Klantonderzoek AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging Regio Haaglanden, regionale deel en maatwerkdeel Zoetermeer Rapportage

Transcriptie

1 Klantonderzoek AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging Regio Haaglanden, regionale deel en maatwerkdeel Zoetermeer Rapportage

2 COLOFON Samenstelling Anouk Olsthoorn Cora Heijkoop Julia Houwer Myrte de Jong Naomi Meys Nora Kornalijnslijper Carlo Vreugde November 2013 Vormgeving binnenwerk SGBO / BMC groep Druk SGBO / BMC groep SGBO Postbus HE Den Haag Niets uit deze publicatie mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder de voorafgaande schriftelijke toestemming van SGBO. Aan de totstandkoming van deze publicatie is de grootst mogelijke zorg besteed. SGBO kan echter niet aansprakelijk worden gesteld voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

3 Inhoud 1 Inleiding en werkwijze Inleiding Onderzoeksopzet 3 2 Achtergrondkenmerken, toeleiding en gebruik van het pgb Inleiding Achtergronden van de respondenten: geslacht, leeftijd en opleidingsniveau Woonsituatie en dagelijkse bezigheden Waardering van de fysieke en geestelijke gezondheid en van de financiële situatie Toeleiding naar zorg Gebruik van en ervaringen met het persoonsgebonden budget (pgb) Conclusies 17 3 Individuele begeleiding Grondslagen en aard van de aandoening of beperking Type begeleiding Waardering van de begeleiding en de begeleiders Omvang van de begeleiding en de uitvoering Suggesties voor verbeteringen of veranderingen Conclusies 26 4 Groepsactiviteiten (dagbesteding of dagactiviteiten) en vervoer Grondslagen en aard van de aandoening of beperking Aard van de dagbesteding, omvang en locatie Vervoer Suggesties voor verbeteringen of veranderingen Conclusies 34 5 Kortdurend verblijf en persoonlijke verzorging Kortdurend verblijf Persoonlijke verzorging Conclusies 40 6 Samenhang van AWBZ-zorg met mantelzorg en/of Wmo-ondersteuning Stapeling van AWBZ-zorg, AWBZ-begeleiding en Wmo-voorzieningen Ondersteuning door een mantelzorger Conclusies 48 7 Conclusies resultaten schriftelijke enquête 49 SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 1

4 7.1 Inleiding Achtergronden van de cliënten Gebruik van de AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging Waardering en tevredenheid Samenhang met ander vormen van (informele) zorg en ondersteuning Suggesties voor verbeteringen/veranderingen 53 8 Samenvatting van de bevindingen uit de interviews Inleiding Achtergrondkenmerken Schets van de achtergrondsituatie De integrale vraag en ondersteuning Toeleiding en indicatiestelling Ervaringen met en betekenis van de begeleiding en zorg Gebruik van en ervaringen met het pgb Rol van het eigen netwerk Mogelijkheden voor veranderingen of verbeteringen, tips voor de gemeente 64 9 Aanbevelingen Algemeen Dagbesteding Individuele begeleiding Persoonlijke verzorging en kortdurend verblijf Netwerkvorming en vrijwilligerswerk Maatwerkdeel: resultaten uit de schriftelijke enquête en uit de interviews voor Zoetermeer Resultaten van de schriftelijke enquête Resultaten van de interviews met 15 cliënten 81 SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 2

5 1 Inleiding en werkwijze 1.1 Inleiding Met de decentralisatie van de functiebegeleiding van de AWBZ naar de Wmo krijgt de gemeente er een flinke taak bij. Hoewel er in het regeerakkoord nog een aantal onduidelijkheden bestaan over welke taken en functies precies worden gedecentraliseerd en welke onderdelen van de AWBZ-begeleiding en de Wmo-ondersteuning door het kabinet worden versoberd, zijn gemeenten druk bezig met het in kaart brengen van de gevolgen van de decentralisatie voor de AWBZ-cliënten. De ondersteuning, begeleiding of persoonlijke verzorging zullen wellicht voor een deel van de cliënten anders (georganiseerd) worden, maar het doel van de Wmo, namelijk dat iedereen zo veel mogelijk kan meedoen, verandert niet. Zonder inzicht in de ervaringen van de huidige AWBZ-cliënten is het moeilijk beleid te maken, te sturen op kwaliteit en de effecten van de veranderingen op de cliënt te volgen. Voor het uitwerken en invoeren van de decentralisatie AWBZ-begeleiding werken tien gemeenten in de regio Haaglanden nauw samen. In verband met de ambtelijke fusie van de gemeenten Voorschoten en Wassenaar heeft Voorschoten zich ook recent aangesloten bij het projectleidersoverleg decentralisatie AWBZ in de regio Haaglanden. Eén van de dingen die de gemeenten in de regio Haaglanden gezamenlijk oppakken, is de inkoop van de zorg en het regelen van het vervoer. Daarnaast heeft de regio behoefte aan meer inzicht in de verschillende cliëntgroepen. Wie zijn de cliënten? Met welke beperkingen hebben zij te kampen? Hoeveel en welke begeleiding ontvangen zij? Wat betekent de begeleiding voor hen? Ook hebben de gemeenten er behoefte aan om handvatten te krijgen vanuit het cliëntperspectief voor mogelijke veranderingen in de inzet van (individuele en collectieve) begeleiding en persoonlijke verzorging. Vragen die hierbij spelen zijn bijvoorbeeld: Hoe kan het vervoer (goedkoper) worden geregeld? Kan de dagbesteding dichter bij huis worden georganiseerd? Welke ruimte hebben de cliënten om meer een beroep te doen op de eigen omgeving of op algemene voorzieningen? De gemeenten uit de regio Haaglanden willen graag een antwoord krijgen op deze en andere vragen omtrent de AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging. Een goede manier om dit te realiseren is het uitvoeren van een klantonderzoek onder de cliënten die AWBZbegeleiding ontvangen. In deze rapportage volgt een beschrijving van de resultaten van het klantonderzoek. 1.2 Onderzoeksopzet Onderzoeksvragen Het onderzoek onder de doelgroep AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging is gebaseerd op drie centrale onderzoeksvragen: 1. Hoe ziet de huidige populatie AWBZ-cliënten begeleiding en persoonlijke verzorging in de gemeenten uit de regio Haaglanden eruit? SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 3

