verwijzingen naar informatiebronnen en ondersteuningsmogelijkheden. 7.2 Maatregelen/activiteiten op bedrijfsniveau De bestuurder van de onderneming dient gedurende de looptijd van het convenant de OR/PVT eenmaal per jaar te informeren over de activiteiten in de onderneming in de vorm van een voortgangsrapportage. Deze voortgangsrapportage wordt besproken met de OR/PVT. De OR/PVT wordt in de gelegenheid gesteld zijn opvattingen naar aanleiding van de voortgangsrapportage kenbaar te maken. De OR/PVT kan deze bevoegdheid delegeren aan de VGWM(Arbo)-commissie. Den Bosch, 21 november

15 8. UITZENDKRACHTEN De relatie tussen inlener en uitzendkracht valt formeel onder de definitie van werkgever en werknemer uit de Arbowet. Derhalve moeten werkgevers in hun zorg voor goede arbeidsomstandigheden vaste werknemers en uitzendkrachten gelijk behandelen op het terrein van de arbeidsomstandigheden. De definitie van de begrippen werkgever en werknemer in de Arbowet bepalen dat de inlener evenveel verantwoordelijkheid draagt voor de arbeidsomstandigheden van uitzendkrachten als voor de omstandigheden van werknemers waarmee hij een arbeidsovereenkomst heeft. Ook de uitlener heeft echter verantwoordelijkheden; hij moet er onder meer voor zorgen dat uitzendkrachten voldoende informatie hebben over de arbeidsomstandigheden van de arbeidsplaats waar zij gaan werken. Ook moet de uitlener ervoor zorgen dat de juiste persoon op de juiste arbeidsplaats terechtkomt. Dit convenant beoogt afspraken te maken om te voorkomen dat een werkgever onnodig en onwettig onderscheid maakt tussen eigen werknemers en uitzendkrachten. Naast de zorg voor goede arbeidsomstandigheden verdient de verzuimbegeleiding en reïntegratie van uitzendkrachten specifieke aandacht. 8.1 Maatregelen/activiteiten op brancheniveau De BBC zal bij het ontwikkelen van instrumenten en in haar communicatie rekening houden en aandacht besteden aan de bijzondere positie van uitzendkrachten. 8.2 Maatregelen en activiteiten op bedrijfsniveau In de ondernemingen zal een actief beleid gevoerd worden ten aanzien van de verbetering van de arbeidsomstandigheden van uitzendkrachten Basis voor dit beleid is dat de in dit convenant overeengekomen maatregelen en activiteiten van toepassing zijn op uitzendkrachten. Dit betekent o.m. dat: aan uitzendkrachten voorlichting en instructie wordt gegeven vanaf moment van aanvang werkzaamheden: aan uitzendkrachten persoonlijke beschermingsmiddelen en hulpmiddelen verstrekt gesteld worden; belastende werkzaamheden evenwichtig verdeeld worden tussen vaste werknemers en uitzendkrachten; in de checklist met criteria waaraan de procedure van ziekmelding en verzuimbegeleiding dient te voldoen l een aanbeveling zal worden opgenomen met betrekking tot uitzendkrachten; in de RI&E en het daarbij behorende plan aanpak aandacht besteed wordt aan uitzendkrachten. De modellen van de sectorspecifieke RI&E s worden aangeboden aan de werkgeversorganisatie in de uitzendbranche en aan de SMU. Den Bosch, 21 november

