Commissie Economie en Mobiliteit van 21 november 2011

Transcriptie

1 Griffier van de Staten Geleidebrief Controlerend Naam document Nummer: Betreft vergadering Rapport doorstroming sluizencomplex Terneuzen Commissie Economie en Mobiliteit van 21 november 2011 Te verzenden aan Verzendgroepen 1 t/m 7 Verzenddatum 15 november 2011 Commissiegriffier Annemieke Lobik, , a.lobik@zeeland.nl Inhoudelijk ambtenaar Paul Eversdijk, p.eversdijk@zeeland.nl Verantwoordelijk bestder C. van Beveren Inhoudelijk Naam voorstel Aanleiding Naar aanleiding van een bestlijk overleg van gedeputeerde Van Beveren met de gemeente Terneuzen wordt dit rapport op verzoek van de gedeputeerde ter bespreking toegezonden aan de commissie. Controle Uitvoering Kosten en dekking Overige informatie

2 Fileproblematiek Sluizen Terneuzen Onderzoek naar mogelijk optredende reistijdverliezen rondom het sluizencomplex bij Terneuzen Afdeling Verkeer en Vervoer

3 Fileproblematiek sluizen Terneuzen Onderzoek naar mogelijk optredende reistijdverliezen rondom het sluizencomplex bij Terneuzen Datum: 14 november 2011 Versienummer: Conceptrapport Auteur: Drs. P.G. Eversdijk Afdeling: Verkeer en Vervoer

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Doel onderzoek Leeswijzer 4 2. Wijze van onderzoek Inleiding Uitgangspunten onderzoek Gebruik calamiteitenroute DOW Bloktijden brug Sluiskil s reistijdmetingen Visuele waarnemingen in ochtend- en avondspits Waarnemingen busmaatschappij Veolia Waarnemingen optie "Live Traffic" op website TomTom 7 3. Resultaten onderzoek en conclusies Inleiding Resultaten 24-s reistijdmetingen Resultaten visuele waarnemingen Resultaten waarnemingen Veolia Resultaten waarnemingen optie "Live Traffic" op website TomTom Conclusies Hoe nu verder 13 A. Overzicht reistijden 15 2

5 1. Inleiding 1.1. Aanleiding Begin 2011 is er door diverse belanghebbenden aandacht gevraagd voor de verkeerssituatie op en nabij de provinciale weg N252 bij Terneuzen, het sluizencomplex bij Terneuzen en de verschillende ingangspoorten van DOW (zie fig 1). Aangegeven is dat zich bij genoemde locaties doorstromingsproblemen voordoen, die zorgen voor een aanzienlijke verhoging van de reistijd. De belangrijkste knelpunten zouden zich daarbij in de spitsperioden voordoen tussen het sluizencomplex en de op- en afritten van de Westerscheldetunnel (waarbij het wachtende/langzaam rijdende "terugslaat" tot op het sluizencomplex) en bij de ingangspoorten van DOW. Bijkomend probleem is dat bij een geopende brug bij Sluiskil (N61) de "sluip"route door Terneuzen en via het sluizencomplex wordt gebruikt, die bovenstaande problematiek nog eens zouden versterken. Fig 1: aandachtsgebied onderzoek Aan de provincie is gevraagd onderzoek te doen naar genoemde problematiek en indien noodzakelijk aan te geven op welke wijze de gesignaleerde knelpunten kunnen worden opgelost Doel onderzoek De provincie heeft bovengenoemde problematiek serieus genomen en heeft een traject uitgestippeld om diverse onderzoeken uit te voeren. Doel van deze onderzoeken (die uitgebreider worden beschreven in hoofdstuk 2) is na te gaan waar en wanneer zich doorstromingsproblemen voordoen, die zich vervolgens laten vertalen in reistijdverliezen voor het (vracht)autoverkeer. Het onderzoek concentreert zich daarbij op 3

