HANDBOEK BELGISCH SOCIALEZEKERHEIDSRECHT

Transcriptie

1 HANDBOEK BELGISCH SOCIALEZEKERHEIDSRECHT 2009 Prof. dr. W. VAN EECKHOUTTE Buitengewoon hoogleraar aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Gent Advocaat bij het Hof van Cassatie GANDAIUS a Wolters Kluwer business

2 Inhoud VERANTWOORDING XXI AFKORTINGEN EN CITEERWIJZEN XXIII 1. Afkortingen XXIII 2. Verkorte citeerwijzen van wetten en besluiten XXIV TERMINOLOGIE XXIX 1. Sociaalrechtelijke terminologie XXIX 2. Sociaaleconomische terminologie XXX BIBLIOGRAFIE XXXI 1. Wetboeken XXXI 2. Verzamelingen en overzichten van rechtspraak XXXI 3. Monografieën XXXII 4. Tijdschriften XXXVII 5. Databanken XXXVII 6. Websites XXXVII INLEIDING I Hoofdstuk 1. Het verschijnsel sociale zekerheid 3 Afdeling I. Sociale zekerheid en sociale verzekeringen 3 1. Sociale zekerheid en sociale risico's 3 ij 2. Sociale verzekeringen 5 Afdeling II. Socialezekerheidsprestaties 5 1. Algemeen 5 2. Vervangingsinkomsten 7 A. Bedragen 7 1. Algemeen 7 2. Maxima en minima 8 3. Relevantie van de situatie van de sociaal verzekerde. 9 B. Aanpassingen 11 C. Cumulatie Kostenvergoedingen Afgeleide rechten Toekenning en informatie Verhaal 15 KluwcT Handboek Beigisch s*xiak/ckerbe»dwechi

3 Hoofdstuk 2. Sociale zekerheid en recht 17 Hoofdstuk 3. Ontstaan van de moderne stelsels van sociale zekerheid. 19 Afdeling I. Algemeen 19 Afdeling II. Types van socialezekerheidssystemen 20 Afdeling III. Evolutie van het Belgische socialezekerheidsstelsel Van de Belgische onafhankelijkheid tot de Eerste Wereldoorlog 21 A B C Interbellum Tweede Wereldoorlog 25 A. Ontwerppact van sociale solidariteit 25 B. Besluitwet van 28 december Afdeling IV. Ontwikkeling van de naoorlogse sociale zekerheid Uitbreiding van het toepassingsgebied 28 A. Werknemers 28 B. Zelfstandigen 29 C. Niet-actieven Verruiming van de socialezekerheidsvoordelen Toenemend belang van het solidariteitsbeginsel Institutionele evolutie Gelijke behandeling van man en vrouw Sociale zekerheid en crisis 36 A. Crisissen en hun gevolgen 36 B. Werkgelegenheidsbevordering 38 C. Beheersen van de uitgaven 39 D. Verhogen van de inkomsten 39 E. Globaal beheer 40 F. Bescherming van de minstbedeelden 40 Afdeling V. Hervorming van de sociale zekerheid 41 Hoofdstuk 4. Modernisering van de sociale zekerheid 45 Afdeling I. Administratieve vereenvoudiging Kruispuntbank van de sociale zekerheid Modernisering van het beheer van de sociale zekerheid A. Informatisering en harmonisering 46 B. Sociale identiteitskaart (SIS-kaart) 47 Afdeling II. Handvest van de sociaal verzekerde Algemeen Verplichtingen van de instellingen van sociale zekerheid VI Handboek Belgisch socialezckerheidsrecht - Kluwer

4 3. Toekenningsprocedure 51 DEEL I. EIGENLIJKE SOCIALE ZEKERHEID 55 Hoofdstuk 1. Structuur van de socialezekerheidsregelingen 59 Afdeling I. Socialezekerheidsregeling voor werknemers Personeel toepassingsgebied 60 A. Algemeen Situering en beginsel Schijnzelfstandigen Uitsluitingen en uitbreidingen 62 B. Uitbreiding 63 C. Beperking 66 D. Uitsluiting Administratieve structuur van de socialezekerheidsregeling voor werknemers 68 A. Algemeen 68 B. Rijksdienst voor Sociale Zekerheid en Rijksdienst voor provinciale en plaatselijke overheidsdiensten Financiering van de socialezekerheidsregeling voor werknemers 71 A. Algemeen 71 B. Bijdragen op het loon Algemeen Verdeling van de bijdragen Basis voor de berekening van de bijdragen Bijdragevoeten Vermindering van werkgeversbijdragen voor sociale zekerheid Herverdeling van de sociale lasten Werkbonus Inning van de bijdragen 92 C. Staatssubsidies 100 D. Bijzondere ontvangsten 101 E. Alternatieve financiering 103 F. Financieel beheer 105 G. Leningen en transfers 106 Afdeling II. Socialezekerheidsregeling voor zelfstandigen Personeel toepassingsgebied van de socialezekerheidsregeling voor zelfstandigen 108 A. Algemeen 108 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht Vil

