ZWEMWATERPROFIEL. van het ZWEMWATER GRUTTE WIELEN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER GRUTTE WIELEN september 2010

2 voorblad: zwemwater De

3 Inhoud 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Voorgekomen verontreinigingen Fecale verontreiniging Blauwalg Kwalificatie Maatregelen...19 Literatuur

4

5 1. Inleiding Dit rapport vormt het voor het zwemwater. De Grutte Wielen maakt samen met de kleinere Sierdswiel en Houtwiele, deel uit van een groter watersysteem ten oosten van Leeuwarden. aanleiding De Zwemwaterrichtlijn van de Europese gemeenschap (Richtlijn 2006/7/EG) beoogt het risico op gezondheidsschade van zwemmers zoveel mogelijk te verminderen. In 2006 is deze richtlijn vernieuwd. De richtlijn schrijft voor dat aan het einde van het badseizoen van 2015 alle zwemwateren ten minste aanvaardbaar zijn. Uiterlijk maart 2011 moeten voor het eerst en zijn opgesteld. In een worden per zwemwater de mogelijke gezondheidsrisico s geïnventariseerd en maatregelen voorgesteld. doel Een beschrijft potentiële bronnen van verontreiniging en beoordeelt de mogelijke risico s hiervan op de gezondheid van de zwemmers bij zwemwater. Verder worden maatregelen geformuleerd waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. figuur 1. De globale ligging van het zwemwater. leeswijzer Voorliggend is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 1 is de inleiding. Hoofdstuk 2 beschrijft de werkwijze die bij dit is gebruikt. In hoofdstuk 3 wordt de huidige toestand in kaart gebracht. Dan volgt in hoofdstuk 4 een beschrijving van de voorgekomen verontreinigingen. Na de kwalificatie van het zwemwater in hoofdstuk 5, geeft hoofdstuk 6 een opsomming van uit te voeren maatregelen. procedure Het wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van het waterschap. Tijdens de concept-fase van dit rapport is contact geweest met de andere bij het beheer van dit zwemwater betrokken partijen. Dit zijn de provincie, de gemeente Leeuwarden en de Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst (GGD). reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere inrichtingsaspecten, zoals die voor het parkeren van auto s, blijven dan ook buiten beschouwing

6

7 2. Werkwijze De volgende activiteiten zijn uitgevoerd om de risico s voor de gezondheid van zwemmers bij het zwemwater in beeld te brengen en om geëigende maatregelen te formuleren. risico s De risico s zijn via twee sporen in beeld gebracht: alle mogelijke huidige oorzaken van verontreiniging zijn geïnventariseerd; nagegaan is welke verontreinigingen de afgelopen jaren feitelijk zijn voorgekomen. huidige toestand Het zwemwater zoals het er nu buiten bij ligt kan meer of minder risico leveren. Ook de omgeving met daarin eventuele bronnen is bepalend. Daartoe is het beïnvloedingsgebied bepaald. Daaruit zijn alleen die bronnen geselecteerd die fecale verontreiniging kunnen veroorzaken. De bronnen zijn achterhaald via de registratie Vergunningverlening en Handhaving. Dit zijn de lozingen van nooduitlaten, overstorten, huishoudelijk afvalwater en open teelt en veehouderij. Naast deze fysieke aspecten wordt het risico ook bepaald door de wijze waarop de verschillende partijen, overheden met deze plaats omgaan. voorgekomen verontreinigingen Van risicovolle omstandigheden is sprake bij fecale verontreiniging en/of bij teveel blauwalg (cyanobacteriën). Dergelijke situaties staan in deze rapportage gedocumenteerd (hfdst 4). kwalificatie Het zwemwater is gekwalificeerd uit oogpunt van gezondheidsrisico s voor zwemmers en wel via drie invalshoeken: Het zwemwater is gekwalificeerd volgens de in de richtlijn voorgeschreven systematiek. Deze systematiek maakt gebruik van metingen aan de fecale parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen. Omdat deze metingen pas sinds kort zij voorgeschreven, zijn hier te weinig metingen van beschikbaar. De fecale parameters waarvan wel al jarenlang metingen beschikbaar zijn, Thermotolerante coli en Totaal coli, zijn verwerkt op een manier die zoveel mogelijk aansluit bij de EG systematiek. Van deze metingen zijn die van de afgelopen acht jaar gebruikt. Terwijl de systematiek van de richtlijn alleen gebaseerd is op fecale verontreiniging, is hier ook blauwalg in de kwalificatie meegenomen. maatregelen Uit de beschrijving van de huidige toestand (hfdst 3), de voorgekomen verontreinigingen (hfdst 4) blijkt of er risico s zijn waardoor dit zwemwater op het einde van badseizoen 2015 geen aanvaardbare kwaliteit heeft. Indien dit het geval is dan bestaat de verplichting om maatregelen te nemen ter bestrijding daarvan. Bij de activiteiten rond de opstelling van dit rapport kunnen zaken naar voren komen die niet meteen een erg groot risico vormen of tot een slechte kwalificatie hebben geleid, maar die wel nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van zwemmers. Denk bijvoorbeeld aan een toiletgebouw waarvan het onderhoud niet is geregeld. Ook dergelijke secundaire aspecten worden bij de maatregelen beschreven

