ZWEMWATERPROFIEL ZWEMWATER DE KUILART

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER DE KUILART Actualisatie van 2010 april 2017

2 Voorblad: zwemwater

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Veldbezoek Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Mogelijke risicobronnen Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Kwalificatie Maatregelen Fecale verontreiniging Blauwalgen Potentiële maatregelen...24 Literatuur Bijlage 1: Foto s veldbezoek

4

5 Samenvatting De huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) heeft als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. Een verplichting voortkomend uit deze richtlijn is het opstellen van een. In een worden de locatiespecifieke eigenschappen, de historische waterkwaliteit en mogelijke bronnen in kaart gebracht. Na analyse van deze gegevens worden de benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. zwemwaterlocatie Dit heeft betrekking op de zwemwaterlocatie. Dit zwemwater ligt aan de zuidwestzijde van de Fluessen aan het Johan Frisokanaal, ten zuidoosten van Koudum in de gemeente Súdwest-Fryslân. Het zwemwater maakt deel uit van vakantiepark. bacteriologische zwemwaterkwaliteit Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling conform de Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC). Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. Vanaf 2012 wordt voor zwemwater de kwaliteitsindeling volgens deze richtlijn uitgevoerd. De beoordeling van zwemwater van de afgelopen jaren staat in tabel 1. Tabel 1. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) uitstekend goed goed 2013 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2014 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2015 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2016 ( ) uitstekend slecht slecht In dit komt naar voren dat de zwemwaterkwaliteit ten aanzien van fecale verontreiniging bij het zwemwater met name wordt beïnvloed door de (recreatie)vaart, gevolgd door bezoekers en in veel mindere (tot geen) mate door vogels en honden. Potentiële maatregelen ter verbetering van de bacteriologische waterkwaliteit zijn: - Bewustwording functie zwemwater naast (recreatie)vaart: De (recreatie)vaart kan een potentiële bron van verontreiniging zijn. Bij de waterrecreanten dient een bewustwording te ontstaan, dat juist zij kunnen bijdragen aan een betere waterkwaliteit. Deze bewustwording kan door middel van voorlichting worden gecreëerd. Er dienen goede en toegankelijke voorzieningen aanwezig te zijn, om vuilwatertanks te legen. Van belang is om ook hierover voorlichting te geven aan de eigenaren en gebruikers van boten. Om het gebruik van vuilwatertanks te stimuleren, wordt aanbevolen deze voorzieningen gratis te faciliteren. Daarnaast is het voor de waterrecreanten van belang dat er goede toiletvoorzieningen aanwezig zijn. - Toiletten: Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. De aanwezige toiletten worden

6 regelmatig schoongemaakt, maar zijn op enige afstand van het strandje. Het gebruik ervan dient gestimuleerd te worden. Van belang is dat deze voorzieningen gehandhaafd blijven en goed onderhouden worden. - Invloed watervogels verminderen: Het verminderen van de invloed van watervogels op de waterkwaliteit kan door deze te weren (weg te jagen), niet te voeren en vogelpoep van het strand en de steiger te verwijderen. Het verdient hierbij de aanbeveling om het strand, ligweide en de steiger regelmatig (liefst dagelijks) te controleren op vogelpoep en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen (ook in perioden met minder geschikt zwemweer). Bij schoonmaakwerkzaamheden van de steiger moet voorkomen worden dat het schoonmaakwater in het zwemwater terechtkomt. Het volledig weren van vogels is lastig. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie worden gevoerd en voedsel- en afvalresten moeten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide worden verwijderd. - Streng toezien verbod honden: Het is van belang dat er een scherp toezicht is op het verbod van honden en dat bij signalering hiervan de mensen er op worden aangesproken. Regelmatige controle op aanwezigheid van hondenpoep en het verwijderen hiervan wordt aanbevolen (ook in rustige perioden). blauwalgen Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit de voorgaande jaren is gebleken dat het risico op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater aanwezig is. Potentiële maatregelen om de kans op proliferatie van blauwalgen te verlagen zijn: - Vissen en voeren eenden buiten zwemwaterzone: Blauwalg ontstaat wanneer er te veel voedingsstoffen in het water zitten, zoals fosfaat en stikstof. Deze voedingsstoffen zitten bijvoorbeeld in afgevallen bladeren, maar komen ook in het water terecht door lokvoer voor vissen, brood en eenden- en hondenpoep. Vissen en hiermee het gebruik van lokvoer en het voeren van eenden binnen de gehele zwemwaterzone wordt afgeraden. Dit om een grote belasting met voedingsstoffen, welke een voedingsbron zijn voor blauwalgen, binnen de zwemzone te voorkomen. De oorzaken van het optreden van blauwalgoverlast zijn niet alleen gebonden aan de locatie zelf, maar ook aan de waterkwaliteit van het gehele watersysteem de Fluessen e.o. Dit watersysteem maakt deel uit van het nutriëntrijke boezemwatersysteem, waardoor maatregelen voor een afname van de eutrofiëring niet makkelijk realiseerbaar zijn. Problemen met blauwalgen zullen in de toekomst waarschijnlijk aanwezig blijven. overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten. Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiëne in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van bezoekers zouden de hygiëne van het strand en de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie kunnen verbeteren. Het is van belang om het publiek gedurende het zwemseizoen tijdig en adequaat voor te lichten in geval van een fecale verontreiniging, proliferatie van blauwalgen of andere omstandigheden die een risico kunnen zijn voor de gezondheid van de zwemmers. Dit dient in eerste instantie bij de zwemwaterlocatie zelf te gebeuren door bebording, maar ook via internet ( of bijvoorbeeld via huis-aan-huisbladen

