Cannabis in Utrecht. deel 4. Buurten bij de koffieshop. Overlast-ervaringen van omwonenden. drs. R.V. Braam

Transcriptie

1 Cannabis in Utrecht deel 4 Buurten bij de koffieshop Overlast-ervaringen van omwonenden Tot stand gekomen met subsidie van: Stimuleringsfonds Maatschappelijke Aandachtsgebieden drs. R.V. Braam Centrum voor Verslavingsonderzoek Universiteit Utrecht 1995

2

3 Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding 1 1. Overlast 3 Begripsbepaling overlast 3 Overlast in Nederlandse gemeenten 3 Beleid in Utrecht 4 2. Methoden 7 Interviews 7 Enquêtes 8 Telefonische interviews 8 3. Overlast in utrecht 9 Bekendheid met cannabis 9 Bekendheid met koffieshops 9 Soorten klachten 10 De koffieshops 14 Koffieshops en andere horecagelegenheden 17 De buurten 18 Suggesties van buurtbewoners Samenvatting en conclusies 21 Samenvatting overlast in Utrecht 21 Conclusies overlast in Utrecht 23 Evaluatie meetinstrumenten 25 Literatuur 27 Plattegrond Utrechtse koffieshops 29 Lijst van Utrechtse koffieshops per buurt (1995) 31

4

5 Voorwoord In 1993 is het Centrum voor Verslavingsonderzoek (CVO) van de Universiteit Utrecht gestart met onderzoek naar Lokaal Cannabisbeleid. Het onderzoek heeft een looptijd van drie jaar en wordt voor een belangrijk deel gesubsidieerd door het Stimuleringsfonds Maatschappelijke Aandachtsgebieden (SMA) van de Universiteit Utrecht. De belangrijkste doelstelling van het onderzoek is het inventariseren van ervaringen met en knelpunten in gemeentelijk cannabisbeleid. Deze inventarisatie biedt een basis voor de ontwikkeling van een model voor lokaal cannabisbeleid. Het onderzoek bestaat uit drie onderdelen: Cannabis in Utrecht (A), Cannabis in andere Nederlandse gemeenten (B) en de Evaluatie van verschillende beleidsmaatregelen (C). De gemeente Utrecht is gekozen als `proeftuin' om vast te stellen wat mogelijke knelpunten in gemeentelijk cannabisbeleid kunnen zijn volgens de verschillende betrokkenen. Daarbij wordt de problematiek rondom verkooppunten van cannabis - de zogenaamde koffieshops - geïnventariseerd, de functie van koffieshops onderzocht en worden gegevens over consumenten en exploitanten van koffieshops verzameld. Verder worden verschillende meetinstrumenten getest op bruikbaarheid voor het in kaart brengen van gemeentelijk cannabisbeleid. De resultaten van `Cannabis in Utrecht' worden in vier deelrapporten gepresenteerd. Voor u ligt het vierde deelrapport van `Cannabis in Utrecht'. Hierin wordt een beeld geschetst van de overlastproblematiek rond de Utrechtse koffieshops. In het eerste deelrapport Van Koffieshop tot Hennepwinkel (Maalsté, 1994) zijn de eerste resultaten van het onderzoek in Utrecht beschreven. Het is een beschrijving van de Utrechtse koffieshops in de periode In het tweede deelrapport Vogelvrij kruidenieren (Maalsté, 1995a) worden de meningen en ervaringen van Utrechtse koffieshopexploitanten beschreven. Het derde deelrapport Stamgasten van koffieshops (Maalsté, 1995b) beschrijft de meningen en ervaringen van Utrechtse koffieshopbezoekers. Het onderzoek in andere Nederlandse gemeenten (B) is voor een deel versneld uitgevoerd ten behoeve van de drugsnota (Het Nederlandse drugbeleid, september 1995). De situatie in andere Nederlandse gemeenten is in kaart gebracht door gegevens te verzamelen over het gevoerde cannabisbeleid in honderd kleinere en middelgrote gemeenten. Naast een telefonische enquête onder deze gemeenten zijn beleidsstukken geanalyseerd en onderling vergeleken op basis van concrete beleidsmaatregelen. Het vaststellen van knelpunten in lokaal beleid en het inventariseren van (alternatieve) oplossingen die hier door de lokale overheden op gevonden zijn, vormden de belangrijkste doelen van het onderzoek. De resultaten zijn gepresenteerd als hoofdstuk 6 van Wolken boven koffieshops (Bieleman e.a., 1995). Voor de uitvoering van deel C zullen enkele Nederlandse gemeenten geselecteerd worden, die al enige tijd ervaring hebben met het door hen gekozen cannabisbeleid. De effectiviteit en gevolgen van verschillende beleidsmaatregelen worden vastgesteld door de situatie van de betreffende gemeenten in kaart te brengen met behulp van de in Utrecht geteste meetinstrumenten. Uiteindelijk zal een model worden geconstrueerd voor een praktisch uitvoerbaar gemeentelijk cannabisbeleid in Nederland, dat enerzijds een afspiegeling is van lokale eisen en belangen en anderzijds uitvoerbaar is zonder wezenlijk inbreuk te doen op de nationale en internationale verhoudingen. Op verzoek van het SMA is het onderzoek in 1994 ingebed in een groter onderzoek naar sociaalwetenschappelijke en juridische grondslagen van een verantwoord drugsbeleid (Ossebaard en van de Wijngaart, 1994). Behalve het inventariseren van voor- en tegenargumenten van legalisering van de substanties die onder de huidige Opiumwet vallen, is het de bedoeling om een praktisch drugregulerings model voor gemeentelijk drugsbeleid te ontwikkelen en scenario-onderzoek te verrichten naar methoden, effecten en determinanten van graduele legalisatie van drugs. Een conceptversie van dit rapport is ter becommentariëring voorgelegd aan drs. N. Maalsté, drs. E. Böhm, drs. D. de Bruin, drs. M. Fris en dr G. van de Wijngaart.

