Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 30 september 2005 C F/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C F.- GB RETAIL ASSOCIATES, naamloze vennootschap, Mr. Ludovic De Gryse, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen G. J.-M., Mr. Lucien Simont, advocaat bij het Hof van Cassatie, ten aanzien van V. M. F. I. Bestreden beslissing Het cassatieberoep is gericht tegen de arresten, die op 13 januari 2003 en 8 maart 2004 zijn gewezen door het Hof van Beroep te Bergen. II. Rechtspleging voor het Hof Raadsheer Christine Matray heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Jean-Marie Genicot heeft geconcludeerd.

2 30 september 2005 C F/2 III. Middelen Eiseres voert een middel aan : Geschonden wetsbepalingen - het artikel 149 van de Grondwet - de artikelen 1234, 1289, 1291 en 1298 van het Burgerlijk Wetboek ; - de artikelen 444, 445 en 561 van de wet van 18 april 1851 op het faillissement, de bankbreuk en de opschorting van betaling, opgenomen in boek III van het Wetboek van Koophandel, zoals zij van kracht waren voor de opheffing ervan bij artikel 149 van de Faillissementswet van 8 augustus 1997 en, voor zoveel nodig, 16, 17, 22 en 99 van de Faillissementswet van 8 augustus Aangevochten beslissingen Na in zijn arrest van 13 januari 2003 te hebben overwogen : Indien de precontractuele fout niet was begaan en indien de overeenkomst niet was gesloten, de naamloze vennootschap Bouch Art niet had moeten worden opgericht, de prijs voor de afkoop van het materieel en de vergoeding voor de klandizie niet had moeten betalen en geen zuiver verlieslatende investeringen in renovaties had moeten doen. zegt het Hof van Beroep te Bergen in zijn arrest van 8 maart 2004 voor recht dat er geen grond bestaat tot gerechtelijke schuldvergelijking tussen de onderscheiden schuldvorderingen van de partijen. Het baseert zich hiervoor op de volgende overwegingen : Dat het Hof van Cassatie nog altijd beklemtoont dat er een nauwe samenhang tussen de schuldvorderingen dient te bestaan en dat ze één enkele oorzaak dienen te hebben ; Dat algemeen wordt aangenomen dat de aansprakelijkheid voor de culpa in contrahendo in de regel een buitencontractuele is ; Dat in casu de quasidelictuele fout die ten laste van (eiseres) in aanmerking genomen is, is begaan voor de totstandkoming van de tussen de partijen gesloten franchiseovereenkomst, wat weliswaar een schijn van samenhang schept ; Dat samenhang evenwel een organische band tussen de wederkerige verplichtingen impliceert ; dat de ene ondenkbaar is zonder de andere ;

3 30 september 2005 C F/3 Dat in casu de contractuele verplichting van de franchisenemer perfect kan bestaan zonder de quasidelictuele fout van (eiseres ) ; Dat (eiseres) dus vergeefs betoogt dat de schuld wegens de levering van koopwaar niet zou bestaan indien zij de tegen haar in aanmerking genomen fout in contrahendo niet had begaan ; Dat de quasidelictuele schuld van (eiseres) niet is ontstaan naar aanleiding van de uitvoering van de overeenkomst ; dat zij is ontstaan voor de totstandkoming van die overeenkomst ; Dat de band tussen de quasidelictuele fout van (eiseres) en de contractuele schuld van de failliete vennootschap te dezen van puur feitelijke aard is en, in strijd met wat (eiseres) betoogt, in geen geval een juridische samenhang doet ontstaan, aangezien er tussen de verplichtingen geen enkele wederkerigheid bestaat ; Dat immers het aan de failliete vennootschap toekomende recht op vergoeding los staat van haar verplichting om haar contractuele verbintenissen na te komen. Grieven 1. Eerste onderdeel Het arrest van 13 januari 2003 beslist, enerzijds, dat, indien de precontractuele fout niet was begaan, en indien de (franchise)overeenkomst niet was gesloten, de (failliete vennootschap) niet had moeten worden opgericht, de prijs voor de afkoop van het materieel en de vergoeding voor de klandizie niet had moeten betalen en geen zuiver verlieslatende investeringen in renovaties had moeten doen. Aldus stelt het een rechtstreeks oorzakelijk verband vast tussen de door de failliete vennootschap ten gevolge van haar oprichting geleden schade en de aan eiseres verweten precontractuele fout. Het arrest van 8 maart 2004 beslist, anderzijds, dat de contractuele verplichting van de franchisenemer te dezen perfect kan bestaan zonder de quasidelictuele fout van (eiseres) en dat (eiseres) dus vergeefs betoogt dat de schuld wegens de levering van koopwaar niet zou bestaan indien zij de tegen haar in aanmerking genomen fout in contrahendo niet had begaan en dat het aan de failliete vennootschap toekomende recht op vergoeding los staat van haar verplichting om haar contractuele verbintenissen na te komen. Door die overwegingen verwerpt het arrest elke onderlinge afhankelijkheid

