De burgerlijke vordering inzake bestuurdersaansprakelijkheid, ingesteld voor de burgerlijke rechter 1333

Transcriptie

1 296 HOOFDSTUK VIII BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID door een bestuurder, tot een uitsluiting of verzachting van diens aansprakelijkheid leiden 1331 (infra, nrs. 541 e.v.). Bij de beoordeling van de bestuurdersaansprakelijkheid zelf dient de rechter zich echter wel terughoudend op te stellen wanneer de bestuurder in kwestie over een beleidsmarge beschikte. In die omstandigheden mag het gedrag van bestuurders of zaakvoerders enkel vanuit een ex ante-standpunt worden beoordeeld. Bovendien kan de rechter zijn eigen appreciatie niet in de plaats van het bestuur stellen; hij is geen beroepsinstantie van het bestuursorgaan. De rechter mag in dat geval enkel manifest ongerechtvaardigde gedragingen bestraffen, meer bepaald gedragingen die geen enkele redelijk en zorgvuldig handelende bestuurder zou hebben gesteld AFDELING 3 De burgerlijke vordering inzake bestuurdersaansprakelijkheid, ingesteld voor de burgerlijke rechter Algemeen 488. Luidens artikel 61 W.Venn. zijn de leden van de vennootschapsorganen in beginsel persoonlijk niet verbonden voor de verbintenissen van de vennootschap. Met betrekking tot verenigingen zonder winstoogmerk is de situatie identiek. De vereniging is aansprakelijk voor de fouten die kunnen worden toegerekend aan haar aangestelden of aan de organen waardoor zij handelt, terwijl de bestuurders en de dagelijks bestuurders inzake de verbintenissen van de vereniging geen enkele persoonlijke verplichting aangaan (art V&S-Wet) In tegenstelling tot de V&S-Wet, die op dat punt veel beperkter is 1334, voorziet het Wetboek van Vennootschappen evenwel als uitzondering op voornoemd principe in talrijke aansprakelijkheidsgronden op grond waarvan de vennootschap en/of derden wel degelijk een aansprakelijkheidsvordering kunnen instellen voor fouten die een bestuurder heeft begaan en waardoor zij schade hebben geleden. Omwille van hun mogelijke verwevenheid met het misdrijf misbruik van vennootschapsgoederen, wordt hieronder zonder volledigheid na te 1331 K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, 291, nr Ibid., , nr Dit is inzake de bestuurdersaansprakelijkheid krachtens art. 574, 1 en 2 Ger.W. in de regel de rechtbank van koophandel (zie H. DE WULF en I. DE POORTER, De aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders en commissarissen in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, 203) Zie bv. art. 26septies V&S-Wet.

2 HOOFDSTUK VIII BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID 297 streven een overzicht gegeven van de volgende aansprakelijkheidsgronden m.b.t. naamloze vennootschappen 1335 : aansprakelijkheid wegens gewone bestuursfout (art. 527 W.Venn.); aansprakelijkheid wegens schending van het Wetboek van Vennootschappen of overtreding van de statuten (art. 528 W.Venn.); aansprakelijkheid in geval van een persoonlijk belangenconflict tussen een bestuurder en de vennootschap (art. 523 juncto 529 W.Venn.); aansprakelijkheid voor kennelijk grove fouten die tot het faillissement hebben bijgedragen (art. 530, 1 W.Venn.); buitencontractuele aansprakelijkheid (art BW). Deze verschillende aansprakelijkheidsgronden sluiten elkaar niet uit en kunnen samen bestaan Zoals gezegd, bestaat er in de rechtspraak en de rechtsleer geen eensgezindheid over de vraag of feitelijke bestuurders volgens dezelfde aansprakelijkheidsregels als de formeel benoemde bestuurders moeten worden beoordeeld (supra, nr. 143) Ten slotte kunnen ook de eventuele collegiale uitoefening van de bestuurderstaak en de delegatie van bestuurstaken op de beoordeling van de bestuurdersaansprakelijkheid in een concreet geval een invloed hebben (infra, nrs. 541 e.v.). 2. Aansprakelijkheid wegens gewone bestuursfouten (interne aansprakelijkheid t.a.v. de vennootschap) De aansprakelijkheid wegens gewone bestuursfouten is een contractuele aansprakelijkheid die een bestuurder, een lid van het directiecomité of een dagelijks bestuurder enkel ten opzichte van de vennootschap zelf kan oplopen. De bestuurders zijn, overeenkomstig het gemeen recht, verantwoordelijk voor de vervulling van de aan hen opgedragen taak en aansprakelijk voor de tekortkomingen in hun bestuur Men neemt aan dat de betreffende artikelen van het Wetboek van Vennootschappen stilzwijgend verwijzen naar de regels die van toepassing zijn op de aansprakelijkheid van een lasthebber ten