Diagnostiek en behandeling van vertelvaardigheid bij TOS: The state of art in NL
|
|
- Lien Heidi Sanders
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Diagnostiek en behandeling van vertelvaardigheid bij TOS: The state of art in NL Dr. Annette Scheper Klinisch linguist, senior onderzoeker Congres Vertel vaardig 28 november 2015 OBA Amsterdam
2 Rode draad van vandaag Vertelvaardigheid: normale ontwikkeling & TOS Diagnostiek van vertelvaardigheid Interventies voor vertelvaardigheid Doeltreffendheid van interventies 2
3 Normale vertelontwikkeling: er was eens... Bij het vertellen van een verhaal zijn verschillende vaardigheden betrokken (Berman & Slobin, 1994): Talige kennis Integratie van fonologische, morfologische, syntactische, semantische en pragmatische kennis Communicatieve vaardigheden Inleven in de luisteraar (T0M) Cognitieve vaardigheden Plannen en organiseren van informatie Fantasie en creativiteit Auditieve + visuele aandacht Geheugen 3
4 Het vertellen van een verhaal Een narratie geeft inzicht in verschillende taallagen, zoals fonologische, lexicale, morfosyntactische en pragmatische kennis bij de normale en afwijkende taalontwikkeling (Reilly, Losh, Bellugi & Wulfeck, 2004) Narratieve vaardigheden vormen de brug tussen mondelinge taalproductie en schriftelijke taalproductie (Westby, 2005) Een narratie legt een dwingend semantisch kader op aan de verteller, waardoor de relatieve sterke en zwakke taalvaardigheden aan de oppervlakte komen (Wetherell, Botting & Conti-Ramsden, 2007) 4
5 Het vertellen van een verhaal Uitspraak van Labov (1984): The child must learn how to select and arrange verbalized events to guide the listener towards realization of the plot its temporal/causal sequence and its evaluation. 5
6 Vertelvaardigheid * Passieve ontwikkeling loopt voor op actieve ontwikkeling stippellijn = passief lijn = actief * Taalniveaus bouwen in ontwikkeling op elkaar voort * De pragmatische ontwikkeling start vanaf de geboorte en loopt door alle taallagen heen (Gilles & Schaerlaekens, 2000) 6
7 Normale vertelontwikkeling: plotstructuur (Berman & Slobin,1994) 4-6 jaar relateren van gebeurtenissen aan elkaar leren 6-8 jaar verwoorden van een afgeronde episode 7/8 jaar vertellen overkoepelende plotstructuur of plot op micro-structuur (samenhang/cohesie binnen uiting) en op macro-structuur (samenhang/coherentie over uitingen heen) 4-6 jaar Event 1 Event 2 Event 3 Event 4 Event 5 Event jaar Episode 1 Episode 2 >7/8jaar Plot 7
8 Causaal netwerkmodel (Trabasso, van den Broek & Suh, 1989) De plotstructuur van de frog story bestaat uit: Setting [S] > gebeurtenis [E] > interne reactie [IR] hoofdpersoon > Doel/Goal - Actie/Action - Uitkomst/Outcome [GAO] units Het kind moet leren om de S, E, IR en GAO units talig te realiseren. S E IR I G A O (+,-,0) Voorbeeld De jongen wil zijn kikker terug [G] en roept hem buiten in het bos [A]. Maar daar is de kikker niet [O-]. 8
9 Soorten verteltaken (Duinmeijer, de Jong & Scheper, 2012) STRUCTURE ELICITATION PROCEDURE STUDIES (example) None Spinillo and Pinto 1994 Visual - child s own drawing Spinillo and Pinto one picture Justice et al logical picture sequence Bishop and Donlan picture book Berman and Slobin 1994 Auditory - theme/introduction Merritt and Liles 1987; story Dodwell and Bavin 2008 Auditory + visual - story alongside logical sequence of pictures Ripich and Griffith story alongside picture book Botting story alongside a movie Gazella and Stockman 2003 = story generation = story retelling 9
