veri sse Broedvogels van het agrarisch gebied ten oosten van Staphorst Notitie milieu-inventarisatie ClE lanuan

Transcriptie

1 ClE veri sse Bredvgels van het agrarisch gebied ten sten van Staphrst Ntitie milieu-inventarisatie lanuan

2 ,

3 O 2 O,.,. 2 7 P 7 / t Bredvgels van het agrarisch gebied ten sten van Staphrst l;l 4 6 Ntitie milieu-inventarisatie M.A. Heinen Eenheid Landbuw, Natuur en Landschap januari 2000

4 Illustratie mslag: Westerhuizingerveld (M.A. Heinen)

5 i Inhudspgave Samenvatting ' 6. Inleiding 7 2. Beschrijving van het nderzeksgebied Algemeen Landschap 7 3. Verantwrding en methde Verantwrding 9 ; 3.2. Methde 9 ö 3.3. Het weer üi de nderzeksperide 9 JJ ' r 4. Resultaten ' \ 4.. Algemeen ' fj 4.2. Srtbesprekingen " U Vergelijking van de bredvgelsamenstelling in de tijd 4 ^ Vergelijking met de vijftiger jaren 4 J Vergelijking met Vergelijking van de meetneticatie in het Westerhuizingerveld Vergelijking van de bredvgelsamenstelling met gebieden in de mgeving 7 5. Cnclusies, 6. Overzicht van de gebruikte literatuur 9 Bijlage : Lijst met gekarteerde vgelsrten Bijlage 2: Het weer in de nderzeksperide Bijlage 3: Verspreidingskaarten

6 Samenvatting E r is in 999 een inventarisatie geweest naar weidevgels en karakteristieke bredvgels in het agrarisch gebied ten sten van Staphrst. Het nderzek werd uitgeverd dr medewerkers van de prvinciale milieu-inventarisatie. Er werden in ttaal 75 srten als bredvgel vastgesteld, waarnder zeven Rde Lijstsrten. Het gebied wrdt vral gekenmerkt dr de aanwezigheid van weidevgels en vgels van het kleinschalig cultuurlandschap. Kritische weidevgels als Grutt en Tureluur kmen in zeer lage aantallen en dichtheden vr en blijken uit nderzek in vrgaande jaren sterk achteruit zijn gegaan. Het is verrassend dat de dichtheden van Veldleeuwerik, Graspieper en Gele kwikstaart in buwlandgebieden zals het Westerhuizingerveld erg hg zijn. De aanwezige weilanden hebben geen zdanige waarde dat gesprken kan wrden van een reginaal f natinaal belangrijk weidevgelgebied. Vgelsrten van het kleinschalig cultuurland kmen in hge dichtheden vr, in vergelijking met mliggende gebieden (Staphrsterveld, Dalfserveld en Ommerveld). Op de Staphrster esch werden veel territria gevnden van de Geelgrs en de Grasmus. Deze laatste srt is k veel waargenmen in de mgeving van Grt Oever en het Weemerveld.

7 ,. Inleiding T n 999 is 6227 ha van het agrarisch gebied ten sten van Staphrst gekarteerd p weidevgels, schaarse en -* zeldzame bredvgels. De kartering werd uitgeverd vanwege het ntbreken van recente gegevens ver de bredvgelbevlking van dit gebied. Met de resultaten van de inventarisatie hpt de Prvincie de eventueel aanwezige waardevlle weidevgelgebieden veiüg te stellen middels het inzetten van beleidsinstrumenten (bijvrbeeld de "Ruime jas"). Sinds 995 wrdt er jaarlijks nderzek verricht aan weidevgels en dit wrdt tt in het jaar 200 vrtgezet. De inventarisaties wrden verricht dr medewerkers van de prvinciale miheu-inventarisatie in ptentiële weidevgelgebieden. In 999 werden naast het genemde gebied bij Staphrst (6227 ha) k gebieden bij Hardenberg, Slagharen, Radewijk, Dedemsvaart, Lemele, Wierden en Otmarsum (ttaal 3500 ha) geïnventariseerd dr H. Hazelhrst en M.A. Heinen. 2. Beschrijving van het nderzeksgebied j '-i ^ H j I 2.. Algemeen Q H et gebied wrdt begrensd dr de sprlijn tussen Staphrst en Meppel, de drpenweg Lankhrst - IJhrst - j^j Oud Avereest, de Nieuwe Dijk, Hfdweg, de prvinciale weg van Balkbrug naar Nieuwleusen, i Schapendijk, Dmineesakker, de sprüjn Zwlle-Staphrst, Dekkersweg en tensltte de Hfdweg in Staphrst (zie figuur ) Landschap Vr nderstaande landschapsbeschrijving is gebruik gemaakt van Berg et al. (996) en Baas et al. (999). Langs de sterk meanderende laaglandbeek de Reest zijn in het verleden in beperkte mate esdrpen ntwikkeld p de everwallen. Vrbeelden zijn de laat-middeleeuwse nederzettingen Oud-Avereest, Uhrst en Schiphrst De Vledders en Leijer hilanden vrmen een belangrijk vedend zijdal van de Reest. De ten zuiden van de Reest liggende heide- en veengebieden zijn ntgnnen vanaf 920.a. dr de prichting van de ^fv Ontginningsmaatschappij Overijssel. De ntginning vnd plaats in zuidelijke richting haaks p de Reest. Het Westerhuizingerveld is een jnge heidentginning.. De Bswachterij Staphrst is in de eerste helft van de 20' eeuw aangeplant aansluitend p de Staphrster esch, een ude ntginning met rsprnkeujk akkerlanden. Rndm de kern Staphrst, vmamehjk zich in nrdwesteujke richting uitstrekkend, Ugt een slagenlandschap met veel elzensingels. De lange smalle kavels zijn ntstaan dr het telkens in de lengterichting sputsen van kavels na vererving. Veel elzensingels zijn in de lp der jaren verdwenen als gevlg van landbuwintensivering en schaalvergrting. Nieuwleusen is een vrege veenklnie uit de 7* eeuw en gesticht dr de stad Zwlle. Na beëindiging van de turfwinning is het gebied in gebruik genmen vr de landbuw. Het gebied had een langgerekt smal verkavelingspatrn dat in een latere ruilverkaveling grtendeels teniet is gedaan. Het huidige landschap in het nderzeksgebied heeft een vrij pen karakter met in de mgeving van Staphrst restanten van het slagenlandschap en de daarbij behrende elzensingels. Op de Staphrster esch kmen zwel grasals buwlandkavels vr, gescheiden dr vrnamelijk drge greppels en slten. Dit gebied wrdt drsneden dr veel nverharde wegen. Vanuit Staphrst lpen enkele klinker- en asfaltwegen naar het zuiden. De beplanting langs de wegen bestaat vrnamelijk uit Zmereik met vaak een ndergrei van Bramen. Bebuwing cncentreert zich in Staphrst, Lankhrst, IJhrst, Oud Avereest, Punthrst en Nieuwleusen en langs enkele grtere wegen als de Klaas Klsterweg, J.B. Kanlaan, Schapendijk, Dekkersweg en de Burgemeester van Wijngaardenlaan. Het Westerhuizingerveld is een grtschalig landbuwgebied vral bestaand uit akkerland en intensief gebruikt grasland. Hier en daar liggen kleine bebste heiderestanten. Het landschap tussen Punthrst en Nieuwleusen is pen en minder grtschalig.