6

7 Inleiding De afgelopen jaren bestaat er vanuit de media een toenemende belangstelling voor koffieshops. Deze belangstelling is vooral gevoed doordat een aantal gemeenten - die het gedoogbeleid in de jaren tachtig vrij ruim interpreteerden - de touwtjes strakker zijn gaan aantrekken. Als grond voor deze hernieuwde aandacht noemen gemeenten, politie en justitie een wildgroei van koffieshops met als gevolg een toename van overlast voor omwonenden. In de kranten wordt steeds vaker melding gemaakt van invallen in koffieshops in verband met overlast en van sluiting van koffieshops 1. Ook onderzoekend Nederland buigt zich meer en meer over het fenomeen koffieshops. Overlastproblematiek rond koffieshops wordt in de (onderzoeks-) literatuur voornamelijk besproken vanuit de kennis en ervaring van politie, justitie en gemeentelijke overheid. Onderzoek onder omwonenden - zij die eventuele overlast aan den lijve ondervinden - is niet of nauwelijks uitgevoerd. Met deze studie naar de meningen en ervaringen van omwonenden van koffieshops in Utrecht wordt een aanzet gemaakt om dit hiaat op te vullen. Ook andere betrokkenen uit de praktijk komen in dit onderzoek aan het woord. Wijkagenten en medewerkers van wijkbureaus staan relatief dicht bij de burger en hebben vanuit die positie zicht op datgene wat leeft onder buurtbewoners. De in dit onderzoek betrokken wijkagenten en wijkbureaumedewerkers is derhalve niet in eerste instantie gevraagd naar hun eigen ervaringen met overlastproblematiek, maar naar de mate van ontevredenheid die zij onder buurtbewoners constateren. Er is wel gevraagd of de beleving van overlast onder omwonenden in overeenstemming is met hun eigen constateringen betreffende overlast van koffieshops. Naast het inventariseren van overlastproblematiek in Utrecht zijn de pilotstudies uitgevoerd om onderzoeksinstrumenten te ontwikkelen waarmee in andere gemeenten overlast door koffieshops in kaart gebracht kan worden. Voor dit doel worden de gebruikte onderzoeksmethoden besproken en geëvalueerd. De pilotstudies zijn - onder begeleiding van medewerkers van het Centrum voor Verslavingsonderzoek - uitgevoerd door de volgende studenten: Mitzy Boersma en Katinka Vincent hebben buurtbewoners geïnterviewd over hun meningen en ervaringen met betrekking tot overlast van koffieshops in hun directe woonomgeving. Marco Drabbels, Renske Spijkerman en Adelka Vendl hebben enquêtes afgenomen onder wijkagenten met betrekking tot de ervaringen van buurtbewoners met drugsoverlast. Het rapport is als volgt ingedeeld: In hoofdstuk 1 wordt het begrip overlast nader besproken en wordt een overzicht gegeven van de overlastsituatie in Nederlandse gemeenten. Verder wordt in dit hoofdstuk de ontwikkeling beschreven van het in de gemeente Utrecht gehanteerde beleid ten aanzien van koffieshops. In hoofdstuk 2 worden de onderzoeksmethoden beschreven die gebruikt zijn om de overlastsituatie in Utrecht in kaart te brengen. In hoofdstuk 3 worden de resultaten van het onderzoek in de gemeente Utrecht weergegeven. Tenslotte volgen in hoofdstuk 4 de samenvatting en conclusies. Tevens wordt in dit hoofdstuk het gebruikte onderzoeksinstrumentarium geëvalueerd. 1 De knipselkrant van Soft Secrets geeft een uitgebreid overzicht van de artikelen die over koffieshops in de media verschijnen. 1

8 2

9 1. Overlast Begripsbepaling overlast De letterlijke betekenis van het woord overlast is afkomstig uit de scheepvaart. Het is een aanduiding voor het te zwaar beladen of belasten van een schip. Ook in de figuurlijke betekenis van het woord heeft het iets van doen met overmatig belasten, in dit geval van mensen. Hierdoor kunnen ook zij het hoofd soms niet meer boven water houden. Meestal, en ook in dit onderzoek, wordt overlast in deze laatste, figuurlijke betekenis van het woord, gebruikt. In wetenschappelijke beschouwingen omtrent het begrip overlast wordt vaak het onderscheid gemaakt tussen objectieve en subjectieve overlast. Dit onderscheid is met name zinvol in de praktijk van het strafrecht. Onder objectieve overlast vallen gedragingen (diefstal, vandalisme, bedreigingen, geweld) die strafrechtelijk kunnen worden vervolgd. Onder subjectieve overlast vallen gedragingen die deze toets niet kunnen doorstaan. Met name gevoelens van onveiligheid zijn in deze zin moeilijk objectiveerbaar. Gedacht kan worden aan angst voor groepjes jongeren die zich voor een koffieshop ophouden of voor de semi-illegale sfeer die rond deze bedrijfstak hangt. Voor dit onderzoek is het onderscheid tussen subjectieve en objectieve overlast minder van belang. De - subjectieve - beleving van mensen is hier het uitgangspunt. De beleving van mensen is moeilijk tot niet objectiveerbaar. In hoeverre iemand overlast ervaart verschilt van persoon tot persoon. De een loopt bijvoorbeeld lachend langs een groep junkies naar zijn voordeur terwijl een ander met een grote boog om een groepje jongeren heen loopt. Hoe en of iemand overlast ervaart is met andere woorden sterk afhankelijk van de persoon zelf, zijn verleden, zijn ervaringen, zijn persoonlijkheid (tolerantie). Maar evenzo belangrijk is de omgeving, de sociaal geografische en sociaal economische opbouw van de buurt. Kortom: hoe en of iemand overlast ervaart zal mede afhankelijk zijn van de manier waarop iemand zijn omgeving beleeft. Overlast wordt derhalve in dit onderzoek ruim gedefinieerd als datgene wat een respondent aan gebeurtenissen in zijn directe woonomgeving voor hem of haar als onaanvaardbaar hinderlijk beschouwt. Als iemand bijvoorbeeld aan geeft last te hebben van de muziek in een koffieshop dan vormt dat het uitgangspunt en niet het aantal decibellen dat daadwerkelijk op een bepaald moment kan worden gemeten. Evenzo met samenscholingen, waar het er niet om gaat hoeveel mensen er nu daadwerkelijk op de stoep staan, maar om hoe iemand dat ervaart. Overlast in Nederlandse gemeenten Vrijwel alle grote Nederlandse gemeenten worden, in meer of mindere mate, geconfronteerd met overlastproblematiek vanwege koffieshops. Deze gemeenten noemen bijna allemaal verkeersoverlast vanwege parkeerproblemen en lawaai door af en aan rijdende auto's. Verder wordt overlast veroorzaakt door bezoekers die buiten de koffieshops rondhangen, schreeuwen, mensen lastig vallen, vernielingen aanrichten en de buurt vervuilen. Tenslotte worden als meer subjectieve vorm van overlast gevoelens van onveiligheid onder omwonenden genoemd (Bieleman e.a., 1995). In welke mate deze problemen zich binnen de gemeenten voordoen wordt uit het bovengenoemde onderzoek niet duidelijk. Onder de kleine en middelgrote gemeenten blijkt ruim de helft van de gemeenten met koffieshops overlast te ondervinden van deze branche. De overlast is afkomstig van een vijfde van de in de onderzochte gemeenten gevestigde koffieshops. Het merendeel van de - kleine en middelgrote - gemeenten die te kampen hebben met overlast noemen `gevoelens van onveiligheid', `geluidsoverlast' en `samenscholingen'. Overlast vanwege `Verkeer- en parkeerproblemen', `vervuiling' en `verloedering van de buurt' wordt door minder dan de helft van deze gemeenten genoemd. In de grensgemeenten heeft men naast genoemde vormen van overlast nog te maken met `drugtoerisme' door consumenten 3