5 B. Zelfstandige Beginsel Vermoedens Uitsluitingen 110 C. Helper Begrip Uitsluitingen Administratieve structuur van de socialezekerheidsregeling voor zelfstandigen 113 A. Instellingen 113 B. Rijksinstituut voor de sociale verzekeringen der zelfstandigen Financiering van de socialezekerheidsregeling voor zelfstandigen 115 A. Bijdragen Bijdragebasis Bijdragevoeten Bijdragebetaling 118 B. Staatssubsidie 120 C. Bijzondere inkomsten 120 D. Financieel beheer 121 Afdeling III. Socialezekerheidsregeling van het overheidspersoneel Personeel toepassingsgebied 122 A. Algemeen 122 B. Statutair overheidspersoneel 122 C. Contractueel overheidspersoneel Administratieve structuur van de sociale zekerheid voor overheidspersoneel Financiering van de sociale zekerheid voor overheidspersoneel 124 A. Bijdragen 124 B. Rechtstreekse financiering door de overheid 125 Hoofdstuk 2. Beroepsrisico's 127 Afdeling I. Arbeidsongevallenverzekering Algemeen 128 A. Situering en evolutie 128 B. Kenmerken van de arbeidsongevallenverzekering Personeel toepassingsgebied 131 Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht - Kluwer

6 3. Materieel toepassingsgebied: arbeidsongeval en arbeidswegongeval 133 A. Begrip ongeval Algemeen Plotselinge gebeurtenis Letsel Bewijs 136 B. Begrip arbeidsongeval Band met de arbeid Tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst Door het feit van de uitvoering van de arbeidsovereenkomst 138 C. Begrip ongeval op de weg naar of van het werk Begripsomschrijving Traject Bewijs Schadeloosstelling 145 A. Algemeen 145 B. Schadeloosstelling bij overlijden Algemeen Echtgenoot en wettelijk samenwonenden Kinderen Ascendenten Kleinkinderen Broers en zusters 150 C. Schadeloosstelling bij arbeidsongeschiktheid Begrip en evaluatie van de arbeidsongeschiktheid Schadeloosstelling bij tijdelijke arbeidsongeschiktheid Schadeloosstelling bij blijvende arbeidsongeschiktheid Indexering 159 D. Vergoeding van kosten 159 E. Basisloon Functie Samenstelling Bijzondere gevallen Fonds voor arbeidsongevallen 162 A. Statuut 162 B. Opdrachten Burgerlijke aansprakelijkheid 163 A. Algemeen 163 B. Aansprakelijkheid Aansprakelijkheid van de werkgever 164 K.luwer - Handboek Belgisch socialezekevheidsrecht IX

7 2. Aansprakelijkheid van lasthebbers en aangestelden van de werkgever Aansprakelijkheid van derden 167 C. Vergoedingsregeling Cumulatieverbod Verhaalsrecht Samenloop met het recht op schadevergoeding van de zwakke weggebruiker Ongevalsaangifte, betaling, betwistingen en verjaring 171 A. Aangifte 171 B. Weigering van de verzekeraar 172 C. Betaling 172 D. Geschillen 174 E. Verjaring Vordering tot betaling of terugbetaling van vergoeding Invordering van bijdragen Administratieve structuur en financiering 176 A. Verzekering 176 B. Financiering 178 Afdeling II. Beroepsziekten Algemeen Personeel toepassingsgebied Materieel toepassingsgebied: het begrip beroepsziekte A. Systemen 180 B. Belgisch gemengd systeem Schadeloosstelling 182 A. Algemeen 182 B. Schadeloosstelling van overlijden en van arbeidsongeschiktheid 182 C. Ziektekosten 183 D. Preventieve stopzetting van activiteit Administratieve organisatie en financiering 184 Hoofdstuk 3. De andere socialezekerheidsprestaties 187 Afdeling I. Ziekteverzekering Algemeen 188 A. Situering 188 B. Regels gemeenschappelijk aan de ziektekosten- en de arbeidsongeschiktheidsverzekering Ziektekostenverzekering (Geneeskundige verzorging) 192 A. Rechthebbenden Algemeen 192 Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht - Kluwer