8 Cartgrafie: Prvincie Overijssel jan lelt.nr Figuur. De ligging van hel nderzeksgebied.

9 3. Verantwrding en methde 3.. Verantwrding T n het verleden zijn vr zver bekend enkele bredvgelinventarisaties in en grenzend aan het gebied -' uitgeverd. Het udst bekend is een inventarisatie in de gemeente Staphrst in de vijftiger jaren (Sügman 7 955). Een verzicht van de bredvgels van de Bswachterij Staphrst wrdt gegeven in Van Manen (992). Een '. grt gedeelte, waarnder het stelijk deel van het Westerhuizingerveld ten sten van het grndgebied van de y gemeente Staphrst, is in 9 ten beheve van het streekplan Nrdst-Overijssel nderzcht p kenmerkende * bredvgels (archief Prvincie Overijssel). Dit nderzek had een glbaal karakter. Een gebied ter grtte van 7 '' ha in het Westerhuizingerveld is nderdeel van het Prvinciaal Weidevgelmeetaet (Heinen in prep.) en wrdt sinds 994 m het jaar geïnventariseerd p weidevgels. Het ten westen van het nderzeksgebied gelegen t^» Staphrsterveld werd in 94 nderzcht (Bremer et al. 95), het nrdelijk gelegen Reestdal in 97 (Altenburg ; & Wymenga 9). In het zuiden grenzen het Ommerveld en het Dalfserveld aan het gebied. Zij zijn in resp. 99 en 996 nderzcht (Heinen & Dijkstra 99 en Hazelhrst 996). Er zijn binnen het nderzeksgebied diverse j vrijwilligers actief met weidevgelbescherming, samenwerkend in de vlgende grepen: "Weidevgelbescherming 4 Avereest", "Werkgrep weidevgelbescherming Benrden de Dedemsvaart", "Weidevgelbescherming Buiten é» Maten", "Weidevgelbescherming Meppel" en "Natuurbeschermingsvereniging IJhrst-Saphrst e.." (brn: E. 4 By, Landschap Overijssel) Methde De nadruk van de inventarisatie lag p het agrarisch gebied. Grte bs- en natuurterreinen van de bswachterij Staphrst (Staatsbsbeheer) en het Carstenbs (Landschap Overijssel) en kleine natuurterreinen in de Leijer hilanden en het Westerhuizingerveld zijn niet intensief nderzcht. Erven en drpsbebuwing werden k niet bezcht. De inventarisatie vnd plaats in de peride van 22 maart t/m 7 juni 999 en werd uitgeverd vlgens de uitgebreide territriumkartering (Van Dijk 996). Het nderzek richtte zich hfdzakelijk p weidevgels aangevuld met een aantal karakteristieke srten vr watergangen, ruigtevegetaties, struwelen en hgere pgaande begreiing in pen gebied (.a. rietvegetaties en elzensingels). Verder werden rfvgels, klnievgels en zeldzame srten gekarteerd (Van Dijk & Hustings 996). Een lijst met de gekarteerde srten is weer gegeven in bijlage. Het nderzeksgebied (6227 ha) werd ten beheve van het veldwerk in 3 deelgebieden pgesplitst. Ieder deelgebied is in bvengenemde peride viermaal nderzcht. Een inventarisatie begn meestal 's chtends rnd.00 uur en duurde afhankeujk van de grtte van het deelgebied en de aanwezige aantallen weidevgels ca. zes tt zeven uur. De deelgebieden werden drgaans in één dag lpend f per fiets drkruist. Er zijn geen avndbezeken afgelegd. Srten als Steenuil en Patrijs zijn hierdr nderteld. Er werden 26 uur aan het veldwerk besteed. De gemiddelde bezeksintensiteit bedraagt 2,75 minuten per ha. Dit kmt vereen met andere grtschalige karteringen uitgeverd dr de prvincie. Alle waargenmen vgelsrten zijn per aüasblk (5x5 km) p "lsse waarnemingen-frmulieren" aangegeven ten beheve van het landelijk Atiasprject Bredvgels dat is pgezet dr SOVON Vgelnderzek Nederland. Na het veldnderzek zijn alle verzamelde veldgegevens vergezet p srtkaarten en geïnterpreteerd vlgens de criteria van SOVON (Van Dijk 996). De uiteindelijk verkregen territria zijn verwerkt in een GIS-bestand en tegevegd aan het bredvgelbasisbestand van de Prvincie Overijssel Het weer in de nderzeksperide Dat weersmstandigheden van invled zijn p de zang, het territrium- en nestelgedrag van vgels is algemeen bekend. Z kan territriaal gedrag dr slechte weersmstandigheden sterk wrden geremd. Bredparen f territriumhudende vgels zijn dan meilijker te registreren. In bijlage 2 wrdt een beeld geschetst van de weersmstandigheden gedurende het veldseizen. De gegevens zijn ntieend aan KNMI (999). Het weer in het vrjaar van 999 was ver het algemeen znnig en iets warmer dan nrmaal. De maanden maart en juni waren aan de natte kant, terwijl april en mei nrmaal tt drg waren. De mstandigheden vr weidevgels leken in maart en april vrij gunstig. De percelen waren aanvankelijk ng vrij nat en werden pas laat bewerkt. Dr de drge meimaand werd er veel en vaak gemaaid. In juni knden graslanden dankzij de ideale greimstandigheden ngmaals wrden gemaaid. 9 I f ï