6 2. Wat zijn hun ervaringen met de verschillende vormen van AWBZ-begeleiding, persoonlijke verzorging en (Wmo-)ondersteuning? 3. Welke mogelijkheden zien de cliënten voor verbetering en/of verandering? Naast het beantwoorden van de hierboven geformuleerde onderzoeksvragen beoogt het onderzoek twee doelen te bereiken: 1. Het in beeld krijgen van de cliënt. Wie zijn de cliënten? Met welke problematiek hebben zij te kampen? Hoe is hun sociaal en psychisch welbevinden? Welke (integrale) ondersteuning ontvangen zij nu, zowel AWBZ-begeleiding, persoonlijke verzorging als (Wmo-)ondersteuning? En wat betekent de ondersteuning voor hen? 2. Inzicht krijgen in de tevredenheid van de cliënten over de AWBZ-begeleiding en persoonlijke verzorging en hun ervaringen. Door de tevredenheid, ervaringen en effecten vóór de overheveling van de begeleiding en persoonlijke verzorging naar de Wmo te meten, kan dit worden gezien als een nulmeting. Voor het krijgen van een antwoord op de eerder genoemde onderzoeksvragen is gekozen voor het versturen van een schriftelijke enquête naar cliënten die AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging ontvangen uit de regio Haaglanden-Noord (gemeenten Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Zoetermeer, Wassenaar en Voorschoten) en uit de regio Haaglanden-Zuid (gemeenten Delft, Lansingerland, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp en Westland). De schriftelijke vragenlijst is verstuurd naar cliënten en hun mantelzorgers boven de 18 jaar én naar ouders/verzorgers van een kind onder de 18 jaar met AWBZbegeleiding of persoonlijke verzorging. De schriftelijke vragenlijst is een nulmeting. Met behulp van een vervolgmeting kunnen de ervaringen en effecten van eventuele veranderingen na de decentralisatie worden bepaald. Inhoud vragenlijst De vragenlijst bevat voor alle tien gemeenten dezelfde vragen, onderverdeeld in zes blokken: - Blok A: Achtergrondvragen - Blok B: Individuele begeleiding - Blok C: Groepsactiviteiten en vervoer - Blok D: Kortdurend verblijf - Blok E: Persoonlijke verzorging - Blok F: Samenhang met vormen van hulp en ondersteuning De vragen zijn gebaseerd op de volgende indicatoren: Algemeen: - Achtergrondkenmerken van de cliënt (leeftijd, geslacht, woonsituatie, werksituatie, dagbesteding en opleidingsniveau). - Type beperking(en)/aandoening(en) van de cliënt en de gevolgen daarvan op de zelfredzaamheid. - Mate waarin en wijze waarop het persoonsgebonden budget (pgb) wordt ingezet. - Voordelen van het gebruik van het pgb. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 4

7 Individuele begeleiding: - Gebruik van, waardering van, ervaring met en effect van de individuele begeleiding op zowel de cliënt als de mantelzorger. - Omvang en uitvoering van de ontvangen begeleiding (aantal uren, toegewezen organisatie, zelf gekozen zorgverlener of familielid). - Suggesties voor verbeteringen en/of veranderingen aan de individuele begeleiding. Groepsactiviteiten en vervoer: - Omvang van de deelname aan groepsactiviteiten (aantal dagen). - Ervaring met en waardering van de groepsactiviteiten. - Locatie van de groepsactiviteiten en type activiteiten. - Gebruik van het vervoer en mogelijkheden van veranderingen in het vervoer van en naar de dagbesteding. - Suggesties voor verbeteringen en/of veranderingen aan de groepsactiviteiten. Kortdurend verblijf: - Gebruik van en de locatie van het kortdurend verblijf. - Ervaring met en waardering van het kortdurend verblijf. - Suggesties voor verbeteringen/veranderingen aan het kortdurend verblijf. Persoonlijke verzorging: - Gebruik van en omvang van de persoonlijke verzorging; - Ervaring met en waardering van de persoonlijke verzorging; - Suggesties voor verbeteringen en/of veranderingen aan de persoonlijke verzorging. Samenhang met Wmo-ondersteuning en andere vormen van ondersteuning: - Gebruik van zorg en andere vormen van ondersteuning, waaronder Wmovoorzieningen, ondersteuning Jeugdzorg, schuldhulpverlening en inkomensondersteuning en AWBZ-behandeling. - Gebruik van mantelzorg en informele zorg (is er een mantelzorger die voor de cliënt zorgt en wordt er zorg verleend door vrijwilligers?). - Omvang van mantelzorg en type mantelzorgtaken. - Mogelijkheden voor het verkrijgen van (meer) ondersteuning in de eigen sociale kring. - Omvang en aard van sociale steun van familie en vrienden. De inhoud van de vragenlijst is gebaseerd op de oude situatie waarin mogelijke nieuwe maatregelen, zoals het (deels) schrappen van de huishoudelijke hulp als individuele voorziening en het schrappen van de aanspraken op dagbesteding, nog niet zijn opgenomen. De schriftelijke vragenlijst is diverse malen besproken met de trekker van de werkgroep. In samenspraak met de regio is de vragenlijst verder uitgewerkt en concreet gemaakt op basis van de regionale situatie. De besproken vragenlijst is de basisvragenlijst. Deze vragen zijn door alle deelnemende gemeenten in de definitieve vragenlijst opgenomen. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 5

8 De deelnemende gemeenten is de mogelijkheid geboden om maximaal tien eigen maatwerkvragen toe te voegen aan de basisvragenlijst. Zes gemeenten hebben van deze mogelijkheid gebruikgemaakt. Aanpak De tien gemeenten vallen onder drie zorgkantoren: het zorgkantoor DWO is verantwoordelijk voor de gemeenten Delft, Lansingerland, Midden-Delfland, Pijnacker- Nootdorp en Westland, het zorgkantoor CZ is verantwoordelijk voor de gemeenten Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Zoetermeer en Wassenaar uit de regio Haaglanden- Noord en de gemeente Voorschoten valt onder het zorgkantoor Zorg en Zekerheid. De gemeenten beschikken nog niet over de cliëntgegevens en in verband met privacy zijn de gegevens niet beschikbaar gesteld aan de gemeenten. De drie betreffende zorgkantoren hebben allen hun medewerking verleend aan het onderzoek door middel van het versturen van de schriftelijke vragenlijsten. Op deze wijze is de privacy van de cliënten gewaarborgd. De cliënten die daadwerkelijk zorg krijgen op het moment van aanschrijven en enkele maanden ervoor hebben de vragenlijst ontvangen. De afzonderlijke gemeenten hebben zelf de pakketjes met vragenlijst, antwoordenvelop en uitnodigingsbrief samengesteld en verstuurd naar het betreffende zorgkantoor. De zorgkantoren hebben de adressen op de pakketjes gestickerd en verzonden naar de cliënten die de vragenlijsten hebben kunnen terugsturen naar SGBO. De vragenlijsten zijn eind juni 1 verstuurd; de cliënten hebben tot eind juli de tijd gekregen om de vragenlijst in te vullen. Voor het verkrijgen van een optimale respons is een aantal punten benoemd in de uitnodigingsbrief die door SGBO, de zorgkantoren en de gemeenten gezamenlijk is opgesteld. In de uitnodiging richting de AWBZ-cliënten is opgenomen waarom zij zijn aangeschreven en op welke wijze gebruik is gemaakt van hun adresgegevens. Ook is uitgelegd wat de rol van de zorgkantoren is in het totale proces, namelijk het versturen van de vragenlijsten. Er is benadrukt dat de zorgkantoren geen rol spelen in de ontwikkeling en uitvoering van het onderzoek. Ook is vermeld dat de gemeente graag wil weten wat de ervaringen van de cliënten zijn en is het doel van het onderzoek vermeld. In de uitnodigingsbrief is benadrukt dat de informatie op een positieve manier wordt gebruikt: namelijk samen met de cliënt bepalen welke behoefte voor begeleiding en verzorging er ligt en bekijken hoe de gemeente dit het beste kan organiseren. Er is geen herinneringsbrief gestuurd. Respons In totaal zijn er vragenlijsten verstuurd naar de cliënten met AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging in de tien gemeenten respondenten hebben de vragenlijst ingevuld en teruggestuurd. Dit is een respons van 35%. Omdat dit onderzoek doelgroepen betreft die te maken hebben met flinke beperkingen (dementie, psychiatrie, gedragsstoornis) valt de respons alleszins mee. In de volgende tabel is de respons uitgesplitst per subregio en per gemeente. 1 De vragenlijsten aan de cliënten in Delft zijn enkele weken later verstuurd en in augustus binnengekomen bij SGBO. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 6