10 uit omringende landen. Veelal komen de verschillende vormen van overlast in combinatie voor en roepen bijvoorbeeld samenscholingen gevoelens van onveiligheid onder omwonenden op (de Bruin e.a., 1995). Er bestaat een grote diversiteit aan vormen van beleid die de verschillende Nederlandse gemeenten hanteren om overlast door koffieshops te bestrijden of te beperken. In het kader van dit onderzoek is het te breedvoerig om in te gaan op de verschillende beleidsmogelijkheden. De verschillende vormen van gemeentelijk (koffieshop-) beleid die in Nederland gevoerd worden en de ontwikkelingen in dit beleid worden beschreven in het rapport Wolken boven koffieshops (Bieleman, 1995). In het rapport Drugs en Overlast (Cremers, 1993) wordt een uitgebreid overzicht gegeven van de mogelijkheden die gemeenten hebben om openbare-ordeproblematiek rond koffieshops aan te pakken met behulp van het beschikbare gemeentelijk bestuurlijk- en juridisch instrumentarium. Het rapport Drugsbeleid, met name ten aanzien van coffeeshops van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG, 1994) biedt een goede handleiding aan gemeenten om met behulp van het voornoemde instrumentarium een integraal en samenhangend drugbeleid te formuleren dat is afgestemd op de specifieke omstandigheden voor de betreffende gemeente. Beleid in Utrecht Het aantal koffieshops in Utrecht is vanaf 1984 toegenomen van elf tot een maximum van 39 vestigingspunten begin Volgens gegevens van het Bureau Misdaad Analyse van de gemeentelijke politie is met deze groei ook de overlast toegenomen. In de jaren tachtig behoefde de politie slechts incidenteel in te grijpen. Begin jaren negentig werd aanzienlijk vaker opgetreden. Bij eenderde van de Utrechtse koffieshops werd in 1991 door de politie een onderzoek ingesteld naar aanleiding van overlastmeldingen. Deels vanwege natuurlijk verloop (concurrentie), deels vanwege gedwongen sluitingen is het aantal koffieshops afgenomen tot rond de dertig in Uit vrees voor een verdere toename van de overlast heeft de gemeente besloten haar koffieshop-beleid aan te scherpen. Het bestaande beleid was gebaseerd op de AHOJ-G richtlijn 2 van het openbaar ministerie. In september 1993 verscheen een gemeentelijke nota, waarin het herziene beleid ten aanzien van koffieshops wordt weergegeven. Het beleid is tot stand gekomen in het `driehoeksoverleg' tussen de hoofdofficier van justitie, de hoofdcommissaris van politie en de burgemeester van Utrecht (Gemeente Utrecht, 1993). Aangescherpt beleid Het nieuwe beleid kenmerkt zich door repressiever optreden en stringenter bestuur. De controle op het naleven van de AHOJ-G richtlijn is aangescherpt. Als overtreding van een van de AHOJ-regels geconstateerd wordt, kan dit tot sluiting van de betreffende koffieshop leiden. Ook wordt door de politie vaker in de koffieshops zelf gecontroleerd. De controles zijn onverwacht en worden vaak door politie in burger uitgevoerd. Van alle koffieshops is door de politie een dossier aangelegd waarin incidenten en klachten per verkooppunt kunnen worden vastgelegd. De dossiervorming is bedoeld om bij overlast - met name bestuurlijk - afdoende te kunnen optreden. Aan de hand van de overlast-rap- 2 Deze richtlijn is in 1985 opgesteld door het Openbaar Ministerie in Amsterdam en in 1991 verheven tot landelijk beleid. AHOJ-G staat voor: A= geen affichering, H= geen hard drugs, O= geen overlast, J= geen verkoop aan jeugdigen en G= geen groothandelshoeveelheden (meer dan 30 gram). In Utrecht is de leeftijdsgrens per augustus 1994 opgetrokken van 16 naar 18 jaar. 4

11 portage kan tot intrekking van de vergunning of tot een gedwongen sluiting worden overgegaan. Winkel/horeca-vergunningen Behalve de controles zijn er gesprekken gevoerd met de koffieshopexploitanten door ambtenaren van de afdeling Bijzondere Wetten van de politie. Elke koffieshopexploitant is uitgenodigd op het politiebureau. Tijdens de gesprekken zijn de bestaande AHOJ-G regels en nieuwe maatregelen van de gemeente uitgelegd en zijn de regelmatige controles aangekondigd. Koffieshopexploitanten moesten bij die gelegenheid een vergunning kunnen overleggen, die overeen komt met de bestemming van het pand. Met deze vergunning zijn de koffieshops ondergebracht in de bestaande Winkelwarenwet, dan wel Drank- en Horecawet. Zes koffieshopexploitanten, die geen horeca-exploitatievergunning hadden, konden deze alsnog aanvragen. Deze aanvragen zijn allen afgewezen, omdat de betreffende panden op plaatsen zijn gevestigd, waarvoor - gezien het bestemmingsplan - geen horeca-exploitatievergunning kan worden verleend. Deze koffieshops kregen de mogelijkheid als winkel verder te gaan. Zij zijn daarmee gebonden aan de regels die voor de exploitatie van een winkel gelden. Dit houdt in dat de openingstijden beperkt zijn 3 en dat er geen consumpties (koffie, thee, frisdrank) verkocht mogen worden. Vestigingsbeleid De `driehoek' wilde middels het nieuwe beleid ook meer greep krijgen op het aantal koffieshops en op de ligging van koffieshops. In tegenstelling tot verschillende andere gemeenten is in Utrecht niet expliciet gekozen voor een maximumstelsel. Het maximum aantal koffieshops in Utrecht is niet vastgelegd. Wel heeft het `driehoeksoverleg' gelet op de situatie in het verleden een ideaal aantal koffieshops voor ogen, opdat de Utrechtse situatie beheersbaar blijft. Door een actief vestigings- en spreidingsbeleid te voeren wordt - impliciet - gekozen voor een `geografisch' maximum. Voor de vestiging van nieuwe koffieshops gelden strengere normen, waarbij vooral gekeken wordt naar de ligging van het pand. Een nieuw verkooppunt mag niet worden gevestigd binnen een straal van 250 meter van onderwijsinstellingen, jongerencentra of buurthuizen, een instelling waar reeds soft drugs worden verkocht, dan wel een instelling voor opvang of behandeling van drugverslaafden. Verder worden nieuwe koffieshops geweerd uit straten die hoofdzakelijk een woonfunctie hebben. Op die manier tracht men aantasting van het woon-, leef- en winkelklimaat te voorkomen. Evaluatie van het herziene beleid In augustus 1994 zijn de verscherpte maatregelen ten aanzien van koffieshops 4 geëvalueerd (Gemeente Utrecht, 1994). In de betreffende notitie wordt het experimentele beleid `geslaagd' genoemd. Het aantal overlastmeldingen bij de politie is verminderd. Vanwege natuurlijk verloop is het aantal koffieshops afgenomen tot 23. Sinds oktober 1993 zijn geen koffieshops meer gesloten vanwege het aangescherpte beleid. De `driehoek' heeft besloten de verscherpte maatregelen te handhaven. De leeftijdsgrens voor bezoekers van koffieshops is per 1 oktober 1994 verhoogd tot 18 jaar. 3 Maximaal 55 uur per week geopend, niet op zondag en niet na uur. 4 De gevolgen van dit beleid voor de koffieshopexploitanten worden beschreven in `Cannabis in Utrecht' deel 1 en 2, (Maalsté, 1994 & 1995a). 5