8 2. Gerechtigde werknemers en gelijkgestelden Gerechtigde zelfstandigen en gelijkgestelden Residuaire categorieën Personen ten laste 196 B. Toekenningsv oorwaar den Aangesloten of ingeschreven zijn bij een ziekenfonds Wachttijd Voldoende bijdragebetaling 198 C. Behoud, verlies en beperking van het recht op ziektekostentegemoetkoming Behoud Verlies 199 D. Tegemoetkomingen Algemeen Nomenclatuur Grootte van de tegemoetkoming Vaststelling van de tarieven Beginselen die het verstrekken van zorgen beheersen 211 E. Betaling Arbeidsongeschiktheidsverzekering 214 A. Regeling voor werknemers Rechthebbenden Toekenningsvoorwaarden Behoud van het recht op uitkering Verlies en beperking van het recht op uitkering Arbeidsongeschiktheidsuitkering Uitkering voor begrafeniskosten 222 B. Regeling voor zelfstandigen Geen uitkering voor begrafeniskosten Arbeidsongeschiktheidsuitkering 223 C. Overheidspersoneel Moederschaps- en vaderschapsuitkering en uitkering bij borstvoedingspauzes, vaderschapsverlof, adoptie- en pleegzorgverlof 226 A. Werknemers Moederschaps- en vaderschapsuitkering en uitkering bij borstvoedingspauzes Uitkering voor vaderschaps-, adoptie- en pleegzorgverlof 228 B. Zelfstandigen Moederschapsuitkering Moederschapshulp 229 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht XI

9 3. Adoptieuitkering 229 C. Overheidspersoneel Administratieve organisatie Verzekeringsinstellingen Centrale instelling Zorgverleners Zorgverzekering 235 Afdeling II. Werkloosheidsverzekering Algemeen Rechthebbenden 241 A. Toepassingsgebied 241 B. Toelaatbaarheidsvoorwaarden Werkloosheidsuitkering op grond van arbeid Vrijstelling van wachttijd Werkloosheidsuitkering op grond van studies of leertijd Toekenningsvoorwaarden 246 A. Beginselen Zonder arbeid zijn Zonder loon zijn Onvrijwillig zonder arbeid zijn Beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt Actief naar werk zoeken en als werkzoekende ingeschreven zijn en blijven Arbeidsgeschikt zijn Leeftijdsvoorwaarden In België verblijven Zich aan de controle onderwerpen 257 B. Bijzondere toekenningsvoorwaarden voor bepaalde categorieën Buitenlanders Samenwonenden 258 C. Vrijstelling van bepaalde toekenningsvoorwaarden Algemeen Brugpensioen Werkloosheidsuitkering 271 A. Aantal daguitkeringen Voltijdse werknemers Deeltijdse werknemers 271 B. Bedrag van de daguitkering Werkloosheidsuitkering Inkomensgarantie-uitkering 279 Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht - Kluwer

10 3. Overbruggingsuitkering en wachtuitkering Andere uitkeringen Toekenningsprocedure 280 A. Werkloosheidsbewijs 280 B. Aanvraag en beslissing 280 C. Betaling Administratieve organisatie Sancties Activering van werkloosheidsuitkeringen ("Plan Activa") Afdeling III. Faillissementsverzekering Rechthebbenden Voorwaarden Uitkering 286 Afdeling IV. Pensioenregeling Inleiding Pensioenregeling voor werknemers 290 A. Toepassingsgebied 291 B. Toekenningsvoorwaarden Toekenningsvoorwaarden gemeenschappelijk aan rusten overlevingspensioen Bijzondere toekenningsvoorwaarde voor rustpensioenen Bijzondere toekenningsvoorwaarden voor overlevingspensioenen 298 C. Rustpensioen Loopbaan Loon Percentage Breuk Aanpassing van de pensioenen Pensioenbonus Minimumrecht per loopbaanjaar en minimum rustpensioen Inhouding ten voordele van de ziekteverzekering Gemengde loopbaan 308 D. Overlevingspensioen Berekening Voortgezet overlevingspensioen Aanpassing van het overlevingspensioen Pensioenbonus Minimum overlevingspensioen 311 E. Vakantiegeld 311 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht XIII

