ONDERZOEKSRAPPORT N55007 PRIJS 8,50 ASSET MANAGEMENT VOOR ONDERGRONDSE INSTALLATIES (AMOI) WPI STRUCTUURPLAN FASE 1

Transcriptie

1 PRIJS 8,50 ONDERZOEKSRAPPORT N55007 ASSET MANAGEMENT VOOR ONDERGRONDSE INSTALLATIES (AMOI) WPI STRUCTUURPLAN FASE 1

2 COB - CENTRUM ONDERGRONDS BOUWEN Het Centrum Ondergronds Bouwen wi! als kennisnetwerk oog en oor zijn voor alles wat met ondergronds bouwen te maken heeft. Vanuit de visie dan ondergrond ruimtegebruik en essenti~le bijdrage levert aan een mooi, leefbaar en slagvaardig Nederland, stimuleert het COB de dialoog tussen aile mogelijke partijen die een rol spelen bij de verkenning van belemmeringen en mogelijkheden van het bouwen onder de grond. Naast het (mede) ultvoeren van onderzoeken, Is het COB actlef op het gebied van communlcatie, kennlsmanagement en onderwljs, onder meer door de ondersteuning van een leerstoel ondergronds bouwen aan de TU Delft en het lectoraat ondergronds rulmtegebruik aan de Hogeschool Zeeland. Meer dan honderd organisaties ult het bedrijfsleven, de overheld alsmede kennlslnstituten bundelen In het COB hun krachten en expertise. Het COB maakt deel uit van het CUR.NET en stemt zljn actlvltelten af met andere deelnemers aan dat netwerk, zoals CUR, Hablforum en SKB. Daarnaast heeft het COB een Memorandum Of Understanding met de Japan Tunneling Association (JTA) en stimuleert het Internatlonale uitwlsselingen met andere landen. CDB Is mede Inltlatlefnemer van het nleuwe onderzoeksprogramma ECON en werkt nauw samen met Delft Cluster. COB NA 2003 In 2003 loopt de tweede onderzoeksperlode van het COB af. In nauw overleg met de partlclpanten is een buslnessplan opgesteld voor de periode Hlerin wordt ook een aangepaste programmeerwijze voorgesteld waarblj een grote nadruk op afstemming tussen vraag en aanbod zal worden gelegd. De in het buslnessplan genoemde speerpunten, voortgekomen ult een brede consultatle van het COB netwerk, vormen het ultgangspunt voor de programmering van onderzoeksprojecten. De speerpunten bieden een focus voor de programmerlng en doen recht aan de vlsle van de komende jaren: 'Samenwerken aan het verantwoord ontwlkkelen, bouwen en beheren van ondergrondse ruimte'

3 DIS-RPT Asset Management voor Ondergrondse Installaties (AMOI) TNO Technisch Dienst TU Delft Physische -WPI Structuurplan Case 1- Stieltjesweg 1 Postbus AD Delft Telefoon Fax Datum 2 November 1998 Auteur(s) Mw. drs. G.R. Overboom TNO-TPD P.J.M. Meijer Imtech Projects Gecontroleerd door ing. J.A. van Woerden Goedgekeurd door ir. A.C. van To1 Projectnummer Aile rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldlgd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dlt rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verpllchtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor onderzoeksopdrachten aan TNO, dan wet de betreffende terzake tussen partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan diract belanghebbenden is toegestaan. Aan Croon Elektrotechniek B.V. ta.v. de heer A. Andeweg Postbus AB 1998 TNO TNO Technisch Physische Dienst TU Delft (TPD) vervult venuit een multidisciplineire eanpak opdrachten voor bedrijfsleven en overheid. Kennisgebieden zijn: toegepaste fysica. informetica, mechanica, elektronica, materialen en procestechnologie. Nederlendse Organisatie voor toegepest. natuurwetenschappelijk onderzoek TNO