9 Tabel 1: Respons regionaal, per subregio en per gemeente Aantal Percentage Totaal % Leidschendam-Voorburg % Rijswijk % Voorschoten 36 32% Wassenaar % Zoetermeer % Regio Haaglanden-Noord % Delft % Lansingerland % Midden-Delfland % Pijnacker-Nootdorp % Westland % Regio Haaglanden-Zuid % Uit de cijfers blijkt dat de respons voor Haaglanden-Noord 4% hoger is dan voor Haaglanden-Zuid. Dit komt onder andere omdat de cliënten uit de regio Haaglanden-Noord iets meer tijd hebben gekregen om de vragenlijst in te vullen en terug te sturen. De respons is het hoogst voor de gemeente Rijswijk (41%) en het laagste voor de gemeenten Voorschoten en Delft (beiden 32%). De respons op regionaal niveau én de respons per gemeente is zodanig dat we uitspraken kunnen doen met 95% betrouwbaarheid 2. Een betrouwbaarheid van 95% wil zeggen dat de onderzoeksresultaten in 95 van de 100 gevallen gelijk zullen zijn. Sommige vragen bevatten uitsplitsingen of een lage respons omdat deze vraag alleen op een kleine groep cliënten van toepassing is. In dat geval moeten de resultaten als indicatief worden beschouwd. Bij de weergave van de resultaten wordt per onderwerp vermeld hoeveel cliënten/mantelzorgers de betreffende vraag hebben ingevuld (=N). Bij een laag aantal wordt een nuance aangebracht in de weergave van de resultaten. Leeswijzer In dit rapport zijn de ervaringen van de cliënten, die in het kader van de AWBZ een vorm van begeleiding ontvangen of persoonlijke verzorging ontvangen opgetekend. Per hoofdstuk wordt gesproken over de regio Haaglanden (dit betreft alle tien gemeenten) en over de regio s Haaglanden-Zuid en Haaglanden-Noord (inclusief Voorschoten). Een beschrijving van de achtergrondkenmerken van de cliënten en het gebruik van het pgb volgt in hoofdstuk 2. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de ervaringen met individuele begeleiding. In hoofdstuk 4 komen de groepsactiviteiten en het vervoer aan bod en in hoofdstuk 5 worden het kortdurend verblijf en de persoonlijke verzorging weergegeven. De stapeling van voorzieningen en de samenhang met andere vormen van zorg of ondersteuning volgen in hoofdstuk 6. Hoofdstuk 7 bevat de conclusies van de schriftelijke enquête en hoofdstuk 8 de bevindingen uit de interviews. De rapportage wordt afgesloten met de aanbevelingen. 2 De respons voor de gemeente Voorschoten is vrij laag, omdat er relatief weinig cliënten zijn aangeschreven. De afzonderlijke percentages voor deze gemeente zijn deels indicatief. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 7

10 2 Achtergrondkenmerken, toeleiding en gebruik van het pgb 2.1 Inleiding Cliënten die AWBZ-begeleiding of zorg ontvangen, hebben een geldige indicatie gekregen op basis van het vaststellen van een grondslag. De grondslag is een aandoening, beperking of handicap waardoor de cliënt zorg of begeleiding nodig heeft. De verdeling in grondslagen op basis waarvan de cliënten een geldige indicatie voor individuele begeleiding of zorg hebben, zijn in onderstaand overzicht weergegeven voor de regio s Haaglanden-Noord en Haaglanden-Zuid. Bij deze percentages gaat het om cliënten die een geldige indicatie hebben. Dit betekent niet dat deze cliënten ook allemaal al daadwerkelijk gebruik hebben gemaakt of maken van begeleiding of zorg. Cliënten met een zintuiglijke beperking (0%) 4 Wie zijn de cliënten die AWBZ-begeleiding en AWBZ-zorg ontvangen in Haaglanden-Noord per 1 januari 2013? 3 1. Cliënten met een psychiatrische aandoening/beperking (45%) 2. Cliënten met een verstandelijke handicap (20%) 3. Cliënten met een somatische handicap/aandoening (15%) 4. Cliënten met een lichamelijke handicap (10%) 5. Cliënten met een psychogeriatrische aandoening (10%) 6. (bron: CIZ Basisrapportage AWBZ, blz.12, Regio Haaglanden, 1 januari 2013) Wie zijn de cliënten die AWBZ-begeleiding en AWBZ-zorg ontvangen in Haaglanden-Zuid per 1 januari 2013? 1. Cliënten met een psychiatrische aandoening/beperking (35%) 2. Cliënten met een verstandelijke handicap (25%) 3. Cliënten met een somatische handicap/aandoening (15%) 4. Cliënten met een lichamelijke handicap (10%) 5. Cliënten met een psychogeriatrische aandoening (10%) 6. Cliënten met een zintuiglijke beperking (0%) (bron: CIZ Basisrapportage AWBZ, blz.12, Regio Delft/Westland/Oostland, 1 januari 2013) In de regio Haaglanden-Noord is het percentage cliënten met een psychiatrische aandoening de grootste groep en behoorlijk omvangrijk (45%). In de regio Haaglanden-Zuid vormt de genoemde groep ook de grootste cliëntgroep, maar is het aandeel cliënten met een verstandelijke beperking ook behoorlijk (25%). In de volgende paragrafen komen de achtergronden van de respondenten aan de orde die AWBZ-begeleiding en/of persoonlijke verzorging ontvangen. De achtergrondsituatie betreft de leeftijd, het geslacht, de woonsituatie, het opleidingsniveau en de werksituatie. Daarnaast volgt een beschrijving van de waardering van de fysieke en geestelijke gezondheid en van de financiële draagkracht. Het hoofdstuk wordt afgesloten met het gebruik van het persoonsgebonden budget (pgb). 3 De gemeente Voorschoten valt niet onder beide regio s wat betreft de CIZ-rapportages. De percentages van Voorschoten uit de gemeentelijke CIZ-rapportage wijken licht af van het overzicht van Haaglanden-Noord: Somatische grondslag: 20% (Noord: 15%), psychogeriatrische grondslag: 15% (Noord: 10%) en psychiatrische grondslag: 25% (Noord: 45%). 4 Het aantal cliënten met een zintuiglijke beperking op het totaal is dermate gering dat het percentage tussen 0% en 0,5% uitkomt. Afgerond wordt dat 0%. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 8