12 In de notitie De stand van zaken Drugs en Overlast van oktober 1995 zegt de gemeente de overlastsituatie rond de Utrechtse koffieshops te beheersen: "In Utrecht hebben wij thans een goed handhaafbaar beleid t.a.v. verkooppunten van soft drugs. Overlastproblematiek bestaat vrijwel niet meer. Als er toch sprake is van objectieve overlast dan worden in goed overleg tussen politie, justitie en bestuur onmiddellijk passende justitiële en/of bestuurlijke maatregelen getroffen." (Gemeente Utrecht, 1995c). Volgens de laatste gegevens zijn er thans 21 koffieshops in Utrecht. Er hebben zich sinds de strengere vestigingseisen geen nieuwe koffieshops gevestigd. De gemeente concludeert dat er met het huidige aantal "een balans lijkt te zijn ontstaan tussen de kennelijk aanwezige vraag naar cannabis en het aanbod via de overgebleven coffeeshops." (Gemeente Utrecht, 1995c). 6

13 2. Methoden De gegevens voor dit rapport zijn verzameld aan de hand van verschillende onderzoeksmethoden. Er is een enquête afgenomen onder wijkagenten en er zijn open interviews afgenomen bij omwonenden van koffieshops. In de wijken waar koffieshops zijn gevestigd, zijn telefonische interviews gehouden met medewerkers van de gemeentelijke wijkbureaus. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de gebruikte onderzoeksmethoden en de onderzoekspopulaties. In hoofdstuk 4 volgt een evaluatie van de gehanteerde meetinstrumenten. Interviews In het voorjaar van 1994 is door twee studenten onderzoek verricht naar het woon- en leefklimaat in buurten waar koffieshops zijn gevestigd. De hoofdvraag luidde: in welke mate ondervinden buurtbewoners overlast van in hun directe woonomgeving gevestigde koffieshops. Deze hoofdvraag is verder opgesplitst in verschillende onderzoeksvragen naar overlast zoals: Welke soort(en) overlast ervaren buurtbewoners van koffieshops? Verschilt de overlast per buurt en/of per koffieshop? Is er een verschil tussen overlast in het algemeen en overlast van koffieshops in het bijzonder? Is de overlast van koffieshops anders dan de overlast van horecagelegenheden als cafés? Wat is de houding van de buurtbewoners ten aanzien van het gebruik van soft drugs? Er is gekozen voor een open interviewtechniek om de geïnterviewden meer vrijheid te geven in de beantwoording van de vragen. Er is een itemlijst opgesteld, waarin de onderzoeksvragen zijn opgenomen. De vragen over overlast door koffieshops zijn ingeleid met algemene vragen over het `woon- en leefklimaat' in de buurt. De itemlijst is gebruikt als leidraad bij de interviews en als verwerkingskader voor de verzameling en analyse van de gegevens. Het onderzoeksgebied bestrijkt drie buurten in Utrecht met een concentratie van meerdere koffieshops: de zuidelijke binnenstad (7 koffieshops), de noordelijke binnenstad (8 koffieshops) en de wijk Lombok (6 koffieshops). De Amsterdamsestraatweg (2 koffieshops) en de wijk Wittevrouwen (2 koffieshops) zijn derhalve niet in het buurtonderzoek opgenomen. Tevens is één koffieshop in Lombok in verband met zijn geïsoleerde ligging buiten beschouwing gelaten. Er zijn twintig van de toenmalige 25 Utrechtse koffieshops 5 in het onderzoek betrokken. De vestigingsplaatsen van koffieshops zijn weergegeven op de plattegrond achter in het rapport. Er zijn 54 buurtbewoners die woonachtig zijn rond de in de wijk gelegen koffieshops geïnterviewd. Een interview nam meestal tien minuten tot een kwartier in beslag. Direct na elk interview is de verkregen informatie aan de hand van de itemlijst schriftelijk verwerkt. Voor en na de interviews zijn er observaties uitgevoerd rond de koffieshops. De leeftijd van de respondenten ligt tussen de twintig en vijftig jaar. Vier respondenten vormen hierop een uitzondering met een leeftijd van 17, 62, 77 en 81 jaar. De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 33 jaar. Aan het onderzoek hebben vrijwel evenveel mannen (52%) als vrouwen (48%) deelgenomen. De respondenten zijn geworven door willekeurig in de directe omgeving van koffieshops - er naast of een paar huizen verderop - aan te bellen. Om de non-response zo klein mogelijk te houden zijn de respondenten zowel overdag als 's avonds benaderd. Het werven van de respondenten leverde weinig 5 Dit is het aantal bestaande koffieshops in juni Momenteel zijn er 21 koffieshops in Utrecht gevestigd. 7

14 problemen op. De meeste mensen waren bereid hun medewerking te verlenen. In totaal zijn op deze wijze 78 huishoudens benaderd. De non-respons bestaat uit 24 mensen. Daarvan waren er achttien niet thuis; drie respondenten vielen af vanwege taalproblemen; twee buurtbewoners wilden niet mee doen aan het onderzoek en één persoon had geen tijd. Enquêtes De gegevens over de wijkagenten zijn gebaseerd op een onderzoek dat in het voorjaar van 1994 door studenten werd uitgevoerd naar overlastproblematiek in Den Haag en Utrecht. In dit onderzoek is een enquête gehouden onder honderd wijkagenten in beide steden. De vragenlijst gaat in op de verkoop en het gebruik van zowel soft drugs als hard drugs en overlastproblemen die zich daarbij kunnen voordoen. De wijkagenten is gevraagd naar hun mening over en ervaring met eventueel aanwezige ontevredenheid onder buurtbewoners vanwege drugsoverlast in hun wijk. Het onderzoek is toegespitst op de volgende kernvragen: Als er overlast geconstateerd wordt, waaruit bestaat deze dan? Is er sprake van een toe- of afname van de klachten en om wat voor klachten gaat het? Is er een verschil tussen koffieshops en andere horecagelegenheden met betrekking tot overlast? Wat voor overlast ervaren de bewoners die geconfronteerd worden met verkoop en gebruik van hard- en soft drugs in hun wijk volgens de wijkagent, en in hoeverre verschilt dit met zijn eigen visie. Welke meningen en ervaringen hebben de wijkagenten met betrekking tot de overlastproblematiek in hun wijk? Er is om twee redenen gekozen voor wijkagenten. Enerzijds omdat zij in contact staan met de buurtbewoners die overlast ervaren. Anderzijds onderhouden zij contacten met de koffieshopexploitanten in hun wijk. Er is gekozen voor een schriftelijke enquête als meetinstrument in verband met de beperkte tijd die voor het onderzoek beschikbaar was. Middels een enquête kan in een betrekkelijk korte tijd van een groot aantal respondenten informatie verzameld worden. De vragenlijst is ontwikkeld aan de hand van drie open (test-) interviews met wijkagenten. De vragenlijst bevat zowel open als gesloten vragen. Bij de gesloten vragen is de respondenten de mogelijkheid geboden om hun antwoorden toe te lichten. Voor dit vierde deel van `Cannabis in Utrecht' is alleen gebruik gemaakt van de informatie van de wijkagenten uit Utrecht over de koffieshops en de omwonenden. De uit het onderzoek verkregen informatie over hard drugs en de informatie van de wijkagenten uit den Haag is - gezien het onderwerp - in deze rapportage niet opgenomen. In Utrecht hebben 23 van de veertig wijkagenten de vragenlijst ingevuld en geretourneerd. Alle wijken van de stad zijn gerepresenteerd. Twaalf van de geënquêteerde wijkagenten zijn werkzaam in de vijf Utrechtse buurten waar koffieshops zijn gevestigd. Telefonische interviews Middels een telefonische interview-ronde zijn de gemeentelijke wijkbureaus van alle Utrechtse wijken waar koffieshop zijn gevestigd benaderd. Met de medewerkers zijn open interviews gehouden met betrekking tot eventuele overlast door koffieshops of hun bezoekers. Er zijn acht gesprekken met wijkbureaumedewerkers gevoerd. Geen van de respondenten weigerde medewerking. 8

