INHOUD. LIJST VAN VERKORT GECITEERDE TIJDSCHRIFTEN... xi

Transcriptie

1 INHOUD VOORWOORD v DANKWOORD ix LIJST VAN VERKORT GECITEERDE TIJDSCHRIFTEN xi INLEIDING Probleemstelling Structuur en methode van het onderzoek DEEL I. SAMENLOOP VAN VERGOEDINGSSTELSELS ALS CONTEXT VOOR HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS OP DE AANSPRAKELIJKE INLEIDING HOOFDSTUK 1. AANSPRAKELIJKHEIDSRECHT EN ANDERE VERGOEDINGSSTELSELS: EEN VERKENNING A. Het aansprakelijkheidsrecht als vergoedingssysteem: royaal, maar enkel voor de happy few B. Andere vergoedingsstelsels, andere uitgangspunten In de kern: ruimere toegang, maar minder royale vergoeding Private eigenschadeverzekering Sociale zekerheid Vergoedingsfondsen xv

2 HOOFDSTUK 2. AANVULLENDE EN ALTERNATIEVE VERGOEDINGSSYSTEMEN VOOR PERSOONSSCHADE IN HET BELGISCHE RECHT A. Inleiding B. Particuliere persoonsverzekeringen C. Sociaalrechtelijke voorzieningen Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde De arbeidsongevallen- en de beroepsziektenregeling De ziekteverzekering a. Arbeidsongeschiktheidsverzekering b. Ziektekostenverzekering c. Moederschapsverzekering De pensioenregeling a. Rustpensioen b. Invaliditeitspensioen c. Overlevingspensioen De werkloosheidsverzekering De gezinsbijslagregeling Het leefloon en de maatschappelijke dienstverlening door het OCMW Tegemoetkomingen aan personen met een handicap Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap De zorgverzekering D. Aanvullende en alternatieve vergoedingssystemen voor slacht offers van bepaalde categorieën van ongevallen Slachtoffers van verkeersongevallen a. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds b. De vergoeding op grond van artikel 29bis WAM c. De vergoeding op grond van artikel 19bis-11 2 WAM Slachtoffers van gewelddaden a. Het Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders b. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten Asbestslachtoffers Slachtoffers van medische ongevallen E. Naar een geïntegreerd systeem voor vergoeding van persoonsschade? xvi

3 HOOFDSTUK 3. DE SAMENLOOP VAN HET AANSPRAKELIJK- HEIDSRECHT MET ANDERE VERGOEDINGSSYSTEMEN: HET ALGEMENE KADER A. Een brede waaier aan mogelijke benaderingen Inleiding Drie modellen, met varianten De rechtspolitieke dimensie B. Voordeelstoerekening en verhaal op de aansprakelijke Het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal: verkennende beschouwingen Een algemene regel voor toerekening van uitkeringen door derden? Iets meer over het verband tussen voordeelstoerekening en verhaal HOOFDSTUK 4. NADER ONDERZOEK VAN DE SAMENLOOP VAN AANSPRAKELIJK HEID EN ANDERE VERGOEDINGS - SYSTEMEN IN HET BELGISCHE RECHT A. Inleiding B. Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht wettelijk is geregeld Particuliere eigenschadeverzekeringen a. Keuzerecht b. Vergoedende functie van zaak- en persoonsverzekeringen c. Persoonsverzekeringen als verzekeringen tot vergoeding van schade of tot uitkering van een vast bedrag d. Gevolgen voor de coördinatie met het aansprakelijkheidsrecht Gewaarborgd loon en doorbetaalde wedde bij arbeidsongeschiktheid a. Geen keuzerecht, geen loonverlies b. Verhaalsrecht van de werkgever Arbeidsongevallen- en beroepsziekten regeling a. Arbeidsongevallenwet werknemers a.1. Geen keuzerecht a.2. Immuniteit a.3. Cumulatieverbod a.4. Verhaalsrecht xvii