4 TN0-rapport DIS-RPT van 43 Samenvatting Het AMOI-project richt zich op de ontwikkeling van een nieuwe werkwijze voor het definieren, begroten, ontwerpen, realiseren, exploiteren en onderhouden van installaties in ondergrondse bouwprojecten. Hiervoor is het nodig dat een scala van bedrijven die hierbij een rol spelen, zoals installatiebedrijf en raadgevend ingenieursbureau, samenwerken. In werkpakket 1 van AMOI is een structuurteam gevormd met als doel fase 1 van AMOI in detail te plannen en richting te geven aan de andere werkpakketten die zijn gedefinieerd in de inventarisatiefase van AMOI. Dit rapport geeft overzicht van de resultaten van werkpakket 1. De partijen die betrokken zijn bij ondergronds bouwen zijn benoemd en om structuur te brengen in de verkenning van nieuwe samenwerkingsmodellen is een AMOI-CE referentiemodel gemaakt. Dit model kan worden gebruikt om bij aanvang van een project (of projectfase) aan te geven welke expertise van be1ang is. De referentiematrix zet vakgebieden uit tegen aspecten, zoals menselijke factoren, gebruiksfactoren e.d. In de 'raakvlakken' matrix wordt dit heel gedetailleerd uitgewerkt. In WP1 is besloten OOtAMOI zich richt op tunnels in plaats van ondergrondse bouwwerken in het algemeen. In dit rapport wordt ingegaan op het gezamenlijk opstellen van een programma van eisen met verdere detaillering naarmate de tijd vordert. Dit is een verbetering ten opzichte van de huidige werkwijze. Collaborative engineering of integraal ontwerpen met name in het vroege ontwerpproces, biedt houvast voor de nieuwe werkwijze. Dit is een verzamelnaam voor methodieken zoals BRACE (voor bedrijfsanalyse) en UML (productmodellering). BRACE wordt onderkend als 'quick scan' methode om een werkwijze in een ondememing in bee1d te brengen. Dit wordt meegenomen als gereedschap in interviews en de BRACE roset (aangepast voor meer bedrijven in de samenwerking). Als techniek is ook forecasting essentieel bij de nieuwe werkwijze om na te gaan of consequenties van beslissingen zichtbaar zijn te maken in termen van kosten en "look & feel". Centraal bij forecasting staan financieringsmodellen, kostenramingen en visualisatie en presentatie van het te bouwen object. Bij de haalbaarheid in operationele zin zijn ook de menselijke factoren ("human factors") van belang.

5 DIS-RPT van 43 Inhoudsope;ave 1. Introductie """""'"'''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''''' Ondergronds bouwen Het AMOI project Structuurplan fase 1: doeistelling, aanpak en team Structuur van dit rapport Bijlage Het sanlenwerkingsmodel, Wie is wie bij ondergrondse bouwprojecten? De kunst van het beperken: de case Inventarisatie expertise via het AMOI-CE referentiemodei 9 Inventarisatie expertise -een voorbeeld - 12 Inventarisatie expertise m.b.t. kostenranlingen 15 Methodiek inventarisatiefase Naar een gezanlenlijke projectaanpak Gezamenlijk opstellen van een programma van eisen Collaborative engineering in het ontwerpproces Forecasting De werkpakketten, 26 AMOI-CE fase 2.., Het vervolgtraject Projectplan evaluatie cargotunnel De werkpakketten Conclusies en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen ""'''''''' 42 Referenties 43 Sanlenwerkingsmodel Westerschelde (Croon)

6 DIS-RPT van Introductie In dit rapport wordt een overzicht gegeven van werkpakket 1 van fase 1 van het AMOI project, dat in opdracht van InstalCOB wordt uitgevoerd. AMOI staat voor "Asset Management voor Ondergrondse Installaties" en is gericht op het goedkoper en sneller realiseren van ondergrondse objecten, zoals tunnels. 1.1 Ondergronds bouwen Ondergronds bouwen is 'booming business'. In de komende decennia zal in ons land een groot aantal ondergrondse bouwactiviteiten aanbesteedt worden. Een toenemend gebrek aan ruimte, een groeiende economie, maar vooral de zich aandienende technische mogelijkheden om in de slappe Nederlandse bodem te boren, vormen de aanleiding tot deze ontwikkeling. Ret is de verwachting dat alleen al op het gebied van de aanleg van tunnels, het aantal nieuwe aanbesteding de honderd ver zal overschrijden. In ons land is ondergronds natuurlijk al wel het een en ander gedaan. In de grote steden zijn metrotunnels aangelegd en spoortunnels, en sedertjaren worden gas en olie door een grote verscheidenheid aan pijpleidingen getransporteerd. Echter ten aanzien van boortechnieken in grote diameters is Nederland, vergeleken met landen als Frankrijk, Duitsland en Japan, nog maar een beginneling. Om die achterstand weg te werken, is ondergronds bouwen tot speerpunt van beleid verklaard. Daarmee worden ook gelden beschikbaar gesteld om kennis en expertise op te doen. Riermee worden studies gedefinieerd en verricht over mogelijkheden van ondergronds bouwen. Ret in 1995 opgerichte Centrum voor Ondergronds Bouwen (COB) coordineert op ondergronds bouwen gerichte activiteiten, zodat de achterstand van Nederlandse bedrijven t.o.v. het buitenland kan worden weggewerkt. Binnen het COB is een samenwerkingsverband actiefvan installatiebedrijven, InstalCOB, dat de positie van de installatiebedrijven probeert te verbeteren. InstalCOB is de initiatiefnemer van het project Asset Management Ondergrondse Installaties (AMOI), dat is gericht op het goedkoper en sneller realiseren van ondergrondse objecten, zoals tunnels. 1.2 Bet AMOI project Ret AMOI project richt zich op de ontwikkeling van een nieuwe werkwijze voor het definieren, begroten, ontwerpen, realiseren, exploiteren en onderhouden van installaties in ondergrondse bouwprojecten. Deze nieuwe werkwijze moet resulteren in het verkleinen van de cost-of-ownership (= kosten investeringen, onderhoud en beheer) en het verkorten van de doorlooptijd. Ook in andere sectoren zijn al diverse oplossingsrichtingen voor het behalen van bovenstaande doelen onderzocht. Een aantal technieken lijken in dit verband ook toepasbaar binnen de installatiebranche, namelijk:

7 DIS-RPT van 43. Collaborative engineering (CE): het door verschillende partijen gelijktijdig en samenwerkend ontwerpen van objecten, bier: tunnels. Hierbij is het van belang te onderzoeken hoe het beste kan worden samengewerkt en welke gevolgen dit heeft voor contracten, organisatiestructuren en informatie management. Collaborative engineering is als techniek interessant voor installatiewerken omdat bij ontwerp van tunnels zoveel bedrijven een rol spelen. Pas als deze bedrijven goed samenwerken kan er bespaard worden in kosten en doorlooptijd.. Forecasting: het in een vroeg stadium analyseren van de haalbaarheid van ontwerpen in fmanciele en in operationele zin. Centraal bij forecasting staan financieringsmodellen, kostenramingen en visualisatie en presentatie van het te bouwen object. Bij de haalbaarheid in operationele zin zijn ook de menselijke factoren ("human factors") van belang. Het AMOI team hanteert een gefaseerde aanpak omdat het bij aanvang nog onduidelijk was welke oplossingsrichting het beste kon worden gevolgd om het doel te bereiken. Na fase 1, de inventarisatie van de huidige werkwijze en selectie van de beste oplossingsrichting, volgen de demonstratiefasen 2 en 3 waarin de nieuwe werkwijze wordt gevalideerd. Het AMOI project wordt uitgevoerd door een scala van bedrijven, zoals installateurs, ingenieursbureau's, opdrachtgevers en dienstverleners binnen de installatiebranche. Deze bedrijven moeten in AMOI fase 1 nauw met elkaar samenwerken om een goede inventarisatie te maken en het eens te worden over een oplossingsrichting. De structuur hiervoor wordt aangereikt door werkpakket 1, die de richtlijnen voor de andere werkpakketten opstelt en adviseert over de samenstelling van de teams per werkpakket. De resultaten van werkpakket 1 zijn het onderwerp van dit rapport. 1.3 Structuurplan Case1: doelstelling, aanpak en team Werkpakket 1 bepaalt de structuur en werkwijze die wordt gevolgd in AMOI fase 1. Doelstelling Het bepalen van een methodiek die wordt gevolgd in AMOI fase 1, waarbij de volgende doelstellingen moeten worden gehaald:. Het bepalen van de hoofdrolspelers bij ondergrondse bouwtrajecten en hun rol hierbij, resulterend in een blauwdruk voor een samenwerkingsmodel. Het bepalen van de onderwerpen die in de inventarisatiefase aan bod moeten komen.. Het richting geven aan de overige werkpakketten van AMOI-CE in termen van de samenstelling van de teams en de vraagstukken die er door de teams worden aangepakt.. Het maken van een projectplan voor AMOI fase 2.