aanzien van zijn lastgever (zie de art e.v. BW). Deze beginselen gelden ook voor de bestuurders van verenigingen zonder winstoogmerk. Voor de beoordeling van de fout moet een onderscheid worden gemaakt tussen de inspannings- en de resultaatsverbintenissen van de bestuurder De gronden van bestuurdersaansprakelijkheid m.b.t. de andere vennootschaps- en verenigingsvormen kunnen in voorkomend geval mutatis mutandis worden toegepast Zie bv. Kh. Tongeren 13 januari 2005, RABG 2005, 1570, noot E. JANSSENS; zie ook M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 2009, , nrs Dit debat heeft meer bepaald betrekking op de art W.Venn Zie ter zake H. BRAECKMANS en R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, ; K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, , nrs ; M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 2009, 49-81; H. DE WULF en I. DE POORTER, De aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders en commissarissen in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, Zie art. 262 (BVBA), 380 (CVOA), 408, eerste lid (CVBA) en 527 (NV) W.Venn.

3 298 HOOFDSTUK VIII BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID 491. Wanneer in hoofde van de bestuurder een inspanningsverbintenis aan de orde is, wordt de gewone bestuursfout op grond van een zorgvuldigheidsnorm beoordeeld. Het gedrag van de bestuurder wordt meer bepaald in abstracto getoetst aan dat van een normale, voorzichtige en redelijke bestuurder die zich in dezelfde feitelijke omstandigheden bevindt. Het betreft een marginale toetsing. Hoewel het tweede lid van artikel 1992 BW in een minder strenge aansprakelijkheidsbeoordeling voorziet, indien de lasthebber niet voor zijn mandaat wordt vergoed, passen de rechtbanken deze regel zelden of niet toe op onbezoldigde bestuurders. Integendeel, de rechtspraak en de rechtsleer onderstrepen dat de bestuurdersaansprakelijkheid een professionele aansprakelijkheid is De gedragsnorm waaraan moet worden beantwoord, is derhalve te bepalen in functie van de professionele vaardigheden die van een normaal voorzichtig en redelijk bestuurder zijn te verwachten. Dit resulteert in een strengere gedragsnorm dan deze die gewoonlijk onder het gemeen recht wordt toegepast. Een bestuurder zal bijgevolg niet aan aansprakelijkheid kunnen ontsnappen door zich op het onbezoldigd karakter van zijn mandaat, of op zijn onwetendheid, onervarenheid, onbekwaamheid of passiviteit te beroepen (supra, nr. 487). De beoordeling van de handelingen van de bestuurder mag dan wel een toets aan het gedrag van een professioneel bestuurder inhouden, zulks betekent niet dat de rechter die de beoordeling uitvoert, zichzelf in de plaats van de bestuurder zou mogen stellen en als een soort van beroepsinstantie t.a.v. de bestuurder zou mogen optreden, wanneer de bestuurder in kwestie in het voorliggende geval over een beleidsmarge beschikte en op hem de inspanningsverbintenis rustte om in het belang van de vennootschap een beslissing te nemen. De rechtbanken moeten zich hierbij onthouden van een a posteriori-beoordeling van het gedrag van de bestuurder. De toetsing die de rechter hierbij mag doorvoeren is aldus marginaal omwille van de beleidsmarge. Op het ogenblik dat de bestuurder zijn handeling stelde, was deze handeling wellicht niet de enige mogelijke handeling en hield zij eventueel risico s in, maar daarom was zij nog niet foutief. Dit is evenmin zo wanneer nadien is gebleken dat het een voor de vennootschap nadelige handeling betrof. Ook de goede huisvader, gekend als een normaal voorzichtige en redelijke persoon, kan zich onder bepaalde omstandigheden vergissen. Deze vergissing maakt daarom nog geen fout uit Dit is bijvoorbeeld zo wanneer een zaak slecht afloopt nadat de bestuurder zich te goeder trouw en zonder enige lichtzinnigheid m.b.t. de solvabiliteit van een tegenpartij heeft vergist Belangrijk is dat de handeling in kwestie op het ogenblik dat zij door de 1340 H. DE WULF en I. DE POORTER, De aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders en commissarissen in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, Kh. Tongeren 30 januari 2007, TBH 2007, 916; M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 2009, 68; S. DE GEYTER, Organisatieaansprakelijkheid. Bestuurdersaansprakelijkheid, corporate governance en risicomanagement, Antwerpen, Intersentia, 2012, , nr J. RONSE, Algemeen deel van het vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 1975, 449.