7 1. Inleiding Dit rapport vormt het voor het zwemwater. Dit zwemwater ligt aan het Johan Frisokanaal aan de zuidwestzijde van de Fluessen, nabij de Galamadammen ten zuidoosten van het dorp Koudum, in de provincie Fryslân. Het voorliggende betreft een actualisatie van het uit aanleiding In 2006 is de huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) van kracht geworden. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmer in oppervlaktewateren. In de richtlijn zijn bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een en maatregelen moeten worden genomen om minimaal een aanvaarbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. figuur 1. De ligging van het zwemwater. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Deze risico s worden volgens de richtlijn gekarakteriseerd aan de hand van fecale bacteriën en blauwalgen. De bronnen hiervan worden in het geïnventariseerd en beoordeeld. Vervolgens worden mogelijke maatregelen geformuleerd, waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere aspecten, zoals parkeergelegenheid voor auto s, blijven dan ook buiten beschouwing. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht en in hoofdstuk 4 staan de bevindingen van de uitgevoerde veldbezoeken. In hoofdstuk 5 volgen de waterkwaliteitsmetingen die op deze plaats in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd, waarna in het volgende hoofdstuk de mogelijke risicobronnen voor verontreinigingen zijn geïnventariseerd. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 7, staan in hoofdstuk 8 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen

8 2. Werkwijze Voor het opstellen van het is het protocol Handreiking bij het opstellen van een (RIZA-Grontmij, juni 2005) als leidraad gebruikt. De handreiking bevat een routekaart, die het mogelijk maakt gestructureerd informatie te verzamelen en te verwerken. figuur 2. Routekaart voor het opstellen van een (bron: Handreiking). Het is opgesteld aan de hand van een gebiedsbeschrijving, een veldbezoek en beschikbare gegevens van de waterkwaliteit van de afgelopen jaren. Voor de analyse van de historische waterkwaliteit vormen de data van de laatste vijf jaar de basis. Op basis van de in de voorgaande stappen verzamelde gegevens, is een lijst opgesteld van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes. Er wordt een inschatting gemaakt in hoeverre een bepaalde bron of bronnen van invloed kunnen zijn op de fecale verontreiniging van het betreffende water. Bovenstaande aanpak resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, de omgeving en de mogelijke bronnen die de zwemwaterkwaliteit kunnen beïnvloeden. Als er geen problemen worden geconstateerd, bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden en/of de zwemwaterkwaliteit is van onvoldoende kwaliteit, dan biedt het een handvat voor mogelijk te nemen maatregelen

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging De zwemwaterlocatie ligt aan de zuidwestzijde van de Fluessen aan het Johan Frisokanaal, ten zuidoosten van het dorp Koudum in de gemeente Súdwest-Fryslân. figuur 3. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik Het zwemwater maakt deel uit van vakantiepark. Deze camping omvat een groot (25 ha) recreatieoord met faciliteiten zoals een jachthaven, subtropisch zwembad, restaurant, kampeerterrein. Het zwemwater ligt aan de rand van het complex, aan het Johan Frisokanaal. Hier concentreert zich veel (recreatie) vaarverkeer. Aan de overkant van het kanaal ligt een klein natuurgebied. inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 4. De zwemwaterlocatie heeft een strandje met aansluitend een speelweide. Het strandje is 50 meter lang en 30 meter breed. De ligweide heeft een oppervlak van 0,6 ha. Er zijn toiletten op enige afstand van het strandje. Deze zijn ook bedoeld voor de camping. Aan de kanaalzijde wordt het zwemwater begrensd door een steiger. Deze steiger wordt ook gebruikt als aanlegplaats door passerend vaarverkeer. Het water binnen de afbakening bereikt een grotere diepte dan 1,5 m. Het verloop van de waterdiepte binnen bij de zwemlocatie is afgebeeld in figuur

10 figuur 4. De inrichting van het zwemwater. figuur 5. De waterdiepte van het zwemwater