10 %plotelementen Normale vertelontwikkeling: navertellen plotstructuur Geen norm! Duinmeijer, de Jong & Scheper (2012) n=8-10 per leeftijdsgroep jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar leeftijd 10
11 Normale vertelontwikkeling: navertellen plotstructuur (Jansonius et al., 2014) %ongrammaticaliteit Duinmeijer, de Jong & Scheper (2012) n=8-10 per leeftijdsgroep jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar leeftijd 11
12 Normale vertelontwikkeling: zelf vertellen plotstructuur Frog story %plotelementen Blankenstijn & Scheper (2003) n=15 per leeftijdsgroep (uit: Roelofs, 1998) Duinmeijer, de Jong & Scheper (2012) n= 8-10 per leeftijdsgroep plot 4 jaar 5 jaar 6 jaar 7 jaar 8 jaar 9 jaar leeftijd 12
13 Normale vertelontwikkeling: zelf vertellen morfosyntaxis Frog story %ongrammaticaliteit Blankenstijn & Scheper (2003) n=15 per leeftijdsgroep (uit: Roelofs, 1998) Duinmeijer, de Jong & Scheper (2012) n=8-10 per leeftijdsgroep jaar 5 jaar 6 jaar leeftijd 7 jaar 8 jaar 9 jaar 13
14 Leren vertellen bij TOS of SLI Kinderen met een taalontwikkelingsstoornis (TOS) / Specific Language Impairment (SLI) hebben vaak problemen op: fonologisch en morfosyntactisch gebied (microstructuur) (Leonard, 1998, 2014; Fey et al., 2004) pragmatisch gebied: in het begrijpen en/of produceren van verhalen (macrostructuur) (o.a. Merritt & Liles 1987, 1989; Botting, 2002; Miniscalco et al., 2007; Dodwell & Bavin, 2008; Epstein & Philips, 2009; Duinmeijer et al., 2012; Zwitserlood, 2014) Wisselwerking tussen micro/macrostructuur (Colozzo et al., 2011; Lam, 2012): òf > inhoud en < grammaticaliteit òf < inhoud en > grammaticaliteit 14
15 Leren vertellen bij TOS of SLI Kinderen met TOS/SLI hebben naast hun taalontwikkelingsstoornis ook vaak problemen in: - Aandacht - Executieve functies: Werkgeheugen Inhibitie Cognitieve flexibiliteit Planning & organisatie Relatie tussen vertelvaardigheid en werkgeheugen is duidelijk aangetoond (o.a. Gathercole, 2006; Montgomery, 2010; Laloi, 2015) Relatie tussen vertelvaardigheid en inhibitie en cognitieve flexibiliteit is nog niet duidelijk (o.a. Imbolter et al., 2006; Duinmeijer et al., 2012; Broedelet et al., 2015; Boelhouwer et al., 2016) 15
16 Prevalentie TOS TOS (SLI) 5-7% (Tomblin et al., 1997) ADHD 5% (Bishop, 2010) ASS 1% (Bishop, 2010) 16
17 Comorbiditeit Dyslexie/ problemen lezen en spelling 50% TOS 17
18 Diagnostiek Vertelvaardigheid Talige anamnese Observaties interactie (niet-vloeiende taalproductie, metalinguistiek) Intelligentieprofiel Testonderzoek - Woordbegrip: PPVT-III-nl (Schlichting, 2009) - Nonwoorden: NWR (Rispens & Baker, 2012) 18
19 Diagnostiek Vertelvaardigheid Zelf-verteltaak RAKIT verteltaak Frog Story Test MAIN verteltaak Na-verteltaak Schlichting verhaaltest RTNA Busverhaal test MAIN verteltaak Geel = eentalige NL kinderen Oranje = meertalige kinderen 19
20 Meetinstrumenten vertelvaardigheid: zelf vertellen Frog Story Test (Mayer, 1969; Scheper & Blankenstijn, 2013) leeftijd 4-18 jaar één- en meertalige kinderen complexe plotstructuur op basis van plaatjes zelf-verteltaak die een beroep doet op visuele verwerking en werkgeheugen Geen normering, wel vergelijkingscijfers: - 75 kinderen (Blankenstijn & Scheper, 2003; Roelofs, 1998) - 38 kinderen (Duinmeijer, 2010) - 50 kinderen (Boelhouwer, 2014) 20
