ZWEMWATERPROFIEL ZWEMWATER INDIJK

Transcriptie

1 ZWEMWATERPROFIEL van het ZWEMWATER INDIJK Actualisatie van 2010 november 2015

2 Voorblad: zwemwater

3 Inhoud Samenvatting 1. Inleiding Werkwijze Huidige toestand Terrein Gebruikers Beheer Veldbezoek Historie Algemeen Fecale verontreiniging Blauwalg Mogelijke risicobronnen Bronnen van fecale verontreiniging Risicofactoren voor blauwalg Andere bronnen van verontreiniging Kwalificatie Maatregelen Literatuur Bijlage 1: Foto s veldbezoek

4

5 Samenvatting De huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) heeft als doel het beschermen van de gezondheid van zwemmers in oppervlaktewateren. Een verplichting voortkomend uit deze richtlijn is het opstellen van een. In een worden de locatiespecifieke eigenschappen, de historische waterkwaliteit en mogelijke bronnen in kaart gebracht. Na analyse van deze gegevens worden de benodigde maatregelen ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit geïnventariseerd. zwemwaterlocatie Dit heeft betrekking op de zwemwaterlocatie. Dit zwemwater ligt aan de zuidkant van het Heegermeer, nabij de dorpen Yndyk en Wâldsein in de gemeente Súdwest- Fryslân. bacteriologische zwemwaterkwaliteit Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling conform de Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC). Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. Vanaf 2012 wordt voor zwemwater de kwaliteitsindeling volgens deze richtlijn uitgevoerd. De beoordeling van zwemwater van de afgelopen jaren staat in tabel 1. Tabel 1. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) goed goed goed 2013 ( ) goed goed goed 2014 ( ) goed goed goed blauwalgen Op basis van de beschikbare informatie en ervaringen uit de voorgaande jaren is gebleken dat het risico op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater aanwezig is. De oorzaken van het optreden van blauwalgoverlast zijn niet alleen gebonden aan de locatie zelf, maar ook aan de waterkwaliteit van het gehele Heegermeer e.o. Het Heegermeer maakt deel uit van het nutriëntrijke boezemwatersysteem, waardoor maatregelen voor een afname van de eutrofiëring niet haalbaar zijn. Problemen met blauwalgen zullen in de toekomst waarschijnlijk aanwezig blijven. overig Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten

6 Op grond van de Europese zwemwaterrichtlijn wordt het zwemwater ingedeeld in de klasse goed. Volgens de richtlijn betekent dit dat er geen extra maatregelen nodig zijn ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn uitsluitend wordt bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit. Wel worden maatregelen aanbevolen om een goede waterkwaliteit te behouden: - Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. Bij de zwemwaterlocatie zijn toiletten aanwezig. Van belang is dat deze voorzieningen gehandhaafd blijven en goed onderhouden worden. Mochten deze voorzieningen ontbreken dan zijn bezoekers geneigd hun behoefte nabij of in het water te doen en resten af te spoelen in het water. Dit leidt bij hoge bezoekersaantallen tot bacteriologische verontreiniging. Het belang van goede, schone en toegankelijke toiletvoorzieningen is daarom belangrijk; - Het weren van vogels en ander (on)gedierte door het strand en de ligweide vrij te houden van voedsel- en afvalresten. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie worden gevoerd; - Het strand, de ligweide en de steiger regelmatig (liefst dagelijks) op vogel-, honden- en paardenpoep controleren en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) regelmatig te blijven controleren op de aanwezigheid van (vogel)poep en het verwijderen daarvan. Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiënische maatregelen in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van bezoekers kunnen zowel de hygiëne van het strand als de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie in stand worden gehouden. Het is van belang om het publiek gedurende het zwemseizoen tijdig en adequaat voor te lichten in geval van een fecale verontreiniging, proliferatie van blauwalgen of andere omstandigheden die een risico kunnen zijn voor de gezondheid van de zwemmers. Dit dient in eerste instantie bij de zwemwaterlocatie zelf te gebeuren door bebording, maar ook via internet ( of bijvoorbeeld via huis-aan-huisbladen