11 2.2 Achtergronden van de respondenten: geslacht, leeftijd en opleidingsniveau In deze eerste paragraaf wordt naar de achtergronden van de cliënt gekeken. Wat is het geslacht en de leeftijd? En wat is het opleidingsniveau van de cliënten? Tabel 2: Geslacht Geslacht en leeftijd van de cliënten in Haaglanden, regio Noord, regio Zuid Percentage regio Haaglanden N=3.877 Percentage regio Noord N=1.889 Percentage regio Zuid N= Man 37% 36% 37% - Vrouw 63% 64% 63% Leeftijd Jonger dan 18 jaar 6% 4% 8% 18 t/m 24 jaar 2% 2% 2% 25 t/m 34 jaar 3% 3% 3% 35 t/m 44 jaar 5% 4% 5% 45 t/m 54 jaar 8% 8% 8% 55 t/m 64 jaar 9% 10% 9% 65 t/m 74 jaar 12% 13% 11% 75 t/m 84 jaar 27% 27% 27% 85 jaar en ouder 28% 28% 27% Totaal 100% 99% 5 100% Tabel 2 laat zien dat het aandeel vrouwen in de groep cliënten beduidend groter is dan het aandeel mannen. Deze cijfers wijken nauwelijks af van de landelijke cijfers 6. De grootste groepen zijn de respondenten in de leeftijd van 75 tot en met 84 jaar en van 85 jaar en ouder. Tezamen vormen zij bijna 55% van de cliënten met AWBZ-begeleiding en/of persoonlijke verzorging. Dit percentage is behoorlijk hoog in vergelijking met de leeftijdspercentages die zijn opgenomen in de CIZ-rapportages van beide regio s. Deze percentages liggen op 40% voor regio Haaglanden-Noord (peildatum 1 januari 2013) en op 45% voor de regio Haaglanden-Zuid. Dat betekent dat de groep oudere respondenten is oververtegenwoordigd in de groep respondenten en dat relatief veel vrouwen boven de 75 jaar de vragenlijst hebben ingevuld (of hebben laten invullen). Als we kijken naar de leeftijdsopbouw, dan zien wij dat het percentage jonge cliënten onder de 18 jaar in de regio Haaglanden-Zuid hoger is dan in de regio Haaglanden-Noord, respectievelijk 8% en 4%. Dit komt onder andere omdat er in de gemeenten in de regio Haaglanden-Zuid meer jongeren zijn aangeschreven. Het zorgkantoor DWO beschikt over de indicaties die door het Bureau Jeugdzorg zijn afgegeven voor AWBZ-begeleiding op basis van psychiatrische grondslag. Het zorgkantoor van regio Haaglanden-Noord beschikt niet over deze gegevens, waardoor deze jongeren niet zijn aangeschreven. Bij de overige leeftijdsgroepen zijn er geen grote verschillen zichtbaar tussen de regio s. 5 Door afrondingsverschillen telt het percentage op tot 99%. 6 Uit gegevens van het AWBZ-informatiesysteem van Vektis over 2008 blijkt dat 62% van de cliënten met een AWBZ-indicatie een vrouw is. De andere AWBZ-onderzoeken van SGBO laten dezelfde cijfers zien. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 9

12 In onderstaande grafiek is goed te zien dat de oudere cliënten het grootste aandeel hebben bij de mensen die AWBZ-begeleiding en/of persoonlijke verzorging krijgen. Grafiek 1: Leeftijdsopbouw respondenten regio Haaglanden Opleiding Het opleidingsniveau geeft aan dat bijna 40% van de (merendeels oudere) cliënten alleen een lagere schoolopleiding heeft gevolgd en dat bijna 30% een lagere beroepsopleiding heeft. Ruim 30% van de cliënten heeft een opleiding afgerond op mbo-niveau of hoger. 12% van de cliënten heeft een afgeronde opleiding op hbo- of universitair niveau. De respondenten uit de regio Haaglanden-Noord laten gemiddeld een iets hoger opleidingsniveau zien dan de respondenten uit de regio Haaglanden-Zuid. Landelijke cijfers laten zien dat gemiddeld 7 26% van de Nederlandse bevolking een lagere schoolopleiding of lagere beroepsopleiding (tegen 68% van de cliënten) heeft gevolgd en 31% een afgeronde hbo-opleiding of universiteit (tegen 12% van de cliënten). Het is te verwachten dat het gemiddelde opleidingsniveau van cliënten die AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging krijgen relatief laag is, maar de verschillen met het landelijk gemiddelde van de Nederlandse bevolking zijn wel behoorlijk groot. Tabel 3: Opleidingsniveau in Haaglanden, regio Noord, regio Zuid Opleidingsniveau Percentage Haaglanden N=3.515 Percentage Noord N=1.726 Percentage Zuid N=1.789 Basisonderwijs 39% 32% 46% Vmbo/lbo/mavo 29% 30% 29% Mbo 12% 14% 10% Havo/Vwo 8% 9% 6% Hbo/universiteit 12% 15% 9% Totaal 100% 100% 100% 7 CBS-kerncijfers opleidingsniveau bevolking uit SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 10