16 9. COMMUNICATIE Essentieel voor een succesvolle implementatie van de bij het arboconvenant afgesproken maatregelen is dat er tijdig en op een goede manier gecommuniceerd wordt naar zowel werkgevers als werknemers. Specifieke branchekenmerken waarmee hierbij rekening moet worden gehouden zijn: voor delen van de doelgroepen geldt dat deze de Nederlandse taal in woord en geschrift beperkt machtig is; voor delen van de doelgroepen geldt mogelijk een beperkte leesbereidheid. 9.1 Aanpak communicatie De communicatie zal primair gericht zijn op de werkgevers en werknemers in de branche en heeft tot doel het creëren van een zo breed mogelijk draagvlak om implementatie van de in het arboconvenant opgenomen maatregelen te realiseren. De communicatie zal dan ook als eerste prioriteit het informeren en faciliteren van de werkgevers en werknemers en het stimuleren van het instellen van medezeggenschapsorganen in de branche hebben. Daarnaast is het van belang dat betrokken derden zoals Arbo-diensten, reïntegratiebedrijven, leveranciers, opdrachtgevers en Arbeidsinspectie geïnformeerd worden over relevante ontwikkelingen. De communicatie zal aansluiten bij de in de branche en in de sector gehanteerde communicatiewijze en middelen; zoveel mogelijk zal gebruik gemaakt worden van de bestaande communicatiekanalen (werkoverleggen, websites van de betrokken organisaties, bijeenkomsten van de betrokken organisaties e.d.) en publicaties. 9.2 Communicatieplan De BBC zal een communicatieplan opstellen uitgaande van de volgende globale fasering: Eerste fase: Tweede fase: Derde fase: Vierde fase: informeren over inhoud en uitvoering van convenantsafspraken ontwikkelde instrumenten onder de aandacht brengen informeren over voortgang (monitoring), focus op noodzaak tot doorgaan informeren over hetgeen bereikt is (eindevaluatie) en over wat nog staat te gebeuren. De onderscheiden fases kunnen elkaar wat tijdsplanning betreft overlappen. Per fase zullen de te nemen maatregelen naar wijze, doelgroep, inhoud en tijd geconcretiseerd worden. Het communicatieplan zal op 1 januari 2003 gereed zijn. Den Bosch, 21 november

17 10. OPLEIDING 10.1 Maatregelen/activiteiten op brancheniveau 1. De module Arbo uit de bestaande Basiscursus Wasserijen zal voor 1 juli 2003 worden geactualiseerd en uitgebreid. 2. Gebaseerd op de module Arbo Basiscursus Wasserijen zal voor 1 januari 2004 een module Arbo voor textie lreinigingsbedrijven worden ontwikkeld. Deze zal aansluiten op en geïncorporeerd worden in bestaande, op werknemers gerichte opleidingen voor de textielreinigingssector. 3. De BBC zal voor 1 juli 2004 een onderzoek instellen naar de kwaliteit en centrale inkoopmogelijkheden van bestaande cursussen verzuimbegeleiding en coaching voor direct leidinggevenden. De BBC zal op basis van het onderzoek naar de kwaliteit een advies geven aan de branche welke cursussen voldoen aan de kwaliteitseisen van de BBC. 4. De BBC zal voor 1 juli 2004 nagaan welke mogelijkheden er zijn om deelname aan de cursussen te stimuleren. Hierbij kan gedacht worden aan een financiële stimuleringsregeling. Den Bosch, 21 november

18 11. NULMETING, MONITORING EN EVALUATIE 11.1 Algemeen Bedrijfsgegevens vormen de basis voor de nulmeting, monitoring en evaluatie. Door de BBC zal een protocol worden opgesteld dat waarborgt dat deze gegevens vertrouwelijk behandeld worden. Om de administratieve last voor de bedrijven zo veel mogelijk te beperken zal ernaar gestreefd worden om daar waar mogelijk digitale aanlevering van gegevens mogelijk te maken Nulmeting Ziekteverzuim en WAO-instroom Het ziekteverzuim- en het WAO-instroompercentage over de eerste zes maanden van 2004 (eerste halfjaar na invoering van de PUV-standaard, eenduidige rapportages) zal gelden als nulmeting Fysieke belasting, klimaat en geluid De resultaten uit de inventarisatie in 2003 gelden als nulmeting van de risicopopulatie en maatregelen op het gebied van deze arbeidsrisico s Werkdruk De resultaten uit het onderzoek Werkdruk gelden als nulmeting van dit arbeidsrisico en de risicopopulatie Monitoring Monitoring heeft als doel om op brancheniveau vast te stellen of er voldoende voortgang wordt gemaakt met de convenantsafspraken. Hiertoe zal met ingang van 1 januari 2004 gemeten worden hoeveel bedrijven de voor het voorafgaande kalenderjaar overeengekomen maatregelen hebben geïmplementeerd. Uiterlijk 3 maanden voorafgaande aan de monitoring zal de BBC besluiten hoe deze wordt uitgevoerd. Leidraad hierbij is: a. de ondernemingen rapporteren jaarlijks volgens een vast format aan de BBC; b. gegevens op bedrijfsniveau worden niet toegankelijk gemaakt voor derden; c. de door het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid ontwikkelde standaard. De uitkomsten van de monitoring bieden inzicht in de prestaties van de branche op het gebied van arbeidsomstandigheden. Daarnaast biedt het individuele bedrijven de mogelijkheid haar prestaties te spiegelen aan de gemiddelde prestatie van de branche. Het monitoronderzoek op bedrijfsniveau zal in de ondernemingen conform de bepalingen uit de Wet op de Ondernemingsraden dienen als leidraad bij de evaluatie en aanpassing van het plan van aanpak op bedrijfsniveau conform de doelstellingen van het convenant. Den Bosch, 21 november