8 DIS-RPT van 43 Aanpak V oor werkpakket I is een representatief team samengesteld, het structuurteam, dat enkele weken eerder van start is gegaan dan de andere werkpakketten. Het structuurteam heeft maandelijks vergaderd (7 keer) en heeft korte communicatielijnen onderhouden met de AMOI projectleider van Croon. In het projectplan AMOI CE wordt werkpakket I (WP I) verdeeld in twee blokken, in de eerste vier weken vanaf I februari wordt het project opgezet en gedurende de vier weken aan het eind van het project wordt het projectplan voor de demonstratie- en evaluatiefasen bepaald. De aanpak leidt tot de volgende resultaten, die in dit rapport zijn opgenomen: RI.I Beschrijving hoofdrolspelers en samenwerkingsmodel. RI.2 Beschrijving structuurplan inventarisatiefase. R1.3 Projectplan AMOI-CE fase 2. Het beoogde structuurplan zorgt voor de samenhang tussen de werkpakketten. Het team Het structuurteam bestaat uit de volgende leden: Bedrijf Zoetermeer Amsterdam Rotterdam Amersfoort Delft Delft Delft Het team bevat personen die verantwoordelijk zijn voor een inhoudelijke inbreng, facilliterende personen enjournalistieke inbreng om de vorm waarin AMOI wordt gepresenteerd aan de diverse doelgroepen te bepalen. 1.4 Structuur van dit rapport Dit rapport is bestemd voor lezers die een overzicht willen hebben van waar het binnen AMOI over gaat en de resultaten van de inventarisatiefase van AMOI (fase I). V oor meer gedetailleerde informatie wordt verwezen naar de overige rapporten die in het kader van AMOI zijn geschreven.

9 DIS-RPT van 43 Dit overzichtsrapport is ais voigt opgebouwd: In hoofdstuk 2 worden de verschillende partijen die betrokken zijn bij ondergronds bouwen kort beschreven en wordt een raamwerk van een samenwerkingsmodel gegeven dat kan worden gebruikt om bij aanvang van een project na te gaan welke specifieke expertise er nodig is. Vervolgens beschrijft hoofdstuk 3 de methodiek die wordt gevolgd tijdens de inventarisatie en de aanpak die moet worden gevolgd door de overige werkpakketten. In hoofdstuk 4 wordt het projectplan voor AMOI fase 2 besproken. Hoofdstuk 5 bevat conciusies en aanbevelingen.

10 DIS-RPT van Het samenwerkingsmodel In dit hoofdstuk worden de verschillende partijen die betrokken zijn bij ondergronds bouwen kort beschreven en wordt een raamwerk van een samenwerkingsmodel gegeven, het AMOI-CE referentiemodel, dat kan worden gebruikt om bij aanvang van een project na te gaan welke specifieke expertise er nodig is. 2.1 Wie is wie bij ondergrondse bouwprojecten? Bij ontwerp en realisatie van ondergrondse objecten werken een aantal verschillende partijen samen. We onderscheiden de volgende partijen: V ormgeving en ontwerp ondergronds objec Financiering ondergronds object Ontwerper + realisator van het karkas (beton/staal) van het ondergrondse object Ontwerper + realisator van de installaties in het ondergrondse object rialen en specifieke Opdrachtgever Opdrachtgever ondergronds project, heeft vele gezichten, doch vaak RWS, Schiphol of gemeente. Raadgevend ingenieursbureau Vele rollen in de hele levenscycius van de I projectuitvoering; schrijft o.a. het bestek. I Het is duidelijk dat voor een goed resultaat van een integrale aanpak aile partijen betrokken moeten zijn omdat een integrale aanpak in AMOI bedrijfsoverschrijdend is. Bij aanvang van de inventarisatiefase is AMOI echter nog weinig concreet. Daarom besluit het structuurteam, zoals ook in het werkplan voor fase 1 is gehanteerd, dat in fase 1 een beperkt aantal spelers wordt betrokken, namelijk.: de installatiebedrijven Croon, GTI, Stork en Imtech, de raadgevend ingenieursbureaus Intersec, Arcadis, Holland Railconsult en Grontrnij, een architect en een aantal leveranciers van ondersteunende diensten (TNO, NLR, DeltaConsult, Peritas, Arun, etc.). 2.2 De kunst van het beperken: de case De eerste fase van AMOI moet in een beperkte tijd zijn afgerond. Een goede inventarisatie van aile typen ondergrondse bouwprojecten zal veel meer tijd vergen dan deze periode. Daarom besluit het structuurteam de inventarisatiefase te beperken tot ondergrondse transporttunnels, en in het bijzonder tot een voorbeeld tunnel, zodat een concrete inventarisatie van de werkwijze en een keuze voor een oplossingsrichting kan worden gedaan (zie Figuur 1).