6 het onderzoeksgebied. Uiteraard zijn eventuele knelpunten buiten het onderzoeksgebied wel meegenomen indien deze een rechtstreeks verband hebben met genoemde problematiek Leeswijzer In het bovenstaande is aangegeven wat de aanleiding en doel van het onderzoek zijn. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de wijze van het onderzoek en worden de belangrijkste uitgangspunten benoemd. Aangegeven wordt welke werkwijze is gevolgd om het probleem in beeld te brengen. In hoofdstuk 3 worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd, alsmede de belangrijkste conclusies. In hoofdstuk 4 tenslotte wordt aangegeven wat er naar aanleiding van het onderzoek aan vervolgacties wordt gepland. 4

7 2. Wijze van onderzoek 2.1. Inleiding Ten behoeve van het onderzoek is door de provincie een interne projectgroep geformeerd. Deze werkgroep bestond uit mensen van de beleidsafdeling Verkeer en Vervoer en de afdeling Beheer. Het cluster Monitoring van de afdeling Verkeer en Vervoer heeft een belangrijk aandeel in de voorbereiding en uitvoering van het onderzoek gehad. Na een uitgebreide analyse van het geformuleerde probleem is geconstateerd dat het uit (laten) voeren van 24-s reistijdmetingen gedurende een langere periode het beste inzicht in de zich optredende situatie zou verkrijgen. Daarnaast is aangegeven dat het handig zou zijn om een aantal (beperkte) controleonderzoeken te laten doen. Deze bestonden uit een aantal visuele waarnemingen in de ochtend- en avondspits ter plaatse, dagelijkse waarnemingen van de busmaatschappij Veolia en extra waarnemingen via de optie "Live Traffic" op de website van TomTom. Voorafgaand aan het onderzoek is een aantal uitgangspunten benoemd, die niet te beïnvloeden zijn. Deze uitgangspunten dienen dan ook als gegeven bij het onderzoek te worden beschouwd Uitgangspunten onderzoek. Met een tweetal uitgangspunten is bij het onderzoek rekening gehouden: Gebruik calamiteitenroute westelijk van DOW; Bloktijden van de brug bij Sluiskil in de N Gebruik calamiteitenroute DOW In de maanden maart en april van 2011 is sprake geweest van een tijdelijke openstelling van de calamiteitenweg van/naar DOW als gevolg van onderhoud aan de fabriek. Gedurende deze tijd is specifiek gemeten wat het gebruik van deze route is geweest. Uit de tellingen blijkt dat slechts ca. 500 motorvoertuigen per etmaal gebruik maakten van de calamiteitenroute. Gedurende de spitsuren is dit slechts een percentage hiervan. Het gebruik van de calamiteitenweg als mogelijk alternatieve route van/naar DOW is dus zeer beperkt gebleken. Het gebruik van de calamiteitenroute als alternatief voor de route via de N62/N252 biedt derhalve geen oplossend vermogen en is in de rest van het onderzoek dan ook buiten beschouwing gebleven Bloktijden brug Sluiskil Aangegeven is dat het sluipverkeer door de kern van Terneuzen via het sluizencomplex bij een geopende brug bij Sluiskil in de N61 met name in de ochtendspits voor een versterking van de genoemde knelpunten zorgt. Door Rijkswaterstaat is echter aangegeven dat aan de bloktijden van de brug niets kan worden gewijzigd. Dit aspect dient bij het uitvoeren van het onderzoek dan ook als gegeven te worden beschouwd. Overigens is het uiteraard wel zo dat deze problemen bij het gereed komen van de Sluiskiltunnel niet of in ieder geval veel minder zullen optreden. De tunnel is naar verwachting in 2015 gereed. 5