8

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ontstaan Het ontstaan van de Wielen is een combinatie van invloeden vanuit de nabijgelegen vroegere Middelzee, en stagnatie van het uittredende water uit het vroeger oostelijk gelegen hoogveencomplex. Door opslibbing van een oostelijke kwelderwal van de Middelzee, kon het uit het hoogveen afkomstige water niet meer naar zee afstromen en ontstond ter plaatse een natte kom. Overstromingen van de zee veroorzaakten erosie van de veenpakketten en er ontstonden vervolgens meertjes, de Wielen. Al eeuwen geleden is het gebied in cultuur gebracht. directe omgeving De en de Lytse Wielen vormen samen het Wielengebied ten oosten van Leeuwarden. De Rijksweg tussen Leeuwarden en Groningen (N355) doorkruist het gebied. figuur 2. De en de directe omgeving Naast het zwemwater staat het clubgebouw van de Plankzeilvereniging De Wielen (PZV). Dit gebouw wordt gebruikt als verenigingsruimte, inclusief bar, toiletten en opslag. Ongeveer 400 meter ten westen van het zwemwater ligt het restaurant de Grote Wielen, waar ook een jachthaven (75 ligplaatsen) en bijbehorende faciliteiten deel van uitmaken. Hier is ook een rondvaartbedrijf, zeilschool, bootverhuur en trekkershutten gevestigd. Verder organiseert het restaurant allerlei activiteiten in de buurt zoals paintball en kanoverhuur. Zowel het clubgebouw van PZV als het restaurant is aangesloten op het riool. inrichting De inrichting van het zwemwater is af te lezen in figuur

10 figuur 3. De inrichting van het zwemwater. figuur 4. De waterdiepte van het zwemwater. Naast het zwemwater ligt een klein zandstrand met aansluitend een recreatieterrein. De lengte van de oever van het zwemwater is in totaal ongeveer 75 meter. Het droge deel

11 van het verblijfsgebied heeft een breedte van globaal 25 meter (dwars op de oever). Er is ook een houten steiger die dient als aanlegplaats voor boten. Drie steigers begrenzen het zwemwater. Er is geen drijflijn. De waterdiepte is afgebeeld in figuur 4. Het water bereikt hier en daar een maximale diepte groter dan 125 cm. Er zijn toiletten in het gebouw van de PZV voor de zwemrecreanten maar deze zijn niet altijd beschikbaar, zo waren ze ten tijde van een veldbezoek ( ) gesloten. Er staat een bord nabij het strandje waarop de regels zoals opgenomen in tabel 1 staan aangegeven. tabel 1. Op het bord aangegeven regels. gooi afval in een prullenbak verboden vuur te maken verboden voor auto s verboden voor honden en paarden verboden voor honden en paarden van 1 mei 1 oktober art a.p.v. geen toezicht zwemmen op eigen risico diepte binnen de drijflijn ca. 0,8 mtr maximale diepte onbekend toiletten en douches aanwezig verboden voor onbevoegden tussen zonsondergang en zonsopgang waterstroming Het zwemwater maakt onderdeel uit van de Friese boezem. Via het Ouddeel staat de in verbinding met o.a. de Dokkumer Ee. bodemsoort Het terrein van het zwemwater ligt in een uitloper van het veenpakket. De bodem van het zwemwater bestaat waarschijnlijk uit veen. bagger Uit landmetingen blijkt dat er in het zwemwater ongeveer 50 cm bagger is opgehoopt. 3.2 Gebruikers Alle gebruikers, maar vooral ouders met kinderen en jongeren bezoeken het zwemwater. Ook de plankzeilers van Plankzeilvereniging De Wielen maken gebruik van het water. Het water van de wordt ook als viswater gebruikt. 3.3 Beheer officieel zwemwater Het zwemwater was de afgelopen jaren officieel zwemwater in het kader van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). dagelijks beheer & onderhoud De gemeente Leeuwarden voert het dagelijkse beheer & onderhoud uit. Het strand boven water wordt bij zwemweer dagelijks schoongemaakt en geëgd. Prullenbakken worden