11 DIS-RPT van 43 C1> ~r.% i'"'\ \ ~ Figuur 1 de kunst van het beperken Als mogelijke voorbeeldprojecten zijn bestudeerd:. OLS (Ondergronds Logistiek Systeem); Dit zou dan een OLS-achtig project moeten zijn, die wat minder ambitieus is als OLS Aalsmeer, waar wordt uitgegaan van besturingstechnologie die zich nog in een onderzoeksstadium bevindt.. Cargotunnel Schiphol, een vrachttunnel onder een van de landingsbanen op de luchthaven Schiphol. De installatiewerkzaamheden zijn uitgevoerd door Stork; TEC was als raadgevend ingenieursbureau hierbij betrokken.. Leidingentunnel Botlek, waar ook personen doorheen moeten kunnen.. De Piet Hein tunnel in Amsterdam, 1.5 km lang. GTI was bij dit project al in een vroeg stadium betrokken. Het structuurteam besluit in overleg met de AMOI-brede vergadering om de cargotunnel Schiphol als voorbeeld te hanteren. Stork, TEC en de luchthaven Schiphol geven toe stemming voor het gebruik van deze case in het AMOI project. Het bestek van de cargotunnel, dat wordt geleverd door Stork, is gedetailleerd en laat weinig ruimte voor eigen inbreng t.a.v. het ontwerp. Dit argument weegt echter niet zwaar genoeg om de cargotunnel als case te passeren. 2.3 Inventarisatie expertise via het AMOI-CE referentiemodel Binnen AMOI-CE wordt uitgezocht hoe collaborative engineering of integraal ontwerpen kan worden ingezet om te besparen op kosten en doorlooptijd. Het idee achter integraal ontwerpen is, dat bij aanvang van een ontwerp van een ondergronds object wordt bepaald welke expertise er in de loop van het project moet worden geleverd. Door leveranciers van deze expertise in een vroeg stadium te laten samenwerken ontstaat een ontwerp waarin de randvoorwaarden van aile experts zoveel mogelijk zijn meegenomen. Dit leidt tot minder iteraties in de ontwerpfase en dus tot kostenreductie en doorlooptijdbesparing.

12 DIS-RPT van 43 V oor de inventarisatie van expertise bij aanvang van een project heeft het structuurteam een matrix ontwikkeld, het zgn. AMOI referentiemodel. In dit referentiemodel zijn de vakgebieden die nodig zijn bij de transporttunnel, zoals klimaattechniek, lichttechniek, energietechniek en datacommunicatie, afgebeeld op aspecten die deze functies moeten opleveren, zoals human factors, gebruiksfactoren, veiligheid, e.d. Door voor een specifiek project aan te geven welke elementen van belang zijn (met kruisjes, zoals aangegeven in Figuur 2), wordt dnidelijk welke partijen er in betrokken zijn in het ontwerpproces. Dit is de eerste stap in het via een integrale aanpak ontwerpen van een ondergronds object, zoals een transporttunnel. vakgebieden... AMOI I Energietechniek referentiemodel Licht- I etc. techniek ~1:It: ~1E'.0 c: 0 <D Z B '0 <D - E ~:.:"0 :.:.5 c van belang s:: Cargotunnel <!) voor deze case ~U Human factors <!) ~cd Use factors etc. Figuur 2 Structuur AMOI-CE referentiemodel Het volledige referentiemodel ziet er als voigt nit:

13 u o} I ;: - & - H H 1 s IH II 1 r I ++ppn1 J$i8NIIln X xxx xx x xxxx xx x IOOWx xxx xx x xxxx xx x NOO1x xx xxx x x xxx x xx x SOIQPU8JS x X xxx x x xxx x xx x 0_)"1) -- J~eMx xxx xx xxxx xx x ':I Ie -.=] xxx x xxx x x xx x :I xx X xx xx x xxxx xx x i x x xxx x X xxxx xx x xx xx X xxxx xx x xxx x x xxxx xx x ~~ 11! I I~; x x xxx x x xxxx xx x x x xxx x x xxx x xx x xxx xx xxxx x xx x x xxx xx xxxx X xx x x xxx xxx xxxx xx xx x i x x x x xxx x xx x x xxx xxx xxx x xx xx x I A x x x xxx x xxxx xx x f~ x xx x x xxx x x xx x H x xx x x xxxx x x xx ~==~: j xx x xxxx xxx x xx x..._x xx x x xxxx xxx x xx x,t H It I.I.IOOJGIUf/deoJWQ X xx X X xxxx xx x /I epif(j I UOOJ6I&J.x xxx x x xxxx xx x h ~e i]..:i ~I n8lmfull.pf1 'i\>j.'~'~ x xx x X xxxx Xxx x xx x I8ZIMSeID!IfIIWJONX x xx xxx x xxxx xxx xx x,. :I :5 d ~~ ~~ 1-0 i f w :~x (5 1-1 u xxx xxxx xx x H~I }II Hi t~"'] Ih lu Ii '".Ii 1 ~~~JI ~n i ~I'I J> i> ~1I1!)1. if 3 ~Q:; >'1 e I I i 4! ~> ~1: ::): i i tb i ~.I! J