11 F. Pensioen van feitelijk of uit de echt gescheiden echtgenoten Pensioen van feitelijk of van tafel en bed gescheiden echtgenoot Rustpensioen van de uit de echt gescheiden echtgenoot 313 G. Toekenningsprocedure Raming van toekomstige pensioenen Aanvraag Betaling Verjaring 317 H. Administratieve organisatie Pensioenregeling voor zelfstandigen 318 A. Algemeen 318 B. Toepassingsgebied 319 C. Toekenningsvoorwaarden Toekenningsvoorwaarden gemeenschappelijk aan rusten overlevingspensioen Toekenningsvoorwaarden voor het overlevingspensioen Toekenningsvoorwaarden voor het rustpensioen: leeftijd 320 D. Rustpensioen Loopbaan Beroepsinkomsten Percentage Breuk Aanpassing Minimum rustpensioen Pensioenbonus 326 E. Overlevingspensioen Berekening Aanpassing Minimum overlevingspensioen Pensioenbonus 329 F. Pensioentoeslag 329 G. Pensioen van feitelijk of uit de echt gescheiden echtgenoten Pensioen van feitelijk of van tafel en bed gescheiden echtgenoot Pensioen van uit de echt gescheiden echtgenoot H. Toekenningsprocedure 330 I. Administratieve organisatie Pensioenregeling voor overheidspersoneel 331 A. Algemeen 331 XIV Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht - Kluwer

12 B. Rustpensioen Toekenningsvoorwaarden Berekening van het pensioen 333 C. Overlevingspensioen Gerechtigden Toekenningsvoorwaarden Berekening van het overlevingspensioen 337 D. Aanvullende voordelen 339 E. Aanpassingen 339 F. Inhoudingen 340 G. Overdracht van pensioenrechten uit of naar de particuliere sector 340 H. Cumulatieregelen 340 /. Toekenningsprocedure Aanvraag Beslissing Betaling Verhaal 343 /. Administratieve organisatie 343 Afdeling V. Gezinsbijslagregeling Algemeen Gezinsbijslagregeling voor werknemers 345 A. Toepassingsgebied 345 B. Rechthebbenden Recht op gezinsbijslag op grond van beroepsarbeid Recht op gezinsbijslag op grond van voorbije beroepsarbeid Recht op gezinsbijslag op grond van de sociale situatie Pluraliteit van rechthebbenden 349 C. Rechtgevende kinderen Band tussen rechthebbende en rechtgevend kind Leeftijd Plaats van de opvoeding 352 D. Bijslagtrekkenden 353 E. Bedrag van de gezinsbijslag Kinderbijslag Kraamgeld en adoptiepremie 358 F. Ontstaan en behoud van het recht op kinderbijslag 359 G. Betaling van de gezinsbijslag 359 H. Verjaring 360 /. Administratieve organisatie 361 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht XV

13 3. Gezinsbijslagregeling voor zelfstandigen 362 A. Rechthebbenden Recht op gezinsbijslag op grond van beroepsactiviteit Recht op gezinsbijslag op grond van een voorbije beroepsactiviteit Pluraliteit van rechthebbenden 364 B. Rechtgevende kinderen 364 C. Bijslagtrekkenden 364 D. Bedrag van de gezinsbijslag 365 E. Betaling van de gezinsbijslag 366 F. Verjaring Gezinsbijslagregeling voor overheidspersoneel 367 DEEL II. SOCIALE BIJSTAND 369 Hoofdstuk 1. Inkomensgarantie voor ouderen 373 Afdeling I. Toekenningsvoorwaarden 373 Afdeling II. Bedrag 374 Afdeling III. Invloed van de bestaansmiddelen 375 Afdeling IV. Toekenning en betaling 375 Hoofdstuk 2. Tegemoetkomingen aan personen met een handicap Afdeling I. Toekenningsvoorwaarden eigen aan en bedragen van de verschillende tegemoetkomingen Inkomensvervangende tegemoetkoming 378 A. Toekenningsvoorwaarden 378 B. Bedrag Integratietegemoetkoming 379 A. Toekenningsvoorwaarden 379 B. Bedrag Tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden 380 A. Toekenningsvoorwaarden 380 B. Bedrag 380 Afdeling II. Toekenningsvoorwaarden gemeenschappelijk aan alle tegemoetkomingen voor personen met een handicap Leeftijdsvoorwaarde Nationaliteitsvoorwaarde Verblijfsvoorwaarde Onderzoek naar het inkomen 381 A. Inkomensvervangende tegemoetkoming 382 B. Integratietegemoetkoming 383 C. Tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden 383 XVI Handboek Belgisch socialezekerheidsrechl - Kluwer