7 1. Inleiding Dit rapport vormt het voor het zwemwater. Dit zwemwater ligt aan het Heegermeer, nabij het dorp Yndyk, in de provincie Fryslân. Het voorliggende betreft een actualisatie van het uit aanleiding In 2006 is de huidige Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EC) van kracht geworden. Het doel van deze richtlijn is het beschermen van de gezondheid van zwemmer in oppervlaktewateren. In de richtlijn zijn bepalingen neergelegd met betrekking tot de monitoring en de indeling van de zwemwaterkwaliteit in kwaliteitsklassen. Een proactief beheer van de zwemwaterkwaliteit wordt voorgeschreven, risico s moeten in kaart worden gebracht in een en maatregelen moeten worden genomen om minimaal een aanvaarbare kwaliteit te kunnen bereiken en blootstelling van zwemmers aan verontreiniging te voorkomen. figuur 1. De ligging van het zwemwater. In Nederland is de richtlijn verder ingevuld via de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz). doel In het worden risico s voor de gezondheid van de zwemmers geïnventariseerd. Deze risico s worden volgens de richtlijn gekarakteriseerd aan de hand van fecale bacteriën en blauwalgen. De bronnen hiervan worden in het geïnventariseerd en beoordeeld. Vervolgens worden mogelijke maatregelen geformuleerd, waarmee deze risico s verkleind kunnen worden. reikwijdte In een wordt een zwemwater alleen bekeken vanuit de invalshoek van de volksgezondheid van zwemmers. Allerlei andere aspecten, zoals parkeergelegenheid voor auto s, blijven dan ook buiten beschouwing. leeswijzer In hoofdstuk 2 wordt beschreven welke werkwijze bij de opstelling van dit rapport is gevolgd. In het daarop volgende hoofdstuk wordt de huidige toestand in kaart gebracht en in hoofdstuk 4 staan de bevindingen van de uitgevoerde veldbezoeken. In hoofdstuk 5 volgen de waterkwaliteitsmetingen die op deze plaats in de afgelopen jaren zijn uitgevoerd, waarna in het volgende hoofdstuk de mogelijke risicobronnen voor verontreinigingen zijn geïnventariseerd. Na de kwalificatie van dit zwemwater in hoofdstuk 7, staan in hoofdstuk 8 de bij dit zwemwater uit te voeren maatregelen

8 2. Werkwijze Voor het opstellen van het is het protocol Handreiking bij het opstellen van een (RIZA-Grontmij, juni 2005) als leidraad gebruikt. De handreiking bevat een routekaart, die het mogelijk maakt gestructureerd informatie te verzamelen en te verwerken. figuur 2. Routekaart voor het opstellen van een (bron: Handreiking). Het is opgesteld aan de hand van een gebiedsbeschrijving, een veldbezoek en beschikbare gegevens van de waterkwaliteit van de afgelopen jaren. Voor de analyse van de historische waterkwaliteit vormen de data van de laatste vijf jaar de basis. Op basis van de in de voorgaande stappen verzamelde gegevens, is een lijst opgesteld van alle potentiële verontreinigingsbronnen en routes. Er wordt een inschatting gemaakt in hoeverre een bepaalde bron of bronnen van invloed kunnen zijn op de fecale verontreiniging van het betreffende water. Bovenstaande aanpak resulteert in een algemeen beeld van de zwemwaterlocatie, de omgeving en de mogelijke bronnen die de zwemwaterkwaliteit kunnen beïnvloeden. Als er geen problemen worden geconstateerd, bestaat er weinig aanleiding om maatregelen te nemen. Als er duidelijke verontreinigingsbronnen zijn gevonden en/of de zwemwaterkwaliteit is van onvoldoende kwaliteit, dan biedt het een handvat voor mogelijk te nemen maatregelen

9 3. Huidige toestand 3.1 Terrein ligging De zwemwaterlocatie ligt aan de zuidkant van het Heegermeer, nabij de dorpen Yndyk en Wâldsein in de gemeente Súdwest-Fryslân. figuur 3. Omgeving zwemwater. naastliggend grondgebruik In omgeving van het zwemwater staan zes boerderijen verspreid. Er is sprake van extensieve bebouwing c.q. bewoning. Vlak naast het zwemwater is een kleinschalige camping. De directe omgeving van het zwemwater wordt verder gebruikt als wandelgebied, visplaats en aanlegsteiger voor kleine bootjes. inrichting De inrichting van het terrein is af te lezen in figuur 4. De zwemwaterlocatie heeft een klein strand met aansluitend een recreatieterrein. Het strandje is 40 meter lang en 10 meter breed. Het recreatieterrein heeft een oppervlak van ongeveer 0,4 ha. Er zijn toiletten op enige afstand van het strandje. Deze zijn ook bedoeld voor de nabijgelegen camping. De afbakening van het zwemwater bestaat uit een houten waterdoorlaatbare beschoeiing met openingen. Daarachter ligt een drijflijn. De zwemwaterzone ligt in een kom, met aan de zuidzijde een rietstrook. De waterdiepte in de zwemzone is gering. Binnen de houten beschoeiing bedraagt de waterdiepte maximaal 0,75 tot 1,0 m. In het gedeelte tussen de beschoeiing en de drijflijn bedraagt de waterdiepte meer dan 1,25 m. Het verloop van de waterdiepte binnen bij de zwemlocatie is afgebeeld in figuur

10 figuur 4. De inrichting van het zwemwater. figuur 5. De waterdiepte van het zwemwater