12 dagelijks geleegd. Baggeren gebeurt niet volgens een vaste termijn. hygiëne In Nederland zijn drie systemen beschikbaar om eventuele problemen met de hygiëne van zwemwater te signaleren: De GGD kan ziekteverschijnselen te interpreteren. De afgelopen jaren zijn bij de GGD over dit zwemwater nooit signalen over ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is onbekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. Met behulp van de Whvbz wordt door de provincie gehandhaafd. Er kan een negatief zwemadvies, een zwemverbod worden afgekondigd, of een zwemwater kan zelfs gesloten worden. In 2007 is er een zwemverbod ingesteld bij de Grutte Wielen in verband met verontreiniging met Salmonella. Tijdens het zwemseizoen wordt om de twee weken een watermonster genomen en geanalyseerd. De watermonsters worden altijd op een en dezelfde locatie genomen, het controlepunt bij een zwemwater volgens de richtlijn, zie figuur 2. De Whvbz biedt de mogelijkheid om bij een zwemwater een houder aan te wijzen die de hygiëne weliswaar op eenvoudige wijze, maar wel frequent onderzoekt. Bij dit zwemwater is geen houder aangewezen. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. informatie Via de website is informatie over dit zwemwater te vinden. ruimtelijke aspecten In het waterbeheerplan van Wetterskip Fryslân staat de aangegeven als zwemwater. Op de functiekaart in het waterbeheerplan is de plas aangegeven als "natuurwater" en gekarakteriseerd als "kwetsbaar". Sinds 1974 heeft het gebied de status van natuurgebied. Het grootste deel van de Grutte Wielen is aangewezen als Natura 2000 gebied en maakt deel uit van de natte ecologische verbindingszone. Wetterskip Fryslan is betrokken bij het opstellen van het bijbehorende beheerplan. In de recent vastgestelde structuurvisie Wielengebied en Groene Ster is de bestemd als "natuurgerichte recreatie". Het water van de is boezemwater. Er zijn geen doorgaande vaarroutes. In het kader van de herinrichtingen rond de centrale as wordt gekeken naar het mogelijk maken van kano-vaarverbindingen naar het Butenfjild. Verder zijn er volgens de gemeente plannen om de Sierdswiel en de Ryptsjerkstervaart te baggeren. privaatrechtelijke situatie Zowel de gronden boven, als die onder water, in eigendom bij de gemeente Leeuwarden. Ter plaatse bestaan verder geen private rechten. 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreiniging kan als herkomst de mens hebben, maar ook van bijvoorbeeld paarden, honden of vogels afkomstig zijn. Menselijke herkomst. De toiletten en het restaurant zijn aangesloten op een persleiding; Aanwezigheid van paarden of honden is verboden; Fecaliën van vogels komen niet veel voor

13 fecale verontreiniging vanuit de omgeving Inventarisatie van bronnen van mogelijke fecale verontreiniging in het beïnvloedingsgebied (figuur 5) heeft het volgende opgeleverd. Er is geen lozing van nooduitlaten, riooloverstorten of huishoudelijk afvalwater op de. Wat betreft de aanwezigheid van veehouderijen is er alleen sprake van extensieve begrazing in het omringende gebied i.v.m. natuurbeheer. Bij het strand zijn aanlegvoorzieningen voor de recreatievaart. Er is hier geen vuilwater inzamelstation. Mogelijkerwijs liggen er incidenteel vaartuigen die vuilwater lozen op het oppervlaktewater. Verder vaart er een rondvaartboot door het gebied. Volgens de beheerder heeft deze een vuilwatertank aan boord die in Leeuwarden wordt geloosd. In de omgeving van het zwemwater is een baggerlaag van ongeveer 50 cm opgehoopt. Deze baggerlaag kan een bron van emissie zijn. figuur 5. Het beïnvloedingsgebied van het zwemwater. verspreiding van ziekten via dieren Uit de geraadpleegde jaaroverzichten Botulisme en de klachten/incidenten meldingen zijn geen botulisme gevallen bekend in de buurt van het zwemwater. locale eutrofiering De voedselrijkdom van het water kan toenemen doordat mensen voer in het water gooien, bijvoorbeeld bij het voeren van vogels en/of vissen. Het voeren van eenden of andere vogels is in weliswaar niet verboden (tabel 1), maar naar verwachting komt het voeren van vogels over het algemeen meer voor in de bebouwde omgeving. Dergelijke vormen van lokale eutrofiering worden hier dan ook verder niet meegenomen. Het water van de wordt ook als viswater gebruikt hoewel er geen speciale visplekken zijn. Er wordt vooral gevist op Karper waar bijvoeren een algemene praktijk is. Het zou kunnen dat door het bijvoeren van vis de eutrofiering van het water toeneemt