4 HOOFDSTUK VIII BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID 299 bestuurder werd gesteld, redelijkerwijze verdedigbaar was. De zorgvuldigheidsnorm vereist aldus een toets aan het gedrag van een normaal voorzichtig en redelijk bestuurder, die is geplaatst in dezelfde feitelijke omstandigheden 1343 waarin de aangesproken bestuurder zich bevond toen hij de betwiste handeling heeft gesteld of heeft nagelaten te stellen. Wanneer beleidsvrijheid voorligt, is de bestuurder aldus enkel aansprakelijk voor kennelijk onredelijke beslissingen, dit zijn beslissingen die geen enkel redelijk persoon verdedigbaar acht. De bestuurders kunnen bewijzen dat ze redelijk en voorzichtig te werk zijn gegaan, door de gepaste procedures te volgen en te documenteren Betreft de bestuursfout een schending van een resultaatsverbintenis, dan wordt de onrechtmatigheid ervan vermoed De belangrijkste resultaatsverbintenis bestaat in de verplichting om het opgenomen bestuursmandaat daadwerkelijk uit te oefenen. De bestuurder is ten aanzien van de vennootschap aansprakelijk voor het niet uitvoeren van zijn opdracht Dit principe steunt op de artikelen BW. Zodra lasthebbers de hun opgedragen taak hebben aanvaard, kunnen zij op grond van dit artikel aansprakelijk worden gesteld voor hun overtredingen en tekortkomingen, ook voor de schade die zou kunnen ontstaan uit het niet uitvoeren van hun opdracht Volgens bepaalde betwiste rechtspraak kunnen inbreuken op de resultaatsverbintenissen worden verschoond, indien de bestuurders kunnen aantonen te hebben gehandeld zoals normaal voorzichtige bestuurders in dezelfde omstandigheden zouden hebben gehandeld De toetsing aan de algemene zorgvuldigheidsnorm is echter niet aan de orde in het geval van niet-naleving van resultaatsverbintenissen In de rechtspraak werd reeds geoordeeld dat een bestuurder ten aanzien van de vennootschap niet aansprakelijk is, wanneer zijn handeling enkel een besluit van de algemene vergadering uitvoert, en de nietigheid van dit besluit niet was gevorderd De rechtsleer nuanceert dit door te stellen dat de bestuurder wel degelijk aansprakelijk is wanneer hij zich bij de besluitvorming schuldig maakt aan bedrog of wanneer hij zijn opdracht uitlokte en hem daarbij een verwijt kan worden gemaakt 1351, dan wel wanneer hij uitvoering zou verlenen 1343 Met inbegrip van de informatie waarover hij beschikte Zie ter zake H. DE WULF en I. DE POORTER, De aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders en commissarissen in VLAAMSE CONFERENTIE DER BALIE VAN GENT (ed.), Aansprakelijkheidsrecht, Antwerpen, Maklu, 2004, K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, 297, nr J. RONSE, Algemeen deel van het vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 1975, M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 2009, 71-72, nr Gent 29 maart 2001, TRV 2005, 45, noot J. VANANROYE J. VANANROYE, noot onder Gent 29 maart 2001, TRV 2005, 46; K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, 297, nr Kh. Antwerpen 26 maart 2004, TRV 2007, K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, 297, nr. 237.