10 Tabel 4.. Overzicht van de waargenmen srten, aantallen en dichtheden. n - aantal bredparen, dh - gemiddelde dichtheid/00 ha, dh-max - maximale dichtheid/00 ha van de beschreven srten, * - Rde Lijstsrt, X - bredvgel, aantal is niet bepaald. dh-max Zwarte spti..., Cirtt hme «pechf Kleine b()nu' «pix-ht CSüOesjpi'cJtt* VeJdJesmwwlk Bntpteper Ciraspiepcf Wterterkring Heiasniu- Rdbï» \G,émt^immimi,l6 : Merel X ZaelijsttT X tïrte Ujiitw X B<writl3»nv;t! 7 SpHDJifl 7 ibraanwtuijm»' 7 pfravirais 53 rtniunuitti' X /wnrtluip X Oudluuuiyt X Viutfgndhaairtje X iksnu" vlit^mvanki-r X Staiirtwtt X <;iat»s!s«p 2 Mtköp X KuifjK»-*»; X Zwam* n3iit X {*lqmiltn<.><>s ^^ " ; Kulnieiw '^B ^ Bwiinkifx^ 3 Baainkr'ultv X ^t 5 Hpp I^Ater X ' X ^AlP> X ' Haék 7 /.«arlt ^... X.Spr<'.c«w X Huisini. X Ringn- X Vlnk GrwnlUu' m É" '^ H 2 l^^t^;^^ ^26 Kneu :45 Gu(ivi(ik ^3 ; Oefe-.r.- J '33 3 0

11 4. Resultaten 4.. Algemeen 7 é T^ e resultaten van de inventarisatie zijn weergegeven in tabel 4.. Mede dr het per aüasblk weergeven van ^-^ alle waargenmen srten kan een beeld wrden gegeven van de cmplete bredvgelbevlking van het y gebied. Er werden in ttaal 75 srten vastgesteld. Het aantal bredparen, het vrkmen p de Rde Lijst (Osieck J & Hustings 994), de gemiddelde en maximale dichtheid is weergegeven in de tabel. De maximale dichtheid is Cl vastgesteld dr binnen het nderzeksgebied het maximum aantal bredparen van een srt per 00 ha te bepalen. ö Dit gebeurde met een vierkant "venster" van 00 ha (x km) dat ver de verspreidingskaarten werd geschven. Daarbinnen is het aantal bredparen van de in paragraaf 4.2 beschreven srten geteld. De gemiddelde dichtheid werd bepaald dr het aantal bredparen te delen p de ttale nderzchte ppervlakte (6227 ha). In de vlgende L. paragraaf zal een beschrijving wrden gegeven van de Rde Lijst-srten, weidevgels en enkele karakteristieke J. srten van het kleinschalig landschap. In paragraaf 4.3 wrden vr zver mgelijk de resultaten van 999 r» vergeleken met nderzek in het verleden. Tevens is in paragraaf 4.4 een vergelijking gemaakt met mringende 4 srtgelijke gebieden. (i 4.2. Srtbesprekingen In deze paragraaf wrden enkele "meer beleidsgevelige" srten beschreven. Hun aanwezigheid in het gebied bepaalt in hge mate de mithlgische waarde. De beschrijving van de srten gebeurt vlgens de taxnmische indeling. Vr de verspreidingskaarten wrdt verwezen naar bijlage 3. Oievaar, De Oievaar is een Rde Lijst-srt. Er breden ca. 275 paren in Nederland. De laatste jaren is het aantal tegenmen na een jarenlange neergaande trend (Van Dijk et al. 99). Er werden in het nderzeksgebied regelmatig waarnemingen gedaan van vliegende f furagerende Oievaars in een brede strk ten zuiden van de Reest. Deze vgels zijn afkmstig van het ievaarsstatin "De Lkkerij" in het Reestdal nabij De Wijk (Drenthe). Rndm deze plek waren in vrij gevestigde paren in Nrd-Overijssel en Zuid-Drenthe (Van Dijk et al. 99). In 999 zijn in het nderzeksgebied in ttaal acht paren vrij bredende Oievaars waargenmen. Deze hebben alle genesteld p paalnesten. Er waren maximaal 3 paren/00 ha aanwezig nabij Halfweg. Patrijs De Patrijs is een Rde Lijst-srt. Landbuwintensivering, bitpvemietiging en het ntbreken van structuur in het landschap hebben geleid tt grte afname in het agrarisch gebied in Overijssel en andere delen van ns land. Het inventariseren van Patrijzen dient bij vrkeur in de avnduren te gebeuren, waarbij het aantal repende haantjes in de peride van half februari - half juni een indicatie is vr het aantal territria. Een dergelijke inventarisatie is niet gedaan. Alle territria zijn vastgesteld aan de hand van minimaal twee waarnemingen verdag van vlwassen vgels f paren in genemd tijdvak. Het genemde aantal is een minimum. De maximale dichtheid bedraagt paar/00 ha. Deze werd behaald p de Staphrster esch en in de heide-ntginningen Wessels- en Egbertslanden en het Westerhuizingerveld. Kwartel f De kans p repende Kwartels is 's avnds het grtst. De twee territria die verdag zijn vastgesteld in het Huizingerveld vrmen het minimumaantal bredparen. De territria aldaar kmen vr in maïspercelen. Vreger in het seizen werden k twee repende haantjes gehrd in kruidenrijk niet gemaaid grasland p de Staphrster esch. Een rnde later was dit echter gemaaid en knden geen territria wrden vastgesteld. Schlekster ' Er werden 66 paar Schleksters gekarteerd met een gemiddelde dichtheid van. paar/00 ha. De maximale dichtheid (6 paar/00 ha) werd behaald p de Staphrster esch. In de mgeving van Lankhrst, in het Westerhuizingerveld en een strk ten nrden van Nieuwleusen kmt de Schlekster gecncentreerd vr, vral p buwland.