19 11.4 Evaluatie Tussenevaluatie Op basis van de uitkomsten van de monitoring zal de BBC de voortgang beoordelen en maatregelen nemen om de voortgang in overeenstemming te houden of te brengen met de geformuleerde doelstellingen. Uiterlijk voor 1 april 2005 zal de BBC de eerste twee jaar van de uitvoering van het convenant geëvalueerd hebben en naar aanleiding daarvan maatregelen en activiteiten vaststellen voor de resterende convenantperiode. Uiterlijk 1 december 2004 zal de BBC besluiten op welke wijze de tussenevaluatie zal worden uitgevoerd. De informatie komt geanonimiseerd beschikbaar komt voor alle ondernemingen; aan individuele ondernemingen zal de mogelijkheid geboden worden om haar prestaties te spiegelen aan de gemiddelde brancheprestatie Eindevaluatie Na afloop van de convenantsperiode zal een eindevaluatie plaatsvinden om vast te stellen in hoeverre de overeengekomen maatregelen en activiteiten zijn gerealiseerd en wat de effecten van de brancheaanpak zijn geweest. De BBC zal uiterlijk 3 maanden voorafgaand aan de eindevaluatie besluiten op welke wijze de eindevaluatie wordt uitgevoerd. Den Bosch, 21 november

20 12 PROJECTORGANISATIE 12.1 Projectorganisatie Voor de duur van het convenant vinden uiteenlopende werkzaamheden plaats waar een centrale aansturing en coördinatie voor nodig zijn. De BBC zal daarvoor voor 1 januari 2003 een tijdelijke, externe projectorganisatie (verder te noemen: TPO) inrichten. De structuur van de projectorganisatie borduurt in belangrijke mate voort op de werkwijze tijdens de intentiefase: De Stichting Raad voor Arbeidsverhoudingen voor Linnenverhuur- en Wasserijbedrijven en voor Textielreinigingsbedrijven (hierna te noemen: RALTEX) is formeel opdrachtgever van de projectorganisatie. BBC bepaalt het beleid en fungeert als bestuur van de projectorganisatie. De projectorganisatie geeft uitvoering aan het door de BBC geformuleerde beleid 12.2 Taken en eisen te stellen aan de projectorganisatie De BBC besluit uiterlijk voor 1 december 2002 welke taken de projectorganisatie zal uitvoeren en welke taken uitgevoerd worden door andere, externe bureaus. In elk geval zal tot de taken van de projectorganisatie behoren: 1. coördinatie en aansturing externe bureaus; 2. opstellen van periodieke rapportages ten behoeve van de BBC en RALTEX; 3. voeren van het secretariaat van de BBC; 4. opstellen van financieël-administratieve rapportages ten behoeve van RALTEX en het Ministerie van SZW; 5. opstellen werkplan direct na haar instelling. Den Bosch, 21 november

21 13. BEGROTING Onderstaand is de indicatieve begroting voor de uitvoering gedurende de looptijd van het convenant van 21 november 2002 tot 1 juli 2006 opgenomen. De totale begroting bedraagt ,--. De bijdrage van sociale partners (RALTEX) bedraagt maximaal ,--. De bijdrage van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid bedraagt maximaal ,--. De kosten van de activiteiten op bedrijfsniveau zijn niet opgenomen in deze begroting. Bij CAO is overeengekomen dat zolang en voor zover het Bedrijfsplan van Aanpak niet is gerealiseerd de arbo-investeringen op bedrijfsniveau jaarlijks tenminste 0,05% van de loonsom zullen bedragen. Bedragen in e Indicatieve begroting arboconvenant Maatregel Totaal 1. Fysieke belasting, klimaat en geluid Werkdruk Biologische agentia Arbo-infrastructuur Communicatie en voorlichting Opleiding Monitoring en evaluatie Projectorganisatie Totaal Bijdrage SZW Bijdrage sociale partners Den Bosch, 21 november