14 DIS-RPT van 43 Het AMOI-CE referentiemodel is bedoeld als eerste aanzet tot een integrale aanpak. Dit is in de praktijk niet gedetailleerd genoeg om als gereedschap voor projectmanagement gebruikt te worden tijdens de projectuitvoering. Daarom is de matrix voor een concreet project uitgewerkt door Croon (zie 2.4). Bovendien is de matrix uitgewerkt richting installaties door GTI zodat dit schema kan dienen bij kostencalculaties (zie 2.5). Deze laatste matrix is niet bruikbaar bij de projectaanvang (dus: in plaats van het referentiemodel), aangezien dan bepaalde keuze voor installaties al gemaakt zijn en dit willen we juist laten afuangen van de experts aan tafel. Een goed voorbeeld is het aanleggen van een sprinklerinstallatie voor brandpreventie, waarbij de keuze voor een oplossing al is gemaakt' In het referentiemodel wordt deze keuze opengelaten. 2.4 Inventarisatie expertise - een voorbeeld - Croon heeft bij het project Westerscheldetunnel gebruik gemaakt van een model om expertises te duiden dat kan worden beschouwd als een gedetailleerde versie van het AMOI-CE referentiemodel. In dit model zijn de vakgebieden die nodig zijn bij de transporttunnel, zoals klimaattechniek, lichttechniek, energietechniek en datacommunicatie, afgebeeld op aspecten die per deelinstallatie moeten worden geleverd om functioneel te voldoen aan het bestek. Door het zetten van kruisjes in de matrix wordt aangegeven welke elementen van belang zijn (Figuur 3), en welke expertise er benodigd is tijdens het ontwerpproces. Het structuurteam heeft ervoor gezorgd dat het AMOI-CE referentiemodel en de Croon matrix consistent zijn met elkaar.

15 DIS-RPT van 43 vakgebieden... etc. (1)... 1;j - "3 rj'.)... = -(1) ~ $-oj (1) ~ = E (.) (1) Raakvlakken matrix I Revisie wijzigingen zijn gerenvoieerd I ~cd etc. Figuur 3 Croon matrix Een onderdeel van de Croon matrix is in dit rapport opgenomen:

16

17 TNQ-rapport DIS-RPT van Inventarisatie expertise m.b.t. kostenramingen Het structuurteam heeft tevens een gedetailleerde versie van het referentiemodel ontwikkeld OOtkan worden gebruikt bij kostenramingen. Hierbij is het van belang om per deelinstallatie te kunnen werken. Op de horizontale as worden de vakgebieden geplaatst en deze worden uitgezet tegen de deelinstallaties, die hieronder zijn beschreven: Algemeen administratief en technisch Tekeningen Kwaliteit - Arbo - Milieu (hinderwet) Algemene energievoorziening Openbaar nutsbedrijf - E-G-W Middenspanning Aarding, bliksembeveiliging, EMC Duurzame energie Noodstroom - no break WKK Kathodische bescherming A Energieverdeling - algemeen Kabeldrager systeem Kabels en leidingen Laagspanningshoofdverdeelinrichtingen Onderverdeelinrichtingen Tunnelverlichting -algemeen Verlichting -verkeerstunnel Verlichting - leidingentunnel Openbare verlichting Terreinverlichting Noodverlichting en vluchtwegsignalering Ventilatiesystemen algemeen Ventilatie verkeerstunnel Ventilatie leidingentunnel Overdrukinstallatie vluchtgang CO meetsysteem

18 DIS-RPT van 43 Pompinstallatie algemeen Brandblusinstallatie/ sprinkler Vuilwaterinstallatie Verkeersinstallatie algemeen Rijstrooksignalering Verkeersdetectie Hoogtemelding Slagbomen, tunnels en wegen Verkeerslichten Beweegbare rniddenberm beveiliging Bijzondere borden Liften en roltrappen Communicatie en beveiliging algemeen Brandmeldinstallatie Intercom Omroep en ontruirning luidsprekers Video/CCTV CAIIPZI Toegangscontrole/tijdregistratie Telefoonldata Besturingsinstallatie algemeen Besturingsinstallatie hardware en netwerk Besturingsinstallatie software Algemene voorzieningen Energieverdeling licht en kracht Verlichtingsinstallatie en noodverlichting Centrale verwarming Luchtbehandeling Koeling Water, sanitair en riolering HW A brandblus Communicatie en beveiliging -brandmelder Gebouw beheer systeem Liften