8 s reistijdmetingen In samenwerking met de Verkeersinformatiedienst (VID) is een cordon van meetpunten rondom het probleemgebied gelegd, waarbij ook gebruik wordt gemaakt van reeds bestaande meetpunten van zowel provincie als de NV Westerscheldetunnel (zie fig 2). Gedurende een jaar lang (vanaf begin maart 2011) worden de reistijden tussen de verschillende cordonpunten 24 per dag geregistreerd. Door deze gedurende de dag te vergelijken met de te verwachten "free-flowreistijd" (de reistijd zonder vertraging) worden eventuele vertragingen in beeld gebracht. Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van detectie van Blue-Toothapparat die zich in motorvoertuigen bevindt (radio, navigatie, telefoon, e.d.). Aangenomen mag worden dat in een groot percentage van de motorvoertuigen één of meerdere van deze apparaten aanwezig is, zodat een betrouwbaar resultaat mag worden verwacht. Fig 2: overzicht cordonpunten onderzoek In dit kader moet worden opgemerkt dat het aantal cordonpunten groter is dan strikt voor het onderzoek noodzakelijk zou zijn. Ook kan in dit kader de reistijdmeting tussen een aantal cordonpunten niet relevant (kan overigens wel interessant zijn voor andere onderzoeken). Zo is bijvoorbeeld de reistijdmeting tussen de cordonpunten A en D (Braakman-Terneuzen-zuid) in het kader van onderhavig onderzoek niet relevant. Het onderzoek heeft met name betrekking op de situatie rondom het sluizencomplex. Om deze reden is me name ingezoomd op de relaties sluizencomplex-westerscheldetunnel (E-F) en sluizencomplex- 6

9 ingangspoort DOW (E-G). Daarnaast is er voor gekozen ook een relatie op wat grotere afstand in beeld te brengen, waarbij is gekozen voor de relatie sluizencomplex-braakman (E-A). Tot slot is ook gekeken naar het reistijdverlies tussen de punten G en H, met als bedoeling de wachtrijen voor de hoofdpoort van DOW (H) in beeld te brengen. Tot slot kan worden opgemerkt dat omwille van het uitgangspunt van de bloktijden van de brug Sluiskil nadrukkelijk niet is gekozen voor het in beeld brengen van de relaties naar cordonpunt D Visuele waarnemingen in ochtend- en avondspits Ter ondersteuning van de permanente reistijdmetingen is diverse malen de situatie ter plaatse bekeken. Zowel in de ochtend- als avondspits hebben op diverse data buiten de vakantieperiode om visuele waarnemingen plaatsgevonden. Deze waarnemingen hebben plaatsgevonden op de verschillende van belang zijnde locaties (sluizencomplex, N252, DOW) Waarnemingen busmaatschappij Veolia Als extra controle is tevens contact gezocht met busmaatschappij Veolia. Zij rijden onderzochte trajecten immers dagelijks en moeten hun dienstregeling halen. Bij structurele vertragingen zullen zij dit dus "als eerste" merken. Aan Veolia is gevraagd na te gaan welke vertragingen eventueel optreden en of dit gevolgen heeft voor de dienstregeling. Kan de dienstregeling gehaald worden, dan mag aangenomen worden dat de vertragingen niet van grootschalige aard zijn Waarnemingen optie "Live Traffic" op website TomTom De website van Tomtom biedt de mogelijkheid om via de optie "Live Traffic" in te zoomen op verkeerssituaties op bepaalde locaties. Indien er sprake is van een vertraging, dan wordt dit aangegeven met de reden van de vertraging erbij. Gedurende de maanden mei t/m november is de ochtend- en avondspits rondom het sluizencomplex gevolgd met behulp van Live Traffic. 7

