ZWEMWATERPROFIEL. van het ZWEMWATER LANGWARDER WIELEN

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER LANGWARDER WIELEN november 2010

2 voorblad: zwemwater

3 Inhoud 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Kwalificatie Maatregelen...19 Literatuur

4

5 1. Inleiding Dit rapport vormt het van het zwemwater. Zoals de naam al zegt, ligt dit zwemwater aan het meer de. aanleiding De Zwemwaterrichtlijn van de Europese gemeenschap beoogt het risico op gezondheidsschade van zwemmers zoveel mogelijk te verminderen. In 2006 is deze richtlijn vernieuwd. De richtlijn schrijft voor dat uiterlijk maart 2011 voor elk zwemwater het moet zijn opgesteld. Aan het einde van het badseizoen van 2015 moeten alle zwemwateren ten minste aanvaardbaar zijn. Bovendien moeten maatregelen genomen worden om het aantal als uitstekend of goed ingedeelde zwemwateren te doen toenemen. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). figuur 1. De ligging van het zwemwater. doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Daartoe worden bronnen van verontreiniging achterhaald en beoordeeld. Vervolgens worden maatregelen geformuleerd waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht. Daarna volgen in hoofdstuk 4 de verontreinigingen die hier in de afgelopen jaren zijn voorgekomen. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 5, staan in hoofdstuk 6 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen. procedure Het wordt opgesteld onder verantwoordelijkheid van het waterschap. Tijdens de conceptfase van dit rapport is contact geweest met de onder andere bij het beheer van dit zwemwater betrokken partijen. Dit zijn de provincie, de gemeente Skarsterlân en de Gemeenschappelijke Gezondheids Dienst (GGD). reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere inrichtingsaspecten, zoals die voor het parkeren van auto s, blijven dan ook buiten beschouwing

6

7 2. Werkwijze risico s Risico op gezondheidsschade voor zwemmers is via twee sporen in beeld gebracht: alle mogelijke huidige oorzaken van gezondheidsschade zijn geïnventariseerd; nagegaan is wat op deze plaats in het verleden gebeurd is op het gebied van de volksgezondheid. Bij beide sporen is steeds gebruik gemaakt van al bestaande informatie. Deels is deze afkomstig van de andere betrokkenen. De enige informatie die wel in het kader van dit is gegenereerd, is die over de inrichting en de waterdiepte van het zwemwater. spoor één: mogelijke huidige oorzaken De situatie in het veld en de activiteiten van de verschillende partijen, overheden op deze plaats zijn tegen het licht gehouden vanuit de gezondheids-optiek. Verder is het beïnvloedingsgebied bepaald. Mogelijke bronnen daarin zijn achterhaald via de Registratie Vergunningverlening en Handhaving. Voor fecale verontreiniging zijn hiervan alleen de bronnen nooduitlaten, overstorten, huishoudelijk afvalwater en open teelt en veehouderij relevant. In hoeverre de huidige situatie oorzaak kan zijn voor verontreiniging met blauwalg wordt bepaald door de ecologische omstandigheden. Het zwemwater is daarom vanuit ecologisch gezichtspunt gekarakteriseerd. Ook daarbij is de omgeving van invloed. spoor twee: gebeurtenissen Indien zwemmers bij dit zwemwater in het verleden ziek zijn geworden of er verontreinigingen zijn voorgekomen, dan is dat een indicatie dat dat in de toekomst evengoed kan gebeuren. Dit soort gebeurtenissen zijn daarom geïnventariseerd. fecale parameters veranderd Fecale verontreiniging werd tot voor kort gemonitord aan de hand van Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Vanaf 2008 zijn deze parameters conform de nieuwe richtlijn, vervangen door Intestinale Enterococcen en Escherichia coli. In het kader van deze verandering zijn de nieuwe parameters ook al eens eerder gemeten en zijn de oude parameters nog wat langer gemeten. parameters blauwalg veranderd Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. Vanaf 2009 wordt er niet meer naar microcystines gemeten, maar worden er cellen geteld. kwalificatie Omdat de EG-richtlijn dit voorschrijft, is het zwemwater gekwalificeerd uit oogpunt van gezondheidsrisico s voor zwemmers. Dit is gebeurd via drie invalshoeken: Het zwemwater is gekwalificeerd volgens de in de EG-richtlijn voorgeschreven systematiek. Deze systematiek maakt gebruik van de fecale parameters Escherichia coli en Intestinale enterococcen over een meetperiode van vier jaren. Van deze parameters is echter pas een meetperiode van twee jaar beschikbaar zodat de systematiek nog niet volledig toegepast kon worden. Omdat kwalificatie aan de hand van de huidige parameters nog niet helemaal mogelijk was, is ook een kwalificatie opgesteld aan de hand van de eerder gebruikte parameters Thermotolerante coli en Totaal coli. Deze zijn zoveel mogelijk verwerkt conform de intentie van de EG-richtlijn, over een periode van acht jaar