19 DIS-RPT van 43

20 DIS-RPT van Methodiek inventarisatiefase In dit hoofdstuk wordt de methodiek beschreven die wordt gevolgd tijdens de inventarisatie (AMOI fase 1) en de eisen die hierbij worden gesteld aan de overige werkpakketten. 3.1 Naar een gezamenlijke projectaanpak Voor een inventarisatie van de huidige werkwijze in de installatiebranche t.a.v. ondergrondse bouwprojecten zal inzicht worden verschaft via interviews. Naast de werkwijze moeten deze interviews inzicht geven in:. overeenkomsten en verschillen in werkwijze bij de vier grote installateurs. de wijze waarop elke speier zijn rol invult (bijvoorbeeld welke wettelijke voorschriften worden gevolgd, waar houdt de rol precies op?).. wensen t.a.v. de toekomst (welke rol zou de speier in de toekomst graag spelen?). visie op beste wijze van verbeteren werkwijze in de toekomst Deze inzichten kunnen worden meegenomen in de methodiek van de integrale aanpak die binnen de demonstratiefasen van AMOI zal worden getoetst. Het is de bedoeling dat deze integrale aanpak recht doet aan aile partijen en dat zij hun eigen blik op de wereld (in het werkplan wordt dit "view" genoemd) kunnen blijven hanteren. In aanvulling op het analyseren van de huidige werkwijze wordt er binnen de inventarisatiefase ook aandacht geschonken aan elementen die tot verbetering van de werkwijze kunnen bijdragen, zoals forecasting, human factors, nieuwe wijzen van kennismanagement en virtual reality. Ontwerpmethodiek De integrale ontwerpmethodiek bevat de volgende elementen:. Gezamenlijk opstellen van een programma van eisen (zie 3.2). Collaborative engineering in het ontwerpproces (zie 3.3). Forecasting (zie 3.4) Het structuurteam heeft voor elk van deze elementen een werkpakket aangewezen waarbij nader onderzoek moet worden gedaan en suggesties gedaan voor de aanpak. Werkpakketten Fase 1 is georganiseerd rond een aantal werkpakketten waarin detailaspecten worden belicht. Het geheel van de werkpakketten vormt echter een 'ongoing proces' als afspiegeling van collaborative engineering. De volgende werkpakketten zijn geformeerd:

21 DIS-RPT van 43 2 Infonnatie vergaren TPD 3 Infonnatie ordenen TPD 4 Human factors NLR 5 Forecasting Peritas 6 IT ondersteuning TPD 7 Disseminatie Waal 8 Projectmanagement Croon Onderzoeken nieuwe financieringsmodellen. apport. Onderzoeken relevante ondersteunende tools. Keuze van de tools voor AMOI fase 2 Rapport en CD-ROM onneren van diverse elgroepen over het proj euwsbrief, persberichte, V oortgangs- en van het project en eindrapportage. In 3.5 wordt beschreven welke doelstellingen er aan de individuele werkpakketten worden gesteld. 3.2 Gezamenlijk opstellen van een programma van eisen Ondersteuning bij het maken van een PVE kan o.a. worden geleverd bij:. het verwoorden van de behoeften van de opdrachtgever (templates voor PVE tunnelobject). kostenschattingen en marges (in te vullen door WP Forecasting). tools om een idee te geven hoe het object eruit gaat zien (virtual reality input). checklist PVE (Heb je eraan gedacht dat...).