10 8

11 3. Resultaten onderzoek en conclusies 3.1. Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek gepresenteerd. Daarbij wordt het meest uitgebreid stilgestaan bij de 24-s reistijdmetingen. De overige onderzoeken dienen met name als onderbouwing en/of extra check van deze reistijdmetingen Resultaten 24-s reistijdmetingen In de onderstaande tabellen is een samenvatting weergegeven van de verschillende reistijdmetingen. Daarbij is onderscheid gemaakt tussen metingen van de eerdergenoemde relaties en is onderscheid gemaakt tussen de ochtendspits (7-9 ), de daguren (9-16 )en de avondspits (16-18 ). In de tabel zijn de reistijden in minuten aangegeven. Resultaten ochtendspits (7-9 ) Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 14,7 13,9 15,1 15,3 14,1 14,0 16,9 19,9 16,0 WST 3,8 5,3 5,3 5,8 5,6 4,2 4,9 7,6 9,3 7,3 DOW 4,6 6,2 5,9 6,4 6,4 5,1 5,9 7,9 9,4 7,6 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 11,1 11,9 12,5 12,9 13,1 12,3 14,1 13,5 15,1 13,4 WST 3,6 4,1 4,1 4,3 4,0 3,9 4,1 4,4 5,5 3,8 DOW 4,1 5,7 5,6 5,5 5,2 4,9 5,2 5,7 6,9 6,1 Als "freeflow-reistijd is genomen de periode tussen 23 en 6. Als de ochtendspits gedurende de maanden maart t/m begin november naast de freeflow-snelheid wordt gelegd, dan blijkt dat er van het sluizencomplex naar de verschillende andere cordonpunten een beperkt reistijdverlies optreedt (bijvoorbeeld: de freeflow-reistijd tussen het sluizencomplex en de Braakman bedraagt 13,3 minuten. In de ochtendspits in maart is dit gemiddeld 14,7 minuten) 1. Het reistijdverlies beperkt zich echter tot een paar minuten. De enige maand dat grotere reistijdverliezen optreden is de maand oktober. Dit was echter de maand dat 1 In de tabellen zijn de gemiddelde reistijden weergegeven. Het voert te ver om in dit kader de reistijden van elke dag weer te geven. Uiteraard liggen deze wel ten grondslag aan de weergegeven resultaten. Wel heeft een screening plaatsgevonden van de dagelijkse reistijden. Daaruit blijkt dat zich geen significante verschillen tussen de gemiddelde, gepresenteerde en de dagelijkse waarden voordoen. 9

12 Rijkswaterstaat herstelwerkzaamheden aan de sluisdeuren uitvoerde en dat er om die reden omgereden moest worden. Resultaten daguren (9-16) Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 17,3 17,7 16,9 16,6 17,2 19,3 18,1 20,8 20,3 WST 3,7 4,2 4,6 4,5 4,5 4,7 6,1 4,8 7,2 5,0 DOW 4,6 5,9 6,6 6,4 6,3 6,2 7,9 6,8 8,8 6,5 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 11,1 17,7 16,9 16,8 17,3 17,0 20,8 18,5 21,6 18,0 WST 3,6 4,3 4,5 4,5 4,6 4,5 5,6 4,7 6,2 5,4 DOW 4,1 6,0 5,8 5,7 5,5 5,7 6,6 5,9 7,4 6,3 Ook uit deze resultaten blijkt dat het reistijdverlies beperkt is, waarbij ook hier de maand oktober er om genoemde redenen uit springt. Resultaten avondspits (16-18 ) Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 15,6 15,3 13,8 15,2 14,4 16,1 15,3 16,8 15,9 WST 3,8 4,6 4,7 4,8 4,7 4,5 5,6 5,0 6,7 5,8 DOW 4,6 6,4 6,5 6,7 6,5 6,5 6,9 7,5 8,2 7,1 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 11,1 15,6 15,6 16,3 15,2 15,4 17,4 16,6 18,9 18,3 WST 3,6 6,0 6,2 6,3 6,0 4,8 4,9 6,3 6,4 7,2 DOW 4,1 7,0 7,2 7,3 7,0 5,5 5,6 7,2 7,4 9,0 Ook voor de avondspits is een vergelijkbaar beeld te zien. Resultaten hoofdingang toegangspoort DOW Uit de reistijdmetingen komt niet eenduidig naar voren dat zich significant reistijdverlies voordoet tussen de verschillende poorten van DOW. Dit kan er echter aan liggen dat dit soort metingen niet geschikt is en/of dat de meetpunten voor deze trajecten net wat ongunstig lagen. Bij de visuele waarnemingen wordt hierop nader teruggekomen. 10