12 Kievit De Kievit is met 56 territria de talrijkste srt. De gemiddelde dichtheid bedraagt 9 paar/00 ha. Maximaal werd 44 paar/00 ha berekend p de Staphrster esch, een gebiedsdeel waar naast grasland k veel buwland aanwezig is. Gezien het verspreidingspatrn is het pvallend dat de srt redelijk gecncentreerd vrkmt. Cncentraties werden ndermeer vastgesteld in een grtendeels weilandencmplex rndm Lankhrst, waar actief aan nestbescherming wrdt gedaan en in terreinen met afwisseling van buw- en graslanden i n de uitipers van de Staphrster esch en vrmalige heidentginningen (Wessels- en Egbertslanden en Westerhuizingerveld). In het zuidelijk deel van het nderzeksgebied (mgeving Punthrst, De Maten en het Weemerveld) is de srt schaarser en sterk gebnden aan akkercmplexen. Grutt De Grutt is een Rde Lijst-srt. In het nderzeksgebied kmen 27 territria vr. Dit is gemiddeld 0.4 paar/00 ha. Alle territria zijn vastgesteld p graslanden in het westelijk gedeelte. De hgste dichtheid ( paar/00 ha) werd gemeten ten zuiden van Lankhrst in een vchtig graslandencmplex nabij de Maatsltweg. Hier werden de nesten beschermd. In het gebied tussen de Reest en de Hgeveense Vaart, in het nrdwesten van het nderzeksgebied kmt k een cncentratie vr. Deze nesten werden k beschermd. Ten zuiden van Staphrst zijn enkele paren aanwezig. Deze zullen deels verdwijnen vanwege verdere uitbreiding van het aldaar gelegen bedrijventerrein. Wtüp De Wulp kmt met 3 paren verspreid dr het gebied vr (gemiddelde dichtheid van.3 paar/00 ha). De hgste dichtheid van 9 paar/00 ha werd p de Staphrster esch vastgesteld. De srt is pvallend weinig aanwezig in de mgeving van Punthrst, in delen van het Westerhuizingerveld en rndm de Leijen. Tureluur De Tureluur is een Rde Lijst-srt. Er zijn in het nderzeksgebied 6 territria vastgesteld in het nrdwestelijk deel. In het verige deel werd de srt niet aangetrffen. Alle bredparen kwamen vr in het gebied waar weidevgelbeschermers actief zijn. Steenuil Een gede inventarisatie van uuen gebeurt in het algemeen in de nachtelijke uren. Aangezien dit niet heeft plaatsgevnden zijn de twee territria die zijn vermeld een magere weergave van de werkelijke Steenuilenppulatie. Het betreft een bredpaar dat, vlgens een berin, al jaren in De Leijen aanwezig is en een waarneming van een bredpaar in een ude schuur even ten zuiden van de Reest bij Grt Oever. De Steenuil is een typische bewner van het kleinschalig cultuurlandschap met rmmelige verhekjes. Dit bitp verdwijnt steeds meer waardr de srt wrdt bedreigd. Om deze reden is de Steenuil p de Rde Lijst te plaatsen. Grene specht De Grene specht is een Rde Lijst-srt. Er zijn p twee plaatsen territria vastgesteld. Deze territria liggen niet ver van elkaar verwijderd in een bsgebiedje bij De Weeme (Oud Avereest) en aan de rand van de Haardeimen bij Balkbrug. Veldleeuwerik De 44 bredparen van de Veldleeuwerik kmen vral vr in het stelijk deel van het nderzeksgebied. Zeven territria vrmen hierp een uitzndering. Deze werden vastgesteld p de Staphrster esch. De maximale dichtheid van 4 paar/00 ha werd bereikt in het sten van het Westerhuizingerveld. Op de Staphrster esch kmt de srt geclusterd vr in een gebied waar zwel kleine percelen met grasland wrden afgewisseld met mais. De ppulatie in het Westerhuizingerveld beperkt zich vral tt het nrd-stelijk gedeelte. Het gebied is grtschalig van karakter. Er kmt meer buwland vr dan p de Staphrster esch. Ok is er meer variatie in gewassen. Naast maïs kmen er grte percelen met aardappelen en bieten vr. 2