13 2.3 Woonsituatie en dagelijkse bezigheden Woonvorm De woonvorm bepaalt voor een deel de omvang en aard van de begeleiding die de cliënt en de mantelzorger nodig hebben. Als een cliënt in een woonvorm woont, dan is de begeleiding daar aanwezig. Als mensen zelfstandig thuis wonen, dan is alleen begeleiding nodig gericht op de cliënt. Bij samenwonen betekent het vaak dat de echtgenoot, partner of ouder een deel van de zorgtaken op zich kan nemen, maar dat de ondersteuning ook deels is gericht op de ondersteuning van de inwonende partner, echtgenoot of ouder. In tabel 4 staat weergegeven hoe de cliënten, die begeleiding en/of persoonlijke verzorging ontvangen, wonen. Ruim de helft van de respondenten woont alleen en ongeveer een derde woont samen met een partner en eventuele kinderen. Gemiddeld woont 4% van de cliënten in een woonvorm voor mensen met een beperking. In de regio Haaglanden-Zuid wonen minder cliënten zelfstandig dan in de regio Haaglanden-Noord en is het gebruik van woonvormen voor mensen met een beperking juist hoger. Met name de oudere respondenten wonen alleen: het percentage 85-plussers dat alleen woont is 69%. Tabel 4: Woonvormen in Haaglanden, regio Noord en regio Zuid 8 Woonvorm Percentage Haaglanden N=3.838 Percentage Noord N=1.874 Percentage Zuid N=1.964 Woont alleen 54% 58% 50% Woont samen met een partner (en/of kinderen) 32% 33% 32% Woont bij ouder(s) of familie 10% 8% 13% Woont zelfstandig in een woonvorm voor mensen met een beperking Woont samen met andere mensen met een beperking in een woonvorm 2% 2% 3% 2% 1% 3% Totaal 100% 102% 101% Dagelijkse bezigheden Het is belangrijk om te weten hoe de respondenten hun dagelijks leven doorbrengen. De grootste groep duidt zichzelf aan als (vervroegd) gepensioneerd (42%). Daarnaast geeft bijna een kwart aan huisman of huisvrouw te zijn en bijna 10% heeft dagbesteding in de vorm van betaalde arbeid of vrijwilligerswerk. Een redelijk grote groep, bijna een vijfde, is (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt of werkloos. Er zijn weinig verschillen tussen de respondenten uit de regio Haaglanden-Noord en de regio Haaglanden-Zuid. Het enige verschil is dat er meer studenten/scholieren en iets minder gepensioneerden de vragenlijst hebben ingevuld uit de regio Haaglanden-Zuid. Deze verschillen zijn te verwachten omdat er in de regio Haaglanden-Zuid relatief meer jongeren onder de 18 jaar zijn aangeschreven. 8 De afgeronde percentages voor de regio s Noord en Zuid tellen op tot iets meer dan 100%. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 11

14 Tabel 5: Dagelijkse bezigheden in Haaglanden, regio Noord en regio Zuid 9 Dagelijkse bezigheden Percentage Haaglanden N=3.597 Percentage Noord N=1.776 Percentage Zuid N=1.821 (Vervroegd) gepensioneerd 42% 44% 40% Huisvrouw/huisman 24% 24% 23% (Gedeeltelijk) arbeidsongeschikt 16% 17% 15% Scholier/student 7% 4% 10% Werkloos 3% 3% 3% Betaalde arbeid deeltijd (minder dan 36 uur) 3% 3% 3% Onbetaalde arbeid (klusjes/vrijwilligerswerk) 3% 3% 3% Betaalde arbeid voltijd (36 uur of meer) 3% 3% 3% Totaal 101% 101% 100% 2.4 Waardering van de fysieke en geestelijke gezondheid en van de financiële situatie Gezondheid Bij een deel van de cliënten die AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging ontvangen is er sprake van belemmeringen op zowel lichamelijk, geestelijk als financieel gebied. Om te kunnen duiden wat de gezondheidssituatie is van cliënten in de regio Haaglanden, is hen gevraagd hoe zij zelf aankijken tegen hun lichamelijke en psychische gesteldheid. Twee derde (67%) van de cliënten vindt zijn of haar lichamelijke gezondheid slecht of matig. Een geringer aandeel, namelijk 41% van de cliënten, beoordeelt de psychische gezondheid als slecht of matig. De uitslagen van de beide regio s wijken voor de ervaren lichamelijke gezondheid nauwelijks af van het beeld voor Haaglanden als geheel. Voor de door hen ervaren psychische gezondheid is er enig verschil tussen de regio s: deze scoort in de regio Haaglanden-Zuid wat slechter dan in de regio Haaglanden-Noord. In de regio Haaglanden- Zuid zegt 43% van de respondenten de psychische gezondheid als slecht of matig te ervaren, in de regio Haaglanden-Noord geldt dat voor 38% van de respondenten. In de regio Haaglanden-Zuid zegt ook een kleiner aandeel dat hun psychische gezondheid goed of uitstekend is dan in de regio Haaglanden-Noord (respectievelijk 32% versus 40%). Financiële draagkracht De respondenten is ook gevraagd hoe ze hun financiële draagkracht beoordelen. Bijna evenveel respondenten omschrijven hun financiële draagkracht als slecht dan wel matig (43%) of als voldoende (40%). De regio Haaglanden-Zuid telt in verhouding tot de regio Haaglanden-Noord iets meer mensen die hun financiële situatie slecht of matig noemen (44% versus 42%). In grafiek 2 zijn de drie aspecten gezamenlijk weergegeven. De grafiek maakt zichtbaar dat de lichamelijke gezondheid het minst positief wordt beoordeeld en de psychische gezondheid het minst negatief. Dit komt onder andere omdat relatief veel ouderen die kampen met lichamelijke problemen de vragenlijst hebben ingevuld. De financiële draagkracht ervaren 9 De afgeronde percentages van de regio Haaglanden en regio Noord tellen op tot iets meer dan 100% SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 12

15 veel respondenten als voldoende of matig; een klein deel van de respondenten is hier ronduit negatief of positief over. Grafiek 2: Oordeel over lichamelijke en psychische gezondheid in regio Haaglanden (N=3.697 voor Haaglanden, N=1.812 voor Haaglanden-Noord, N=1.885 voor Haaglanden-Zuid) Gezien de voornaamste redenen voor het krijgen van AWBZ-begeleiding van de respondenten psychisch functioneren (33%), leggen van sociale contacten (32%) en bewegen en verplaatsen (41%) 10 zijn deze onderzoeksbevindingen niet verbazingwekkend. Slechts een derde van de cliënten acht de lichamelijke en psychische gezondheid voldoende. Hulp bij het invullen Voor de duiding van de onderzoeksresultaten is het belangrijk om te weten of de cliënt zelf de vragenlijst heeft ingevuld of is geholpen door een mantelzorger of hulpverlener. Bijna een derde (31%) van de respondenten geeft aan de vragenlijst zonder hulp van anderen te hebben ingevuld. Een aanzienlijk deel van de respondenten heeft hulp gehad van de mantelzorger: bij bijna een kwart heeft de mantelzorger geholpen met invullen en bij 20% is de vragenlijst namens de cliënt door de mantelzorger ingevuld. In bijna 16% van de gevallen heeft de hulpverlener de cliënt geholpen bij het invullen van de vragenlijst of heeft de vragenlijst zelf ingevuld. Het valt op dat het percentage cliënten dat de vragenlijst zelf zonder hulp van een mantelzorger of hulpverlener heeft ingevuld uit de regio Haaglanden-Noord aanzienlijk hoger ligt (37%) dan uit de regio Haaglanden-Zuid (26%). De cliënten uit deze laatste regio hebben vooral veel hulp gehad van de mantelzorger of hulpverlener of hebben de vragenlijst door de mantelzorger laten invullen. Vermoedelijk heeft dit te maken met het feit dat er relatief meer minderjarige cliënten zijn aangeschreven wiens ouders/verzorgers de vragenlijst hebben ingevuld. 10 Zie H 3.1, grafiek 4. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 13