13 3.3. Resultaten visuele waarnemingen Ten aanzien van de visuele waarnemingen zijn de volgende resultaten te vermelden (waarbij kan worden opgemerkt dat de waarnemingen hebben plaatsgevonden bij goed weer): de "echte" ochtendspits dt ongeveer van ca tot ca Gedurende deze periode is te zien dat er op sommige momenten sprake is van langzaam rijdend verkeer. Dit doet zich met name voor op het traject tussen de rotonde bij het busstation en de westelijke rotonde bij de op- en afrit Westerscheldetunnel (ook in die richting). Ook slaan de wachtrijen soms terug richting het sluizencomplex (met name wanneer een vrachtwagen/bus de rotonde op wil). Uit ter plaatse uitgevoerde metingen blijkt echter dat het reistijdverlies dan slechts enkele minuten bedraagt. Na 8.15 lossen de wachtrijen snel op. In de avondspits is een soortgelijke situatie te zien. De "echte" spits dt van ca tot ca De wachtrijen doen zich in omgekeerde richting voor (wel in mindere mate dan in de ochtendspits), waarbij ook bij de oostelijke rotonde bij de open afrit Westerscheldetunnel (komende vanaf DOW) beperkte wachtrijen te zien zijn. Ook hierbij geldt dat het reistijdverlies slechts enkele minuten bedraagt en dat de wachtrijen na snel oplossen. Uit de visuele waarnemingen is gebleken dat zich inderdaad wachtrijen (kunnen) voordoen bij de hoofdingang van DOW. Navraag heeft echter geleerd dat de oorzaak hiervoor zeer waarschijnlijk gezocht moet worden in de uitgebreide screeningsperiode die DOW heeft voor inkomend verkeer. Gecombineerd met het beperkt aantal toegangspoortjes maakt dit dat verkeer naar DOW in de ochtendspits moet wachten tot het aan de beurt is, met wachtrijen als gevolg. Eén en ander is echter geen gevolg van infrastructurele knelpunten Resultaten waarnemingen Veolia De reactie van Veolia is in overeenstemming met het bovenstaande. In de spitsperioden doen zich beperkte reistijdverliezen voor, de overige delen van de dag doen zich geen wachtrijen voor. De dienstregeling komt door genoemd reistijdverlies echter niet in gevaar. Door Veolia wordt aangegeven dat de wachtrijen bij slecht weer iets groter zijn dan bij goed weer. Reden hiervoor is dat de vele fietsers (met name van en naar DOW) dan ook per auto gaan, waardoor de wachtrijen (en dus het reistijdverlies) iets groter zijn. Ook in deze situatie wordt de dienstregeling echter nog steeds gehaald Resultaten waarnemingen optie "Live Traffic" op website TomTom De resultaten van deze waarnemingen bevestigen de resultaten uit de reistijdmetingen, de visuele waarnemingen en de waarnemingen van Veolia. Indien zich meldingen voordoen die aangeven dat er vertraging optreedt, beperken deze zich tot enkele minuten en/of enkele honderden meters. Ook hier blijkt dat deze vertragingen zich met name voordoen tussen de rotondes busstation en Westerscheldetunnel-west (waarbij het bij de rotonde busstation soms terugslaat tot op het sluizencomplex), bij de ingangspoort van DOW en tussen DOW en de rotonde Westerscheldetunnel-oost Conclusies De belangrijkste conclusie van bovenstaande onderzoeken is dat het reistijdverlies waar in de problematiek van wordt gesproken zich slechts in zeer beperkte mate voordoet. Er moet eerder worden gesproken van enkele minuten dan van de ook wel genoemde 10 tot 20 minuten. 11

14 Naar aanleiding van genoemde conclusies heeft de provincie (in samenspraak met de gemeente Terneuzen) besloten vooralsnog geen structurele maatregelen te treffen om de situatie te verbeteren. Temeer, omdat deze maatregelen zullen bestaan uit een kostbare aanpassing van de infrastruct (i.c. vergroting van de capaciteit van de genoemde rotondes). Ook kan worden benoemd dat zich in de nabije omgeving van het probleemgebied in de nabije toekomst zeer grote infrastructurele werken gepland staan, die de situatie zullen verbeteren. Daarbij moet gedacht worden aan de realisatie van de Sluiskiltunnel (die er voor zorgt dat er geen sluipverkeer meer zal optreden tussen Terneuzen-zuid en de sluizen) en de mogelijke realisatie van een nieuwe Zeesluis (waarbij de gehele verkeerssituatie rondom het sluizencomplex zal worden meegenomen). Omdat met name de realisatie van de Sluiskiltunnel op relatief korte termijn wordt afgerond (2015), is dit meegenomen in de afweging om grootschalige structurele maatregelen te treffen. Wel zal in samenspraak met de gemeente Terneuzen worden gekeken of er kleinschalige maatregelen genomen kunnen worden om kleine winst in doorstroming te boeken. Gedacht moet bijvoorbeeld worden aan het creëren van enkele aparte rijstroken voor rechtdoorgaand cq. afslaand verkeer op het sluizencomplex zelf. Ook zal bezien worden of met kleine maatregelen de doorstroming op de rotondes verbeterd kan worden. 12

