Kiezen opdrachtgevers het juiste bouworganisatiemodel?

Transcriptie

1 Strategisch samenwerken in het bouwproces stichting bouwresearch Kiezen opdrachtgevers het juiste bouworganisatiemodel?

2

3 Opdrachtgevers.. en organisatiemodellen Kiezen opdrachtgevers het juiste bouworganisatiemodel? Rotterdam 1996

4 .j

5 Inhoud Woord vooraf 5 1 Inleiding 7 2 De bouworganisatiemodellen: een overzicht De verschillende bouworganisatiemodellen De bouworganisatiemodellen nader vergeleken 10 3 De keuze van een bouworganisatiemodel 12 4 De relatie bouworganisatiemodel-bouwproject Incidentele opdrachtgevers Professionele opdrachtgevers Opmerkingen Wat is de juiste keuze? 26 5 Tot slot 27 Geraadpleegde organisaties en personen 29 Bijlage 1 Randvoorwaarden 30 Bijlage 2 Literatuur 32 Stichting Bouwresearch 3

6 Opdrachtgevers en organisatiemodellen 4

7 Woord vooraf "De waterkering bij Ramspol zal worden uitgevoerd volgens een gewoon 'Design and Construct' -contract. In eerste instantie werd gedacht aan een speciale vorm van dit contract, namelijk een vaste prijs, maar met verrekening van bepaalde extra inspanningen van de aannemer. De tijd om de opdrachtgever een dergelijke cultuursprong te laten nemen, is voor dit project echter te kort geweest." Een citaat uit Cobouw nr. 94. Het geeft enerzijds aan dat opdrachtgevers gebruik (willen) maken van nieuwe contractvormen voor bouwprojecten, anderzijds dat het hen aan kennis ontbreekt over wat het betekent voor hun eigen positie in het bouwproces. Met deze brochure wil SBR daar meer inzicht in verschaffen, waarbij het specifiek gaat om de B&U-sector. Omdat opdrachtgevers al in de initiatieffase van bouwprojecten een keuze moeten maken voor een organisatiemodel voor het bouwproces, is het hebben van inzichten hierin een absolute voorwaarde. Deze brochure kan daarbij helpen. Er wordt via matrices aangegeven welke bouwprocesmodellen het beste aansluiten bij bouwprojecten, in relatie tot rolverdelingen, aansprakelijkheden, samenwerkingsvormen, tijd en kwaliteit en tot slot al of niet scheiding van ontwerp en uitvoering. Met deze inzichten in karakteristieken van het type bouwproject in relatie tot het bouwprocesmodel wordt opdrachtgevers de mogelijkheid geboden op objectieve gronden hun keuze voor een model te optimaliseren. SBR wenst hen daar veel succes mee! De opdrachtgever is de partij in de bouw die in principe het aanbod voor een huisvestingsproject moet beoordelen op de vereiste kwaliteit, kosten en bouwtijd. Volgens welk organisatiemodel van het bouwproces deze vereisten het beste te realiseren zijn, is niet eenvoudig te bepalen. Dat hangt van vele factoren af, waaronder het type bouwproject. Weinig, behoudens zeer professionele, opdrachtgevers hebben voldoende inzichten in de ins en outs van de diverse modellen en de mate waarin hiermee kan worden aangesloten op hun verwachtingspatronen van zowel proces als product. Keuzes voor een model zijn daarom vaak zeer subjectief en niet of onvoldoende onderbouwd. Hierdoor ontstaan bij (te) veel bouwprojecten nogal eens problemen tussen opdrachtgever en bouwpartners, omdat het de opdrachtgever niet altijd duidelijk (of bekend) is, dat een specifieke bouwopgave specifieke eisen stelt aan het proces en de rollen daarin van de partners. Dit kan leiden tot communicatiestoringen, planningsoverschrijdingen, budgetproblemen, frustraties en in het ergste geval tot een gebouw dat de opdrachtgever eigenlijk niet voor ogen had. Stichting Bouwresearch 5