15 3. Overlast in utrecht In dit hoofdstuk worden de resultaten besproken van de studies naar overlast die omwonenden van koffieshops in Utrecht ondervinden. Het materiaal voor dit hoofdstuk is in het voorjaar van 1994 verzameld middels 54 interviews met omwonenden van koffieshops, een enquête onder 23 wijkagenten en (telefonische) interviews met acht medewerkers van de gemeentelijke wijkbureaus. De koffieshops zijn in vijf Utrechtse buurten gevestigd. Het onderzoek is geconcentreerd op de drie buurten waar de meeste koffieshops voorkomen: de zuidelijke binnenstad (7 koffieshops), de noordelijke binnenstad (8 koffieshops) en de wijk Lombok (6 koffieshops). Over het gebied rond de Amsterdamsestraatweg (2 koffieshops) en de wijk Wittevrouwen (2 koffieshops) is alleen informatie verkregen van de wijkagenten en de wijkbureaus. Het hoofdstuk wordt ingeleid met een beschrijving van de (on)bekendheid van de geïnterviewden met cannabis en koffieshops. Vervolgens worden de verschillende vormen van overlast, die buurtbewoners ondervinden, beschreven. Hierna wordt een beeld gegeven van de eventuele variaties in overlastproblematiek aan de hand van de verschillende koffieshops. Tenslotte wordt de overlast van koffieshops vergeleken met die van andere horecagelegenheden en worden de suggesties weergegeven die buurtbewoners aandragen ter vermindering van overlast. Bekendheid met cannabis In het onderzoek is gekeken of er een verband bestaat tussen het ervaren van overlast door buurtbewoners enerzijds en de (on)bekendheid met cannabis anderzijds. Om dit na te gaan is de buurtbewoners gevraagd naar hun mening over het gebruik van soft drugs en of zij zelf wel eens cannabis gebruik(t)en. Vrijwel alle geïnterviewde buurtbewoners zijn tolerant ten aanzien van cannabisgebruik zolang anderen daarvan geen last ondervinden. Een derde van de geïnterviewde buurtbewoners heeft ooit cannabis gebruikt 6. Van de respondenten die nog nooit cannabis hebben gebruikt ervaarde dertig procent ooit overlast van koffieshops. Van degene die wel cannabis gebruik(t)en ervaarde twaalf procent overlast. Er lijkt sprake van een samenhang tussen het gebruik van cannabis en het ervaren van overlast van koffieshops. Dit verband is echter statistisch niet significant (p=0.1). Bekendheid met koffieshops De wijkagenten zijn redelijk bekend met de koffieshops. Uit het onderzoek blijkt dat de wijkagenten met enige regelmaat in de koffieshops in hun wijk komen. De frequentie van deze bezoekjes is wisselend. Sommigen bezoeken de koffieshops in hun wijk één à twee keer per week, anderen één keer in de twee maanden. Sommigen komen er slechts een aantal keren per jaar. De meeste wijkagenten noemen `het onderhouden van contacten' als de belangrijkste reden voor deze bezoekjes. Verder kan het controleren van de AHOJ-G richtlijnen of een overlastmelding uit de buurt een reden zijn om een kijkje te nemen in een koffieshop. Het merendeel van de buurtbewoners zegt nog nooit in een koffieshop te zijn geweest. Het is voor deze 6 Uit prevalentie onderzoek blijkt dat 29 procent van de Amsterdamse bevolking ooit cannabis heeft gebruikt (Sandwijk e.a., 1995). Onder de inwoners van Amsterdam in de leeftijdscategorie van twintig tot vijftig jaar heeft ruim veertig procent ooit cannabis gebruikt. 9

16 respondenten mogelijk onduidelijk wat er zich binnen een koffieshop afspeelt. Een aantal wijkagenten heeft het idee dat om die reden soms vooroordelen bestaan ten aanzien van koffie-shops: "Als het een normaal café of een echte coffeeshop zou zijn, dus zonder wiet- of hasjverkoop, dan zou de tent al met hele andere ogen worden bekeken." Dat er in ieder geval in het verleden sprake is geweest van vooroordelen blijkt uit de problemen die een meerderheid van de koffieshopexploitanten met de buurt ondervond bij het openen van de zaak. Naar hun zeggen werden zij door de buurt als crimineel gezien en met een scheef oog aangekeken. Bij de meeste koffieshops zijn de moeilijkheden die de exploitanten in het begin ondervonden opgelost. Zij zeggen inmiddels goede contacten met de buurt te hebben opgebouwd (Maalsté, 1995a). Soorten klachten Een kwart van de buurtbewoners zegt enigerlei vorm van overlast te ondervinden van koffieshops in hun woonomgeving. De overlast bestaat voornamelijk uit verkeersoverlast, lawaai, samenscholing en - in mindere mate - gevoelens van onveiligheid. In dit gedeelte wordt dieper ingegaan op deze vormen van overlast. Bij de vraag welke soorten overlast buurtbewoners ondervinden vanwege de koffieshops in hun directe woonomgeving was sprake van een open vraagstelling. De geïnterviewden moesten zelf aangeven welke vormen van overlast zij ondervonden. Vaak werd er maar één vorm van overlast genoemd, soms twee of meer. In tabel 1 worden de resultaten weergegeven. soort overlast overlast geen overlast geluidsoverlast 5 49 verkeersoverlast 5 49 samenscholing 5 49 gevoelens van onveiligheid 3 51 criminaliteit 2 52 dealen hard drugs 2 52 vervuiling/stank 1 53 verloedering van de buurt 1 53 Tabel 1. Door buurtbewoners ondervonden vormen van overlast vanwege in hun directe woonomgeving gevestigde koffieshops (n=54). Uit de tabel blijkt dat het merendeel van de buurtbewoners geen overlast ondervindt van de in hun directe woonomgeving gevestigde koffieshops. Van de vormen van overlast die voorkomen worden verkeer, geluid en samenscholing elk door bijna tien procent van de buurtbewoners genoemd. Gevoelens van onveiligheid leven bij minder dan vijf procent van de geïnterviewden. Andere vormen van overlast zijn nauwelijks genoemd. De wijkagenten is gevraagd naar de mate van ontevredenheid onder buurtbewoners vanwege overlast van in hun woonomgeving gevestigde koffieshops. Op het enquêteformulier konden zij de in tabel 2 opgenomen antwoordmogelijkheden aankruisen in zo verre deze veel, weinig of niet van toepassing waren. 10