22 BIJLAGE 1: SAMENVATTING ONDERZOEK NAAR BINNENKLIMAAT EN GELUID IN WASSERIJEN EN TEXTIELREINIGINGSBEDRIJVEN (TNO, 2002) AANLEIDING In het kader van arboconvenanten hebben de overheid en de sociale partners in de linnenverhuur-, wasserij- en textielreinigingsbranche een intentieverklaring afgesloten. In deze intentieverklaring is vastgelegd dat wordt gestreefd naar het afsluiten van een convenant gericht op de verbetering van arbeidsomstandigheden. Op het gebied van de arbeidsrisico s binnenklimaat en geluid ontbrak voorjaar 2001 nog belangrijke informatie over de bestaande situatie in de beide branches en de maatregelen die kunnen dienen om risico s te beheersen. Het onderzoek dat in dit rapport beschreven wordt heeft hierin voorzien. Het rapport is opgesteld op basis van de expertise van TNO en een inventarisatie uitgevoerd bij 16 bedrijven in Nederland. RESULTATEN Binnenklimaat Belangrijkste knelpunten: Zowel in textielreinigingsbedrijven als in wasserijen leiden de warmte en het vocht die vrijkomen tot een relatief hoge temperatuur en luchtvochtigheid, met name in de zomer. In combinatie met het activiteitenniveau (fysieke zwaarte van het werk) leidt het klimaat tot een relatief hoge klimaatbelasting van de medewerkers. Er wordt geklaagd over warmte en benauwdheid. In mindere mate is er sprake van klachten over tocht, met name in de winter. Belangrijkste aanbevelingen: De belangrijkste aanbeveling voor textielreinigingsbedrijven en wasserijen is te zorgen voor een goed ventilatiesysteem, met adequate toevoervoorzieningen (regelbare openingen in verschillende gevels dan wel mechanische toevoer met geschikte wijze van inblazen) en adequate afvoervoorzieningen (roosters in/op dak, mechanische afvoer). Vervolgens is het van belang, met name in wasserijen, om de inrichting van het gebouw en eventueel aanpassingen aan het gebouw te overwegen. Als er ruimte is, kunnen bijvoorbeeld werkplekken verhuisd worden naar plaatsen waar minder overlast is, of kunnen arbeidsextensieve processen (drogers en finishers) via een schot worden afgescheiden van de rest van de productieruimte. Het aanbrengen van dock-shelters kan bij veel bedrijven tot minder ongecontroleerde luchttoevoer leiden (minder tocht). Geluid Belangrijkste knelpunten: Wat betreft de geluidssituatie kan gesteld worden dat de galm in de ruimte gering is door de grote hoeveelheden textiel. Eventuele geluidsproblemen treden daardoor slechts lokaal op, dat wil zeggen alleen in de directe omgeving van de geluidsbron. Omdat er bij de grootste geluidsbronnen in wasserijen (wasmachines en drogers) vaak weinig werkplekken op korte afstand zijn, zijn er wat dit betreft nauwelijks risico s. In de nabewerking zijn er wèl permanent bezette werkplekken bij geluidsbronnen, waarbij met name insteek en vouwapparatuur tot geluidsoverlast kan leiden. In wasserijen en textielreinigingsbedrijven met oudere apparatuur kunnen enkele nabewerkingapparaten zeer veel geluid produceren: hier gaat het bijna altijd om korte hoge druk signalen van bijvoorbeeld strekpoppen en detacheerspuiten.

23 Belangrijkste aanbevelingen: De belangrijkste aanbevelingen wat betreft geluidsreductie zijn: vervanging van glijlagers door naaldlagers in de draaipunten van de bewegende onderdelen op de inlaatzijde van mangels voor rolhanddoeken; aanbrengen van perslucht-afblaasdempers op de schakelstations van het railsysteem en andere onderdelen waar persluchtstoten optreden; het op een gunstige manier indelen van de ruimte in compartimenten, het scheiden van het wasgedeelte van het nabewerkinggedeelte; aanpassingen in de vorm van de spuitstukken van de stoom. De praktijk laat zien dat op dit gebied grote winsten haalbaar zijn, zonder de prestatie te verminderen. Deze aanpassing is toepasbaar op toppers, strekpoppen en detacheerspuiten. Plan van Aanpak Arboconvenant linnenverhuur-, wasserij- en textielreinigingsbranche, Den Bosch, 21 november