16 het invullen van en Tabel 6: Hulp bij de vragenlijst in Haaglanden, regio Noord regio Zuid 11 Hulp bij het invullen Percentage Haaglanden N=3.623 Percentage Noord N=1.773 Percentage Zuid N=1.850 Ik heb de vragenlijst zelf zonder hulp ingevuld Ik heb de vragenlijst ingevuld met behulp van mijn mantelzorger Mijn mantelzorger heeft de vragenlijst in mijn plaats ingevuld Ik heb de vragenlijst ingevuld met behulp van mijn hulpverlener Mijn hulpverlener heeft de vragenlijst in mijn plaats ingevuld 31% 37% 26% 23% 21% 25% 20% 18% 23% 13% 13% 14% 3% 3% 3% Anders 10% 9% 10% Totaal 100% 101% 101% Waar de categorie anders is geantwoord, gaat het in bijna alle gevallen om een specifiek familielid, zoals moeder, zoon of dochter of een specifieke hulpverlener. Een enkele keer wordt een vrijwilliger, de formulierenbrigade, een vriendin of de bewindvoerder genoemd. 2.5 Toeleiding naar zorg Toeleiding naar zorg De cliënten kunnen op uiteenlopende manieren zijn geholpen bij het krijgen van een indicatie voor AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging. Aan de respondenten is gevraagd hoe de toeleiding naar de AWBZ-begeleiding is verlopen. Wie heeft de respondent geholpen bij het verkrijgen van begeleiding en/of persoonlijke verzorging? Zijn zij doorverwezen en door wie? 11 De afgeronde percentages komen iets boven de 100% uit. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 14

17 Tabel 7: Verwijzer/regelaar Hulp bij het verkrijgen van AWBZ-begeleiding en/of persoonlijke verzorging in Haaglanden, regio Noord, regio Zuid 12 Percentage Haaglanden N=3.447 Percentage Noord N=1.671 Percentage Zuid N=1.776 De huisarts heeft mij doorverwezen 31% 32% 30% Iemand uit mijn omgeving (familie, buren, vrienden) heeft het geregeld Een andere zorgverlener heeft me geholpen Ik heb zelf contact opgenomen met het CIZ 26% 23% 30% 23% 22% 23% 10% 10% 10% De gemeente heeft me doorverwezen 7% 8% 6% Ik ben zelf naar een AWBZ-instantie gegaan 4% 4% 4% Anders 16% 17% 15% Ruim 30% van de respondenten is doorverwezen door de huisarts; deze wordt het meeste genoemd als doorverwijzer. Daarnaast spelen de eigen omgeving (familie, vrienden) en zorgverleners (ziekenhuis, specialisten) een belangrijke rol bij het regelen van de AWBZbegeleiding en/of persoonlijke verzorging. 10% van de respondenten heeft zelf actie ondernomen richting het CIZ of een AWBZ-instantie. In 7% van de gevallen heeft de gemeente een rol gespeeld in de doorverwijzing. De beide regio s ontlopen elkaar in de antwoorden niet veel, behalve als het gaat om het verkrijgen van zorg met behulp van familie en vrienden: in de regio Haaglanden-Zuid gebeurt dat beduidend meer dan in de regio Haaglanden-Noord (30% versus 23%). In de categorie anders worden voornamelijk specificaties gegeven van familieleden en zorgverleners, zoals zoon, dochter, echtgenote, ziekenhuis, neuroloog, MEE-begeleider of GGZ-hulpverlener. 2.6 Gebruik van en ervaringen met het persoonsgebonden budget (pgb) Het persoonsgebonden budget is een manier om de AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging te regelen. Van het landelijk aantal cliënten in de AWBZ koopt ongeveer 20% zelf zorg in met behulp van een pgb 13. Van de respondenten die de vragenlijst hebben ingevuld ontvangt 26% zorg of begeleiding via een pgb. De percentages voor de twee regio s lopen licht uiteen: 23% van de cliënten uit de regio Haaglanden-Noord en 28% uit de regio Haaglanden-Zuid maakt gebruik van een pgb. Dit komt onder andere omdat in de regio Haaglanden-Zuid meer jongeren zijn aangeschreven die veelal meer zorg of begeleiding ontvangen op basis van een pgb. Er is een duidelijke lijn zichtbaar tussen de leeftijd en de mate van het gebruik van een pgb. Hoe ouder de cliënt, hoe minder een pgb wordt ingezet. 12 De cliënten konden meerdere antwoorden invullen, waardoor de percentages optellen tot boven de 100%. 13 Uit: PGB-monitor AWBZ 2012 van het SCP, Den Haag 2013 SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 15

18 De respondenten vinden dat zijzelf (32%) of de vader of moeder (31%) het beste het persoonsgebonden budget kan beheren. Ruim een kwart noemt een ander familielid, zoals zoon of dochter of de echtgeno(o)te. Een klein deel wil graag dat de gemeente (2%), de zorgaanbieder (5%) of een aparte organisatie (2%) het pgb beheert. Het percentage respondenten dat graag het pgb door de vader of moeder laat beheren ligt aanzienlijk hoger in de regio Haaglanden-Zuid (38%) dan in de regio Haaglanden-Noord (23%). Dit heeft wederom te maken met het feit dat er in de regio Haaglanden-Zuid meer jonge cliënten zijn aangeschreven en de vragenlijst hebben laten invullen door hun ouders. Om te bepalen welke richting de gemeenten op willen met het persoonsgebonden budget is het belangrijk te weten waarom deze 26% van de respondenten begeleiding of zorg via het pgb willen ontvangen. De grootste voordelen voor de cliënten zijn het zelf kunnen kiezen van dagen en tijdstippen waarop de hulpverlener komt en het zelf kunnen uitkiezen van de hulpverlener. Het kunnen kiezen van het type begeleiding of zorg weegt ook mee voor 57% van de respondenten. In de regio Haaglanden-Zuid liggen de percentages op alle onderdelen iets hoger dan bij de regio Haaglanden-Noord, met name het kunnen kiezen van het soort begeleiding of zorg. Andere voordelen voor de cliënt zijn: het hebben van een vaste begeleider of verzorger, betere kwaliteit, functies zijn inwisselbaar, pgb-ers zijn makkelijk oproepbaar en het is goedkoper. Grafiek 3: Voordelen van het gebruik van het persoonsgebonden budget (N=2.450 voor Haaglanden, N=1.001 voor Haaglanden-Noord en N=1.449 voor regio Haaglanden-Zuid) Het totaal aantal ingevulde antwoorden is hoger dan het totaal aantal respondenten, omdat de cliënten meerdere antwoorden konden invullen. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 16

