Elementair belastingrecht

Transcriptie

1 Elementair belastingrecht voor economen en bedrijfsjuristen Prof.dr. L.G.M. Stevens Hoogleraar fiscale economie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam elfde herziene druk 1993 Kluwer

2 Enkele afkortingen XVIII i Economische kenmerken van belastingheffing i 1.1 Plaatsbepaling i 1.2 Fiscale politiek i 1.3 Functies van de belastingheffing 3 i.3.a De budgettaire functie 3 i-3.b De instrumentele functie C De steunfunctie Grondbeginselen van de belastingheffing 7 i.4.a Het draagkrachtbeginsel 8 i.4.b Het profijtbeginsel C Het beginsel van de bevoorrechte verkrijging 11 i.4.d Het welvaartsbeginsel 11 i.4.e Het beginsel van de minste pijn J Het beginsel van de optimale realisatie De belastingstructuur van het Rijk 12 6 Definitie van belasting 17 7 Directe en indirecte belastingen 23 8 Persoonlijke en zakelijke (subjectieve en objectieve) belastingen 26 9 Bronheffingen Voorheffingen Belastingheffing lagere overheden EG-heffingen Economische effecten van de belastingheffing 32 i.y.a Gedragsreacties 32 i.y.b Belasting en inflatie 34 2 Juridische kenmerken van de belastingwetgeving Wettelijke basis van de belastingheffing 37 2.i.a Legaliteitsbeginsel 37 2.i.b Gelijkheidsbeginsel C Bestuursrechtelijke beginselen 38 VII

3 2.2 Formeel en materieel belastingrecht )9 2.3 Bronnen van het materiele recht Pseudo-wetgeving Algemene beginselen van bestuur Bronnen van het formele belastingrecht a Algemene wet inzake rijksbelastingen (ÄWR) b Wet inzake de douane (WD) en Wet op de accijns C Tariefcommissiewet en Wet administratieve rechtspraak belastingzaken (Wet ARB) d Invorderingswet Uitvoering van de belastingwet De belastingdienst b Het belastingadvieswezen Heffingstechnieken a Heffing bij wege van aanslag (hoofdstuk III, AWR) b Heffing bij wege van afdracht op aangifte (van 'andermans' belasting) (hoofdstuk IV, AWR) C Heffing bij wege van voldoening op aangifte (van 'eigen' belasting) (hoofdstuk IV, AWR) Informatieverstrekking Strafbepalingen 60 2.io.a Reguliere controle of strafrechtelijke vervolging? 60 2.io.b Administratieve boete Invorderings-, heffings- en revisierente 62 2.n.a Invorderingsrente 61 2.n.b Heffingsrente C Revisierente Anti-misbruikwetgeving 6} 2.i2.a Wet Ketenaansprakelijkheid 64 2.i2.b Wet Bestuurdersaansprakelijkheid C Aansprakelijkheid bestuurders na faillissement Overige instanties die voor de belastingheffing van belang zijn Wet openbaarheid van bestuur (WOB) 66 2.i3.b Commissie voor de verzoekschriften C De Nationale Ombudsman 67 3 Rechtspraak in belastingzaken Administratieve rechtspraak 69 3>i.a De bezwaarprocedure 69 3.i.b De beroepsprocedure *>9 3.1.C De cassatieprocedure i.d Termijnbepalingen 7 2 VIII

4 ).2 Stelplicht en bewijs 72 }.} Fiscale rechtsvinding 74 4 Inhoudingen op het loon J9 4.1 Drie categorieen inhoudingen op het loon 79 4.i.a Wezenskenmerk van de loonbelasting 79 4-i.b Wezenskenmerk van de premieheffing volksverzekeringen C Wezenskenmerk sociale werknemersverzekeringen 82 4.i.d Schema betreffende de samenhang tussen de inhoudingssystemen 83 4-i.e Overzicht organisatiestructuur sociale zekerheid Wie is aan de inhoudingen onderworpen? (heffingssubject) a Wie is onderworpen aan de loonbelasting? b Wie is onderworpen aan de premieheffing volksverzekeringen? C Wie is onderworpen aan de premieheffing werknemersverzekeringen? d De dienstbetrekking e Fictieve dienstbetrekkingen f Uitzondering: huispersoneel g Oneigenlijke dienstbetrekkingen Inhoudingsplicht Op basis waarvan worden de inhoudingen bepaald? (heffingsobject) a Heffingsgrondslag loonbelasting b Heffingsgrondslag premieheffing volksverzekeringen C Heffingsgrondslag premieheffing werknemersverzekeringen d De beschikking loonbelasting 98 4_4.e Kostenvergoedingen en aftrekbare kosten f Van bruto- naar nettoloon Tarief 104 4_5.a Loonbelastingtabellen b Premiestructuur volksverzekeringen C Premiestructuur werknemersverzekeringen Structuur van de Wet op de inkomstenbelasting Inleiding Het belastingsubject a Individuele belasting of gezinsbelasting b Stelseis voor belastingheffing in gezinsverband m 5.2.C Fiscale behandeling huwelijkspartners en ongehuwde samenlevers 112 Jnhoudsopgave IX