11 watersysteem Het zwemwater bevindt zich aan de zuidkant van het Heegermeer en maakt deel uit van de Friese boezem. Op een afstand van circa 200 m ten zuiden van de locatie ligt het gemaal. De waterstroming is gering. Er is veel riet bij de zwemlocatie, waardoor via de wind aangevoerd drijfvuil makkelijk achterblijft. De zwemlocatie ligt ongunstig ten aanzien van de overheersende windrichting. Deze is in Nederland zuidwestelijk. Bij een zuidwestelijk en westelijke windrichting blijft zwerfvuil gemakkelijk hangen in de zwemzone. 3.2 Gebruikers Het zwemwater is vrij toegankelijk en wordt voornamelijk door de lokale bevolking bezocht. Bij de dagtellingen van het aantal bezoekers in de jaren 2011 tot en met 2014, uitgevoerd door Provincie Fryslân/FUMO, waren zo n bezoekers aanwezig bij de zwemwaterlocatie (strand, water). De tellingen zijn uitgevoerd in de maanden juli en augustus, op licht bewolkte dagen met weinig wind en een temperatuur rond 26ºC. 3.3 Beheer officieel zwemwater is de afgelopen jaren steeds als officieel zwemwater aangewezen in het kader van de Whvbz. De aanwijzing gebeurt door Provincie Fryslân. Het badseizoen loopt van 1 mei tot en met 30 september. beheer en onderhoud Het strand en de ligweide zijn in eigendom van de gemeente Súdwest-Fryslân. Het dagelijkse beheer en onderhoud gebeurt in opdracht van de gemeente Súdwest-Fryslân en wordt uitgevoerd door het rayonteam gemeentewerken. Het rayonteam verzorgt onder andere het legen van de prullenbakken, opruimen van afval en het inrichten van het zwemwater in het voorjaar. Stichting De Rakken beheert de toiletten. toezichthouder Provincie Fryslân is in het kader van de Whvbz officieel toezichthouder op de waterkwaliteit van het oppervlaktewater op deze locatie en de overige officiële zwemwaterlocaties in Fryslân. Een officiële locatie is gemarkeerd met een blauw informatiebord (zie figuur 6). Gedurende het badseizoen wordt regelmatig beoordeeld of de hygiënische omstandigheden voldoende zijn. Is dit niet het geval, dan kan een negatief zwemadvies of een zwemverbod worden afgekondigd of kan een zwemwater zelfs worden gesloten. Sinds 2014 is de taak als toezichthouder bij officiële zwemlocaties door Provincie Fryslân gemandateerd aan de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO). waterkwaliteitsbeheerder Wetterskip Fryslân is de waterkwaliteitsbeheerder van dit oppervlaktewater en verantwoordelijk voor de controle van de zwemwaterkwaliteit. Gedurende het badseizoen wordt de waterkwaliteit op een vast monsterpunt (zie figuur 4) tweewekelijks gecontroleerd. Bij aanwijzingen van fecale verontreiniging of blauwalgen wordt de waterkwaliteit (tijdelijk) vaker gemeten

12 GGD Fryslân De GGD gaat over volksgezondheid en infectieziekten. De GGD ontvangt meldingen via de gemeente, particulier of arts. De GGD verifieert om welke infectieziekte het gaat én of er een oorzakelijk verband bestaat met contact met het oppervlaktewater. De GGD kan de Provincie adviseren tot het instellen van een zwemverbod op een officiële zwemwaterlocatie. informatie Het publiek wordt over het zwemwater voorgelicht via Deze website bevat alle informatie over de officiële zwemlocaties die van belang is voor onder meer de bezoekers. informatiebord Bij de zwemwaterlocatie staat een bord met informatie over de gezondheidsaspecten van het zwemmen op de betreffende locatie (zie figuur 6). Deze informatie bestaat uit de laatste beoordeling van dit zwemwater conform de EG-richtlijn: uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. Daarnaast staan op het bord regels waaraan het publiek zich dient te houden, zodat de kans op ziekteverschijnselen verkleint. Het bord is in beheer bij Provincie Fryslân. figuur 6. Informatiebord van het zwemwater. tabel 2. Op het bord aangegeven regels gooi afval in de prullenbakken verboden vuur te maken verboden voor honden, mits aangelijnd (en niet in het water) verboden voor motorvoertuigen op meer dan twee wielen toiletten aanwezig geen toezicht zwemmen op eigen risico diepte bij palenrij

13 4. Veldbezoek algemeen Het veldbezoek is bedoeld om een indruk te krijgen van de algemene kwaliteit van de zwemlocatie. De bevindingen tijdens het veldbezoek worden verwerkt in het en betrokken bij de analyse van de historische data en mogelijke risicobronnen. Bij voorkeur wordt de zwemlocatie en de omgeving ervan een keer bezocht op een moment dat de stranden daadwerkelijk door bezoekers gebruikt worden. Immers dan kan een goede indruk van de hygiëne verkregen worden, omdat ook zwemmers zelf een bron van bacteriële verontreinigingen kunnen zijn. Overigens leveren bezoeken op rustige dagen ook veel informatie op. Dan wordt een beeld verkregen van andere mogelijke bronnen van verontreiniging, zoals watervogels en huisdieren. veldbezoek Voor onderhavig zijn de veldgegevens ontleend uit de door de Friese Uitvoeringsdienst Milieu en Omgeving (FUMO) uitgevoerde locatiebezoeken bij zwemwater. Deze bezoeken zijn uitgevoerd in het kader van de inspectie van de Hygiëne en Veiligheid Zwemplaatsen in oppervlaktewater (Whvbz). In het kader van bovengenoemde inspectie is de locatie in 2014 door de FUMO bezocht op 22 mei. Op deze dag was het zonnig weer. Er waren geen bezoekers op het strand aanwezig. Bij het locatiebezoek is geconcludeerd dat de locatie er rustig en goed onderhouden uitziet. Er zijn op het strand geen sporen van honden waargenomen. Op het strand en de ligweide zijn geen uitwerpselen van honden of vogels aangetroffen en er is weinig afval aanwezig. Het toiletgebouw blijkt deels afgesloten te zijn. Er is één toilet en één urinoir open. Tijdens een veldbezoek in het kader van de bronanalyse in 2012/2013 is hondenfeces aangetroffen op het strand. De foto s van het veldbezoek op 22 mei 2014 zijn opgenomen in bijlage