4 30 september 2005 C F/4 tussen, enerzijds, de schade die de failliete vennootschap geleden heeft omdat zij is opgericht ingevolge de aan eiseres verweten precontractuele fout en, anderzijds, de door eiseres binnen het kader van de franchiseovereenkomst gedane levering van koopwaar. Indien, zoals het hof in zijn arrest van 13 januari 2003 had beslist, de franchiseovereenkomst zonder de aan eiseres verweten fout niet zou zijn gesloten en de failliete vennootschap dus geen schade zou hebben geleden naar aanleiding van de oprichting ervan, is het tegenstrijdig anderzijds in het arrest van 8 maart 2004 te beslissen dat de verplichting om de binnen het kader van diezelfde franchiseovereenkomst geleverde koopwaar te betalen in casu kan bestaan zonder de aan eiseres verweten fout, daar, zoals het arrest van 13 januari 2003 had beslist, die overeenkomst binnen het kader waarvan de leveringen van koopwaar hebben plaatsgevonden, zonder die fout niet zou zijn gesloten. Door aldus te beslissen, enerzijds, dat de schade ten gevolge van de oprichting van de failliete vennootschap zonder de fout van eiseres niet hadden kunnen ontstaan en, anderzijds, dat in ditzelfde geval ook zonder de fout van eiseres de failliete vennootschap zou zijn opgericht en de koopwaar zou zijn geleverd, zijn de arresten van 13 januari 2003 en 8 maart 2004 door tegenstrijdigheid aangetast en derhalve niet regelmatig met redenen omkleed (schending van artikel 149 van de Grondwet). 2. Tweede onderdeel Krachtens de artikelen 444 en 445 van het oud Wetboek van Koophandel (thans 16 en 17 van de Faillissementswet van 8 augustus 1997) en artikel 1298 van het Burgerlijk Wetboek is elke wettelijke, gerechtelijke of conventionele schuldvergelijking in beginsel verboden na faillissement. Daar de schuldvergelijking, die gelijkstaat met een verkorte dubbele betaling, de schuldeiser in staat zou stellen te ontkomen aan de wet van de samenloop die voortvloeit uit artikel 561 van het oud Wetboek van Koophandel (thans 99 van de wet van 8 augustus 1997), mag zij niet plaatsvinden ten nadele van de verkregen rechten van derden. De schuldvergelijking na het ontstaan van samenloop wordt evenwel toegelaten telkens wanneer er tussen de wederkerige schulden samenhang bestaat, dat is een zo nauwe band van onderlinge afhankelijkheid dat het

5 30 september 2005 C F/5 onaanvaardbaar zou zijn te beletten dat zij de beschermingsfunctie die zij ontegensprekelijk heeft, zou vervullen. Voor het bestaan van samenhang is het voldoende dat de te vergelijken schuldvorderingen dezelfde oorzaak hebben ; de aldus in aanmerking genomen oorzaak is het geheel van de feiten, een en dezelfde keten van gebeurtenissen, die de schuldvordering en de daarmee te verrekenen schuld hebben doen ontstaan. Er is sprake van samenhang indien tussen beide verplichtingen een objectieve (en geen kunstmatige) band bestaat die beantwoordt aan de economische realiteit van de betrekkingen tussen de partijen. Het is niet vereist dat beide verplichtingen op hetzelfde ogenblik zijn ontstaan of uit dezelfde overeenkomst voortvloeien ; de schuldvergelijking wordt aanvaard, zelfs tussen een contractuele en een buitencontractuele verplichting mits tussen beide een nauwe band van samenhang bestaat. Te dezen blijkt uit de vaststellingen van de arresten van 13 januari 2003 en 8 maart 2004 dat de schuldvordering die eiseres op grond van de franchiseovereenkomst bezat wegens levering van koopwaar, kennelijk verband hield met het bestaan van die overeenkomst, dat de door de failliete vennootschap geleden schade was veroorzaakt door de fout, die eiseres vóór het sluiten van diezelfde overeenkomst had begaan en dat beide te vergelijken schulden derhalve hun oorsprong vonden in dezelfde economische realiteit, namelijk de tussen de partijen bestaande franchiseovereenkomst. Na in het arrest van 13 januari 2003 te hebben vastgesteld, enerzijds, dat de franchiseovereenkomst zonder de precontractuele fout van eiseres niet zou gesloten zijn en de schade wegens de oprichting van de achteraf faillietverklaarde vennootschap zich niet zou hebben voorgedaan en, anderzijds, dat eiseres koopwaar had geleverd ter uitvoering van diezelfde franchiseovereenkomst, beslist [het hof van beroep in] het arrest van 8 maart 2004 dat er geen enkele juridische samenhang bestaat tussen de quasidelictuele schuld van eiseres en de contractuele schuld van de failliete vennootschap, op grond dat de contractuele verplichting van de franchisenemer perfect kan bestaan zonder de quasidelictuele fout van eiseres, dat de quasidelictuele fout van eiseres niet is ontstaan naar aanleiding van de uitvoering van de overeenkomst, maar vóór het ontstaan ervan, en dat er tussen de verplichtingen geen enkele wederkerigheid bestaat.