13 I Graspieper Net als bij de Veldleeuwerik Ugt bij de Graspieper de nadruk van de verspreiding in het Westerhuizingerveld. In ttaal werden daar 34 territria geteld. Twee territria kwamen vr p de Staphrster esch en één bij de jj- Maatsltweg. Opvallend geneg kmen er bredparen vr in intensief bewerkte gras- en buwlandgebieden. ^- Waarschijnlijk zijn het vral de perceelsranden die structuurrijk geneg zijn en als bredbitp dienen. De >«territria die buiten het Westerhuizingerveld zijn vastgesteld kmen vr in minder intensief, kruidenrijk grasland. ' 'é Gele kwikstaart W De Gele kwikstaart heeft in het nderzeksgebied een duidelijke vrkeur vr buwland. Alle territria zijn vastgesteld in f p de randen van met name aardappel- en bietenakkers. In maï sakkers kmt de srt minder vr.,/ De verspreiding beperkt zich tt de Staphrster esch, met een maximale dichtheid van 5 paar/00 ha en het 9 Westerhuizingerveld waar de maximale dichtheid plpt tt 5 paar/00 ha. x Grasmus De Grasmus is van de bij het nderzek betrkken zangvgels de meest talrijke srt. Het is een kenmerkende A bredvgel van het kleinschalig cultuurlandschap. Hij kmt regelmatig verspreid ver het gebied vr in struwelen, U bsranden en bmenrijen met ndergrei van struiken. Met name (jnge) eikenrijen met een ndergrei van Braamstruweel vrmen een geliefd bitp. Opvallende plekken waar de Grasmus ntbreekt zijn de Leijer hilanden, het zuidstelijk deel van het Westerhuizingerveld en de mgeving van Punthrst. De hgste dichtheid van paar/00 ha werd gemeten in de mgeving van Grt Oever, de Staphrster esch en het Weemerveld. Deze gebiedsdelen hebben een kleinschalig karakter met bmenrijen en struwelen. Putter De aanwezigheid van de Putter is gerelateerd aan een parkachtig landschap waar in ieder geval hge bmen vrkmen. De in het nderzeksgebied aanwezige grte en ude berenerven vrmen een geschikt bredbitp. In de direkte mgeving van Staphrst breden Putters in kleine klnies met maximale dichtheid van 3 paar/00 ha. Daarbuiten wrden spradisch territria vastgesteld. Kneu De Kneu Ujkt zijn bredareaal uit te breiden naar berenerven en tuinen. De srt is niet alleen meer kenmerkend vr het kleinschahg agrarisch cultuurland. Veel territria werden vastgesteld in de mgeving van bebuwing. De maximale dichtheid ( 9 paar/00 ha) is gemeten aan de rand van Staphrst. In een deel van de Staphrster esch en het Westerhuizingerveld kmt de Kneu ng vr in pgaande lijnelementen. De dichtheid is daar maximaal 4 paar/00 ha. Geelgrs De Geelgrs in zijn vrtbestaan wrdt bedreigd is een Rde Lijst-srt. Deze zangvgel wrdt evenals de Grasmus tt de karakteristieke bredvgels van het kleinschalig landschap gerekend. Daarnaast kmt hij vr aan bsranden en p heidevelden met pslag van bmen en struiken. De srt prefereert ver het algemeen drge gebieden. In het nderzeksgebied kmen 33 territria vr. De maximale dichtheid van 3 paar/00 ha is gemeten p de Staphrster esch, waar de srt vral bredt in struikpslag en Braamstruweel langs (zand)wegen. De aanwezige bmen dienen als zangpst. Het Westerhuizingerveld en de randen van de Bswachterij Staphrst zijn k gebieden waar veel territria aanwezig zijn. Er zijn nauwelijks Geelgrzen waargenmen in de mgeving van Punthrst en Nieuwleusen. Hewel bmenrijen hier wel vrkmen, ntbreekt vaak een dichte struik-en kruidlaag en zijn er vrijwel geen zandwegen waardr het bitp niet geschikt is. I 6 3