15 4. Hoe nu verder Zoals aangegeven zullen de reistijdmetingen doorgaan t/m maart Uiteraard zullen daarbij de resultaten van deze metingen nauwkeurig worden gevolgd en zullen betrokkenen daar periodiek van op de hoogte worden gehouden. Mocht er een verslechtering van de situatie optreden met bv. aanzienlijk grotere reistijdverliezen, dan zal de provincie daarop reageren en gedetailleerder bekijken welke maatregelen mogelijk zijn om de situatie te verbeteren. Tot slot moet worden opgemerkt dat het een onderzoek heeft betroffen bij een "normale" verkeersafwikkeling. Bij calamiteiten en/of werkzaamheden (zoals onlangs en in de nabije toekomst aan de sluizen) kunnen wel grote reistijdverliezen optreden. Voor deze (kortdurende) situaties zal de provincie vooralsnog geen structurele maatregelen treffen, maar zal in overleg met betrokkenen getracht worden een situatie te creëren die zo min mogelijk overlast veroorzaakt. 13

16 14

17 A. Overzicht reistijden Ochtendspits op werkdagen (07-09 ): Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 14,7 14,0 15,1 15,3 14,1 14,0 16,9 19,9 16,0 WST 3,7 5,3 5,3 5,8 5,6 4,2 4,9 7,6 9,3 7,3 DOW 4,6 6,2 5,7 6,4 6,4 5,1 5,9 7,9 9,4 7,6 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Gemiddelde intensiteit op werkdagen: periode richting mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec ochtendspits ingaand uitgaand daguren ingaand uitgaand avondspits ingaand uitgaand Braakman 11,1 11,9 12,3 12,9 13,1 12,3 14,1 13,5 15,1 13,4 WST 3,6 4,1 4,0 4,3 4,0 3,9 4,1 4,4 5,5 3,8 DOW 4,1 5,7 5,5 5,5 5,2 4,9 5,2 5,7 6,9 6,1 Daguren op werkdagen (09-16 ): Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 17,3 17,7 16,9 16,6 17,2 19,3 18,1 20,8 20,3 WST 3,7 4,2 4,6 4,5 4,5 4,7 6,1 4,8 7,2 5,0 DOW 4,6 5,9 6,6 6,4 6,3 6,2 7,9 6,8 8,8 6,5 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 11,1 17,7 16,9 16,8 17,3 17,0 20,8 18,5 21,6 18,0 WST 3,6 4,3 4,5 4,5 4,6 4,5 5,6 4,7 6,2 5,4 DOW 4,1 6,0 5,8 5,7 5,5 5,7 6,6 5,9 7,4 6,3 Avondspits op werkdagen (16-18 ): Van Terneuzen naar okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 13,3 15,6 15,4 13,8 15,2 14,4 16,1 15,3 16,8 15,9 WST 3,7 4,6 4,7 4,8 4,7 4,5 5,6 5,0 6,7 5,8 DOW 4,6 6,4 6,4 6,7 6,5 6,5 6,9 7,5 8,2 7,1 Naar Terneuzen van okt mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Braakman 11,1 15,6 15,4 16,3 15,2 15,4 17,4 16,6 18,9 18,3 WST 3,6 6,0 6,2 6,3 6,0 4,8 4,9 6,3 6,4 7,2 DOW 4,1 7,0 7,2 7,3 7,0 5,5 5,6 7,2 7,4 9,0 15