11 watersysteem Het zwemwater bevindt zich aan het Johan Frisokanaal aan zuidwestkant van de Fluessen en maakt deel uit van de Friese boezem. De waterstroming is aanzienlijk onder invloed van het Hooglandgemaal nabij Stavoren. De zwemlocatie ligt redelijk gunstig ten aanzien van de overheersende windrichting. In Nederland komt de wind vaak uit zuidwestelijke richting. 3.2 Gebruikers Het zwemwater wordt vooral gebruikt door de recreanten van het vakantiepark. De locatie wordt verder gebruikt als aanlegsteiger voor boten. Bij de dagtellingen van het aantal bezoekers in de jaren 2012 tot en met 2016, uitgevoerd door Provincie Fryslân/FUMO, waren zo n bezoekers aanwezig bij de zwemwaterlocatie (strand, water). De tellingen zijn uitgevoerd in de maanden juli/augustus, op licht bewolkte dagen met weinig wind en een temperatuur rond 25ºC. 3.3 Beheer officieel zwemwater is de afgelopen jaren steeds als officieel zwemwater aangewezen in het kader van de Whvbz. De aanwijzing gebeurt door Provincie Fryslân. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. beheer en onderhoud Het strand en de ligweide zijn in eigendom bij het vakantiepark en is tevens verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de locatie. toezichthouder Provincie Fryslân is in het kader van de Whvbz officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze locatie en de overige officiële zwemwaterlocaties in Fryslân. Een officiële locatie is gemarkeerd met een blauw informatiebord (zie figuur 6). Gedurende het badseizoen wordt regelmatig beoordeeld of de hygiënische omstandigheden voldoende zijn. Is dit niet het geval, dan kan een negatief zwemadvies of een zwemverbod worden afgekondigd of kan een zwemwater zelfs worden gesloten. Sinds 2014 is de taak als toezichthouder bij officiële zwemlocaties door Provincie Fryslân gemandateerd aan de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO). waterkwaliteitsbeheerder Wetterskip Fryslân is de waterkwaliteitsbeheerder van dit oppervlaktewater en verantwoordelijk voor de controle van de zwemwaterkwaliteit. Gedurende het badseizoen wordt de waterkwaliteit op een vast monsterpunt (zie figuur 4) tweewekelijks gecontroleerd. Bij aanwijzingen van fecale verontreiniging of blauwalgen wordt de waterkwaliteit (tijdelijk) vaker gemeten. GGD Fryslân De GGD gaat over volksgezondheid en infectieziekten. De GGD ontvangt meldingen via de gemeente, particulier of arts. De GGD verifieert om welke infectieziekte het gaat én of er een

12 oorzakelijk verband bestaat met contact met het oppervlaktewater. De GGD kan de Provincie adviseren tot het instellen van een zwemverbod op een officiële zwemwaterlocatie. informatie Het publiek wordt over het zwemwater voorgelicht via Deze website bevat alle informatie over de officiële zwemlocaties die van belang is voor onder meer de bezoekers. informatiebord Bij de zwemwaterlocatie staat een bord met informatie over de gezondheidsaspecten van het zwemmen op de betreffende locatie (zie figuur 6). Deze informatie bestaat uit de laatste beoordeling van dit zwemwater conform de EG-richtlijn: uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. Daarnaast staan op het bord regels waaraan het publiek zich dient te houden, zodat de kans op ziekteverschijnselen verkleint. Het bord is in beheer bij Provincie Fryslân. figuur 6. Informatiebord van het zwemwater. tabel 2. Op het bord aangegeven regels gooi afval in de prullenbakken verboden vuur te maken verboden voor honden en paarden verboden voor bromfietsen, snorfietsen toiletten en douches aanwezig geen toezicht zwemmen op eigen risico diepte bij drijflijn

13 4. Veldbezoek algemeen Het veldbezoek is bedoeld om een indruk te krijgen van de algemene kwaliteit van de zwemlocatie. De bevindingen tijdens het veldbezoek worden verwerkt in het en betrokken bij de analyse van de historische data en mogelijke risicobronnen. Bij voorkeur wordt de zwemlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden, omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Overigens leveren bezoeken op rustige dagen ook veel informatie op. Dan wordt een beeld verkregen van andere mogelijke bronnen van verontreiniging, zoals watervogels en huisdieren. veldbezoek Voor onderhavig zijn de veldgegevens ontleend uit de door de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO) uitgevoerde locatiebezoeken bij zwemwater De Kuilart. Deze bezoeken zijn uitgevoerd in het kader van de inspectie van de Hygiëne en Veiligheid Zwemplaatsen in oppervlaktewater (Whvbz). In het kader van bovengenoemde inspectie is de locatie in 2016 tweemaal bezocht door de FUMO, te weten op 16 juni en op 10 augustus. Bij beide locatiebezoeken ziet het strand er verzorgd uit. Er zijn op het strand geen sporen van honden aangetroffen. Bij beide veldbezoeken zijn geen uitwerpselen van vogels (of andere dieren) op het strand aangetroffen. De locatie is recentelijk (vóór start zwemseizoen 2016) opgeknapt. Er zijn nieuwe aanlegsteigers langs de zwemlocatie aangelegd. Deze steigers zijn vanaf de waterlijn tot circa 50 cm richting de bodem afgesloten (ter voorkoming van instromen drijfvuil richting zwemzone). De zwemplek is tegelijk met het vervangen van de steigers gebaggerd. Dit in verband met klachten dat er op de locatie veel slib/sediment aanwezig was. Echter bij de beide controles in 2016 is door de FUMO geconstateerd dat er, ondanks het baggeren, op sommige plaatsen nog steeds erg veel slib/sediment aanwezig is (>25 cm). De toiletten liggen op ruime afstand van de zwemlocatie. De op de zwemlocatie aanwezige douchepaal blijkt afgesloten. overige veldwaarnemingen Bij eerdere veldbezoeken door de FUMO (2014) is geconstateerd dat er vanaf de camping gevist wordt binnen de zwemwaterzone. Er zijn een paar vogels aanwezig. In het water drijft brood. Het vermoeden bestaat dat de paar aanwezige eenden zijn gevoerd. Daarnaast worden er plaatselijk op het oppervlaktewater binnen de zwemwaterzone brandstofresten (oliekring) aangetroffen. Bij een later veldbezoek in 2014 zijn resten van blauwalgen aangetroffen op het strand. Deze zijn als een groene rand op de overgang van het water naar het strand zichtbaar. De foto s van het veldbezoek in 2016 zijn, evenals foto s van eerder geconstateerde bijzonderheden, opgenomen in bijlage