17 veel weinig geen lawaai verkeer onveiligheid samenscholing criminaliteit heling vervuiling/stank verloedering openingstijden Tabel 2. Mate van ontevredenheid onder buurtbewoners genoemd door wijkagenten met koffieshops in hun wijk (n=12). Door de wijkagenten worden lawaai en verkeer eveneens als belangrijkste bronnen van ontevredenheid onder buurtbewoners genoemd. In tegenstelling tot de buurtbewoners noemen zij ook vervuiling en verloedering van de buurt. Over gevoelens van onveiligheid en samenscholing zijn de meningen van de wijkagenten verdeeld. In de enquêtes worden de achtergronden van deze vormen van overlast niet nader toegelicht. Het is opvallend dat relatief veel wijkagenten de antwoordmogelijkheid `geen' hebben ingevuld. Blijkbaar is er in deze gevallen bij de wijkagent geen enkele buurtbewoner bekend die de betreffende vorm van overlast ervaart. In de loop der jaren is het klachtenpatroon volgens de meeste wijkagenten niet veranderd: het aantal klachten is gelijk gebleven. Ook het karakter van de klachten is volgens hen niet veranderd. Volgens enkele wijkagenten is de ontevredenheid van de buurtbewoners toegenomen: "Er is steeds minder tolerantie." Uit de enquêtes wordt echter niet duidelijk wat hiervan de achtergronden zijn. De wijkagenten is gevraagd of zij de ontevredenheid onder de buurtbewoners in overeenstemming vinden met de overlast die zij zelf constateren. Ruim de helft van de wijkagenten onderstreept dit. De anderen hebben het idee dat de overlast minder is dan sommige buurtbewoners beweren. In het nu volgende zullen de verschillende vormen van overlast nader worden belicht. Verkeersoverlast Door tien procent van de buurtbewoners worden verschillende vormen van verkeersoverlast genoemd. Vooral de parkeerproblemen rond een aantal koffieshops vindt men hinderlijk. De overlast wordt met name veroorzaakt door afhalers - degenen die een koffieshop uitsluitend bezoeken om cannabis te kopen en direct weer vertrekken - die hun auto niet snel elders kunnen parkeren. Op plaatsen waar weinig parkeerruimte beschikbaar is wordt dubbel geparkeerd of wordt de auto achter gelaten op een plaats waar dit gevaarlijke verkeerssituaties kan opleveren. Deze problemen doen zich vooral voor in de nauwe straten van de binnenstad. Een medewerker van het betreffende wijkbureau: "Bezoekers die `even snel iets halen' blokkeren de weg regelmatig. De auto staat dan midden op de weg en bij filevorming wordt er getoeterd. Dat leidt tot de nodige irritaties in de buurt." Geluidsoverlast Eveneens tien procent van de buurtbewoners ondervindt geluidsoverlast van de koffieshops in hun buurt. Naast de parkeerproblemen veroorzaken af en aan rijdende koffieshopbezoekers lawaai middels 11

18 startende motoren, dichtslaande portieren en soms `keiharde housemuziek' die tijdens het parkeren niet wordt uitgezet. Ook in sommige koffieshops wordt de muziekinstallatie volgens enkele buurtbewoners soms hinderlijk ver opengedraaid. Een buurtbewoner die boven een koffieshop heeft gewoond, is verhuisd vanwege de "verschrikkelijke geluidsoverlast door harde muziek. Dat ging soms door tot diep in de nacht." Van de koffieshop waarbij hij nu in de buurt woont, ervaart hij geen overlast. Verder klaagt een aantal buurtbewoners in de binnenstad over geschreeuw en rumoer op straat. Met name 's avonds en 's nachts wordt dit als hinderlijk ervaren. Of deze overlast door koffieshopbezoekers wordt veroorzaakt of door de bezoekers van cafés en discotheken, is de buurtbewoners echter niet duidelijk. Een van de buurtbewoners meent dat de geluidsoverlast niet door de koffieshopbezoekers veroorzaakt wordt. De koffieshop waar hij boven woont sluit eerder (23.00 uur) dan de cafés in de buurt terwijl het lawaai na dit tijdstip onverminderd aanhoudt. Samenscholing en gevoelens van onveiligheid Onder samenscholing verstaan we groepjes mensen - veelal jongeren - die zich voor een koffieshop ophouden op een wijze die voor buurtbewoners als hinderlijk dan wel als dreigend wordt ervaren. Tien procent van de buurtbewoners noemt samenscholing als bron van overlast. Het gaat dan vooral om jongeren die voor de koffieshops rondhangen. "Van de koffieshops zelf heb je geen last maar soms wel van de bezoekers die voor de koffieshop op het trottoir staan." In de meeste gevallen vindt men dit hinderlijk maar niet bedreigend. "Het is vervelend als de stoep geblokkeerd wordt. Het is hier toch al zo smal. Als je er langs wilt moet je over de straat en het is hier altijd hartstikke druk met verkeer." In sommige gevallen neemt een samenscholing wel een dreigend karakter aan. Passanten worden soms door de jongeren lastig gevallen en buurtbewoners uitgescholden waardoor gevoelens van onveiligheid kunnen ontstaan. Bij drie buurtbewoners (5%) is sprake van dergelijke gevoelens van onveiligheid. Het is opvallend dat zij zich alle drie onveilig voelen vanwege een drietal koffieshops waarvan meerdere buurtbewoners overlast ondervinden 7. Twee buurtbewoners in de binnenstad voelen zich onveilig vanwege jongeren die buiten een koffieshop op straat rondhangen en buurtbewoners lastig vallen. De jongeren zouden schreeuwen en schelden op straat, rondracen op brommertjes en buurtbewoners imponeren en uitdagen. Ze zijn volgens de respondenten vaak niet voor rede vatbaar en reageren agressief. Sommige buurtbewoners voelen zich bedreigt door dergelijk gedrag: "Als ik daar langs loop denk ik: `Zeg niets!', want je krijgt zo een dreun voor je harses van die gasten!" Een buurtbewoonster in Lombok zegt te willen verhuizen vanwege de overlast door hard drugdealers die rond de koffieshop bij haar in de buurt hun handel drijven. Zij voelt zich niet direct bedreigd maar vind het geen veilig idee dat `er zoveel volk' op haar stoepje rondhangt en dat er voor haar deur in hard drugs gedeald wordt. Het merendeel (95%) van de buurtbewoners zegt zich niet onveilig te voelen vanwege een in hun directe woonomgeving gevestigde koffieshop. De gemeente Utrecht heeft in 1994 een stadspeiling uitgevoerd naar ondermeer algemene gevoelens van onveiligheid onder haar inwoners. Uit dit onderzoek blijkt dat veertig procent van de Utrechtse bevolking zich 's avonds of 's nachts onveilig voelt vanwege het een of ander dat op straat in zijn buurt geschiedt. Overdag is dit tien procent. Gevoelens van onveiligheid worden vooral gerelateerd aan inbraken, diefstal en vandalisme. Geweldsdelicten en verkeersproblemen scoren het hoogst. Deze resultaten komen overeen met landelijke cijfers. In Utrecht leven deze gevoelens het sterkst in de stadsdelen Noordwest, Zuidwest en Zuid. Vooral vrouwen en ouderen voelen zich onveilig. Gevoelens van onveiligheid die veroorzaakt worden vanwege in de buurt gevestigde koffieshops worden in het 7 De problematiek rond deze drie koffieshops wordt nader besproken in de vorm van cases in `De koffieshops' (zie p.13). 12