14 4.3. Vergelijking van de bredvgelsamenstelling in de tijd 4.3..Vergelijldng met de vijftiger jaren In de vijftiger jaren is een beschrijving gemaakt van de bredvgels in Staphrst en mgeving (Sligman 955). Tevens werd een krte mschrijving van bitpen die tendertijd aanwezig waren gegeven. In het nderstaande staat vr het nderzeksgebied relevante infrmatie vermeld ver de bredvgelbevlking. Ten nrdsten en sten van Staphrst lag een uitgestrekt laagveenweilanden-cmplex. Kenmerkende en pvallende bredvgels in de vijftiger jaren waren: Veldleeuwerik (zeer talrijk). Gele kwikstaart, Paapje (algemeen vrkmend), Velduil (tt in 953 enkele paren), Zmertaling, Grutt (zeer algemeen). Wulp (tahijk), Watersnip (vrij algemeen). Tureluur (vrij algemeen), Visdief (jaarlijks enkele paartjes in een hiland), Kwartelkning (niet meer dan 0 paren in hiland) en Patrijs (vrij tahijk). De Vledders en Leijer hilanden bestnd eveneens uit laagveen aan de randen vergaand naar zand. In dit gebied lag een restant van een ude veenafgraving, thans meras met rietvegetatie. De meest kenmerkende bredvgels in dit gebied waren: Veldleeuwerik (zeer talrijk). Gele kwikstaart, Rietzunger, Zmertaling, Slbeerui, Grutt (ngeveer 50 paar!). Watersnip (enkele paren). Kemphaan, Tureluur (vrij algemeen) en Zwarte stern (7 paar in rietmeras). Een van nrd naar zuid lpende strk langs Staphrst werd in de jaren 50 gekenmerkt dr elzensingels met ppulier en wilg. Indertijd nam de dichtheid aan pgaand hut al af. Het bitp is belangrijk vr Wielewaal, Geelgrs (talrijk), Bmpieper, Grasmus, Gehaagde rdstaart (talrijk), Kleine bnte specht (enkele), Steenuil, Kerkuil en Bmvalk. De Staphrster esch bestnd hfdzakelijk uit buwland met verspreid enkele bsjes en struwelen. In dit gedeelte werd veel graan verbuwd. Specifieke bredvgels waren Geelgrs (talrijk), Grauwe kiekendief (in krenveld paar), Sprinkiiaanrietzanger en Bsrietmnger (beide bredend in krenvelden), Patrijs (vrij tahijk) en Kwartel (bredend in krenvelden). Het verige deel van het gebied bestnd in de jaren 50 ng uit in ntginning zijnde heidevelden afgewisseld met grnden die reeds in weiland waren mgezet. Het betreft met name de delen rndm de Bswachterij Staphrst. Vgels die hier tt breden kwamen waren: Veldleeuwerik (zeer talrijk). Gele kwikstaart (vrij algemeen). Paapje (algemeen in pen veld). Oeverzwaluw (kleine klnie in mgeving Lmmertsteeg), Grutt, Wulp, Krhaan (enkele paren in het Westerhuizingerveld!). Bvenstaande psmming van vgelsrten is thans, vijftig jaar later, vrijwel ndenkbaar vr het agrarisch cultuurlandschap. Van de genemde srten zijn er meer dan 0 die zeker als bredvgel uit het gebied zijn verdwenen (tabel.4.2). De Grutt, Tureluur, Patrijs en Veldleeuwerik zijn sterk in aantal achteruit gegaan. De Gele kwikstaart die vreger in hi- en weilanden bredde, heeft zijn areaal tegenwrdig verlegd naar de akkers met aardappelen, bieten en graan. In de hjst van Sügman ntbreken de Buizerd, Havik, Turkse trtel. Zwarte specht. Gudhaan, Vuurgudhaan, Bmklever en Putter. Deze acht srten zijn in 999 wel als bredvgel aangetrffen (tabel 4.). Het is aannemelijk dat deze srten zich daadwerkelijk nieuw heben gevestigd. Gezien het feit dat het grtste deel van Bswachterij Staphrst in de dertiger jaren is beplant is het niet verwnderlijk dat diverse bsvgels en rfvgels niet dr Sligman zijn aangetrffen. Het bitp was tendertijd ng niet geschikt. De Turkse trtel wrdt pas sinds 949 tt de bredvgels van Nederland gerekend. Het is ged mgelijk dat deze srt in de jaren daarna ng ntbrak bij Staphrst en mgeving. Alhewel de Putter in de peride zich veral heeft uitgebreid (Vergeer 999), blijkt uit Teixeira (977) dat de srt ten k al in Nrd-Overijssel vrkwam. De Putter is echter in 94 niet als bredvgel geregistreerd in het aangrenzende Staphrsterveld (Bremer et al. 95). 4

15 Tabel 4.2. Sinds de vyftiger jaren uit het nderzeksgebied verdwenen bredvgels. 0 mwel Kt>rh(><?ii Kwartelkning Watemnip Kcmpltaiui ZvwuKi,«tern Vtsdlt'f NViduii Oeverïwaiuw Paapj^f ^pri{ikhabn;e«n Ölk'tïnngt'r status in de Jaren 50 niet talrijk in laagveen weiden. ee enkel paaitje in Leijer hilanden. paar in krenveld Staphrster esch. enkele paren Westerhuizingerveld. hilanden ten westen Staphrst (<0 paren). vrij algemeen ten westen Staphrst, Leijer hilanden. Leijer hilanden. 7 paar in rietmetas Leijer hilanden. jaarlijks enkele paren hiland ten westen Staphrst tt 953 enkele paren ten westen Staphrst. Ideine klnie in de mgeving van de Lmmertsteeg. algemeen in pen laagveenweiden. Krenvelden Staphrster esch. Met riet en vtdlgen bezmde plderwegen ten westen van Staphrst, merasjes Leijer hilanden en 't Wiede Gat Vergelijking met 9 In 9 werd in het kader van het s&eekplan Nrdst-Overijssel het deel ten sten van de gemeente Staphrst geïnventariseerd p een grt aantal bredvgels (archief Prvincie Overijssel milieu-inventarisatie). Het gebied werd verdeeld in telgebieden p basis van de glbale bdemkaart en de landschappenkaart. De telgebieden zijn vrij laat in het vrjaar bezcht en ver het algemeen was de inventarisatie in diverse gebieden nvlledig tt matig. De gegevens meten dan k wrden gezien als een indicatie vr de srtenrijkdm van het gebied. De gegeven aantallen bredvgels zijn vr veel srten een minimale pgave (tabel 4.3). Er zijn enkele zeer grte verschillen. Allereerst zijn er srten die ndanks het verschil in methde zeer sterk te zijn genmen. Dit zijn Kievit,, Bmpieper, Graspieper, Gele kwikstaart en Geelgrs. Gezien de ntwikkelingen in het landschap lijkt de tename terecht De Grutt en Tureluur zijn verdwenen uit het gebied. De verige srten die in 9 wel en in 999 niet zijn aangetrffen kunnen mgelijk tijdens de inventarisatie zijn gemist (uilen) f incidenteel een jaar niet aanwezig zijn geweest. Het gaat bij die srten m een gering aantal territria. é Vergelijking van de meenetlcatie in het Westerhuizingerveld In 994 is dr de Prvincie Overijssel een start gemaakt met het Prvinciaal Weidevgelmeetnet. Dit meetet bestaat uit 45 lcaties die eens in de twee jaar wrden nderzcht p weidevgels. De lcaties üggen verspreid dr de hele prvincie en hebben een gemiddelde grtte van 67 ha. In het Westerhuizingerveld ligt een van de lcaties met een grtte van 7 ha. Deze is nderzcht i n 9, 994, 996, 99 en 999. De srtenrijkdm is, met maximaal negen gekarteerde karakteristieke vgelsrten, niet grt (tabel 4.4). Opvallend is het verdwijnen van de Grutt en het verschijnen van de Veldleeuwerik na 9. In de negentiger jaren zijn de aantallen van nderzchte vgelsrten ngeveer gehjk gebleven znder dat er een duideüjke trend waarneembaar is. 5