5 » d (Minderjarige) kinderen Het belastingobject 5-3-a 5-3-b 5.3.C 5-3-d 5-3-e 5-3-f 5-3-g 5-3-h Het tarief 5-4-a 5-4-b 5-4-c 5-4-d 5-4-e 5-4-f 5-4-g 5-4-h 5-4-i 5-4-J 5-4-k Componenten van het belastbare inkomen Het bronnenstelsel Kenmerken van de bron De vermogensvergelijkingstheorie Het onderscheid tussen de bron en de opbrengsten Körte omschrijving van de componenten van het onzuivere inkomen Körte omschrijving van de vermeerderingen en verminderingen van het onzuivere inkomen Verliescompensatie Het schijventarief De belastingvrije som Sleutelbegrippen bij de tariefgroepindeling Overdracht basisaftrek Alleenstaande-ouderaftrek Aanvullende alleenstaande-ouderaftrek Referentieperiode Het bijzondere tarief Automatische inflatiecorrectie De wiebeltax De invorderingsvrijstelling Middeling Loonbelasting geldt soms als eindheffing Buitenlandse belastingplichtigen 114 "5 "5 116 « I De ondernemer in de inkomstenbelasting J Ondernemingsvormen J Het belang van de ondernemersstatus J 53 6.y Wie is ondernemer? X Totale winst J a Kwalitatief winstbegrip J 5^ 6.4.b Kwantitatief winstbegrip i*>4 6.4.C Het fiscale versus het bedrijfseconomische winstbegrip d De fiscale jaarwinst l^6 6.4.e Eindafrekeningswinst l Tariefsmatig te onderscheiden winstsoorten r^7 6.6 Objectieve vrijstellingen en vermogensaftrek ^ Bosbouwvrijstelling b Landbouwvrijstelling x^ 6.6.C Vrijstelling kwijtscheldingswinst I 7 I X

6 6.6.A Stakingswinstvrijstelling e Vrijstelling pensioenaanspraken f Saneringsvrijstelling g Vermogensaftrek (art. 14a Wet IB) 17J 6.j Stamrechtaftrek Bijzondere tarieven in de winstsfeer De jaarwinst als onderdeel van de totale winst Gewone jaarwinst Stakingswinst als sluitstuk 181 j.} Eindafrekeningswinst als sluitstuk De wettelijke hoofdregel van de jaarwinstbepaling a Grondslagen van het goed koopmansgebruik b Waardering van bedrijfsmiddelen C Waardering van voorraden en onderhanden werken d Waardering van debiteuren e Waardering van vreemde Valuta f Waardering van effecten g Waardering van schulden h Waardering van pensioenverplichtingen a Waardering van vut-verplichtingen J Open fiscale reserves Stakingswinst a Staking door overlijden 214 7_5.b Gedeeltelijke staking door ontbinding huwelijksgemeenschap C Staking door overdracht of liquidatie j.d Voortgezet ondernemerschap of langlopende overdracht Niet met het kalenderjaar samenvallende boekjaren Ondernemersfaciliteiten Toegang tot de ondernemersfaciliteiten In de onderneming meewerkende echtgenoot De fiscale oudedagsreserve (FOR) voor ondernemers a Systematiek FOR b Opbouw, verlaging en opheffing van de reserve C Bijzonder tarief voor belaste afnemingen d De gehuwde vrouw in de regeling van de FOR e Enige bijzondere bepalingen Investeringsfaciliteiten a Ratio van investeringsfaciliteiten 226 Inboudsopgave XI