5 300 HOOFDSTUK VIII BURGERLIJKE AANSPRAKELIJKHEID aan een besluit waarvan hij het klaarblijkelijk onwettelijk of antistatutair karakter kende of moest kennen Andere rechtspraak en rechtsleer zijn evenwel nog strenger en stellen dat de loutere uitvoering van een besluit van de algemene vergadering de aansprakelijkheid niet ipso facto uitsluit, aangezien bestuurders steeds collegiaal moeten beraadslagen waarbij zij de wettigheid van de beslissing, evenals de overeenstemming ervan met het vennootschapsbelang en het specialiteitsbeginsel moeten nagaan Door de rechtspraak werden bijvoorbeeld als gewone bestuursfouten in aanmerking genomen: het foutief accepteren en gedeeltelijk betalen van een door de vennootschap niet verschuldigde wisselbrief; de beslissing om een verlieslatende activiteit verder te zetten; het ontwikkelen van handelsactiviteiten in een vennootschap die ondergekapitaliseerd is; de tekortkoming aan de toezichtplicht t.a.v. de afgevaardigde tot het dagelijks bestuur; de aangifte van het faillissement zonder machtiging en het informeren van klanten en leveranciers dat de vennootschap haar activiteiten beëindigde, enz. Ook de schending van het vennootschapsbelang werd reeds als een gewone bestuursfout gekwalificeerd Gelet op het feit dat de aansprakelijkheid wegens gewone bestuursfouten een contractuele aansprakelijkheid inhoudt en in beginsel enkel op de verhouding tussen de vennootschap en de bestuurder betrekking heeft, blijft de vergoedbare schade in principe tot de contractuele schade beperkt. Uitsluitend de rechtstreekse en voorzienbare schade komt aldus voor vergoeding in aanmerking. Uitzonderlijk, in geval van een opzettelijke fout, is ook de onvoorzienbare schade vergoedbaar (zie art BW) Het louter bewijs van de tekortkoming van een bestuurder en van schade is echter niet voldoende om die bestuurder aansprakelijk te stellen. Bijkomend moet het causaal verband tussen deze tekortkoming en de door de eiser geleden schade worden aangetoond De aansprakelijkheid van bestuurders wegens gewone bestuursfouten is in beginsel individueel toerekenbaar. De gemeenschappelijke fout die gezamenlijk wordt begaan door verschillende bestuurders die wetens tot het ontstaan van het schadelijke feit bijdragen, rechtvaardigt echter een hoofdelijke (solidaire) aan J. RONSE, Algemeen deel van het vennootschapsrecht, Leuven, Acco, 1975, ; M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 72, nr Antwerpen 2 maart 2006, TRV 2007, 193; H. BRAECKMANS en R. HOUBEN, Handboek vennootschapsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2012, 338, nr. 610; M. VANDENBOGAERDE, Aansprakelijkheid van vennootschapsbestuurders, Antwerpen, Intersentia, 72, nr Zie bv. Kh. Luik 17 oktober 2003, TBH 2005, 429, noot, JDSC 2006, 106; zie ook K. GEENS, M. WYCKAERT e.a., Overzicht van rechtspraak vennootschappen ( ), TPR 2012, 296, nr. 234; A. FRANÇOIS, De nieuwe regeling van belangenconflicten in de raad van bestuur: een (voorlopig) eindpunt? in K. BYTTE- BIER, R. FELTKAMP en A. FRANÇOIS (eds.), De gewijzigde Vennootschapswet 1995, Antwerpen, Kluwer, 1996, Gent 25 juni 1999, TRV 2004, 60, noot D. VAN GERVEN Kh. Kortrijk 19 februari 2003, JDSC 2004, 218 en TRV 2003, 417, noot J. VANANROYE.