19 onderzoeksverslag niet gemeld. (Gemeente Utrecht, 1995b). Overige vormen van overlast Enkele buurtbewoners noemen andere vormen van overlast dan degene die hiervoor besproken zijn. Twee buurtbewoners in Lombok noemen criminaliteit en dealen van hard drugs. Deze overlast werd veroorzaakt door een hard drugscene die zich een tijd lang ophield rond een koffieshop in deze buurt. De problemen die zich rond deze koffieshop hebben voorgedaan worden nader besproken op pagina 15. Verloedering van de buurt en ergernis vanwege een sterke hasjlucht die zo nu en dan uit een koffieshop komt zijn elk door één buurtbewoner genoemd. 13

20 De koffieshops In het onderzoek onder de buurtbewoners zijn twintig koffieshops betrokken. Bij drie van deze koffieshops is door meerdere buurtbewoners overlast geconstateerd. Van zes andere koffieshops ondervindt een enkele buurtbewoner hinder. Van de overige elf koffieshops wordt door geen van de geïnterviewde buurtbewoners overlast ondervonden. In dit gedeelte wordt nader ingegaan op de overlast die zich rond bepaalde koffieshops heeft voorgedaan. De door de buurtbewoners ervaren overlast lijkt zich vooral te hebben voorgedaan bij een tweetal van de acht `jongeren' koffieshops 8 en rond een `theehuis' koffieshop. Deze drie koffieshops hebben voor en ten tijde van het onderzoek extra aandacht genoten van de politie naar aanleiding van klachten uit de buurt. Bij alle drie de koffieshops is de overlastproblematiek inmiddels opgelost. Deze koffieshops zullen in dit hoofdstuk als case nader worden besproken. Cases `probleem' koffieshops In de zuidelijke binnenstad concentreren de overlastproblemen zich rond een van de `jongeren' koffieshops. De klachten bestaan uit samenscholing, een dreigende sfeer en geluidsoverlast. Volgens een van de buurtbewoners komt dit vooral door het soort bezoekers dat deze koffieshop aantrekt: "Overdag is er een bepaald sfeertje op straat door bezoekers van de koffieshop die daar op de stoep rondhangen. Het is niet prettig daar doorheen te lopen. Het publiek wordt lastig gevallen met stoerdoenerij, imponeergedrag, blowen op straat, scootertjes en auto's erbij. Het is erg onrustig." Soms voelt hij zich bedreigd door de groepjes jongeren. Een andere bewoner zegt dat de sfeer bij de koffieshop weliswaar gespannen is en dat het `geen frisse mensen zijn die daar rondhangen' maar dat het niet dreigend is. Een volgende buurtbewoner omschrijft de sfeer bij deze koffieshop als `crimineel'. Doordat de koffieshop gevestigd is in een pand met een winkelbestemming mogen er sinds oktober 1993 geen drankjes meer verkocht worden. De over het algemeen jonge bezoekers raken hierdoor hun ontmoetingsplek kwijt en gaan steeds meer buiten de koffieshop rondhangen. De overlast die sommige buurtbewoners al ondervonden van de jongeren op straat, neemt daardoor nog toe. Dit heeft ondermeer geleid tot een handtekeningenactie onder de buurtbewoners, intensievere controle door de politie en vermindering van de omzet van de koffieshop vanwege het verdwijnen van de ontmoetingsfunctie. In mei 1994 heeft deze koffieshopexploitant definitief de deuren gesloten. Ook bij een `jongeren' koffieshop in de noordelijke binnenstad zou de overlast bestaan uit samenscholing, een bedreigende sfeer en geluidsoverlast. Er hangen regelmatig groepjes jongeren rond die omstanders lastig vallen en veel lawaai maken. Volgens een van de buurtbewoners spuwen en schelden de jongeren naar voorbijgangers. Zij voelt zich hierdoor regelmatig bedreigd. Verder zijn er geregeld klachten over bezoekers die verkeersopstoppingen veroorzaken door tijdens hun aankoop de auto in de smalle straat te parkeren. "Soms wordt de hele straat geblokkeerd door auto's die voor de koffieshop staan." Op last van de politie mogen hier geen cannabisprodukten meer verkocht worden. Per september 1994 is de zaak van eigenaar veranderd. Er is momenteel een theehuis in het pand gevestigd. De rust lijkt hier te zijn weergekeerd. 8 In deel 1 van `Cannabis in Utrecht' is een indeling gemaakt in koffieshops aan de hand van het soort bezoekers en de sociale functie die zij vervullen. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen `hennepwinkels', `gespecialiseerde' koffieshops, `jongeren'-, `buurt'-, `theehuis'-, en `traditionele' koffieshops (Maalsté, 1994). 14