19 2.7 Conclusies Achtergrondkenmerken van de cliënten Volgens de CIZ-rapportage van 1 juli 2013 zijn de meeste indicaties afgegeven voor de groep cliënten met de grondslag psychiatrische aandoening of beperking en voor cliënten met een verstandelijke handicap. Bij de regio Haaglanden-Noord is de groep cliënten met een psychiatrische aandoening behoorlijk hoog (45%), bij de regio Haaglanden-Zuid is de groep met een verstandelijke beperking ook goed vertegenwoordigd (25%). Het aandeel vrouwen is 63%, de groep 75-plussers is behoorlijk vertegenwoordigd (55%). In de regio Haaglanden-Zuid zijn meer jongeren aangeschreven waardoor deze groep respondenten in de regio Zuid hoger is dan in de regio Noord. Relatief veel cliënten hebben een laag opleidingsniveau, alleen basisonderwijs of lagere beroepsopleiding (68%). 12% heeft een opleiding op hbo- of universitair niveau afgerond. Het merendeel van de respondenten woont alleen (54%); in de regio Haaglanden-Noord meer dan in Haaglanden-Zuid. Daar is het percentage respondenten dat thuis bij de ouders woont weer hoger. Gemiddeld 4% woont in een woonvorm. Twee derde van de respondenten is gepensioneerd of is huisman/vrouw. Bijna een vijfde is werkloos of arbeidsongeschikt; 6% verricht betaalde arbeid. Bijna een derde (31%) heeft de vragenlijst zonder hulp van de mantelzorger of hulpverlener ingevuld. In de regio Haaglanden-Noord (37%) ligt dit percentage hoger dan in Haaglanden- Zuid (26%). Vermoedelijk omdat relatief veel ouders van minderjarige cliënten in de regio Haaglanden-Zuid de vragenlijst hebben ingevuld. Waardering van de fysieke en geestelijke gezondheid De cliënten beoordelen de lichamelijke gezondheid als het minst goed (67% slecht of matig) en de geestelijke gezondheid als het minst slecht (41% slecht of matig). Het financiële draagvlak wordt gematigd beoordeeld: niet heel slecht en niet heel goed (40% voldoende). De waardering van de geestelijke gezondheid is in de regio Haaglanden-Zuid lager dan in Haaglanden-Noord. Ook de financiële situatie wordt door respondenten uit de regio Haaglanden-Zuid iets negatiever beoordeeld. Toeleiding De huisarts wordt het meeste genoemd als doorverwijzer voor het aanvragen van AWBZbegeleiding of verzorging, gevolgd door de eigen omgeving (familie, vrienden). 7% is door de gemeente doorverwezen. In de regio Haaglanden-Zuid zijn meer cliënten geattendeerd op een AWBZ-voorziening door de eigen omgeving dan in Haaglanden-Noord. Gebruik van het persoonsgebonden budget Ruim een kwart (26%) maakt gebruik van een pgb. In de regio Haaglanden-Noord ligt dit percentage op 23%, in de regio Haaglanden-Zuid op 28%. De respondenten willen het pgb het liefst laten beheren door een familielid en in beperkte mate door een instantie zoals een zorgaanbieder of de gemeente. De grootste voordelen van het pgb zijn voor de respondenten het kunnen kiezen van dagen en tijdstippen waarop de hulpverlener komt en het zelf kunnen kiezen van de hulpverlener. De respondenten uit de regio Haaglanden-Zuid vinden het kunnen kiezen van het soort begeleiding en zorg ook zeer belangrijk. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 17

20 3 Individuele begeleiding 3.1 Grondslagen en aard van de aandoening of beperking Er zijn diverse vormen van individuele begeleiding mogelijk. De begeleiding betreft veelal maatwerk, gericht op het zelfstandig wonen en het leren omgaan met de situatie en de eigen beperkingen. In de vragenlijst aan de AWBZ-cliënten is de officiële definitie van individuele begeleiding als volgt gedefinieerd: Activiteiten die gericht zijn op het bevorderen, behouden of compenseren van zelfredzaamheid en dienen ter voorkoming van opname in een instelling of zelfverwaarlozing. Ondersteuning bij beperkingen op het vlak van zelfregie. Begeleiding bij het toepassen van aangeleerde vaardigheden (NZA beleidsregel) 15. Voorbeelden van het aanleren van vaardigheden zijn oefenen met het aanbrengen van structuur in het dagelijks leven of het overnemen van toezicht. Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) is bevoegd om indicaties AWBZ-begeleiding of persoonlijke verzorging af te geven. Het CIZ verstrekt periodiek een rapportage op gemeentelijk of regionaal niveau met kerncijfers over de afgegeven en lopende indicaties. Onder andere de verdeling van de AWBZ-cliënten over de grondslagen voor de toegekende indicaties van individuele begeleiding. Dit staat in onderstaand overzicht weergegeven. Wie zijn de cliënten die individuele begeleiding ontvangen in Haaglanden-Noord per 1 januari 2013? Cliënten met een psychiatrische aandoening/beperking 18 jaar en ouder (47%) 2. Cliënten met een verstandelijke handicap (20%) 3. Cliënten met een psychogeriatrische aandoening 65 jaar en ouder (12%) 4. Cliënten met een somatische handicap/aandoening 0-75 jaar (11%) 5. Cliënten met een lichamelijke handicap (7%) 6. Cliënten met een zintuiglijke beperking (3%) (bron: CIZ Basisrapportage AWBZ, blz. 19, Regio Haaglanden, 1 januari 2013) Wie zijn de cliënten die individuele begeleiding ontvangen in Haaglanden-Zuid per 1 januari 2013? 1. Cliënten met een psychiatrische aandoening/beperking 18 jaar en ouder (39%) 2. Cliënten met een verstandelijke handicap (30%) 3. Cliënten met een psychogeriatrische aandoening 65 jaar en ouder (12%) 4. Cliënten met een somatische handicap/aandoening 0-75 jaar (9%) 5. Cliënten met een lichamelijke handicap (8%) 6. Cliënten met een zintuiglijke beperking (2%) (bron: CIZ Basisrapportage AWBZ, blz. 19, Regio Delft/Westland/Oostland, 1 januari 2013) In de regio Haaglanden-Noord heeft bijna de helft van de cliënten individuele begeleiding een indicatie op basis van een psychiatrische aandoening. Voor de regio Haaglanden-Zuid ligt dit percentage een stuk lager (39%). In die regio is het aandeel cliënten individuele begeleiding met een verstandelijke beperking weer veel hoger, 30% tegen 20% voor de regio Haaglanden-Noord. 15 NZA: Nederlandse Zorgautoriteit. 16 De gemeente Voorschoten valt niet onder de beide regio s wat betreft de CIZ-rapportages. De percentages van Voorschoten uit de gemeentelijke CIZ-rapportage wijken licht af van het overzicht van Haaglanden-Noord: Psychiatrische grondslag: 39% (Noord: 47%), verstandelijke handicap: 22% (Noord: 20%), psychogeriatrische grondslag: 17% (Noord: 12%), somatische grondslag: 9% (Noord: 11%), lichamelijke handicap: 9% (Noord: 7%). SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 18