14 5. Historie 5.1 Algemeen gezondheidsklachten De afgelopen jaren zijn bij de GGD over dit zwemwater nooit signalen van ziekteverschijnselen binnengekomen. Het is onbekend of dit komt doordat er werkelijk geen ziektegevallen zijn opgetreden of dat die niet gemeld zijn. Er zijn ook geen gezondheidsklachten bekend op grond van andere bronnen. zwemverboden e.d. De afgelopen jaren was de hygiënische kwaliteit van dit zwemwater enkele keren onvoldoende, zie tabel 3. tabel 3. Aantal keer dat de zwemwaterkwaliteit als onvoldoende is aangemerkt. waarschuwing Fecaal negatief zwemadvies zwem verbod waarschuwing Blauwalgen negatief zwemadvies zwem verbod fecaal Waarschuwing: - van 26 augustus 2010 t/m 2 september 2010; - van 28 juli 2011 t/m 10 augustus blauwalgen Waarschuwing: - van 11 juli 2012 t/m 25 juli 2012; - van 9 augustus 2012 t/m 12 september 2012; - van 13 augustus 2014 t/m 4 september overig Er zijn geen problemen geregistreerd met: - zwemmersjeuk; - botulisme; - ziekte van Weil; - zwerfvuil; - overige zogenaamde zwemmersziekten

15 5.2 Fecale verontreiniging Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn geeft geen normen voor het toetsen van de actuele waterkwaliteit per afzonderlijk monster. De normen voor de actuele waterkwaliteit zijn vastgesteld in de Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn van de Stuurgroep Water (2013). De daarin opgenomen signaalwaarden voor aanvullend onderzoek zijn: - Escherichia coli: 1800 kve/100 ml - Intestinale enterokokken: 400 kve/100 ml De bovengenoemde norm voor Escherichia coli wordt vanaf 2013 gehandhaafd. In de periode werd gestuurd op een norm voor Escherichia coli van 2000 kve/100 ml. voorgekomen verontreiniging In principe wordt 11 maal per jaar gemeten of er sprake is van fecale verontreiniging. Bij een overschrijding van één of beide signaalwaarden van de fecale parameters, wordt een aanvullende bemonstering uitgevoerd. Tot 2013 werd de aanvullende bemonstering een week na de reguliere bemonstering uitgevoerd. Vanaf 2013 dient zo snel als mogelijk, maar in ieder geval binnen één werkdag na bekendwording van de resultaten, een aanvullende bemonstering te worden uitgevoerd. Daarnaast werd tot 2013 bij elke overschrijding een waarschuwing afgegeven. Vanaf 2013 worden eerst de resultaten van de aanvullende bemonstering afgewacht, waarna mogelijk een negatief zwemadvies volgt (bij overschrijding signaalwaarde). Uit de meetgegevens over de periode blijkt dat er meerdere malen sprake is geweest van verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken. In de periode hebben de aangetroffen verhoogde waarden meerdere malen geleid tot een overschrijding van de norm voor de actuele waterkwaliteit voor één of beide parameters. In tabel 4 is een overzicht opgenomen van de aangetroffen verhoogde gehalten aan Escherichia coli en/of Intestinale enterokokken in de periode De in de tabel gemarkeerde waarde geeft een overschrijding van de vastgestelde norm voor de actuele waterkwaliteit aan. tabel 4. Fecale verontreiniging in zwemwater datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) datum Escherichia coli (kve/100ml) Intestinale Enterokokken (kve/100ml) (A) (A) (A) Op één datum ( ) wordt na de aangetroffen normoverschrijdingen van de fecale verontreinigingen, bij de aanvullende bemonstering ( ) nog steeds een normoverschrijding gemeten