7 8-4-b Systematiek van de 'oude' investeringsaftrek (-bijtelling) en vervroegde afschrijving C Systematiek van de Wet investeringsrekening (WIR) en de Investeringsaftrek d Investeringspremieregelingen (IPR) Doorschuiffaciliteiten voor ondernemers a Doorschuiving tussen verschillende subjecten b Doorschuiving bij overlijden van de ondernemer C Doorschuiving bij ontbinding huwelijksgemeenschap anders dan door overlijden van de ondernemer d Doorschuiving bij overdracht van een onderneming door ouders aan hun kind(eren) e Doorschuiving van een (deel van een) onderneming tussen echtgenoten f Doorschuiving bij inbreng van een onderneming in een NV of BV (de zogenoemde geruisloze inbreng) g Doorschuiving van de FOR Zelfstandigenaftrek Vrijstelling ondernemersvermogen voor de vermogensbelasting Ondernemersauto en ondernemerswoning Inbreng van een onderneming in een besloten vennootschap Motieven voor oprichting van een BV Andere fiscale beoordelingspunten bij oprichting van een BV Oprichtingsvereisten Stakingswinst bij oprichting van een BV Voorbeeld van een ruisende inbreng Geruisloze inbreng in een BV Voorbeeld van een geruisloze inbreng Geruisloze inbreng en FOR Betekenis geruisloze inbreng voor de aanmerkelijk-belangwinst Inbreng in een BV en de investeringsaftrek c.q. WIR Samenwerkingsvormen Indeling Samenwerkingsvormen zonder rechtspersoonlijkheid 255 io.2.a Algemeen 255 io.2.b De maatschap C De vennootschap onder firma 256 io.2.d De commanditaire vennootschap Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid 264 XII

8 10-4 Overige rechtspersoonlijkheid bezittende samenwerkingsvormen Particulieren in de inkomstenbelasting Inkomsten uit arbeid Begrip 'inkomsten uit vermögen' 266 n.2.a Wat omvat de bron 'inkomsten uit vermögen'? 266 n.2.b Toerekening van inkomsten en kosten in de tijd Opbrengst onroerende zaken 268 n.3.a Verhuur 269 n.3.b Onderverhuur C Vestiging tijdelijke genotsrechten 270 n.3.d Eigen woning 271 ii-3.e Aftrekbare kosten onroerende zaken Interest 275 n.4.a Spaarrekeningen, leningen en andere vorderingen 276 n.4.b Rente van spaarbewijzen C Obligatierente 277 n.4.d Rentevrijstelling 279 ii.4-e Waarde-aangroei blote eigendom 279 n.4.f Rentekosten 280 n.4.g Rente uit levensverzekering Inkomsten uit aandelen 286 n.j.a Dividend in het algemeen 290 n.j.b Terugbetaling van kapitaal C Liquidatie van de vennootschap 296 ii-5.d Bonusaandelen ten laste van winstreserves 297 n.j.e Inkoop eigen aandelen 299 n.5.f Fictief rendement 301 ii.j.g Verkoop van aandelenpakketten 302 n.j.h Aandelenfusie Voorkeursrechten (claimbewijzen) 307 n.j.j Sfeerovergang 308 n.5.k Aandelenopties I Turbovennootschappen Termijnen van lijfrenten en andere periodieke uitkeringen (p.u.'s) 310 n.6.a Vermogensrechtelijke p.u.'s die op grond van een tegenprestatie zijn verkregen 311 n.6.b Vermogensrechtelijke p.u.'s die niet op grond van een tegenprestatie zijn verkregen C Familierechtelijke p.u.'s 313 n.6.d Publiekrechtelijke p.u.'s 313 n.6.e Lijfrente 314 XIII

9 12 Winst uit aanmerkelijk belang De plaats van de winst uit aanmerkelijk belang in de inkomstenbelasting Wie heeft een a.b. in de zin van de Wet IB? De grootte van de aanmerkelijk-belangwinst Waarde in het economische verkeer in plaats van prijs Verandering van eigenaar zonder vervreemding Fusie door aandelenruil Anti-cumulatiebepalingen en anti-ontwijkingsbepalingen Samenloop bij inkoop van eigen aandelen en verlies uit a.b Claims, voortgekomen uit een a.b.-pakket Het aanmerkelijk belang voor de buitenlandse belastingplichtige De vennootschapsbelasting Algemeen Het klassieke stelsel Het stelsel van volledige integratie Het verrekeningsstelsel Cijfermatige vergelijking van de diverse stelsels Rechtsgrond vennootschapsbelasting Het belastingsubject Binnenlandse belastingplichtigen 345 I37.b Buitenlandse belastingplichtigen Het belastingobject 348 I3.8.a Heffingsgrondslag binnenlandse belastingplichtige 348 i3.8.b Heffingsgrondslag buitenlandse belastingplichtige C Verliescompensatie Kwalitatief winstbegrip en totale winst Bijzondere bepalingen betreffende de jaarwinst 35 2 rj.io.a Coöperatieregeling 35 2 I3.io.b Beperking van de aftrek van de commissarisbeloning (art. 11) 35^ C Objectieve vrijstellingen (art. 13) 35^ I3.io.d Bedrijfsfusie (art. 14) 357 I3.io.e Fiscale eenheid (art. 15) 357 rj.io.f Giftenregeling (art. 16) en verliescompensatie (art. 20) 357 I3.io.g Beleggingsinstellingen (art. 28) I1 Verzekeringsondernemingen (art. 29) Tarief De leer van het globale evenwicht Algemene winstdelingsregelingen Dividendbelasting 359 XTV