21 Aard van de aandoening Uit de resultaten van de enquête blijkt dat in totaal 51% van de respondenten (1.961 personen) in de regio Haaglanden individuele begeleiding ontvangt. In de regio Haaglanden- Noord gaat het om 47% en in de regio Haaglanden-Zuid om 54%. Aan de respondenten is gevraagd aan te geven op welk vlak de aandoening of beperking ligt waarbij ze individuele begeleiding ontvangen. Dit is in grafiek 4 nader gespecificeerd. De antwoordcategorieën komen deels overeen met de grondslagen die zijn gebruikt in de CIZ-rapportages, maar zijn deels ook specifieker uitgevraagd. De percentages uit de CIZ-rapportages zijn dus niet één op één vergelijkbaar met de resultaten uit dit onderzoek. Grafiek 4: Type aandoening of beperking 17 (N=4.446 voor Haaglanden, N=1.920 voor Haaglanden- Noord en N=2.526 voor Haaglanden-Zuid) 17 De cliënten konden meerdere antwoorden aankruisen, zodat de N (aantal) veel hoger is dan het aantal respondenten van 1961 dat individuele begeleiding ontvangt. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 19

22 Het type aandoening waar de cliënten het meeste individuele begeleiding voor krijgen is bewegen en verplaatsen 18. Dit geldt voor beide regio s; bij Haaglanden-Noord iets meer dan bij regio Haaglanden-Zuid. Een derde van de cliënten heeft problemen met psychisch functioneren en met geheugen- en oriëntatieproblemen. De aandoening gedragsproblemen wordt relatief weinig genoemd, maar komt in de regio Haaglanden-Zuid wel meer voor dan in de regio Haaglanden-Noord. Het verschil is 8%. Een groot deel van de cliënten ondervindt op meerdere gebieden tegelijkertijd problemen. De samenhang tussen bepaalde problemen ligt in veel gevallen ook voor de hand. Bijvoorbeeld die tussen bewegen en verplaatsen en lichamelijke handicap of tussen psychisch functioneren en leggen van sociale contacten. Het valt op dat ook een aantal cliënten zowel problemen ervaart op psychisch gebied als op lichamelijk gebied en minimaal drie aandoeningen/beperkingen heeft aangekruist. Dit zijn de cliënten met meervoudige problematiek. 3.2 Type begeleiding De respondenten hebben kunnen aangeven bij welke aspecten of levensdomeinen zij individuele begeleiding ontvangen. Bij de meeste vormen van begeleiding gaat het om het ondersteunen bij het zelfstandig functioneren. Bij andere vormen gaat het vooral om praktische uitvoering van taken die niet (meer) door cliënten zelf kunnen worden gedaan. Ook betreft de begeleiding het leren omgaan met andere mensen en het versterken van communicatievaardigheden. Tabel 8: Individuele begeleiding in Haaglanden, regio Noord, regio Zuid 19 Ontvangt individuele begeleiding bij. Percentage respondenten Haaglanden (N=tussen 1565 en 1702) Percentage Respondenten Regio Noord (N=tussen 680 en 769) Percentage respondenten Regio Zuid (N=tussen 876 en 933) Het omgaan met een handicap 63% 63% 64% Structuur aanbrengen in het dagelijks leven/dagritme Zelfredzaamheid (keuzes maken, problemen oplossen) 61% 64% 59% 59% 58% 59% Zelfstandig wonen 57% 60% 55% Het communiceren met anderen 56% 55% 57% Administratie en/of financiën 55% 57% 53% Het omgaan met andere mensen 55% 52% 57% Het bewegen en verplaatsen 50% 53% 48% Aanvragen van meer of andere hulp, woningaanpassingen of hulpmiddelen 50% 53% 48% Vaardigheidstraining 32% 33% 32% Mobiliteitstraining 22% 24% 21% Revalidatie 19% 21% 16% Het werk 14% 15% 14% De opvoeding van kinderen 7% 7% 7% 18 Bewegen en verplaatsen is het zich lichamelijk kunnen redden in en om het huis en in de nabije omgeving. 19 De respondenten konden meerdere antwoorden invullen, waardoor de percentages niet optellen tot 100% en het aantal ingevulde antwoorden niet overeenkomt met het aantal respondenten dat individuele begeleiding ontvangt. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 20

23 De drie meest gebruikte vormen van individuele begeleiding van de respondenten zijn: - het omgaan met een handicap; - structuur aanbrengen in het dagelijks leven/dagritme; - zelfredzaamheid (keuzes maken, problemen oplossen). De lage score van 7% van de respondenten, die aangeven begeleiding te ontvangen bij de opvoeding van kinderen, kan deels worden verklaard uit de geringe groep jongeren tot 18 jaar (6%) die AWBZ-zorg ontvangen. Anderzijds zijn in de meeste gemeenten andere vormen van opvoedondersteuning beschikbaar via het Centrum voor Jeugd en Gezin en Bureau Jeugdzorg. Er zijn enkele verschillen tussen de regio s wat betreft de diverse vormen van individuele begeleiding. Zo valt op dat begeleiding bij het communiceren met anderen en het omgaan met andere mensen vaker nodig is in de regio Haaglanden-Zuid. Omgekeerd komt begeleiding bij zelfstandig wonen, bij structuur aanbrengen in het dagelijks leven, bij bewegen en verplaatsen, bij aanvragen van voorzieningen en bij financiën en administratie meer in de regio Haaglanden-Noord voor. De respondenten die de categorie anders hebben aangekruist, krijgen hulp bij medicatiegebruik, bij het douchen en aankleden, bij het schoonhouden van het huis en worden geholpen in het omgaan met relatieproblemen en het verbeteren van het relativeringsvermogen. 3.3 Waardering van de begeleiding en de begeleiders De respondenten hebben de gelegenheid gekregen om via de vragenlijst hun tevredenheid over de begeleiding kenbaar te maken. De diverse vormen van individuele begeleiding waar de cliënten gebruik van maken worden zeer goed gewaardeerd: de percentages tevreden en zeer tevreden liggen tussen de 97% en 99,5%. De verschillen zijn zo klein dat ervoor is gekozen om de tevredenheidscijfers niet in een grafiek of tabel weer te geven. De laagste tevredenheid is zichtbaar over de begeleiding bij zelfredzaamheid, structuur aanbrengen in het dagelijks leven en bij de communicatie met anderen. De cliënten tonen zich het meest tevreden over de begeleiding bij de opvoeding van kinderen en bij revalidatie. Er zijn geen noemenswaardige verschillen in de tevredenheidspercentages over de verschillende vormen van begeleiding tussen de regio s Haaglanden-Noord en Haaglanden-Zuid. Voor de cliënten is het belangrijk dat zij vertrouwen hebben in de begeleider(s) en zich voldoende gesteund voelen door hen om zich te kunnen redden in het dagelijks leven. Over de waardering van de begeleider(s) is een vijftal vragen gesteld aan de respondenten. De cliënten hebben de meeste waardering voor het luisterend oor dat de begeleiders bieden voor het bespreekbaar maken van hun problematiek en de minste waardering voor het leren van nieuwe dingen of activiteiten. Bijna 40% geeft aan dat de begeleider(s) hier soms of nooit aandacht aan besteden. Er zijn geen verschillen in waardering tussen de cliënten uit de twee regio s. SGBO KLANTONDERZOEK BEGELEIDING EN PERSOONLIJKE VERZORGING AWBZ 21