16 De aanvullende bemonsteringen welke nog steeds een verhoging en/of overschrijding van de norm vertonen zijn in de tabel opgenomen en gemarkeerd met (A). Bij de overige aanvullende bemonsteringen na een aangetroffen normoverschrijdingen is geen verhoging en/of overschrijding van de norm meer aangetoond. Deze zijn dan ook niet opgenomen in de tabel. Naar aanleiding van de locatiebezoeken bij de bemonstering is bij een aantal monsters een opmerking gemaakt in verband met een verhoogde alertheid op verontreinigingen: - 30 augustus 2010: monstername aan lager wal met een harde wind; - 25 juli 2011: Water troebeler en bruiner van kleur dan doorgaans het geval is. Uit tabel 4 blijkt dat op de bovengenoemde datum, met de opmerking over de troebele en bruine kleur van het water, er ook daadwerkelijk een forse overschrijding van zowel Escherichia coli als Intestinale enterokokken is aangetroffen. weersinvloed Om te bepalen of het weer invloed heeft op de bacteriologische kwaliteit van het water, zijn de microbiologische gegevens van het zwemwater vergeleken met de weergegevens van de KNMIstations Leeuwarden en Stavoren. Verhoogde waarden van zowel Escherichia coli als Intestinale enterokokken worden gemeten na hevige regenbuien en in mindere mate na hoge temperaturen in combinatie met lange zonneschijnduur. Dit is niet het geval bij krachtige aanlandige wind. Een eenduidig beeld is niet te bepalen. De genoemde weersomstandigheden komen namelijk ook voor wanneer er geen verhoogde waarden van Escherichia coli en Intestinale enterokokken worden gemeten. Er wordt geen eenduidige relatie tussen de bacteriologische waterkwaliteit en de weersomstandigheden gevonden. Hevige neerslag vertoond de beste relatie met verhoogde concentraties aan Escherichia coli en Intestinale enterokokken in het oppervlaktewater op de zwemwaterlocatie. Bij alle normoverschrijdingen, met uitzondering van de gemeten overschrijding in 2014, heeft op de dag(en) voorafgaand aan de meting en/of op de dag van de meting veel neerslag plaatsgevonden, waarbij de wind uit zuidwestelijke richting (aanlandig) kwam. Op de dag van de gemeten normoverschrijding in 2014 was er Skûtsjesilen, met als startplaats voor die dag Woudsend, vanaf de Yndyk (nabij de zwemwaterlocatie). Skûtsjesilen is een groot zeilevenement en trekt veel bezoekers. Tijdens dit evenement liggen langs de rand van het Heegermeer vele vaartuigen voor anker. Ondanks dat het lozen van vuilwater door recreatie- en beroepsvaart verboden is, bestaat de kans dat vuilwater al of niet opzettelijk in het oppervlaktewater wordt geloosd. conclusie Afgaande op de voorgekomen verontreinigingen is het risico op fecale verontreiniging bij het zwemwater verhoogd. De relatie met de weersomstandigheden is hierbij niet geheel eenduidig te bepalen. Echter hevige neerslag vertoond een goede relatie met het aantreffen van verhoogde concentraties aan Escherichia coli en Intestinale enterokokken in het oppervlaktewater op de zwemwaterlocatie. Ook de recreatievaart lijkt hierbij een rol te kunnen spelen, met name ten tijde van evenementen waarbij veel bezoekers worden getrokken

17 5.3 Blauwalg Beoordelingskader tijdens badseizoen De Europese Zwemwaterrichtlijn stelt geen beoordelingskader ten aanzien van de parameter blauwalgen. De afgelopen jaren zijn er verschillende protocollen voor blauwalgen gehanteerd om de actuele zwemwaterkwaliteit per afzonderlijk monster te bepalen. In 2011 is door het Nationaal Wateroverleg (NWO) een nieuw Blauwalgenprotocol vastgesteld. In 2012 is dit protocol geactualiseerd, waarbij voor het bepalen van de blauwalgendichtheid wordt uitgegaan van de concentratie cyanochlorofyl (vast te stellen met een fluoroprobe) en het biovolume. Daarnaast wordt een visuele controle op drijflagen (categorie I, II of III) uitgevoerd. Het Blauwalgenprotocol 2012 geeft een handvat hoe om te gaan met blauwalgen op de locatie. In tabel 5 zijn de risiconiveaus met de bijbehorende concentraties cyanochlorofyl, de drijflaagcategorie en het biovolume met het daarbij behorende advies weergegeven. tabel 5. Risiconiveaus blauwalgen (protocol 2012). risiconiveau cyanochlorofyl toxisch (µg/l) drijflaag * biovolume (mm 3 /l) Advies - < 12,5 cat. I < 2,5-1. gering gezondheidsrisico 12,5 75 cat. II 2,5 15 waarschuwing 2. gezondheidsrisico > 75 cat. III > 15 negatief zwemadvies * Toelichting drijflaag categorie: Cat. I: Er zijn (gif)groene bolletjes of draadjes (cellen van blauwalgen) op het oppervlak. In deze situatie is er eigenlijk geen drijflaag aanwezig, er zijn wel drijvende (clusters van) cellen. Cat. II: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De waterfase is nog regelmatig zichtbaar. Cat. III: Er zijn veel cellen en dichte plakkaten op het oppervlak. De heldere waterfase is zelden of nooit zichtbaar. De laag heeft enige massa en consistentie en zal niet snel weer mengen in het water. onderzoek blauwalgen Tot en met 2008 werden in geval van drijflagen de microcystine concentratie gemeten. In 2009 en 2010 zijn er bij aanwezigheid van een drijflaag cellen geteld. Vanaf 2011 wordt bij iedere reguliere controlemeting de concentratie aan cyanochlorofyl bepaald middels een fluoroprobe. Bij metingen hoger dan 12,5 µg/l cyanochlorofyl wordt er een quickscan uitgevoerd naar het percentage giftige blauwalgen. Hieruit volgt de concentratie aan cyanochlorofyl toxisch. Indien nodig worden op basis van het cyanochlorofyl toxisch een passende controle en maatregelen uitgevoerd, om zwemmers te beschermen. cyanochlorofyl metingen Vanaf 2011 wordt het cyanochlorofyl standaard gemeten. In tabel 6 zijn de gehalten aan cyanochlorofyl opgenomen, waarbij het aangetroffen gehalte aan cyanochlorofyl toxisch hoger is dan 12,5 µg/l. Tevens is de eerste meting (< 12,5 µg/l) na een verhoogde meting aan cyanochlorofyl toxisch in de tabel opgenomen