4 b. Beroepsziektenwet werknemers en Arbeidsongevallen- en beroepsziektenwet overheidspersoneel c. Coördinatie met artikel 29bis WAM Ziekteverzekering a. Beginselen: residuair karakter, cumulatieverbod, verhaalsrecht b. Ziekteverzekeringsprestaties na ontoereikende vergoeding c. Cumulatieverbod en verhaalsrecht voor dezelfde schade c.1. Beginsel c.2. Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen c.3. Moederschapsuitkeringen Militaire vergoedingspensioenen a. Coördinatie met gemeenrechtelijke vergoeding ten laste van de Staat b. Coördinatie met vergoeding ten laste van een aansprakelijke derde Leefloon en maatschappelijke dienst verlening door het OCMW a. Leefloon b. Maatschappelijke dienstverlening Tegemoetkomingen aan personen met een handicap a. De oorspronkelijke regeling: geen keuzerecht, wel cumulatieverbod en verhaalsrecht b. De huidige regeling: geen keuzerecht, wel verhaalsrecht, maar gebrekkig cumulatieverbod Tegemoetkomingen door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap De zorgverzekering Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van verkeersongevallen a. Het Gemeenschappelijk Waarborgfonds b. De vergoeding op grond van artikel 29bis WAM Bijzondere vergoedingssystemen voor slachtoffers van gewelddaden a. Het Fonds tot hulp aan de slachtoffers van opzettelijke gewelddaden en aan de occasionele redders b. De bijzondere vergoeding in geval van fysieke schade geleden door leden van politie- en hulpdiensten Tegemoetkomingen door het Asbestfonds a. Keuzerecht b. Immuniteit xviii

5 c. Cumulatie d. Verhaalsrecht Vergoeding van schade als gevolg van medische ongevallen a. Inleiding b. Geen keuzerecht c. Immuniteit c.1. Regel en uitzonderingen c.2. Personen die civielrechtelijke immuniteit genieten c.3. Personen aan wie de immuniteit tegenwerpbaar is d. Cumulatieverbod e. Verhaalsrechten C. Prestaties waarvoor de samenloop met het aansprakelijkheidsrecht niet wettelijk is geregeld Pensioenen a. Overlevingspensioen a.1. Het standpunt van de rechtspraak a.2. Evaluatie b. Invaliditeitspensioen b.1. Het standpunt van de rechtspraak b.2. Evaluatie c. Rustpensioen c.1. Het standpunt van de rechtspraak c.2. Evaluatie Werkloosheidsuitkeringen a. Het standpunt van de rechtspraak b. Evaluatie Gezinsbijslag a. Het standpunt van de rechtspraak b. Evaluatie Artikel 19bis-11 2 WAM BESLUIT xix

6 DEEL II. DE BELEIDSMATIGE VERANTWOORDING VAN HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS OP DE AANSPRAKELIJKE INLEIDING HOOFDSTUK 1. SCHULD EN BOETE A. Inleiding B. De aansprakelijke mag de dans niet ontspringen C. Bestraffing van de dader D. Normstelling en -handhaving. Maatschappelijke afkeuring van verwijtbaar gedrag E. Het antwoord op de schuldvraag F. Evaluatie HOOFDSTUK 2. KOSTENALLOCATIE EN PREVENTIE A. Inleiding B. Onderling verbonden doelstellingen C. De prikkelende werking van het regres als beleidsargument: Nederland versus Zweden D. Kritiek en conclusie HOOFDSTUK 3. HET FINANCIËLE BELANG VAN HET VERHAAL A. Inleiding B. Het financiële belang van het verhaal door de private verzekeringsondernemingen C. Het verhaal van de sociale zekerheid als budgettaire maatregel HOOFDSTUK 4. NAAR EEN EFFICIËNTERE AFWIKKELING VAN VERHAALS VORDERINGEN A. Inleiding. Forse kosten bij individuele afhandeling van verhaal B. Afschaffen of vereenvoudigen? C. Standaardisering en collectivering als instrumenten voor efficiëntere afhandeling van verhaalsvorderingen Omschrijving xx