14 overige bronnen Microverontreinigingen. De gemeente gebruikt geen chemische bestrijdingsmiddelen bij het onderhoud van het strand en directe omgeving. Glas, puin en ander afval. Volgens de gemeente is het niet waarschijnlijk dat onder water glas, puin of ander afval zal vooromen. 3.5 Risicofactoren voor blauwalg risicofactoren Blauwalg (Cyanobacteriën) komt van nature voor in het Nederlandse oppervlaktewater. De laatste decennia komt blauwalg echter voor in veelvoud van de natuurlijke situatie. Dit is vooral het geval wanneer het zwemwater voldoet aan bepaalde risicofactoren. Deze risicofactoren staan in tabel 2 uitgewerkt voor zwemwater. Bij deze uitwerking is gebruikt gemaakt van het rapport Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW lichamen (2009), Wetterskip Fryslân. tabel 2. Risico op blauwalg bij de op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie De maakt onderdeel uit van de boezem en is niet geïsoleerd; Klein Ecologische toestand De toestand van de waterflora is ontoereikend; Groot Nutriëntenrijkdom De huidige toestand is goed; Klein Troebeling en slibophoping Doorzicht is ontoereikend. Er is slibophoping; Groot Watertemperatuur Watertemperatuur is matig; Groot Ligging ten opzichte van wind Het zwemwater ligt gunstig t.o.v. de wind. Klein conclusie Op grond van de huidige toestand in het veld is het risico op blauwalg bij zwemwater groot

15 4. Voorgekomen verontreinigingen 4.1 Fecale verontreiniging parameters Het risico op fecale verontreiniging is in beeld gebracht door de meetcijfers voor Totaal coli en Thermotolerante coli te gebruiken zoals die in de periode tijdens het operationele zwemwaterbeheer zijn ingewonnen. periode Over de periode is op ongeveer 100 dagen gemeten of fecaal verontreinigd was. Op twee van deze dagen was het zwemwater fecaal verontreinigd met een of meer parameters. Zie tabel 3. Vanaf 2008 zijn ook metingen gedaan naar Intestinale Streptococcen en Escherichia coli. Deze kwamen niet boven de norm. tabel 3. Fecale verontreiniging in zwemwater datum Totale coli s (kve/100ml) Escherichia coli (kve/100ml) norm= Thermotolerante coli (kve/100ml) norm= Intestinale Enterococcen (kve/100ml) norm=400 norm=1.000 In 2007 is een zwemverbod ingesteld bij de in verband met verontreiniging met Salmonella. Salmonella wordt gemeten als de thermotolerante coli boven de 5000 kve/100 ml uitkomt (zie tabel 3). De fecale verontreiniging uit 2007 kan zijn veroorzaakt door een incident met de rondvaartboot in deze periode. Door een defect aan de vuilwatertank is toen afvalwater in het oppervlaktewater terecht gekomen. conclusie Op twee verschillende monsterdagen is er een overschrijding van de norm door minstens één van de fecale parameters. Op basis hiervan is de conclusie dat er sprake is van een laag risico op fecale verontreiniging. 4.2 Blauwalg In de periode 2001 t/m 2008 zijn er in totaal 6 drijflagen van blauwalg waargenomen. Daarbij is twee keer een verontreiniging met microcystine gemeten. Norm hiervoor is 20 µg/l. De gehalten microcystine zijn bij beide verontreinigingen zeer hoog. Zie tabel 4. tabel 4. Microcystine-verontreiniging bij zwemwater datum Microcystines (µg/l) conclusie Op grond van het feitelijk voorkomen van blauwalg in de afgelopen jaren wordt het risico op blauwalg in de toekomst als hoog aangemerkt