14 5. Rechten laten gelden op andere prestaties 383 Afdeling III. Aanvraag, toekenning en betaling Aanvraag 3^4 2. Medische onderzoeken Beslissing Betaling 384 Hoofdstuk 3. Gewaarborgde gezinsbijslag 387 Afdeling I. Algemeen 387 Afdeling II. Rechthebbenden Last dragen Verblijf Onderzoek naar de bestaansmiddelen 389 Afdeling III. Rechtgevende kinderen Verblijf Geen recht geven op gezinsbijslag in een andere regeling Leeftijd 390 Afdeling IV. Bijslagtrekkenden 390 Afdeling V. Bedrag 391 Afdeling VI. Betaling 391 Hoofdstuk 4. Maatschappelijke integratie (leefloon) 393 Afdeling I. Algemeen 393 Afdeling II. Toekenningsvoorwaarden Nationaliteit Verblijf Leeftijd Ontoereikende bestaansmiddelen en de onmogelijkheid die te verwerven Werkbereidheid Rechten laten gelden op sociale uitkeringen Recht laten gelden op onderhoudsgeld 397 Afdeling III. Maatschappelijke integratie Algemeen Vormen van maatschappelijke integratie 398 A. Rechthebbenden onder 25 jaar 398 B. Rechthebbenden vanaf 25 jaar Leefloon 399 Afdeling IV. Aanvraag, toekenning en betaling Aanvraag Sociaal onderzoek Betaling 401 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht A V 11

15 4. Beroep 401 Afdeling V. Financiering 401 Afdeling VI. Uitoefening van rechten van de betrokkene en verhaal 402 Hoofdstuk 5. Maatschappelijke dienstverlening 403 Afdeling I. Algemeen 403 Afdeling II. Recht op maatschappelijke dienstverlening Beginsel Aard van de dienstverlening 405 Afdeling III. Omvang van de dienstverlening Beginsel Beperkte dienstverlening Dienstverlening in natura in opvangcentra 409 Afdeling IV. Aanvraag, toekenning en betaling Aanvraag Sociaal onderzoek Beslissing Verhaal 411 Afdeling V. Financiering Financiering door de overheid Terugbetaling door particulieren 412 DEEL III. INTERNATIONALE ASPECTEN VAN HET SOCIALE- ZEKERHEIDSRECHT 415 Hoofdstuk 1. Sociale zekerheid als grondrecht 419 Afdeling I. Verklaringen Mondiaal Europees 420 Afdeling II. Harmonisering inzake sociale zekerheid Internationale arbeidsorganisatie Raad van Europa Europese Unie 423 A. Gemeenschapshandvest, Actieplan en Verdrag van Lissabon 424 B. Richtlijnen 424 C. Open coördinatie 425 Hoofdstuk 2. Sociale zekerheid van migrerende werknemers en zelfstandigen 427 Afdeling I. Coördinatie van nationale socialezekerheidswetten Problemen 427 XVIII Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht - Kluwer

16 2. Toepasselijke wetgeving 428 A. Regel 428 B. Uitzonderingen Gelijke behandeling Totalisering en proratisering Afschaffing van verblijfsvoorwaarden Administratieve samenwerking 431 Afdeling II. Coördinatieformules Prestaties in natura Prestaties in geld Cumulatieregels 433 Afdeling III. Instrumenten van coördinatie Soorten instrumenten 433 A. Bilaterale socialezekerheidsverdragen 433 B. Multilaterale socialezekerheidsverdragen 433 C. Aanbevelingen Concrete instrumenten 434 A. Internationale Arbeidsorganisatie 434 B. Raad van Europa Europese Interim-Overeenkomsten van sociale zekerheid Europees Verdrag inzake sociale zekerheid en aanvullend akkoord Aanbevelingen 436 C. Europese Unie E.G.-Verdrag Verordening 1408/ D. Bilaterale verdragen gesloten door België 445 Hoofdstuk 3. Overzeese sociale zekerheid 447 Afdeling I. Situering 447 Afdeling II. Toepassingsvoorwaarden 447 Afdeling III. Bijdragen 448 Afdeling IV. Socialezekerheidsbescherming Algemeen 448 2: Ouderdoms- en overlevingsverzekering Ziekteverzekering 449 ZAAKREGISTER 451 Kluwer - Handboek Belgisch socialezekerheidsrecht VIY A 1 A