7 2. Enkele voorbeelden van standaardisering in andere Europese landen Collectivering van verhaal in Europa D. Efficiëntere afwikkeling van verhaalsvorderingen in België BESLUIT DEEL III. VERDERE UITWERKING VAN HET VERHAAL VAN DERDE-BETALERS INLEIDING, PLAN HOOFDSTUK 1. DE WETTELIJKE VERHAALS REGELINGEN A. Inleiding B. Het verhaalsrecht van de particuliere verzekeraar Historiek De huidige regeling C. Het verhaalsrecht van de werkgever Particuliere sector Publieke sector D. Het verhaalsrecht in de arbeids ongevallen- en beroepsziektenregeling Arbeidsongevallenwet werknemers a. Historiek b. De huidige regeling Beroepsziektenwet werknemers Arbeidsongevallen- en beroepsziektenwet overheidspersoneel E. Het verhaalsrecht van het ziekenfonds Het subrogatoir verhaalsrecht van het ziekenfonds op grond van artikel Ziektewet a. Historiek b. Subrogatie met een ruim bereik c. Informatieverplichting van het slachtoffer en van de vergoedingsdebiteur d. Niet-tegenwerpelijkheid overeenkomsten Het subrogatoir verhaalsrecht van het ziekenfonds op grond van artikel 40 Ziekenfondswet xxi

8 3. Het eigen recht van het ziekenfonds tegen het Gemeenschappelijk Waarborfonds a. Waarom een eigen recht? b. Een eigen recht met subrogatoire trekjes F. Het verhaalsrecht van het OCMW G. Het verhaalsrecht in de Wet tegemoetkomingen aan personen met een handicap H. Het verhaalsrecht van het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap I. Het verhaalsrecht van het Gemeenschappelijk Waarborgfonds J. Het verhaalsrecht van de WAM-verzekeraar voor de uitkeringen op grond van artikel 29bis WAM K. Het verhaalsrecht van de Staat voor schadevergoedingen betaald om solidariteitsredenen aan slachtoffers van verkeersongevallen of terrorisme L. Het verhaalsrecht van de Staat voor de hulp aan slachtoffers van geweld daden en aan de occasionele redders en voor de bijzondere vergoeding aan leden van politie- en hulpdiensten M. Het verhaalsrecht van het Fonds voor de beroepsziekten voor de tussen komsten van het Asbestfonds N. Het verhaalsrecht voor de uitkeringen op grond van de Wet Medische Schade gevallen Verhaal op de aansprakelijke zorgverlener in geval van opzet of zware fout Verhaal op de producent O. Besluit HOOFDSTUK 2. DE JURIDISCHE TECHNIEK VAN DE WETTELIJKE VERHAALSRECHTEN A. Inleiding B. Subrogatoire verhaalsrechten Een lange traditie in binnen- en buitenland De aard van de subrogatie van de derde-betalers: quasisubrogatie of werkelijke betaling met subrogatie? a. Inleiding b. Betaling van andermans schuld: de traditionele opvatting c. Betaling van andermans schuld: de Franse zienswijze d. Toepassing op de subrogatie van de derde-betalers e. Besluit xxii

9 3. Rechtsgevolgen van de indeplaatsstelling van de verzekeraar en andere derde-betalers. Beginselen a. Betaling en overgang van schuldvordering: twee met elkaar verweven facetten b. De betaling: tijdstip en maat van de overgang van schuldvordering b.1. Tijdstip waarop de schuldvordering overgaat b.2. Mate waarin de schuldvordering overgaat c. Overgang van de schuldvordering met al haar kenmerken, toebehoren en beperkingen Enkele bijzondere vragen met betrekking tot de omvang van het subrogatoir verhaal a. Globaal verhaal of verhaal per schadepost b. De invloed van de verdeling van de aansprakelijkheid tussen het slachtoffer en de aansprakelijke derde Rechtskarakter van het vorderingsrecht van de gesubrogeerde derde-betalers a. Een vordering tot vergoeding van schade b. Maar niet tot vergoeding van schade van de derdebetaler zelf C. Zelfstandige verhaalsrechten Vreemde eenden? a. Zelfstandige verhaalsrechten in België b. Zelfstandige verhaalsrechten in andere Europese landen Rechtskarakter en -gevolgen van de zelfstandige verhaalsrechten a. Een rechtstreekse vordering? b. Een recht op vergoeding van (fictieve) schade? c. Een recht op terugbetaling van uitgaven dat niet is afgeleid van het recht van de benadeelde D. Besluit HOOFDSTUK 3. DERDE-BETALERS ALS SCHADELIJDERS: DE OPKOMST VAN HET EIGEN RECHT TOT VERGOEDING VAN DOOR DERDE-BETALERS GELEDEN SCHADE A. Inleiding B. Begripsomschrijving en belang van het eigen recht C. Een omstreden vraagstuk. Rechtsvergelijkende situering D. Meanders in de rechtspraak voor Wie slechts zijn verplichtingen nakomt, lijdt geen schade xxiii