14 5. Historie 5.1 Algemeen gezondheidsklachten De afgelopen jaren zijn bij de GGD over dit zwemwater nooit signalen van ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is onbekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. Er zijn ook geen gezondheidsklachten bekend op grond van andere bronnen. zwemverboden e.d. De afgelopen jaren was de hygiënische kwaliteit van dit zwemwater enkele keren onvoldoende, zie tabel 3. tabel 3. Aantal keer dat de zwemwaterkwaliteit als onvoldoende is aangemerkt. waarschuwing Fecaal negatief zwemadvies zwem verbod waarschuwing Blauwalgen negatief zwemadvies zwem verbod fecaal Geen waarschuwingen, negatief zwemadvies of zwemverbod uitgevaardigd. blauwalgen Waarschuwing: - van 11 juli 2012 t/m 18 juli 2012; - van 25 juli 2012 t/m 22 augustus 2012; - van 24 juli 2013 t/m 26 juli 2013 (n.a.v. melding); - van 30 juli 2014 t/m 6 augustus 2014; - van 9 september 2015 t/m einde zwemseizoen 2015; - van 3 augustus 2016 t/m 10 augustus 2016; - van 17 augustus 2016 t/m 26 september overig Er zijn geen problemen geregistreerd met: - zwemmersjeuk; - botulisme; - ziekte van Weil; - zwerfvuil; - overige zogenaamde zwemmersziekten

15 5.2 Fecale verontreiniging Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn geeft geen normen voor het toetsen van de actuele waterkwaliteit per afzonderlijk monster. De normen voor de actuele waterkwaliteit zijn vastgesteld in de Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn van de Stuurgroep Water (2013). De daarin opgenomen signaalwaarden voor aanvullend onderzoek zijn: - Escherichia coli: 1800 kve/100 ml - Intestinale enterokokken: 400 kve/100 ml De bovengenoemde norm voor Escherichia coli wordt vanaf 2013 gehandhaafd. In de periode werd gestuurd op een norm voor Escherichia coli van 2000 kve/100 ml. voorgekomen verontreiniging In principe wordt 11 maal per jaar gemeten of er sprake is van fecale verontreiniging. Bij een overschrijding van één of beide signaalwaarden van de fecale parameters, wordt een aanvullende bemonstering uitgevoerd. Tot 2013 werd de aanvullende bemonstering een week na de reguliere bemonstering uitgevoerd. Vanaf 2013 dient zo snel als mogelijk, maar in ieder geval binnen één werkdag na bekendwording van de resultaten, een aanvullende bemonstering te worden uitgevoerd. Daarnaast werd tot 2013 bij elke overschrijding een waarschuwing afgegeven. Vanaf 2013 worden eerst de resultaten van de aanvullende bemonstering afgewacht, waarna mogelijk een negatief zwemadvies volgt (bij overschrijding signaalwaarde). Uit de meetgegevens over de periode blijkt dat er meerdere malen sprake is geweest van verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken. In de periode hebben de aangetroffen verhoogde waarden driemaal geleid tot een overschrijding van de norm voor de actuele waterkwaliteit voor één van de beide parameters. In tabel 4 is een overzicht opgenomen van de aangetroffen verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken in de periode De in de tabel gemarkeerde waarden geven een overschrijding van de vastgestelde normen voor de actuele waterkwaliteit aan. tabel 4. Fecale verontreiniging in zwemwater datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) < De aanvullende bemonsteringen na de aangetroffen normoverschrijding van de fecale verontreiniging lieten geen overschrijding van de norm meer zien

16 Naar aanleiding van de locatiebezoeken bij de bemonstering is bij één monster een opmerking gemaakt in verband met een verhoogde alertheid op verontreinigingen: - 15 juni 2015: Eenden aanwezig in en rondom het water. weersinvloed Om te bepalen of het weer invloed heeft op de bacteriologische kwaliteit van het water, zijn de microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van het KNMIstation Leeuwarden. Deze analyse is door de Grontmij uitgevoerd voor de periode 2008 tot en met 2012 (Bronanalyse van zwemwaterlocatie, november 2013). Verhoogde waarden van Escherichia coli en Intestinale enterokokken worden meestal gemeten na hevige regenbuien en soms na hoge temperaturen in combinatie met lange zonneschijnduur. Dit is niet het geval bij krachtige aanlandige wind. Een eenduidig beeld is niet te bepalen. De genoemde weersomstandigheden komen ook voor wanneer er geen verhoogde waarden van Escherichia coli en Intestinale enterokokken worden gemeten. Er wordt geen eenduidige relatie tussen de bacteriologische waterkwaliteit en de weersomstandigheden gevonden. conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij het zwemwater verhoogd, waarbij er geen eenduidige relatie met de weersomstandigheden is. 5.3 Blauwalg Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn stelt geen beoordelingskader ten aanzien van de parameter blauwalgen. De afgelopen jaren zijn er verschillende protocollen voor blauwalgen gehanteerd om de actuele zwemwaterkwaliteit per afzonderlijk monster te bepalen. In 2011 is door het Nationaal Wateroverleg (NWO) een nieuw Blauwalgenprotocol vastgesteld. In 2012 is dit protocol geactualiseerd, waarbij voor het bepalen van de blauwalgendichtheid wordt uitgegaan van de concentratie cyanochlorofyl (vast te stellen met een fluoroprobe) en het biovolume. Daarnaast wordt een visuele controle op drijflagen (categorie I, II of III) uitgevoerd. Het Blauwalgenprotocol 2012 geeft een handvat hoe om te gaan met blauwalgen op de locatie. In tabel 5 zijn de risiconiveaus met de bijbehorende concentraties cyanochlorofyl, de drijflaagcategorie en het biovolume met het daarbij behorende advies weergegeven