18 tabel 6. Cyanochlorofyl verontreiniging in zwemwater datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) datum cyanochlorofyl totaal (µg/l) cyanochlorofyl toxisch (µg/l) < , < < , ,8 drijflagen In de jaren 2012 tot en met 2014 zijn er bij het zwemwater geen blauwalgen aangetroffen in de vorm van een drijflaag of als zichtbaar aanwezige algen in de hele waterkolom (waterlaag). In het laatste geval is er een proliferatie van algen aanwezig, welke zich (nog) niet heeft geuit in het vormen van een drijflaag. In 2011 is éénmaal een drijflaag van blauwalgen aangetroffen. 14 juni 2011, kleine drijflaag van algen aanwezig (categorie I) *. * Datum niet opgenomen in tabel 6. Het cyanochlorofyl toxisch op deze dag was < 12,5 µg/l. De aanwezigheid van blauwalgen uit zich in een drijflaag, de concentratie aan blauwalgen in de waterkolom is laag. conclusie Na analyse van gegevens over het vóórkomen van blauwalg in de afgelopen jaren, wordt geconcludeerd dat er een risico bestaat op proliferatie van toxische blauwalgen bij zwemwater. Deze beoordeling is gebaseerd op: - Geregistreerde waarnemingen van blauwalgen in de periode ; - Waargenomen drijflagen van blauwalgen; - Vanaf 2011 zijn regelmatig concentraties cyanochlorofyl gemeten van boven de 12,5 µg/l; - Uit quickscans bleek dat het percentage tot 100% toxische blauwalgen kon oplopen; - In 2012 en 2014 is een aantal (langdurige) perioden met waarschuwingen afgegeven door de Provincie als gevolg van toxische blauwalgen in de waterkolom

19 6. Mogelijke risicobronnen 6.1 Bronnen van fecale verontreiniging bronanalyse onderzoek Voor het zwemwater heeft Grontmij, in opdracht van Wetterskip Fryslân, in de periode 2012/2013 een onderzoek uitgevoerd naar bronnen van fecale verontreinigingen. In dit onderzoek zijn alle mogelijk van invloed zijnde bronnen van fecale verontreiniging en routes naar de zwemlocatie geïnventariseerd. De volgende bronnen zijn hierbij als potentiële bron voor verontreiniging naar voren gekomen: agrarisch gebied, recreatievaart, bezoekers en watervogels en honden. - agrarisch gebied: Net ten zuiden van de zwemwaterlocatie is het gemaal Yndyk aanwezig. Het gemaal Yndyk verpompt het water uit de achterliggende polder (agrarisch gebied) naar het Heegermeer. De watergang waar het gemaal haar uitslagwater op loost, komt ca. 200 m aan de zuidzijde van de zwemlocatie uit in het Heegermeer. Bij zuidwestenwind (de heersende windrichting) wordt het uitslagwater richting de zwemlocatie gestuwd. Water afkomstig uit landbouwgebied vormt een potentiële bron van fecale verontreiniging door (kunst)mest. - recreatie- en/of beroepsvaart: Het aantal vaarbewegingen van de beroepsvaart is gering. De recreatievaart op het Heegermeer daarentegen is aanzienlijk. Jaarlijks vindt het Skûtsjesilen plaats. Een groot zeilevenement dat veel bezoekers trekt. Eén van de startplaatsen is Woudsend, vanaf de Yndyk, nabij de zwemwaterlocatie. Tijdens het evenement liggen langs de rand van het Heegermeer vele vaartuigen voor anker. Ondanks dat het lozen van vuilwater door recreatieen beroepsvaart verboden is, bestaat de kans dat vuilwater al of niet opzettelijk in het oppervlaktewater wordt geloosd. - bezoekers: De bezoekers zelf kunnen een bron van verontreiniging zijn. Op mooie zomerse dagen loopt het bezoekersaantal flink op. De recreatiedruk voor deze zwemlocatie is dan hoog. Tevens ontstaat door de activiteiten van zwemmers omwoeling van de bodem en deze opwerveling kan uitwisseling van stoffen tussen de sediment- en waterfase bewerkstelligen. - watervogels en honden: Op het strand worden wel eens fecaliën van vogels aangetroffen. Vaak zijn het geen grote hoeveelheden. Loslopende honden zijn verboden op het strand. Honden aan de lijn zijn wel toegestaan. In het water zijn honden niet toegestaan. Gebleken is dat honden op het strand komen. Bij een veldbezoek zijn op het strand pootafdrukken waargenomen en is hondenfeces aangetroffen. 6.2 Risicofactoren voor blauwalg hydromorfologie Het zwemwater ligt aan de zuidkant van het Heegermeer en maakt deel uit van de Friese boezem. Het Heegermeer gaat in het zuidwesten over in het meer de Fluessen. De waterkwaliteit wordt