6 30 september 2005 C F/6 Noch het tijdstip waarop de verplichtingen zijn ontstaan, noch het feit dat zij niet zijn ontstaan uit één enkele wederkerige overeenkomst, noch het feit dat de verplichting van de ene in abstracto kan bestaan zonder de verplichting van de andere zijn evenwel criteria aan de hand waarvan de samenhang ertussen in concreto kan worden bewezen. Door de gerechtelijke schuldvergelijking na faillissement te weigeren bij gebrek aan samenhang tussen de wederkerige schulden, door criteria te hanteren aan de hand waarvan de samenhang niet kan worden bewezen of uitgesloten en door niet vast te stellen dat de te vergelijken schulden ontegensprekelijk dezelfde oorzaak hadden, namelijk die ene economische band van franchisegever en franchisenemer die tussen de partijen bestond, schendt het arrest van 8 maart 2004 de in het onderdeel aangegeven bepalingen en is het derhalve niet naar recht verantwoord (schending van alle aangegeven bepalingen, artikel 149 van de Grondwet uitgezonderd). IV. Beslissing van het Hof Eerste onderdeel : Over het door verweerster tegen het onderdeel aangevoerde middel van niet-ontvankelijkheid, volgens welke de aangevoerde grief geen verband houdt met artikel 149 van de Grondwet : Overwegende dat het onderdeel stelt dat het bestreden arrest van 8 maart 2004 een beslissing bevat die in tegenspraak is met een beslissing in het bestreden arrest van 13 januari 2003 ; Dat een dergelijke grief geen verband houdt met de schending van artikel 149 van de Grondwet, die de enige bepaling is waarvan de schending wordt aangevoerd ; Dat het middel van niet-ontvankelijkheid gegrond is ; Tweede onderdeel : Overwegende dat het bestreden arrest van 8 maart 2004 vaststelt dat eiseres aan de failliete vennootschap een bedrag van ,55 euro verschuldigd was ter vergoeding van een precontractuele fout en dat zij op diezelfde vennootschap een schuldvordering van ,12 euro bezat wegens niet betaalde koopwaar ;

7 30 september 2005 C F/7 Overwegende dat voornoemd arrest zegt dat in casu de contractuele verplichting [van de failliete vennootschap] perfect kan bestaan zonder de quasidelictuele fout van [eiseres] ; dat [eiseres] dus vergeefs betoogt dat de schuld wegens de levering van koopwaar niet zou bestaan indien zij de fout in contrahendo niet had begaan; dat de quasidelictuele schuld van [eiseres] niet is ontstaan naar aanleiding van de uitvoering van de overeenkomst ; dat zij is ontstaan voor de totstandkoming van die overeenkomst ; dat de band tussen de quasidelictuele schuld van [eiseres] en de contractuele schuld van de failliete vennootschap te dezen van puur feitelijke aard is en, in strijd met wat [eiseres] betoogt, in geen geval een juridische samenhang doet ontstaan, aangezien er tussen de verplichtingen geen enkele wederkerigheid bestaat ; dat immers het aan de failliete vennootschap toekomende recht op vergoeding los staat van haar verplichting om haar contractuele verbintenissen na te komen ; Dat het arrest op grond van die feitelijke beoordeling van de gegevens van de zaak wettig heeft kunnen beslissen dat er tussen voormelde verplichtingen geen enkele samenhang bestaat ; Dat het onderdeel niet kan worden aangenomen ; Overwegende dat ten gevolge van de verwerping van het cassatieberoep, de vordering tot bindendverklaring van het arrest geen belang meer heeft ; OM DIE REDENEN, HET HOF Verwerpt het cassatieberoep en de vordering tot bindendverklaring van het arrest ; Veroordeelt eiseres in de kosten. Aldus geoordeeld door het Hof van Cassatie, eerste kamer, te Brussel, door afdelingsvoorzitter Philippe Echement, de raadsheren Christian Storck, Didier Batselé, Christine Matray en Philippe Gosseries, en in openbare terechtzitting van dertig september tweeduizend en vijf uitgesproken door afdelingsvoorzitter Philippe Echement, in aanwezigheid van advocaat-generaal Jean-Marie Genicot, met bijstand van griffier Marie-Jeanne Massart.

8 30 september 2005 C F/8 Vertaling opgemaakt onder toezicht van raadsheer Eric Stassijns en overgeschreven met assistentie van griffier Philippe Van Geem. De griffier, De raadsheer,