17 tabel 5. Risiconiveaus blauwalgen (protocol 2012). risiconiveau cyanochlorofyl toxisch (µg/l) drijflaag * biovolume (mm 3 /l) Advies - < 12,5 cat. I < 2,5-1. gering gezondheidsrisico 12,5 75 cat. II 2,5 15 waarschuwing 2. gezondheidsrisico > 75 cat. III > 15 negatief zwemadvies * Toelichting drijflaag categorie: Cat. I: Er zijn (gif)groene bolletjes of draadjes (cellen van blauwalgen) op het oppervlak. In deze situatie is er eigenlijk geen drijflaag aanwezig, er zijn wel drijvende (clusters van) cellen. Cat. II: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De waterfase is nog regelmatig zichtbaar. Cat. III: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De heldere waterfase is zelden of nooit zichtbaar. De laag heeft enige massa en consistentie en zal niet snel weer mengen in het water. onderzoek blauwalgen Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. In 2009 en 2010 zijn er bij aanwezigheid van een drijflaag cellen geteld. Vanaf 2011 wordt bij iedere reguliere controlemeting de concentratie aan cyanochlorofyl bepaald middels een fluoroprobe. Bij metingen hoger dan 12,5 µg/l cyanochlorofyl wordt er een quickscan uitgevoerd naar het percentage giftige blauwalgen. Hieruit volgt de concentratie aan cyanochlorofyl toxisch. Indien nodig worden op basis van het cyanochlorofyl toxisch een passende controle en maatregelen uitgevoerd, om zwemmers te beschermen. cyanochlorofyl metingen In tabel 6 zijn de gehalten aan cyanochlorofyl opgenomen, waarbij het aangetroffen gehalte aan cyanochlorofyl toxisch hoger is dan 12,5 µg/l. Tevens is de eerste meting (< 12,5 µg/l) na een verhoogde meting aan cyanochlorofyl toxisch in de tabel opgenomen. De in de tabel gemarkeerde waarden geven een overschrijding van de vastgestelde normen aan (> 12,5 µg/l)

18 tabel 6. Cyanochlorofyl verontreiniging in zwemwater datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) , , < , , < < ,7 < 7 drijflagen In de jaren 2012 tot en met 2015 zijn er bij het zwemwater geen blauwalgen aangetroffen in de vorm van een drijflaag of als zichtbaar aanwezige algen in de hele waterkolom (waterlaag). In het laatste geval is er een proliferatie van algen aanwezig, welke zich (nog) niet heeft geuit in het vormen van een drijflaag. In 2016 is éénmaal een drijflaag van blauwalgen aangetroffen. 15 augustus 2016, drijflaag van algen aanwezig (categorie I). conclusie Na analyse van gegevens over het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren, wordt geconcludeerd dat er een risico bestaat op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater De Kuilart. Deze beoordeling is gebaseerd op: - Geregistreerde waarnemingen van blauwalgen in de periode ; - Waargenomen drijflagen van blauwalgen; - Vanaf 2012 zijn regelmatig concentraties cyanochlorofyl gemeten van boven de 12,5 µg/l; - Uit quickscans bleek dat het percentage tot 100% toxische blauwalgen kon oplopen; - In de jaren zijn een aantal (langdurige) perioden met waarschuwingen afgegeven door de Provincie als gevolg van toxische blauwalgen in de waterkolom