10 2. Het oorzakelijk verband met de fout van de derde wordt doorbroken door de juridische verplichting die op de derdebetaler rust Voor andere schade is wel vergoeding mogelijk E. Hertekening van de theorie in 2001 en verdere ontwikkelingen in de rechtspraak De principes: geen verbreking van het causaal verband, maar een benadering via het schadebegrip De strekking van de wettelijke, reglementaire of conventionele norm Het verband met de subrogatoire vordering De invloed van de verdeling van de aansprakelijkheid tussen het slachtoffer en de aansprakelijke derde De cassatierechtspraak na de loondoorbetalingsarresten a. Exit criterium van het secundaire karakter b. Exit het vereiste van andere schade c. Uitbreiding tot vrijwillige prestaties Het Grondwettelijk Hof stuurt niet aan op een koerswijziging F. Het uitdeinend effect van de loondoorbetalingsarresten Probleemstelling Evolutie in het Franse recht Andere uitkeringen door de werkgever a. Algemeen b. Uitkeringen aan de rechthebbenden van het getroffen personeelslid c. Rente wegens blijvende arbeidsongeschiktheid Andere derde-betalers a. Arbeidsongevallenverzekeraar b. Schadeverzekeraar en Gemeenschappelijk Waarborgfonds c. Ziekenfonds G. Kritiek op het door de rechtspraak gehanteerde criterium Het al dan niet definitief voor rekening moeten blijven van de uitgave volgens de strekking van de wet, het reglement of het contract: geen afdoend criterium Feitelijke benadering van de schade Normatieve benadering van de schade H. Besluit xxiv

11 HOOFDSTUK 4. DE TOEPASSING VAN BIJZONDERE SLACHTOFFERBESCHERMENDE REGELS UIT HET AANSPRAKELIJK HEIDS- EN HET VERZEKERINGSRECHT OP DERDE-BETALERS A. Inleiding B. Bijzondere aansprakelijkheidsregels Inleiding Nederland a. Ongelijke behandeling van slachtoffers en regresnemers in de wet: de Tijdelijke regeling verhaalsrechten a.1. Achtergrond a.2. Inhoud en gevolgen b. Ongelijke behandeling van slachtoffers en regresnemers in de rechtspraak c. Kritische geluiden in de Nederlandse doctrine België a. Gelijke behandeling van regresnemers en slachtoffers ten aanzien van bijzondere regels van aansprakelijkheid b. Incidentele achterstelling van regresnemers bij wettelijke limitering van de aansprakelijkheid en/of plafonnering van de dekking door de aansprakelijkheidsverzekeraar Evaluatie C. De rechtstreekse vordering tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar en de rechten van bepaalde verkeers slacht offers tegen het Gemeenschappelijk Waarborgfonds en de WAM-verzekeraar Inleiding en probleemstelling De rechtstreekse vordering tegen de aansprakelijkheidsverzekeraar a. Omschrijving en belang van de rechtstreekse vordering b. De rechtstreekse vordering bij subrogatoire verhaalsrechten. 507 c. De rechtstreekse vordering bij zelfstandige verhaalsrechten. 510 d. Kritiek en voorstel Verhaal op het Gemeenschappelijk Waarborgfonds a. Inleiding b. Verhaal door het ziekenfonds c. Verhaal door de arbeidsongevallenverzekeraar en de particuliere verzekeraar c.1. Voor 1991: subsidiair karakter, geen subrogatoir verhaal? xxv