8 Terwijl de systematiek van de richtlijn alleen gebaseerd is op fecale verontreiniging, is hier ook blauwalg in de kwalificatie meegenomen. maatregelen Uit de eerste hoofdstukken blijkt of er grotere risico s kunnen voorkomen en wat de oorzaak hiervan kan zijn. Die maatregelen zijn gezocht die naar verwachting het meest effectief en efficiënt zijn om deze risico s te verkleinen. Bij de verschillende activiteiten rond de opstelling van dit rapport konden allerlei zaken naar voren komen die niet meteen een erg groot risico vormen en die tot een slechte beoordeling hebben geleid, maar die toch wel nadelig kunnen zijn voor de gezondheid van zwemmers. Denk bijvoorbeeld aan een toiletgebouw waarvan het onderhoud niet is geregeld. Ook deze zaken zijn bij de maatregelen meegenomen. Ze zijn natuurlijk helemaal aantrekkelijk als een risico behoorlijk verminderd kan worden via een kleine inspanning

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging Het zwemwater ligt aan de, in het plaatsje Langweer. Het zwemwater is gelijk met de passantenhaven aangelegd. figuur 2. Ligging van zwemwater. naastliggend grondgebruik Het zwemwater maakt deel uit van recreatiepark Leyenspolder. Dit recreatiepark heeft ondermeer een camping, haven en speelterrein. Op ongeveer een kilometer ten oosten van het zwemwater ligt een andere officiële zwemwaterlocatie Woudfennen inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 3 en figuur 4. De zwemlocatie bestaat uit een strand met rondom een recreatieweide. Het strand is 80 meter lang en 20 meter breed. De recreatieweide is ongeveer 120 meter lang en 15 meter breed. Op het strand staan speeltoestellen

10 figuur 3. De inrichting van het zwemwater. figuur 4. De waterdiepte van het zwemwater Het zwemwater wordt begrensd door een drijflijn en een doorlaatbare, houten damwand. De waterdiepte binnen de drijflijn is maximaal 1,0 meter. Het water binnen de damwand is maximaal 1,25 meter diep. Op het terrein staat een gebouw met toilet- en douchegelegenheid. Verder staat er een bord met de volgende regels zoals opgenomen in tabel

11 tabel 1. Op het bord aangegeven regels geen toezicht zwemmen op eigen risico diepte binnen de drijflijn ca. 0,6 meter maximale diepte onbekend beperkt waterdoorzicht verboden voor honden en paarden waterstroming Het zwemwater ligt aan de oever van het boezemmeer de. Tussen het zwemwater en het meer staat een houten damwand met vele ruime openingen, zodat uitwisseling van water goed mogelijk is. bodemsoort De zwemwaterlocatie ligt in een grootschalig veengebied met hier en daar zanderige uitlopers. De bodem van het zwemwater bestaat waarschijnlijk uit veen. bagger Uit landmetingen blijkt dat er in het zwemwater geen bagger is opgehoopt. 3.2 Gebruikers Het is niet bekend of speciale gebruikersgroepen het zwemwater gebruiken. Aangenomen wordt dat de gebruikers van de zwemplaats hoofdzakelijk uit het dorp Langweer afkomstig zijn. 3.3 Beheer officieel zwemwater Dit water was de afgelopen jaren officieel zwemwater in het kader van de Whvbz. hygiëne In Nederland zijn drie systemen beschikbaar om eventuele problemen met de hygiëne van zwemwater te signaleren: De GGD verzamelt ziekteverschijnselen zoals die bij de verschillende instanties bekend worden en kan die interpreteren. Met behulp van de Whvbz wordt door de provincie gehandhaafd. Er kan een negatief zwemadvies, een zwemverbod worden afgekondigd, of een zwemwater kan zelfs gesloten worden. Tijdens het badseizoen wordt om de twee weken een watermonster genomen en geanalyseerd. De watermonsters worden altijd op een en dezelfde locatie genomen, het controlepunt bij een zwemwater volgens de Richtlijn. Zie figuur 3. De Whvbz biedt de mogelijkheid om bij een zwemwater een houder aan te wijzen die de hygiëne weliswaar op eenvoudige wijze, maar wel frequent onderzoekt. Bij dit zwemwater is geen houder aangewezen. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. informatie Via is informatie over dit zwemwater te vinden. ruimtelijke aspecten Voor het zwemwater geldt het bestemmingsplan buitengebied dat in 2003 is opgesteld