19 6. Mogelijke risicobronnen 6.1 Bronnen van fecale verontreiniging bronanalyse onderzoek Voor het zwemwater heeft Grontmij, in opdracht van Wetterskip Fryslân, in de periode 2012/2013 een onderzoek uitgevoerd naar bronnen van fecale verontreinigingen. In dit onderzoek zijn alle mogelijk van invloed zijnde bronnen van fecale verontreiniging en routes naar de zwemlocatie geïnventariseerd. De volgende bronnen zijn hierbij als potentiële bron voor fecale verontreiniging naar voren gekomen: recreatievaart, bezoekers, vogels en honden. - recreatie- en/of beroepsvaart: De recreatie- en beroepsvaart in de buurt van de zwemwaterlocatie is aanzienlijk. De zwemwaterlocatie wordt aan beide zijden direct begrensd door jachthavens en aanlegplaatsen. De jachthaven is gelegen langs de doorvaart en beslaat meerdere steigers. Daarnaast ligt de zwemwaterlocatie langs de rand van een doorvaart vanuit de Friese meren naar Stavoren. Hierdoor komt er (veel) recreatie en beroepsvaart langs de zwemwaterlocatie. Ondanks dat het lozen van vuilwater door recreatie- en beroepsvaart verboden is, bestaat de kans dat vuilwater al of niet opzettelijk in het oppervlaktewater wordt geloosd. - bezoekers: De bezoekers zelf kunnen een bron van verontreiniging zijn. Op mooie zomerse dagen loopt het bezoekersaantal flink op. De recreatiedruk voor deze zwemlocatie is dan hoog. Tevens ontstaat door de activiteiten van zwemmers omwoeling van de bodem en deze opwerveling kan uitwisseling van stoffen tussen de sediment- en waterfase bewerkstelligen. - watervogels: Er zijn regelmatig enkele eenden in en om de zwemwaterlocatie aanwezig, echter dit zijn geen grote aantallen. Op het strand en de steigers wordt wel vogelpoep aangetroffen. Ganzen zijn eveneens in de buurt aanwezig, maar deze zitten vooral op het land bij de boeren. - honden: Honden zijn verboden op het strand. Gebleken is dat er toch af en toe mensen met honden op het strand komen. Verder is uit ervaring gebleken dat ongeveer één op de drie booteigenaren in de haven een hond heeft. DNA-onderzoek Om een beter beeld te krijgen van de bron van de verhoogde fecale belasting, is tijdens het zwemseizoen 2015 DNA-onderzoek uitgevoerd. Dit onderzoek is uitgevoerd door KWR, Watercycle Research Institute te Nieuwegein, in opdracht van Wetterskip Fryslân. Met DNA-technieken kan onderscheid worden gemaakt tussen bronnen als de mens (humaan), herkauwers, vogels, koe, varken en hond. Het is niet mogelijk om onderscheid te maken binnen de humane bronnen (overstorten, rwzi, recreatievaart, bezoekers, etc.). Het monsternameprogramma van het DNA-onderzoek sloot aan bij de reguliere monsterneming voor de zwemwaterkwaliteit. Zodoende kan een goede vergelijking gemaakt worden met de indicatororganismen Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken en de DNA resultaten. Uit de resultaten van het DNA-onderzoek is gebleken dat er een duidelijke match te zien is tussen de piekconcentraties van de indicatororganismen en de piekconcentraties van de DNA merkers

20 De in 2015 aangetroffen hoge concentraties aan Escherichia coli blijken samen te vallen met hoge DNA-concentraties die duiden op de aanwezigheid van een fecale bron van humane herkomst. Naast de aangetroffen match in de piekconcentraties is over het algemeen gebleken dat de concentraties van humaan-dna bij zwemwater, in vergelijking met concentraties zoals die elders op zwemwaterlocaties in Nederland worden aangetroffen, hoog zijn. Op basis van het DNA-onderzoek lijken humane bronnen de meest voor de hand liggende bron te zijn welke verantwoordelijk is voor de beperkte zwemwaterkwaliteit bij de zwemwaterlocatie. Op basis van de DNA resultaten is de invloed van vogels, honden en vee niet aangetoond. Concluderend kan worden gesteld dat de zwemwaterkwaliteit ten aanzien van fecale verontreiniging bij het zwemwater met name wordt beïnvloed door de recreatie- en/of beroepsvaart, gevolgd door bezoekers en in veel mindere (tot geen) mate door vogels en honden. 6.2 Risicofactoren voor blauwalg hydromorfologie Het zwemwater ligt aan het Johan Frisokanaal aan de zuidwestzijde van de Fluessen en maakt deel uit van de Friese boezem. Het Johan Frisokanaal loopt richting de zuidwestzijde door de Morra richting Stavoren. De waterkwaliteit wordt sterk beïnvloed door de voedselrijkdom van het boezemwater. De waterstroming is aanzienlijk onder invloed van het Hoogland gemaal bij Stavoren. De zwemwaterzone van wordt langs de kanaalzijde begrensd door een steiger. Onder de steiger zijn openingen, waardoor uitwisseling van het water in de zwemwaterzone met het open water mogelijk is. De zwemlocatie ligt aan de zuidwestzijde van de Fluessen en ligt daarmee gunstig ten aanzien van de overheersende windrichting. ecologie De biodiversiteit (verscheidenheid aan levensvormen) is een indicator voor de gezondheid van een ecosysteem. Naarmate de biodiversiteit groter wordt, is het risico op een algenbloei kleiner. De oevers van de Fluessen e.o. hebben een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig. Het ontbreken van begroeide oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten. De Fluessen e.o. ligt in de lengte van de dominerende windrichting, waardoor de strijklengte groot is. Hierdoor ontstaat opwerveling van bodemmateriaal, waardoor het doorzicht matig is. De Fluessen e.o. scoort op basis van de landelijke KRW maatlat voor macrofauna, fytoplankton en waterplanten matig of ontoereikend. De visstand in de Fluessen e.o. wordt op basis van gewicht gedomineerd door brasem, gevolgd door pos en snoekbaars. In aantallen wordt de visstand gedomineerd door pos, baars, spiering en brasem. Op de landelijke maatlat wordt de visstand in de Fluessen beoordeeld als slecht en op de Friese afgeleide maatlat als matig. In tabel 7 staan de factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij zwemwater De Kuilart met het bijhorende risico samengevat