12 c.2. Na 1991: geen subsidiair karakter, wel subrogatoir verhaal? c.3. Het recht op vergoeding door het Gemeenschappelijk Waarborgfonds: een nevenrecht van het recht op vergoeding door de aansprakelijke? d. Verhaal door andere gesubrogeerde derde-betalers e. Verhaal door het OCMW en de particuliere werkgever f. Samenvatting Verhaal op grond van artikel 29bis WAM a. Inleiding b. Verhaal door het ziekenfonds c. Verhaal door de arbeidsongevallenverzekeraar en de publiekrechtelijke werkgever d. Verhaal door andere gesubrogeerde derde-betalers e. Verhaal door het OCMW en de particuliere werkgever f. Samenvatting Kritiek en voorstel inzake het verhaal op het Gemeenschappelijk Waarborgfonds en het verhaal op grond van artikel 29bis WAM HOOFDSTUK 5. PERSONEN OP WIE HET VERHAAL KAN WORDEN UITGEOEFEND A. Inleiding B. Aansprakelijke derden Het begrip derde Geen verhaal op de persoon aan wie de vergoedingen zijn toegekend tenzij voor de vergoedingen uitgekeerd aan andere slachtoffers of gerechtigden Het verhaal op de aansprakelijke derde in het verzekeringsrecht. 549 a. Het principe: geen subrogatoir verhaal op de eigen verzekerde b. Verzekerde versus derde in het raam van het subrogatoir verhaal, wanneer verschillende personen de hoedanigheid hebben van verzekerde volgens de verzekeringsovereenkomst Samenvatting C. Verhaal op familie- of gezinsleden van het slachtoffer Situering van de problematiek en terminologie Aansprakelijkheids-, familie- en huwelijks vermogensrecht xxvi

13 3. Verzekeringsrecht a. De immuniteit van gezinsleden en andere verwanten in het verzekeringrecht: grondslag en rechtsvergelijkende gegevens b. De geïmmuniseerde personen c. Het tijdstip waarop de aansprakelijke aan een van de hoedanigheden van artikel 41 vierde lid Wet Landverzekeringsovereenkomt dient te beantwoorden d. Uitzonderingen op de immuniteit van de verwanten d.1. Kwaad opzet d.1.1. Grondslag van de uitzondering voor kwaad opzet d.1.2. Begrip kwaad opzet d.1.3. Tegen wie moet het kwaad opzet gericht zijn? d.1.4. Beperking van het verhaal in geval van kwaad opzet door minderjarigen d.2. Dekking door een aansprakelijkheidsverzekering e. Verhaal op gezins- en familieleden voor vergoedingen uitgekeerd op grond van artikel 29bis WAM Sociaal recht a. De verplichte ziekteverzekering b. Overige socialezekerheidsprestaties en gewaarborgd loon Kritiek vanuit een rechtsvergelijkend perspectief. Voorstel voor een eenvormige immuniteitsregel a. Algemeen uitgangspunt b. Regres door sociale verzekeraars op gezins- en familieleden in enkele andere Europese landen c. Terug naar België: voorstel voor een uniforme verhaalsimmuniteit van gezins- en familieleden D. Verhaal op de werkgever en collega s van het slachtoffer Inleiding De aansprakelijkheid van de werkgever en zijn personeelsleden voor schade geleden door een werknemer a. Schade veroorzaakt bij de uitvoering van de arbeidsovereenkomst b. Schade veroorzaakt buiten de uitvoering van de arbeidsovereenkomst De immuniteit van werkgever en collega s bij arbeidsongevallen en beroepsziekten a. Grondslag en rechtsvergelijkende gegevens xxvii

14 b. De immuniteit in de Belgische arbeidsongevallen- en beroepsziekteregeling: inleiding c. De historische en beleidsmatige achtergrond van de immuniteit d. Het principe van de immuniteit en haar draagwijdte e. De uitzonderingen op de immuniteit f. Het verhaal van de arbeidsongevallenverzekeraar op de werkgever wanneer hij niet beschermd is door de immuniteit g. De impact van de immuniteit op het verhaal tegen een derde medeaansprakelijke Evaluatie a. Uitgangspunt b. Toenemende druk op de immuniteit bij professionele risico s c. Voorstel de lege ferenda: van aansprakelijkheids- naar verhaalsimmuniteit E. Besluit ALGEMEEN BESLUIT Samenvatting van het onderzoek en van de belangrijkste conclusies Aanzet tot een meer uniforme regeling van het verhaal van derde-betalers BIBLIOGRAFIE TREFWOORDENREGISTER xxviii