10 14 Speciale regelingen in de vennootschapsbelasting Algemeen Bezit van ingekochte eigen aandelen Bezit van andere dan eigen aandelen: dividendbelastingaspect Deelnemingsvrijstelling } Z Reikwijdte van de deelnemingsvrijstelling 363 I44.b Onderscheid binnenlandse/buitenlandse deelneming }6j 144.C Deelnemen contra beieggen }6} I44.d Aandelen die als voorraad worden aangehouden 365 I44.e Beleggingsinstelling en deelnemingsvrijstelling 365 I44.f De vrijgestelde deelnemingsvoordelen 365 I44.g Financieringskosten I1 Omzetting afgewaardeerde vordering in deelneming 368 I44.i Omzetting vaste inrichting in deelneming J Liquidatieverlies Fiscale eenheid Wettelijke vereisten 373 i4-5.b Voor- en nadelen van de fiscale eenheid C Boekhoudkundige verwerking van de samenvoeging 375 i4-5.d Herstructurering via fiscale eenheid 3Jj 14.5X Fiscale eenheid en deelnemingsverhouding 380 i4-5-f Fiscale eenheid en verliescompensatie Beleggingsinstellingsregeling 382 I4.6.a Voorwaarden voor Status beleggingsinstelling 383 I4.6.b Ratio afwijkend regime voor beleggingsinstellingen C Uitsluiting van concerndochters 384 I4.6.d Voor- en nadelen van de beleggingsinstelling X Winstbepaling van de beleggingsinstelling 385 i4-6.f Speciale reserves 385 i4-6.g Uitdelingsplicht 386 I4.6.h Relatie met fictieve-rendementsregeling Fusie Fusiemogelijkheden Aandelenfusie Bedrijfsfusie Juridische fusie 405 XV

11 i6 Belasting van vermögen De vermogensbelasting 407 i6.i.a Algemeen 407 i6.i.b De belastingplichtige C De heffingsgrondslag 410 i6.i.d Vermögen als heffingsobject 410 i6.i.e Waarderingsregels 414 i6.i.f Gebroken boekjaar en waardering 415 i6.i.g Waardering van courante effecten 415 i6.i.h Waardering van incourante aandelen in aandelenvennootschappen (BV of NV) Het tarief Successiewet 423 i6.2.a Algemeen 423 i6.2.b Successierecht C Schenkingsrecht 425 i6.2.d Recht van overgang 425 i6.2.e Heffingsterritoir 425 i6.2.f Grondslag van heffing i6.2.g Tarief Overdrachtsbelasting Kapitaalsbelasting Gemeentelijke onroerende zaakbelastingen Omzetbelasting 435 I7.i 17-2 l l U-9 Inleiding Harmonisatie van omzetbelasting Systemen van omzetbelasting Het belastbare feit i74.a Bestemmingslandbeginsel I74.b Definities belastbare feit 17.4.C De positie van de ondernemer in de Wet OB De heffingsgrondslag Af te dragen belasting i7-5.b Aftrek van voorbelasting 17.5.C Technische effecten van de aftrek van voorbelasting Tarief Verschuldigdheid van de belasting Formele bepalingen Bijzondere regelingen Kleine-ondernemingsregeling i7-9.b Kasstelsel XVI

12 17-9-c Landbouwregeling 466 I7_9.d Tabaksfabrikaten 466 i7-9.e Kantines Onroerende zaken 468 I7.io.a Levering 468 I7.io.b Verhuur en verpachting Internationale aspecten van de belastingheffing Algemeen Internationale dubbele belasting Regelingen ter voorkoming van internationale dubbele belasting Nederlandse dividendbelasting J Vaste inrichtingen en dochtermaatschappijen 483 i8.5.a Dochtermaatschappij 483 i8.5.b Vaste inrichting C Verschil tussen de vaste inrichting en de dochtermaatschappij Internationale winstsplitsing Uitzending van personeel 487 Alfabetisch register 489 XVII