21 tabel 7. Risico op blauwalg bij op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie Ecologische waterkwaliteit De Fluessen e.o. staat in open verbinding met de Friese boezem. Er is geen sprake van isolatie. De doorstroming ter plaatse van het zwemwater gering De huidige toestand is matig tot ontoereikend matig matig Nutriëntenrijkdom Maakt deel uit van de nutriëntrijke Friese boezem matig Troebeling en slibophoping Diepte en Watertemperatuur Ligging ten opzichte van wind Doorzicht is matig. Er is iets slibophoping De waterdiepte bij de zwemlocatie is redelijk tot goed. Hierdoor is de kans op eerdere opwarming van water binnen zwemwaterzone gering Het zwemwater ligt gunstig t.o.v. de heersende windrichting risico op blauwalg Op grond van bovenstaande factoren kan geconcludeerd worden dat er bij het zwemwater De Kuilart een risico aanwezig is voor de ontwikkeling van blauwalg. Het zijn vooral de matig scorende factoren die de ontwikkeling van blauwalg kunnen versterken. 6.3 Andere bronnen van verontreiniging Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten. klein klein klein

22 7. Kwalificatie kwaliteitsklassen Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling. Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De indeling en de normen die hierbij horen, zijn weergegeven in tabel 8. tabel 8. Normen kwaliteitsklassen voor binnenwateren. Parameter Uitstekende Kwaliteit Goede Kwaliteit Aanvaardbare Kwaliteit Intestinale enterokokken (kve/100 ml) 200 * 400 * 330 ** Escherichia coli (kve/100 ml) 500 * 1000 * 900 ** * Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel ** Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel Tot 2009 is de fecale verontreiniging gemonitord aan de hand van de parameters Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Met de invoering van de EGrichtlijn (2006/7/EC), zijn deze parameters vanaf 2009 vervangen door Intestinale enterokokken en Escherichia coli. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. De huidige parameters zijn vanaf 2009 gemeten, waardoor pas vanaf 2012 de eerste kwaliteitsindeling volgens de huidige EUzwemwaterrichtlijn kon plaatsvinden. De beoordeling van zwemwater van de afgelopen jaren staat in tabel 9. Tabel 9. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) uitstekend goed goed 2013 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2014 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2015 ( ) uitstekend aanvaardbaar aanvaardbaar 2016 ( ) uitstekend slecht slecht De metingen van de parameters Intestinale enterokokken (I.E.) en Escherichia coli (E.coli) over de periode 2013 t/m 2016 laten de volgende percentielwaarden zien: I.E.: P90 = 82 kve/100 ml; P95 = 113 kve/100 ml score: uitstekend. E.coli: P90 = 1104 kve/100 ml; P95 = 1998 kve/100 ml score: slecht. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. De kans op proliferatie van blauwalgen bij is aanwezig. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie slecht. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn uitsluitend wordt bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit

23 8. Maatregelen Het is belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiënische maatregelen in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van de bezoekers van het strand als ook de gebruikers van de omliggende steigers, zouden zowel de hygiëne van het strand als de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie kunnen verbeteren. In de onderstaande paragrafen worden verschillende maatregelen genoemd die getroffen kunnen worden om de waterkwaliteit van de zwemwaterlocatie mogelijk te verbeteren. 8.1 Fecale verontreiniging bewustwording functie zwemwater naast (recreatie)vaart Rondom de zwemwaterlocatie vindt veel (recreatie)vaart plaats. Het zwemwater ligt tegen het Johan Frisokanaal aan. Hier concentreert zich veel (recreatie)vaart. Ten noordoosten van het zwemwater bevindt zich een jachthaven. Het zwemwater wordt aan de kanaalzijde begrensd door een steiger. Deze steiger wordt gebruikt als aanlegplaats door passerend vaarverkeer. De (recreatie)vaart kan een potentiële bron van verontreiniging zijn, aangezien De Kuilart in verbinding staat met het Johan Frisokanaal. Volledige afsluiting van het zwemwater van het Johan Frisokanaal is niet gunstig i.v.m. de doorstroming/verversing van het water binnen de zwemzone. Bij de waterrecreanten dient een bewustwording te ontstaan, dat juist zij kunnen bijdragen aan een betere waterkwaliteit. Deze bewustwording kan door middel van voorlichting worden gecreëerd. Er dienen goede en toegankelijke voorzieningen aanwezig te zijn, om vuilwatertanks te legen. Van belang is om ook hierover voorlichting te geven aan de booteigenaren. Om het gebruik van vuilwatertanks te stimuleren, wordt aanbevolen deze voorzieningen gratis te faciliteren. Daarnaast is het voor de booteigenaren van belang dat er bij de zwemwaterzone ook voor hun goede toiletvoorzieningen aanwezig zijn. toiletten Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. De aanwezige toiletten worden regelmatig schoongemaakt, maar zijn op enige afstand van strandje. Het gebruik ervan dient gestimuleerd te worden. Van belang is dat deze voorzieningen gehandhaafd blijven en goed onderhouden worden. Mochten deze voorzieningen ontbreken dan zijn bezoekers geneigd hun behoefte nabij of in het water te doen en resten af te spoelen in het water. Dit leidt bij hoge bezoekersaantallen tot bacteriologische verontreiniging. Het belang van goede, schone en toegankelijke toiletvoorzieningen is daarom belangrijk. invloed watervogels verminderen Aanbevolen wordt om de invloed van watervogels verminderen door deze te weren (weg te jagen), niet te voeren en vogelpoep van het strand en de steiger te verwijderen. Aangeraden wordt om het strand, ligweide en de steiger regelmatig (liefst dagelijks in de ochtend) op vogelpoep te controleren en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen. Bij het schoonmaken van de steiger moet netjes worden gewerkt, om te voorkomen dat het schoonmaakwater in het zwemwater terechtkomt. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) regelmatig te blijven controleren op de aanwezigheid van vogelpoep en het verwijderen daarvan