16 Tabel 4.3 Het aantal territria van enkele bredvgels in het steiyk deel van het nderzeksgebied. Tabel 4.4. Het aantalsverlp van enkele bredvgels p de meetnetlcatie Westerhuizingerveld. Grutt Wulp Vt>Idlce«w) (ifaspieper Ueiekwikiriaaj^ fk-eigrs 6

17 l s 4.4 Vergelijking van de bredvgelsamenstelling met gebieden in de mgeving. ^ Dr medewerkers van de prvinciale milieu-inventarisatie zijn grenzend aan het nderzeksgebied in vergelijkbare landschappen bredvgelinventarisaties uitgeverd. Het betreft het Staphrsterveld in 94 (770 ha exclusief 0de Maten en uiterwaarden Zwarte Water), Ommerveld (34 ha) in 99 en het Dalfserveld (6645 ha) in 996. De dichtheden van enkele karakteristieke srten in die gebieden zijn weergegeven in tabel 4.5. Als de dichtheden met elkaar wrden vergeleken dan blijkt dat het in 999 nderzchte gebied, in de tabel "Staphrst-Ost" genemd, wat weidevgels betreft geen extreem hge dichtheden kent. In het Staphrsterveld zijn de dichtheden van Schlekster, Grutt, Wulp, Tureluur, Veldleeuwerik en Graspieper het hgst. Er met wrden pgemerkt dat de gegevens al 5 jaar ud zijn en deze thans vr de Grutt, Tureluur en Veldleeuwerik lager liggen. Er zijn namelijk twee lcaties van het Prvinciaal Weidevgelmeetnet gelegen in het Staphrsterveld (Heinen in prep. 999). Het betreft een lcatie in de Zuideindigerslag en een lcatie bij Ruveen (tezamen ca. 200 ha). Op deze plaatsen zijn de drie genemde srten sterk in aantal gedaald sinds 94. De verige srten met hge dichtheden bleven redelijk stabiel f namen te. Het gebied Staphrst-st Ujkt vergeleken met de verige gebieden vral geschikt te zijn vr Gele kwikstaart en bredvgels van struwelen en bmenrijen zals de Gekraagde rdstaart. Grasmus, Putter, Kneu en Geelgrs. Tabel 4.5. De dichtheden per 00 ha van karakteristieke bredvgels in diverse gebieden in Over\js$d. 7 Ir 4 Brn: Bremer et al. (95), Heinen & Dijkstra (99), Hazelhrst (996). Staphrst-Ost ^^^ H HHB Ommenield '< 6227 ha ü ü! UIIMMm4 34 ha Ondtrziffksjtiar^^ÊÊ 999 9H4 99 i9n jfatf' ^ H ^^H. Kwaru-i ^^ ^^H ^ Hj SclKilpküter "^^ Kievit ^ H ^H ^H ^^ 2. ^^ 6. VVatenn.l'j S^H IH <>ni' ^^ ^^H Wui. ^ H ^H ^^. IH ^^.2 Turvhmr ^ ^ ^H ^^ 0.06 \ ddlecuwerik ^H Citu^pi«^ >er' '^^ iivic kwüvsuüirphb^ Cikkraa^dc rfkt^tiuit^ ^M ^H ^ ^^ Oif ^ 0.4 ^M ^^ 0.2 ^^H.4 Paapje ^a^ ^ ^ ^ 0 Ii«>dbvfsttapti«^H ^ 0 Crastntis ^^H ^ ^^.3 l'vitwr ^ ^^ ^ ^ 0 KlICHl ^^ ^H ^^ 0.2 <üt>tigrjt ^ H ^^ 0.6 7