8 Opdrachtgevers en organisatiemodellen 6

9 1 Inleiding Stichting Bouwresearch (SBR) heeft gesignaleerd dat de traditionele aanpak nog steeds voor zeer veel bouwprojecten wordt toegepast. Dit terwijl er inmiddels diverse andere bruikbare modellen zijn om de bouworganisatie gestalte te geven, die afhankelijk van het soort project en de soort opdrachtgever, goede resultaten opleveren voor de verhouding tussen kosten, kwaliteit en de te verwachten doorlooptijd van het bouwproject. Tevens blijken veel opdrachtgevers niet bekend te zijn met het gegeven dat bij bepaalde bouwprojecten (met specifieke kenmerken, doeleinden en randvoorwaarden) het ene model voor de organisatie van het bouwproces tot een betere prijs-kwaliteitverhouding kan leiden dan het andere. SBR heeft daarom besloten hiervoor een overzicht en een model te vervaardigen, waarmee opdrachtgevers al in de initiatieffase van bouwprojecten een keuze kunnen maken voor 'het beste' bouworganisatiemodel. Een geobjectiveerd (keuze)model waarin aandacht wordt besteed aan het bouwproces in relatie tot het bouwobject, leidt mogelijk tot meer zekerheden vooraf omtrent risico's voor de opdrachtgever en is voor de bouwpartners een basis voor efficiënter en effectiever werken. Zo'n verandering van het proces leidt dus tot een beter eindresultaat. De probleemstelling heeft als achtergrond de veronderstelling dat het opdrachtgevers niet duidelijk is dat een specifieke bouwopgave niet alleen specifieke eisen stelt aan hun eigen organisatie, maar ook aan het bouwproces en de rol daarin van de bouwpartners. Er is daarom een matrix vervaardigd waarin de voor- en nadelen van bouworganisatiemodellen en de mogelijke samenwerkingsvormen worden verduidelijkt. basis voor nader overleg tussen de partijen, waarbij niet op voorhand door één der partijen een samenwerkingsvorm als altijd gangbaar wordt ingebracht. Voor de opdrachtgever is het ook noodzakelijk dat hij zijn keuze maakt voor een samenwerkingsvorm voordat hij beslist met welke partijen hij in zee gaat. Deze brochure is in eerste instantie gericht op de woning- en utiliteitsbouw. De bouwpartners (projectontwikkelaars, architecten, adviseurs, aannemers) worden zo ondersteund om aan opdrachtgevers hun eisen of wensen ten aanzien van het bouwprocesmodel en de bijbehorende rollen daarin duidelijk te maken. Eigen inzichten, opgedane ervaringen, binnen bedrijven functionerende organisatiemodellen, of andere belangenoverwegingen krijgen zo een geobjectiveerde context. De opdrachtgever is in een vroeg stadium op de hoogte van de belangen en doelstellingen van de bouwpartners. Voor deze brochure werd gebruik gemaakt van een literatuuronderzoek, de relevante SBR-publicaties, een vijftal interviews, en een workshop waaraan procesdeskundigen naast opdrachtnemers en -gevers hebben deelgenomen.. De indeling is als volgt: in hoofdstuk 2 worden zes samenwerkingsvormen onderscheiden en wordt een vergelijkend overzicht geboden. Vervolgens wordt in de matrix in hoofdstuk 3 een aantal criteria aangegeven op basis waarvan een opdrachtgever zijn keuze maakt voor een bepaalde samenwerkingsvorm. Dit keuzeproces wordt in een beslissingsboom in beeld gebracht. In de matrices in hoofdstuk 4 worden verschillende bouwprojecten van verschillende typen opdrachtgevers en de bouworganisatiemodellen tegen elkaar afgezet. Vervolgens wordt in één overzicht samengevat welke bouworganisatiemodellen het meest relevant zijn voor welk type opdrachtgever. Deze brochure draagt daarmee bij aan het inzicht van de professionele maar ook van de incidentele opdrachtgever in de voor- en nadelen van de verschillende bouwprocesmogelijkheden in de gegeven omstandigheden. Via verschillende matrices wordt dat inzicht verschaft. Het vormt aldus een goede Stichting Bouwresearch 7