20 sterk beïnvloed door de voedselrijkdom van het boezemwater. De waterstroming is gering. De zwemlocatie ligt ongunstig ten aanzien van de overheersende windrichting. ecologie De biodiversiteit (verscheidenheid aan levensvormen) is een indicator voor de gezondheid van een ecosysteem. Naarmate de biodiversiteit groter wordt, is het risico op een algenbloei kleiner. De oevers van het Heegermeer hebben een steil talud en er zijn geen overgangs- of plasdraszones aanwezig. Het ontbreken van begroeide oeverzones en overstromingsvlakten vormt een belemmering voor de groei van waterplanten. Het Heegermeer ligt in de lengte van de dominerende windrichting, waardoor de strijklengte groot is. Hierdoor ontstaat opwerveling van bodemmateriaal, waardoor het doorzicht matig is. Het Heegermeer scoort op basis van de landelijke KRW maatlat voor macrofauna, fytoplankton en waterplanten matig of ontoereikend. De visstand in het Heegermeer wordt op basis van gewicht gedomineerd door brasem, gevolgd door pos en snoekbaars. In aantallen wordt de visstand gedomineerd door pos, baars, spiering en brasem. Op de landelijke maatlat wordt de visstand in het Heegermeer beoordeeld als slecht en op de Friese afgeleide maatlat als matig. In tabel 7 staan de factoren die invloed hebben op de ontwikkeling van blauwalg bij zwemwater met het bijhorende risico samengevat. tabel 7. Risico op blauwalg bij op grond van verschillende factoren. factor lokale situatie risico Isolatie Ecologische waterkwaliteit Het Heegermeer staat in open verbinding met de Friese boezem. Er is geen sprake van isolatie. De doorstroming ter plaatse van het zwemwater gering De huidige toestand is matig tot ontoereikend matig matig Nutriëntenrijkdom Maakt deel uit van de nutriëntrijke Friese boezem matig Troebeling en slibophoping Diepte en Watertemperatuur Doorzicht is matig. Er is iets slibophoping De waterdiepte bij de zwemlocatie is redelijk tot goed, waardoor de kans op opwarming gering is Ligging t.o.v. de wind De locatie ligt ongunstig t.o.v. de heersende windrichting matig risico op blauwalg Op grond van bovenstaande factoren kan geconcludeerd worden dat er bij het zwemwater een risico aanwezig is voor de ontwikkeling van blauwalg. Het zijn vooral de matig scorende factoren die de ontwikkeling van blauwalg kunnen versterken. 6.3 Andere bronnen van verontreiniging Gezondheidsrisico s door andere ziekteverwekkers zijn bij dit zwemwater niet te verwachten. klein klein

21 7. Kwalificatie kwaliteitsklassen Europese Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) Ieder zwemwater krijgt elk jaar een beoordeling. Dit resulteert in de kwalificatie uitstekend, goed, aanvaardbaar of slecht. De indeling en de normen die hierbij horen, zijn weergegeven in tabel 8. tabel 8. Normen kwaliteitsklassen voor binnenwateren. Parameter Uitstekende Kwaliteit Goede Kwaliteit Aanvaardbare Kwaliteit Intestinale enterokokken (kve/100 ml) 200 * 400 * 330 ** Escherichia coli (kve/100 ml) 500 * 1000 * 900 ** * Gebaseerd op een beoordeling van het 95-percentiel ** Gebaseerd op een beoordeling van het 90-percentiel Tot 2009 is de fecale verontreiniging gemonitord aan de hand van de parameters Totaal bacteriën van de coli groep en Thermotolerante bacteriën van de coli groep. Met de invoering van de EGrichtlijn (2006/7/EC), zijn deze parameters vanaf 2009 vervangen door Intestinale enterokokken en Escherichia coli. De beoordeling van een zwemwater gebeurt na afloop van een badseizoen en wordt gebaseerd op de meetgegevens van de afgelopen vier badseizoenen. De huidige parameters zijn vanaf 2009 gemeten, waardoor pas vanaf 2012 de eerste kwaliteitsindeling volgens de huidige EU-zwemwaterrichtlijn kon plaatsvinden. De beoordeling van zwemwater van de afgelopen jaren staat in tabel 9. Tabel 9. Jaarlijkse beoordeling van zwemwater. na afloop van badseizoen Intestinale enterokokken Escherichia coli Beoordeling 2012 ( ) goed goed goed 2013 ( ) goed goed goed 2014 ( ) goed goed goed De metingen van de parameters Intestinale enterokokken (I.E.) en Escherichia coli (E.coli) over de periode 2011 t/m 2014 laten de volgende percentielwaarden zien: I.E.: P90 = 244 kve/100 ml; P95 = 389 kve/100 ml score: goed. E.coli: P90 = 414 kve/100 ml; P95 = 694 kve/100 ml score: goed. blauwalg De beoordeling van blauwalg is niet wettelijk vastgelegd. De kans op proliferatie van blauwalgen bij is aanwezig. conclusie Het zwemwater krijgt de kwalificatie goed. Opgemerkt wordt dat de kwaliteitsklassenindeling onder de EU-richtlijn uitsluitend wordt bepaald op basis van de bacteriologische kwaliteit