18 5. Cnclusies ü r zijn 75 vgelsrten aangetrffen die als bredvgel kunnen wrden aangemerkt in het nderzchte gebied. Hiervan kmen er zeven vr p de Rde Lijst. Van deze Rde Lijst-srten is de Geelgrs met 33 bredparen en een gemiddelde dichtheid van 2. paar/00 ha het talrijkst. Delen van de Staphrster esch, het Westerhuizingerveld en de Bswachterij Staphrst zijn belangrijke gebieden vr deze srt. Wat de weidevgels betreft zijn er geen gebieden aanwezig die het predicaat "reginaal f internatinaal belangrijk weidevgelgebied" verdienen. Vchtminnende kritische srten als Grutt en Tureluur kmen ng maar in kleine aantallen vr ten nrdwesten van Staphrst Rnd 950 waren deze srten algemeen tt talrijk aanwezig en in 9 werden zij k ng p meer plaatsen bredend aangetrffen. Net als in de rest van Nederland zijn landbuwintensivering, een verbeterde waterafver en drglegging de belangrijkste rzaken geweest vr het verdwijnen. Opvallend is dat juist in grtschalige buwlandgebieden, zals bijvrbeeld het Westerhuizingerveld, hge dichtheden tt 4 paar/00 ha vrkmen van de Veldleeuwerik. Uit nderzek in vergelijkbare gebieden in Zwitserland (Jenny 990) bujkt dat hge dichtheden vral vrkmen in gebieden waar dicht p elkaar wel vier verschillende gewassen wrden geteeld. De territria zijn daar vrij klein. Landelijk gezien neemt de Veldleeuwerik sterk af (Teunissen 999). Met name in intensief bewerkt cultuurland zijn de aantallen sterk afgenmen sinds 94. Ok uit gegevens van het Prvinciaal Weidevgelmeetnet (Heinen in prep.) blijkt dat de Veldleeuwerik in het agrarisch gebied sterk teruglpt. Op de lcatie Westerhuizingerveld fluctueert de ppulatiegrtte. De Gele kwikstaart is een srt die met name in het Westerhuizingerveld zich thuis velt in gevarieerde buwlandcmplexen. In de jaren vijftig was de srt met name bredvgel van vchtige hilanden, thans kmen alle territria vr in buwland. Op de meemeticatie Westerhuizingerveld is sprake van een tename in het aantal territria. Vergeleken met mliggende gebieden zijn delen van de Staphrster esch, het Westerhuizingerveld, Grt Oever, het Weemerveld en randen van de Bswachterij Staphrst belangrijk vr vgels die kenmerkend zijn vr het kleinschalig cultuurlandschap. Dit zijn nder andere de Grasmus, Gekraagde rdstaart. Putter, Kneu en de eerder genemde Geelgrs. De aanwezige eikenrijen met Braamstruweel en de singels met Zwarte els vrmen een geschikt bredbitp. De dichtheden tt 2.5 paar/00 ha zijn reginaal gezien hg. Sinds de jaren vijftig zijn er zeker 4 srten bredvgels verdwenen uit het nderzeksgebied, waarvan 2 Rde Lijst-srten. Daar staat tegenver dat er minimaal acht srten zich nieuw hebben gevestigd. Hiernder bevinden zich geen Rde Lijst-srten.

19 É 6. Overzicht van de gebruiltte literatuur Altenburg, W. & E. Wymenga, 9. Vegetatie en weidevgels in het relatientagebied het Reestdal. Natuurwetenschappelijk nderzek vr de evaluatie van het beheersplan Reestdal. Directie Beheer Landbuwgrnden publicatie nummer 7. Baas, H.G., H. Kaag-van der Bn & E. Raap, 999. Overijssel in de kaart gekeken. De selectie van de histrischgegrafisch meest herkenbare elementen, patrnen en gebieden in de prvincie Overijssel. Rapprt Landview, Hrn. ï 2 Cl I 7 Berg, H., E. van der Bilt, O. Brandsma, A. Crpraal, L. Klamer, M. Knigge, J. Smittenberg & P. Venema, 996. ReesL Gebiedsvisie natuur, bs en landschap. Ministerie van LNV, directie Nrd en directie Ost, Prvincie Drenthe, Prvincie Overijssel. ' Si Bremer, P., G. J. Gerritsen, T. J. de Kgel & A. J. Dijkstra, 95. Flra en fauna van het Staphrsterveld en het -» Zwarte Water. Basisrapprt milieu-inventarisatie Prvinciale Planlgische Dienst van Overijssel, Zwlle. 'M Dijk, A.J. van, 996. Bredvgels inventariseren in prefvlakken. Handleiding Bredvgel Mnitring Prject. SOVON, Beek-Ubbergen. A i Dijk, A.J. van & F. Hustings, 996. Bredvgelinventarisatie Klnievgels en zeldzame srten. Handleiding Landelijk Srtnderzek Bredvgels. SOVON, Beek-Ubbergen. Dijk, A.J. van, A. Bele, D. Zetebier & R. Meijer, 99. Klnievgels en zeldzame bredvgels in Nederland in 996. SOVON mnitringrapprt 99/07. SOVON, Beek-Ubbergen. Hazelhrst, H., 996. Weidevgels van het Dalfserveld. Rapprt milieu-inventarisatie Prvincie Overijssel. Heinen, M.A., in prep. Het Prvinciaal Weidevgelmeetnet in Overijssel. Resultaten van 994, 996 en 99. Rapprt milieu-inventarisatie Prvincie Overijssel. Heinen, M.A. & A.J. Dijkstra, 99. Flra, vegetatie en bredvgels van het Ommerveld (gemeente Ommen). Ntitie milieu-inventarisatie 9.02, Prvincie Overijssel. Jenny, M., 990. Tertitriahtat und Brutbilgie der Feldlerche Alauda arvensis in einer intensiv genutzen Agrarlandschaft. J. Om. 3: KNMI, 999. Maandverzichten van het weer in Nederland. De Bilt. Manen, W. van, 992. De bredvgels van Bswachterij Staphrst in 99. SOVON-rapprt 92/07. SOVON, Beek-Ubbergen. Sligman, J., 955. Bredvgels van Staphrst. Stencil. Teixeira, R.M., 979. Atias van de Nederlandse bredvgels. Vergeer, J.W., 999. Atlas: de cnturen wrden zichtbaar. SOVON Nieuws 2 (2):

20 Bijlage : Lijst met gekarteerde vgelsrten - Alle klnievgels en zeldzame srten (van Dijk & Hustings 996) - Van de schaarse en algemene bredvgels: Ddaars Fuut Knbbelzwaan Nijlgans Bergeend Krakeend Wintertaling Wilde eend Zmertaling Slbeend Tafeleend Kuifeend Wespendief Havik Sperwer Buizerd Trenvalk Bmvalk Patrijs Kwartel Waterhen Meerket Schlekster Kleine plevier Kievit Watersnip Grutt Wulp Tureluur Zmertrtel Kekek Kleine bnte specht Veldleeuwerik Huiszwaluw Bmpieper Graspieper Gele kwikstaart Nachtegaal Gekraagde rdstaart Bsrietzanger Kleine karekiet Sptvgel Grasmus Wielewaal Putter Sijs Kneu Geelgrs Rietgrs