12 De zijn aangewezen als het KRW-waterlichaam Friese boezem overige meren. privaatrechtelijke situatie Het terrein van de twee grotere strandjes is eigendom van de gemeente Skarsterlân. Ter plaatse bestaan verder geen private rechten. dagelijks beheer Het dagelijkse beheer wordt uitgeoefend door de havenmeester. onderhoud De gemeente Skarsterlân is verantwoordelijk voor het onderhoud dat bestaat uit het maaien van het grasveld, controleren en repareren speeltoestellen en het aanbrengen van het zwemvlot. 3.4 Bronnen van fecale verontreiniging fecale verontreiniging ter plaatse Fecale verontreiniging kan als herkomst de mens hebben, maar ook van bijvoorbeeld paarden, honden of vogels afkomstig zijn. Menselijke herkomst: er zijn toiletten aanwezig. Aanwezigheid van paarden of honden is verboden. Fecaliën van vogels komen niet veel voor. fecale verontreiniging vanuit de omgeving Het beïnvloedingsgebied van zwemwater bestaat ruwweg uit het meer en delen van de Janessloot en de Scharsterrijn (figuur 5). Hierin zijn de volgende bronnen van mogelijke fecale verontreiniging aanwezig. Nooduitlaten of riooloverstorten bestaan niet in de directe omgeving van het zwemwater. In de omgeving van het zwemwater is geen sprake van open teelt en veehouderijen. Als lozingsobject in de omgeving van het zwemwater is aan te merken: één jachthaven, één jachtwerf en twee lozingspunten van huishoudelijk afvalwater. Verder geldt de als gebied met intensieve recreatievaart. Uit de vergunning- en handhavinggegevens blijkt dat klachten uit het beïnvloedingsgebied van zwemwater vooral het gevolg zijn van periodieke olievervuiling. In dit wordt hier verder niet op ingegaan

13 figuur 5. Het beïnvloedingsgebied van het zwemwater. 3.5 Risicofactoren voor blauwalg voorkomen in oppervlaktewater In tabel 2 staan factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij dit zwemwater met het bijhorende risico. tabel 2. Risico op blauwalg in zwemwater op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie is onderdeel van de boezem en nietgroot geïsoleerd Ecologische toestand De huidige situatie ontoereikend groot Nutriëntenrijkdom De huidige toestand is matig matig Troebeling en slibophoping Het doorzicht (zomergemiddelde) is ontoereikend. Er isgroot geen slibophoping. Watertemperatuur De temperatuur van het water is goed klein Ligging ten opzichte van wind De ligging is noordoost, dat is ongunstig groot Bij een terreinbezoek bleek dat bij het zwemwater wel waterplanten voorkomen. locale eutrofiering De voedselrijkdom van het water kan toenemen doordat mensen voer in het water gooien, bijvoorbeeld bij het voeren van vogels en/of vissen. Het voeren van eenden of andere vogels is in niet specifiek verboden maar naar verwachting komt het voeren van vogels hier nauwelijks voor. Er zijn geen speciale visplekken. De locatie staat niet bekend als vislocatie. risico op blauwalg Op grond van bovenstaande factoren kan geconcludeerd worden dat er bij het zwemwater enig risico bestaat op het optreden van blauwalg

14 3.6 Andere bronnen van verontreiniging De gemeente gebruikt geen chemische bestrijdingsmiddelen bij het onderhoud van de zwemwaterlocatie. Volgens de gemeente ligt er geen glas, puin of ander afval onder water