22 8. Maatregelen Met deze rapportage is het geactualiseerde (2015) voor zwemwater gereed. Op grond van de Europese zwemwaterrichtlijn wordt het zwemwater ingedeeld in de klasse goed. Volgens de richtlijn betekent dit dat er geen extra maatregelen nodig zijn ter verbetering van de zwemwaterkwaliteit. Wel worden maatregelen aanbevolen om een goede waterkwaliteit te behouden: voorlichting Het is altijd belangrijk om de badgasten duidelijk te informeren over het gebruik van de zwemwaterzone en te wijzen op het effect van hygiënische maatregelen in de zwemwaterzone. Door het goed informeren van bezoekers zouden zowel de hygiëne van het strand als de waterkwaliteit ter plaatse van de zwemlocatie in stand worden gehouden. toiletten Zorg voor voldoende, openbare en schone toiletten. Bij de zwemwaterlocatie zijn toiletten aanwezig. Van belang is dat deze voorzieningen gehandhaafd blijven en goed onderhouden worden. Mochten deze voorzieningen ontbreken dan zijn bezoekers geneigd hun behoefte nabij of in het water te doen en resten af te spoelen in het water. Dit leidt bij hoge bezoekersaantallen tot bacteriologische verontreiniging. Het belang van goede, schone en toegankelijke toiletvoorzieningen is daarom belangrijk. verwijderen voedsel- en afvalresten Om vogels en ander (on)gedierte zo veel mogelijk te weren, moeten voedsel- en afvalresten zo snel mogelijk van het strand en de ligweide worden verwijderd. In geen geval moeten watervogels bij de zwemlocatie worden gevoerd. verwijderen (vogel)poep Het is aan te raden om het strand, de ligweide en steiger regelmatig (liefst dagelijks in de ochtend) op vogel-, honden- en paardenpoep te controleren en indien aanwezig deze uitwerpselen te verwijderen. Bij het eventueel schoonmaken van de steiger moet netjes worden gewerkt, om te voorkomen dat het schoonmaakwater in het zwemwater terechtkomt. Aanbevolen wordt om ook in rustige perioden (met minder geschikt zwemweer) regelmatig te blijven controleren op de aanwezigheid van (vogel)poep en het verwijderen daarvan

23 Literatuur Richtlijn 2006/7/EG van het Europees parlement en de Raad van 15 februari 2006 betreffende het beheer van de zwemwaterkwaliteit en tot intrekking van Richtlijn 76/160/EEG. Wet van 2 juli 1969, houdende regelen nopens de hygiëne en de veiligheid in zweminrichtingen (Wet hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden). Besluit hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Regeling hygiëne en de veiligheid badinrichtingen en zweminrichtingen. Werkboek Whvbz / Bhvbz via > Water > Zwemwater. Nationaal Water Overleg (NWO) mei Blauwalgprotocol Landelijke Stuurgroep water,16 maart Beslisnotitie werkwijze individuele metingen en meetfrequentie microbiologische parameters zwemwaterrichtlijn. Provincie Fryslân/FUMO. Jaarlijkse Rapportage Wet Hygiëne en Veiligheid 20xx voor de jaren 2010 tot en met RIZA, Grontmij Handreiking bij het opstellen van een. Rijkswaterstaat Blauwalgen in het ; handreiking om het risico op proliferatie van toxische blauwalgen te beoordelen. Opgesteld door DHV. Zwemwaterprofiel van het zwemwater, Wetterskip Fryslân, september Bronanalyse van zwemwaterlocatie, Identificatie en kwantificering van bronnen van fecale verontreinigingen, Grontmij Nederland B.V., 25 november KRW Beslisnota onderdeel Wetterskip Fryslân. Implementatie Kaderrichtlijn Water in het beheergebied van Wetterskip Fryslân, planperiode , Wetterskip Fryslân, 1 april Visstandopname Friese wateren A&W-rapport 1886, Altenburg & Wymenga ecologisch onderzoek bv, 28 maart

24

25 Bijlage 1: Foto s veldbezoek Veldbezoek 22 mei 2014: informatiebord. toiletgebouw.

26 Veldbezoek 22 mei 2014 (vervolg): overzicht zwemzone. overzicht strandzone.