16

17 5. Kwalificatie systematiek van de richtlijn De richtlijn schrijft voor dat fecale verontreiniging wordt gemeten aan de hand van Escherichia coli en Intestinale enterococcen. De kwalificatie wordt dan gebaseerd op meting van deze parameters van de afgelopen vier jaar. Omdat het waterschap deze parameters pas sinds kort meet, zijn er onvoldoende getallen beschikbaar voor een juiste berekening volgens de voorgeschreven systematiek. Alleen van 2008 en 2009 zijn enkele getallen beschikbaar. Als de systematiek op de enkele wel beschikbare getallen wordt toegepast, dan leidt dat tot: Escherichia coli: 100 kve (95 percentiel), dus uitstekend; Intestinale enterococcen: 89 kve (95 percentiel), dus uitstekend. oude parameters Het gaat hier om de parameters Thermotolerante coli en Totaal coli. In tabel 5 staat een overzicht van de gebruikte norm en de 95 percentiel berekening van de aangetroffen concentratie berekend uit de meetgegevens van Voor beide parameters wordt de norm niet overschreden. Hier uit volgt dat het voorlopige kwaliteitsoordeel voor wat betreft fecale verontreiniging goed is. tabel 5. Percentielwaarden van de fecale parameters bij zwemwater over de periode parameter norm 95-percentiel Thermotolerante coli (kve/100 ml) Totaal coli (kve/100 ml) blauwalg Op grond van de huidige toestand in het veld en van hetgeen de afgelopen jaren bij dit zwemwater gebeurd is gebeurd, scoort dit zwemwater ten aanzien van blauwalg slecht. kwalificatie Zoals gezegd is de kwalificatie volgens de richtlijn nog niet goed mogelijk. Maar als de richtlijn al zoveel mogelijk wordt toegepast en daarbij ook op blauwalg wordt gelet, dan leidt voor het zwemwater tot de kwalificatie slecht

18

19 6. Maatregelen Het hier beschreven water is op basis van fecale verontreiniging gekwalificeerd als goed. De beoordeling voor blauwalg is hoog risico. Al met al focust het risico voor de gezondheid van zwemmers zich dus op blauwalg. Uit de analyse van risicofactoren voor blauwalg ( 3.5) volgt dat hier sprake is van een ontoereikende ecologische toestand (ontbreken waterplanten), troebeling en slibophoping en een matige watertemperatuur. Het risico op blauwalg zou verminderd kunnen worden door de eutrofiering op de gehele boezem te verkleinen en de vertroebeling en (hoge) watertemperatuur tegen te gaan. Deze maatregelen hebben echter alleen zin wanneer ze op de hele boezem worden uitgevoerd. De bijbehorende kosten zijn dan vele malen hoger dan het belang van het individuele zwemwater. Daarom vallen deze maatregelen hier verder buiten beschouwing. Wat betreft mogelijke fecale verontreiniging ligt de nadruk op de recreatievaart. Om het risico voor de zwemmers te verlagen / laag te houden zijn zodoende de maatregelen nodig zoals opgenomen in tabel 6. tabel 6. De bij zwemwater uit te voeren maatregelen. nummer omschrijving initiatief 1 aanwijzen als zwemwater provincie 2 begrenzing van het zwemwater conform figuur 3 provincie 3 aanmerken als categorie C volgens Whvbz provincie 4 regels over zwemwater in APV gemeente 5 afspraak gemeente / GGD over meldingen gemeente 6 monitoring blauwalg en fecale verontreiniging op het controlepunt met de in figuur 3 aangegeven locatie waterschap 7 preventieve monitoring blauwalg waterschap 8 opstellen plan Inrichting zwemwater t.b.v. zwemwater 9 werken in het veld naar aanleiding van het onder 8 genoemde plan 10 bij een plan in het beïnvloedingsgebied rekening houden met gezondheid van zwemmers door het waterschap bij het plan te betrekken waterschap, gemeente alle overheden alle overheden

20 1. Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden); voor het laatst gewijzigd december Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; voor het laatst gewijzigd 9 december Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; laatst gewijzigd 10 december Werkboek Whvbz / Bhvbz re bereiken via > Water > Zwemwater. RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Provincie Fryslân Draaiboek zwemwater Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding Draaiboek Ziekten gerelateerd aan recreatie in en rond zwemwater. Provincie Fryslan, Wetterskip Fryslan (2009); Status, toestand, waterkwaliteitsdoelen en maatregelen KRW lichamen. Min V & W, DHV KRW en oppervlaktewater; bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water