24 Het volledig weren van vogels is echter lastig. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie gevoerd worden. Voedsel- en afvalresten moeten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide worden verwijderd. streng toezien verbod honden Hoewel honden niet op het strand en in de zwemwaterzone zijn toegestaan, blijken er wel mensen met honden te komen. Het is van belang dat hierop een verscherpt toezicht is en bij signalering hiervan de mensen er op worden aangesproken. 8.2 Blauwalgen De oorzaken van het optreden van blauwalgoverlast zijn niet alleen gebonden aan de locatie zelf, maar ook aan de waterkwaliteit van het gehele watersysteem de Fluessen e.o. Dit watersysteem maakt deel uit van de Friese boezem. Het risico op blauwalg zou verminderd kunnen worden door een afname van de eutrofiëring. Echter maatregelen hiervoor zijn voor deze locatie niet makkelijk realiseerbaar, aangezien de Fluessen deel uitmaakt van het nutriëntrijke boezemwatersysteem. Problemen met blauwalgen zullen in de toekomst waarschijnlijk aanwezig blijven. vissen en voeren eenden buiten zwemwaterzone De zwemwaterzone staat in verbinding met het Johan Frisokanaal. De verbinding is door de aanwezige steiger niet geheel volledig. Er is nog sprake van enige isolatie. Hierdoor bestaat de kans dat binnen de zwemwaterzone enige ophoping van voedingsstoffen kan ontstaan. Blauwalg ontstaat wanneer er te veel voedingsstoffen in het water zitten, zoals fosfaat en stikstof. Deze voedingsstoffen zitten bijvoorbeeld in afgevallen bladeren, maar komen ook in het water terecht door lokvoer voor vissen, brood en eenden- en hondenpoep. Vissen en hiermee het gebruik van lokvoer en het voeren van eenden binnen de gehele zwemwaterzone wordt afgeraden. Dit om een grote belasting met voedingsstoffen, welke een voedingsbron zijn voor blauwalgen, binnen de zwemzone te voorkomen. 8.3 Potentiële maatregelen In tabel 10 is een resumerend overzicht van bovengenoemde maatregelen opgenomen, welke mogelijk genomen zouden kunnen worden ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit

25 tabel 10. Mogelijk te nemen maatregelen bij zwemwater. betreft omschrijving initiatief 1. algemeen fecaal fecaal fecaal fecaal het duidelijk informeren van bezoekers over voorzieningen en mogelijke problemen met de zwemwaterkwaliteit door het actueel houden van het informatiebord bij de strandopgang Bewustwording vergroten invloed (recreatie)vaart op beïnvloeding waterkwaliteit goede en toegankelijke voorzieningen aanbieden voor legen vuilwatertanks en het gebruik hiervan gratis te faciliteren voldoende, goede, schone en toegankelijke toiletten zijn belangrijk (deze moeten ook toegankelijk zijn voor booteigenaren) watervogels weren (wegjagen, niet voeren, strand en ligweide vrij houden van afval- en voedselresten) provincie provincie/ gemeente/ waterschap/ beheerder/ recreatieschap beheerder/ gemeente/ provincie/ waterschap/ recreatieschap beheerder beheerder fecaal strand e.o. op (vogel)feces controleren en verwijderen beheerder fecaal strengere controle op verbod honden beheerder blauwalg vissen en voeren van eenden buiten de zwemwaterzone beheerder blauwalg het uitvoeren van een passende controle of monitoring bij proliferatie van blauwalgen gedurende het zwemseizoen waterschap

26 Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden). Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Werkboek Whvbz / Bhvbz via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) mei Blauwalgprotocol Landelijke Stuurgroep water,16 maart Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn. Provincie Fryslân/FUMO. Jaarlijkse Rapportage Wet Hygiëne en Veiligheid 20xx voor de jaren 2012 tot en met RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Zwemwaterprofiel van het zwemwater De Kuilaart, Wetterskip Fryslân, november Bronanalyse van zwemwaterlocatie, Identificatie en kwantificering van bronnen van fecale verontreinigingen, Grontmij Nederland B.V., 25 november KRW Beslisnota onderdeel Wetterskip Fryslân. Implementatie Kaderrichtlijn Water in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, planperiode , Wetterskip Fryslân, 1 april Visstandopname Friese wateren A&W-rapport 1886, Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv, 28 maart Bronopsporing fecale verontreiniging op zwemwaterlocaties Burgumer Mar en, met behulp van DNA technieken, Rapportnummer KWR , KWR Watercycle Research Institute, december

27 Bijlage 1: Foto s veldbezoek Veldbezoek 16 juni 2016: informatiebord. overzicht zwemwaterzone.

28 Veldbezoek 16 juni 2016 (vervolg): nieuwe steiger. douchepaal bij zwemwaterlocatie (buiten gebruik).

29 Foto s bijzonderheden veldbezoek 2014: brandstofresten (oliekring). eenden in zwemwaterzone, broodresten op strand.

30 Bijzonderheden veldbezoek 2014 (vervolg): vissen binnen zwemwaterzone. Foto s bijzonderheden tijdens later veldbezoek in 2014: aangespoelde rand van blauwalgen langs strand.