24 SAMENVATTING ONDERZOEK FYSIEKE BELASTING EN WERKDRUK IN WASSERIJEN EN TEXTIEL-REINIGINGSBEDRIJVEN (Adviesbureau Molenaar BV, 2002) BIJLAGE 2: ONDERZOEKSOPZET In de periode oktober 2001 maart 2002 heeft een uitgebreide nulmeting in wasserijen en stomerijen plaatsgevonden. In de nulmeting zijn 373 vragenlijsten (respons 87%) verzameld onder productiepersoneel in 9 wasserijen en 3 stomerijen. In de vragenlijst is gevraagd naar de ervaren fysieke belasting, de werkdruk, de psychosociale belasting en de werkbeleving. Daarnaast is gevraagd naar het voorkomen van klachten van het bewegingsapparaat. Tevens is in de deelnemende bedrijven ergonomisch werkplekonderzoek verricht naar de huidige stand der techniek. RESULTATEN Vragenlijstonderzoek Bij medewerkers van stomerijen en wasserijen komen veel klachten van de rug (50%) en schouder (45%) voor. Het ziekteverzuim tengevolge van deze klachten is aanzienlijk; van medewerkers met rugklachten verzuimt minimaal 34% een keer wegens deze klachten, voor schouderklachten geldt een percentage van 27%. Volgens 92% van de werknemers is hun fysieke belasting hoog door langdurig staand werken en/of langdurig in dezelfde houding werken. Daarnaast is de fysieke belasting door repeterende schouderbewegingen (75%) en frequent draaien en buigen van de rug (69%) als hoog beoordeeld. De gemiddelde ervaren werkdruk komt overeen met bevindingen in andere beroepsgroepen met erkend hoge werkdruk. De belangrijkste aspecten van psychosociale belasting zijn onvoldoende afwisseling in het werk en onvoldoende zelfstandigheid in de taakuitvoering. De werkbeleving laat grote verschillen zien tussen de afdelingen expeditie, verwerking en aanvoer en voorsorteren enerzijds en overige functies anderzijds. De werkbeleving wordt negatief beïnvloed door het ontbreken van voldoende leermogelijkheden en weinig inspraak in de besluiten op het werk. De klachten aan rug en schouder hangen sterk samen met belastende werkhoudingen (fysieke belasting), hoge werkdruk en weinig plezier in het werk. De laatstgenoemde 2 factoren bepalen in belangrijke mate of iemand met rug- of schouderklachten hiervoor zal gaan verzuimen. Ergonomisch werkplekonderzoek In de quick-scan van het ergonomisch onderzoek is de fysieke belasting vergeleken met richtlijnen voor fysieke belasting conform de stand der techniek. De volgende knelpunten zijn vastgesteld: langdurig staan, repeterende handelingen, frequent bukken en draaien, zware tilhandelingen en zwaar duwen en trekken. Deze knelpunten zijn bekende risicofactoren voor klachten van rug en schouder. Stand der techniek Opvallend in de resultaten is het feit dat in de afgelopen jaren zeer weinig is veranderd in de wasserijbranche. In het onderzoek dat in 1996 is uitgevoerd in opdracht van de RVT zijn 70 wasserijen betrokken geweest bij een inventarisatie. Uit de steekproef die in dit onderzoek is genomen blijkt dat de ergonomische ontwikkelingen, waarop is gehamerd in de richting van de leveranciers, wel zijn gekomen, maar dat de invoering van de verbeteringen slechts mondjesmaat is toegepast. In die zin zullen een aantal adviezen die in het RVT-rapport zijn gegeven in dit adviesrapport terugkeren. De stand der techniek in de stomerijen is vergelijkbaar met de situatie in de wasserijen. Volgens deskundigen is de belangrijkste reden voor de beperking van de investeringen gelegen in de rentabiliteit in de wasserijbranche. Uit onderzoek door een accountantsbedrijf is naar voren gekomen dat de gemiddelde winst van de branche op 0,8% ligt, met een spreiding tussen -16% en +16%. Van de stomerijen zijn ten aanzien van dit aspect geen gegevens bekend. Plan van Aanpak Arboconvenant linnenverhuur-, wasserij- en textielreinigingsbranche, Den Bosch, 21 november

25 Belangrijkste aanbevelingen De belangrijkste aanbevelingen zijn: 1. Fysieke belasting van de schouder (repeterende handelingen) en van de rug (statische houdingen) verminderen door introductie van stahulpen, ergonomisch herontwerp en taakroulatie. Dit heeft een positief effect op het optreden van klachten van de rug en de schouder. 2. Werkdruk verminderen en werkbeleving bevorderen door de eenzijdigheid van de functie te verminderen (taak- en functieroulatie) en zelfstandigheid en regelmogelijkheden te bevorderen. Dit heeft een positief effect op het ziekteverzuim ten gevolge van klachten van de rug en schouder. Plan van Aanpak Arboconvenant linnenverhuur-, wasserij- en textielreinigingsbranche, Den Bosch, 21 november