21 Het derde `probleemgeval' betreft een `theehuis' koffieshop in de wijk Lombok. Door de strengere politiecontroles op Hoog Catharijne verplaatste een deel van de hard drugscene zich naar dit gebied. In een nabij gelegen slooppand en op straat rond de koffieshop ontstond een levendige handel in hard drugs. Ondanks pogingen van de koffieshopexploitant om de gebruikers van soft drugs en hard drugs gescheiden te houden, begon dit steeds meer door elkaar te lopen. Kogelgaten in een van de ramen zijn enige tijd kenmerkend geweest voor de criminele activiteiten die zich rondom deze koffieshop afspeelden. Tijdens observaties is duidelijk geworden dat er voor de koffieshop flink gedeald en geheeld wordt. De overlastklachten van buurtbewoners van Lombok hebben hoofdzakelijk betrekking op deze activiteiten. Tijdens een bezoek aan de koffieshop vertelt een van de klanten dat hard druggebruikers gewoon binnen kunnen lopen omdat er niemand bij de deur staat om te controleren: "Bij die andere twee koffieshops hier in de buurt hebben ze tenminste een uitsmijter bij de deur staan. Hier loopt alles door elkaar. Iedereen loopt hier in en uit". De eigenaar zegt een streng beleid te voeren ten aanzien van hard drugdealers en gebruikers. Het lukt hem echter moeilijk om ze uit zijn koffieshop te weren. Achter in de koffieshop zijn speciale neonlampen gemonteerd om het spuiten te bemoeilijken (bij dat licht zijn de aders niet te vinden) en voor het toilet moet men de sleutel bij de bar vragen opdat gebruikers daar niet ongemerkt kunnen blijven zitten. Om de problemen rond deze koffieshop op te lossen is er door de politie een tijd intensief gesurveilleerd en is het nabij gelegen pand waar gedeald werd, gesloopt. De koffieshop is in deze periode verschillende malen van naam en eigenaar veranderd. Uit de interviews met wijkagenten en uit observaties is gebleken dat de overlast vanwege de hard drugproblematiek rond deze koffieshop is verdwenen. Een enkele klacht Bij zes koffieshops wordt door telkens één buurtbewoner overlast geconstateerd. De vorm van overlast is per koffieshop verschillend. Uit één koffieshop komt af en toe een sterke hasjlucht. Twee andere koffieshops hebben zo nu en dan de muziek te hard aan staan. Bij twee volgende koffieshops is sprake van parkeerproblemen en bij één koffieshop staan soms bezoekers voor de deur te praten waardoor het trottoir geblokkeerd wordt. Genoemde klachten zijn afkomstig van zes buurtbewoners. Negentien andere omwonenden van deze koffieshops ervaren geen overlast. Veel koffieshopexploitanten zeggen zelf op te letten of er geen overlast veroorzaakt wordt, bijvoorbeeld door klanten niet voor de deur te laten rondhangen (Maalsté, 1995a). Van elf in het onderzoek betrokken koffieshops wordt door geen van de geïnterviewde omwonenden overlast ondervonden. Soorten koffieshops Op basis van de beschikbare gegevens lijkt er geen verschil in overlast te bestaan ten aanzien van de soort koffieshop zoals beschreven in `Cannabis in Utrecht' deel 1 (Maalsté, 1994). Twee van de drie koffieshops waar meerdere buurtbewoners overlast van ondervonden, zijn `jongeren' koffieshops. Dit wil echter niet zeggen dat de overlastproblematiek voornamelijk van dit soort koffieshops afkomstig is. Van zes andere `jongeren' koffieshops wordt door de buurtbewoners weinig of geen overlast ondervonden. Winkel- of horecabestemming Koffieshops die op grond van het bestemmingsplan geen horeca-exploitatievergunning hebben, dienen 15

22 zich sinds oktober 1993 aan de regels voor de exploitatie van een winkel te houden 9. Dit betekent een beperking van de openingstijden en een verbod op de verkoop van (non-alcoholische) dranken. Vooral bij koffieshops die al langere tijd als horecagelegenheden functioneerden maar nu vanwege het aangescherpte beleid een winkelfunctie hebben gekregen, heeft dit tot problemen geleid. Doordat zij geen koffie of thee meer mogen verkopen, blijken de bezoekers zich in toenemende mate buiten de koffieshop op te houden. De wijkagenten beamen dit: "Twee koffieshops in mijn wijk zijn nu winkel geworden. Vroeger zaten ze in die shops, tegenwoordig zie je ze meer op straat rondhangen." Door het verdwijnen van de ontmoetingsfunctie van deze koffieshops neemt ook de overlast toe vanwege de jongeren die op straat rondhangen (zie ook `cases probleem koffieshops'). Ook de klanten zeggen dat de functie van ontmoetingsplaats in de betreffende koffieshops verloren gaat, omdat haast niemand meer binnen blijft zitten. Om dit te ondervangen schenkt een van de Utrechtse exploitanten gratis koffie voor degenen die voor tien gulden of meer aan hennepprodukten kopen (Maalsté, 1994). 9 Zie het hoofdstuk `Beleid in Utrecht'. 16

23 Koffieshops en andere horecagelegenheden Ruim negentig procent van de geïnterviewden ondervindt overlast van het een of ander dat in zijn directe woonomgeving gebeurt. Het meest worden criminaliteit, vandalisme, verkeers- en parkeerproblemen, slecht verlichte straten en geluidsoverlast genoemd. Daarnaast wordt - vooral in de binnenstad - overlast ondervonden van bezoekers van cafés en discotheken. Deze overlast wordt door 31 van de 54 buurtbewoners (60%) ervaren en komt daarmee in aanmerkelijk grotere mate voor dan de overlast die men van koffieshops ondervindt (25%). De meeste overlast van cafés en discotheken wordt veroorzaakt door luidruchtig schreeuwende en gillende mensen op straat. "Als kroegen sluiten of feesten afgelopen zijn blijven veel mensen nog naklooien buiten." Met mooi weer heeft men meer last van café-bezoekers. Ze gedragen zich volgens de buurtbewoners agressief: "Je krijgt vaak opmerkingen naar je hoofd". Ze blokkeren huisdeuren door daarvoor te gaan zitten, urineren tegen muren en vallen voorbijgangers lastig. Het merendeel van de buurtbewoners is van mening dat koffieshopbezoekers zich minder luidruchtig gedragen dan cafébezoekers. "Mensen die dronken zijn worden agressief en gaan lopen schreeuwen op straat, maar mensen die stoned zijn blijven eerder rustig." Enkele buurtbewoners merken op geen onderscheid te kunnen maken tussen koffieshops en cafés wat betreft overlast. De overlast bij cafés is volgens één buurtbewoner `gezelliger' en meer ontspannen. "Bij koffieshops is het meer gespannen omdat het spannend is om daar naar toe te gaan. De spanning wordt mede veroorzaakt door het effect van de drug." Daarnaast is het volgens hem "een raar circuit van mensen met grote auto's, alternatievelingen en randfiguren: louche types", waardoor de sfeer bij koffieshops meer gespannen is. Een andere buurtbewoner heeft het idee dat mensen die uit koffieshops komen agressiever zijn dan kroeglopers, "maar dat is moeilijk in te schatten". De overlast van cafés ervaren de meeste buurtbewoners als hinderlijker dan de overlast van koffieshops. Vrijwel alle buurtbewoners vinden dat de overlast van zowel koffieshopbezoekers als van café-bezoekers hoort bij "de charmes van de binnenstad van Utrecht". De wijkagenten signaleren eveneens verschillen in overlast tussen koffieshops en de overige horecagelegenheden. Bij de koffieshops bestaat de overlast voornamelijk uit het af en aan rijden van kopers en uit bezoekers die na hun aankoop buiten de koffieshops blijven rondhangen. De overige horeca geeft volgens de wijkagenten meer overlast in de vorm van dronken bezoekers, geschreeuw, lawaai en soms vechtpartijen. Een aantal wijkagenten geeft aan dat de mate van overlast mede afhankelijk is van inspanning die de exploitant betracht om problemen te voorkomen. Volgens de koffieshopexploitanten worden er tegen hen klachten ingediend over overlast, terwijl andere horecagelegenheden in de buurt - cafés en discotheken - volgens hen vaak veel meer overlast veroorzaken (Maalsté, 1995a). Het tijdstip waarop overlast wordt ervaren verschilt per koffieshop. De drukte rond sommige koffieshops begint vanaf uur en duurt tot het einde van de middag (rond etenstijd). Daarna is het tussen uur en uur ook drukker. Overlast die veroorzaakt wordt door bezoekers van cafés en discotheken ervaart men 's avonds vanaf een uur of elf tot diep in de nacht. Deze overlast ervaart men vooral vanaf donderdagavond tot en met het weekeinde. 17