15 4. Historie 4.1 Algemeen gezondheidsklachten Het is niet bekend of er gezondheidsklachten zijn geweest. Bij de GGD zijn de afgelopen jaren over dit zwemwater nooit signalen over ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is niet bekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. dierziekten Uit de Jaaroverzichten Botulisme en de klachten/incidenten meldingen zijn geen botulisme gevallen bekend in de buurt van het zwemwater. zwemverboden De afgelopen jaren is voor dit zwemwater nooit een negatief zwemadvies afgegeven. 4.2 Fecale verontreiniging voorgekomen verontreiniging In principe wordt 12 maal per jaar gemeten of sprake is van fecale verontreiniging. Indien dat het geval is dan wordt nog een keer gemeten. Over acht jaren komt dat neer op rond de 100 datums waarop gemeten is. Hiervan zijn alleen de datums dat het zwemwater verontreinigd was opgesomd in tabel 3. Bij deze datums zijn bovendien alleen meetwaarden gegeven van parameters waaruit die verontreiniging bleek. Dit komt neer op twee verontreinigingen. tabel 3. Fecale verontreiniging in zwemwater Totale coli Thermotolerante Intestinale Escherichia datum coli Enterococcen coli (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) (kve/100ml) conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij zwemwater klein. 4.3 Blauwalg voorgekomen verontreiniging In de periode is er bij het zwemwater in totaal vijf keer een drijflaag van blauwalg waargenomen. Maar dit vond plaats in de periode Daarna is dit niet meer gebeurd. Een verontreiniging met microcystines werd nooit gemeten. conclusie Afgaande op het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren is het risico op blauwalg bij zwemwater laag

16

17 5. Kwalificatie systematiek van de richtlijn De meetreeks van de fecale parameters leidt tot de volgende uitkomst bij Langwarder Wielen: Escherichia coli : het 95 percentiel is 678 kve/100 ml, dus goed; Intestinale enterococcen: het 90 percentiel is 239 kve/100 ml, dus goed. Als meetreeks was alleen beschikbaar terwijl een meetperiode van vier jaar door de EG is voorgeschreven. oude parameters De oude parameters leveren over de periode het volgende beeld voor : Totale coli: het 95 percentiel is kve/100 ml, dus goed; Thermotolerante coli: het 95 percentiel is kve/100 ml, dus goed. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. Alleen wat langer geleden zijn er problemen geweest met blauwalg. Overigens zijn de omstandigheden in het veld zodanig dat blauwalg wel eens zou kunnen voorkomen. Ten aanzien van blauwalg scoort het zwemwater aanvaardbaar. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie goed. Daarbij hoort wel als kanttekening dat de EG systematiek nog niet volledig toegepast kon worden

18

19 6. Maatregelen De zwemwaterkwaliteit van het zwemwater is goed. Speciale maatregelen de zwemwaterkwaliteit te verbeteren zijn hier dan ook niet nodig. Incidenteel kan een fecale verontreiniging of blauwalg nog wel voorkomen. Het risico op blauwalg zou verminderd kunnen worden door de eutrofiering te verkleinen. Vanwege de uitwisseling met water van de rest van de boezem, kan de eutrofiering echter alleen bestreden worden door dat voor de hele boezem te doen. De bijbehorende kosten zijn dan vele malen hoger dan het belang van het individuele zwemwater. Daarom valt deze maatregel hier verder buiten beschouwing. Om het risico voor de zwemmers laag te houden zijn zodoende de maatregelen nodig zoals opgenomen in tabel 4. tabel 4. De bij zwemwater uit te voeren maatregelen. nummer omschrijving initiatief 1 aanwijzen als zwemwater provincie 2 aanmerken als categorie C volgens Whvbz provincie 3 begrenzen conform figuur 3 1) 4 regels over zwemwater in APV gemeente 5 afspraak gemeente / GGD over meldingen gemeente 6 handhaving Whvbz provincie 7 monitoring blauwalg en fecale verontreiniging op het controlepunt op de in figuur 3 aangegeven locatie 8 bij een plan in het beïnvloedingsgebied rekening houden met gezondheid van zwemmer door waterschap bij het plan te betrekken 1) dit is door opstelling van dit gerealiseerd. waterschap alle overheden

20 1. Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden); voor het laatst gewijzigd december Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; voor het laatst gewijzigd 9 december Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen; laatst gewijzigd 10 december Werkboek Whvbz / Bhvbz re bereiken via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) 10 maart Blauwalgprotocol RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Provincie Fryslân Draaiboek zwemwater Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding Draaiboek Ziekten gerelateerd aan recreatie in en rond zwemwater. Schoumans, O.F., J. Willems & G van Duinhoven, vragen en antwoorden over fosfaat in relatie tot landbouw en milieu. Wageningen, Alterra. Min V & W, DHV KRW en oppervlaktewater; bescherming van zwemwater en oppervlaktewater voor drinkwaterbereiding onder de Europese Kaderrichtlijn Water