10 2 Opdrachtgevers en organisatiemodellen De bouw- organisatie- modellen: een overzicht 2.1 De verschillende bouworganisatiemodellen Bij bouworganisatiemodellen is het essentieel onderscheid te maken tussen situaties waarin sprake is van een scheiding tussen de verantwoordelijkheid voor ontwerp en uitvoering en die waarin de verantwoordelijkheid voor ontwerp en uitvoering is gecombineerd. Deze onderverdeling van het bouwproces in ontwerp en uitvoering kan ook op een andere wijze worden geformuleerd, namelijk in een conceptueel gedeelte (gehonoreerd op basis van een vergoeding) en een commercieel gedeelte (gehonoreerd op basis van een totaalbedrag). In de eerste categorie - scheiding tussen de verantwoordelijkheid voor ontwerp en uitvoering - vallen de traditionele aanpak, het bouwteam en management contracting. Binnen deze categorie kan eventueel nog een nader onderscheid worden aangebracht tussen de verantwoordelijkheid voor het structuurontwerp en de uitwerking daarvan in een voorlopig ontwerp en een definitief ontwerp. In de tweede categorie - de combinatie van verantwoordelijkheden voor ontwerp en uitvoering - vallen de bouworganisatiemodellen general contracting, design-and-build en brochureplan. De verantwoordelijkheid die de opdrachtgever eist van de aanbiedende partij kan ver gaan. In dit verband wordt gesproken van 'life cyele costing' of 'total cost of ownership'. een onderhoudsbedrijf (aanbieder van 'facility management'), in een vroeg stadium bij grotere projecten betrokken. Deze bouworganisatiemodellen vergen vooral een grote mate van voorbereiding in de eerste procesfasen, waardoor overigens de volgende fasen van het bouwproces beter kunnen worden beheerst. De laatste tijd wordt veel gesproken over het prestatieconcept. Daarbij wordt ook aan het voortraject relatief veel aandacht besteed. Het prestatieconcept is feitelijk echter geen apart bouworganisatiemodel. Het principe is toepasbaar op alle voorkomende bouworganisatiemodellen. Het betreft namelijk een methodiek waarbij de opdrachtgever de opdrachtnemer(s) contracteert voor de realisatie van een bouwproject op basis van daarvoor gekwantificeerde resultaateisen. De keuze van de oplossingen wordt zoveel mogelijk overgelaten aan de realisator, die de prestaties dient te garanderen. Ook bij projectontwikkeling zijn in principe vele organisatiemodellen toepasbaar. De projectontwikkelaar kan als opdrachtgever voor ontwerp en/ of uitvoering worden beschouwd. Relevant is steeds op basis van welke gegevens de aanbieder zijn prijs afgeeft. De bouwondernemer heeft in de regel de voorkeur om ook bij het ontwerp betrokken te zijn. Voor opdrachtgevers die snel willen bouwen tegen een direct bij het begin van het bouwproject af te geven vaste prijs, kan dit een passende aanpak zijn. Opdrachtgevers die echter meer aandacht wensen te besteden aan het vinden van de juiste oplossingen voor hun huisvestingsbehoefte hebben de mogelijkheid om een bouworganisatiemodel te kiezen waarbij ontwerp en uitvoering van elkaar zijn gescheiden. Deze manier van werken kost door de prijsvorming en de inleefperiode van de aanbiedende partijen echter meer tijd. De vraag is of er aanvaardbare alternatieven zijn voor deze, op dit moment, meest gebruikelijke wijze van werken. Opdrachtgevers kunnen in het geval van life cyele costing zelfs vragen om garanties die het totaal van de initiële investeringskosten, de exploitatiekosten en de onderhoudskosten omvatten. Steeds meer worden andere dan de gebruikelijke partijen, zoals Bij de matrices die in deze brochure zijn opgesteld betreffende de bouworganisatiemodellen wordt voortgebouwd op het principe scheiding respectievelijk combinatie van ontwerp en uitvoering. In deze matrices wordt uitgegaan van het onderstaande 8