22 DIS-RPT van 43 Het PVE is de eerstestap in het ontwerp van een tunnelobject, dat wordt gevolgd door voorlopig ontwerp, detailontwerp en bestek. Er zijn wettelijke voorschriften waaraan het PVE moet voldoen, zoals het bouwbesluit. Inzicht hierover moet worden verkregen in werkpakket 3. Naarmate het ontwerptraject vordert zijn de specificaties nauwkeuriger bekend en is er een betere kostenraming te maken. Dit is aangegeven in Figuur 4. meer details behoeften kostenplaaye zo ziet het object er checklist wettelijke voorschriften PVE Figuur 4 Fasering ontwerp tunnelobject Kostenramingen worden gedaan door gebruik te maken van rekenmodellen die worden geparametriseerd door kentallen. Per fase van het traject zijn er andere kentallen. Uitgeverij Micent en Twijnstra-Gudde leveren informatie over kentallen. Zowel Peritas als TNO-Bouw hanteren een dergelijke werkwijze bij forecasting. Werkpakket 2 zal uitsluitsel moeten geven over kostenramingen en in werkpakket 5 moet inzicht worden verkregen in alternatieve wijzen van fmanciering. 3.3 Collaborative engineering in het ontwerpproces Collaborative engineering - ook wel integraal ontwerpen genoemd -staat voor een vergaande samenwerkingsstructuur tussen de verschillende partijen die voor de ondergrondse installaties en constructies zorgen. Door middel van collaborative engineering worden veel taken gelijktijdig uitgevoerd, waardoor de doorlooptijd kan worden verkort. Een vroegtijdige samenwerking zal weliswaar wat meer tijd vergen in de ontwerpfase, maar in het stadium van uitvoering en instandhouding aanzienlijke besparingen in tijd opleveren.

23 DIS-RPT van 43 Collaborative engineering zal naar verwachting grote besparingsmogelijkheden opleveren. Onderzoek heeft uitgewezen dat bij een intensievere conceptdefiniering van het project, de totale bouwtijd met maar liefst 40% kan worden bekort. Goed ontwerpen betekent dat er tijdens de bouw veel rninder revisies nodig zijn (zie Figuur 5). Figuur 5 Besparing in tijd en geld t.g.v. CE Bij het punt 'hoe kunnen we de doorlooptijd verkorten' zal vooral worden onderzocht hoe de diverse specialisten parallel kunnen samenwerken. E-, W - en C- engineers gaan niet alleen uit van verschillende technologieen, ze hanteren daarbij ook begrippenkaders die verschillend zijn. Als zij (en andere specialisten) samen aan een ontwerp zullen werken moet er in ieder geval voor gezorgd worden dat verschillen in methodieken en talen geen obstakels vormen.

24 DIS-RPT van 43 De views Deze begrippenkaders zijn in het werkplan van AMOI-CE "views" genoemd. Het structuurteam hecht de meeste prioriteit aan een gedegen uitwerking van de volgende views:. W-view: werktuigbouwkundige werkwijze De W-view heeft voor tunnels minder aandacht nodig dan bijv. ondergrondse verblijfplaatsen.. E-view: electrotechnische werkwijze Veel hoofdvakgebieden van Figuur 2 zijn hierin opgenomen. De interviews, die worden gehouden in werkpakket 2, zu1len met name langs deze twee views worden afgenomen waarbij er inbreng zal zijn van alle vier de grote installateurs van InstalCOB. De interviews zullen zowel worden gehouden met personen die in het voortraject van projecten betrokken zijn (de hoofdlijneninterviews), als met personen die betrokken zijn bij de uitvoering van ondergrondse projecten (de diepteinterviews). Op deze wijze komen alle fasen van ontwerp, realisatie en beheer van tunnels aan bod. Gereedschappen integraal ontwex:pen: UML Daar waar in het ontwerpproces een gezamenlijk beeld moet ontstaan van het te bouwen object, zal een zogenaamde object-georienteerde beschrijving worden gehanteerd. Hiermee kunnen zowel productmodellen (van onderdelen van het ondergrondse object) als procesmodellen (hoe gaan we het object ontwerpen en realiseren?) worden gevisualiseerd. De in de literatuur toonaangevende Unified Modeling Language (UML) zal hiervoor worden gebruikt. M.b.v. UML kan worden beschreven:. W AT het object functioneel moet kunnen; V oorbeeld: tunnel met transportfunctie voor x voertuigen per uur van A naar B.. HOE dit wordt gerealiseerd; V oorbeeld: transporttunnel met twee buizen met elk vier rijstroken en een leidingentunnel in het midden, bestaande uit bepaalde functionele onderdelen.. W ANNEER bepaalde functies actief zijn. V oorbeeld: samenwerkingsmodel tussen opdrachtgever, RIB, civiel aannemer en installateur in de diverse fasen van het project. Voor nadere informatie verwijzen we naar Ref. 1, Ref. 2, en Ref. 3. Deze methodiek wordt ondersteund door een case tool op de PC (zie Ref. 4). Gereedschappen integraal ontwerpen: BRACE V oor het analyseren van een werkwijze binnen ondernemingen en het zoeken van verbeteringen in deze werkwijze op het vlak van de organisatie en informatietechnologie wordt de BRACE methodiek gebruikt. Dit is een door de TU Eindhoven ontwikkelde en door Berenschot gepromote methodiek, die is beschreven in Ref. 5.