21 Meetinstrumenten vertelvaardigheid: zelf vertellen en navertellen MAIN Multilingual Assessment Instrument for Narratives (Gagarina et al., 2011) leeftijd 3-10 jaar meertalige kinderen eenvoudige plotstructuur op basis van plaatjes verteltaak en naverteltaak die een beroep doet op integratie van informatie (auditieve aandacht, fonologisch KTG, werkgeheugen, visuele verwerking) 4 versies met vergelijkbare complexiteit begripsvragen nog niet genormeerd 21
22 Meetinstrumenten vertelvaardigheid: navertellen Test voor Taalproductie II Verhaaltest VT (Schlichting, 2010) leeftijd 4-10 jaar eenvoudige plotstructuur op basis van plaatjes naverteltaak die een beroep doet op integratie van informatie (auditieve aandacht, fonologisch KTG, werkgeheugen, visuele verwerking) normering 22
23 Meetinstrumenten vertelvaardigheid: navertellen RTNA Renfrew s Taalschalen Nederlandse Aanpassing Busverhaal test (Renfrew, 1997; Jansonius et al., 2014) leeftijd 4-10 jaar complexe plotstructuur op basis van plaatjes naverteltaak die een beroep doet op integratie van informatie (auditieve aandacht, fonologisch KTG, werkgeheugen, visuele verwerking) normering semantisch score, (nog) niet genormeerd voor plotstructuur 23
24 Vertelvaardigheid bij TOS: microstructuur Frog story de jongestje keek in de boom. de <#2> dinge was deraf <ge> gevallen. de kindje vawt deraf. het was de uil. het jongetje keek onder + en hij had 'm nergens gevonde. de hond ging alles kijke. en het jongetje zei +"waar ben je. hond zit <in> atter een <#3> steen vast. daar zat die op een <#3 eh> kangaroe <weet nie meer>. hij viel van het gras af en de hond ook. + plonsplons. + kwakkwak. daar is die in de vijver. + plonsplons. hij keek in t water. daar was de kikkers. achter de boomstam was de twee kikkers. + kom kikkers, da 's niet veilig. want daar komt een hele grote hijskraan. <eh> het kindje pakt hem allemaal op met de hond. en hij had <m> één in zijn hand. 24
25 Vertelvaardigheid bij TOS: microstructuur Frog story de jongestje keek in de boom. de <#4> dinge was deraf <ge> gevallen. de kindje vawt deraf. het was de uil. het jongetje keek onder + en hij had 'm nergens gevonde. de hond ging alles kijke. en het jongetje zei +"waar ben je. hond zit <in> atter een <#3> steen vast. daar zat die op een <#3 eh> kankaroe <weet nie meer>. hij viel van het gras [ravijn] af en de hond ook. + plonsplons. + kwakkwak. daar is die in de vijver. + plonsplons. hij keek in t water. daar was de kikkers. achter de boomstam was de twee kikkers. + kom kikkers, da 's niet veilig. want daar komt een hele grote hijskraan. <eh> het kindje pakt hem allemaal op met de hond. en hij had <m> één in zijn hand. Fonologische, semantische en morfosyntactische problemen 25
26 Frog story (Trabasso, van den Broek & Suh, 1989) macrostructuur 26
27 Vertelvaardigheid bij TOS: macrostructuur het jongestje staat op het krukje. en de hond keekte in het potje. en daar zat een kikker in. de jongetje ging slapen en het hondje ook. en die kikker <kimde> kan d'r niet uit. en die was wakker. en die hond zat op z'n rug. en de kikker was weg. hij keek in zijn schoen. en de hond keek in de pot. en de hond kreeg niet de uit meer. en hij kijkt uit de raam. en de hond had ook nog de pot op z'n hoofd. en de hond viel naar beneje. en de pot is nu van de hoofd af. 27
28 Vertelvaardigheid bij TOS: macrostructuur het jongestje staat op het krukje. en de hond keekte in het potje. plot en daar zat een kikker in. de jongetje ging slapen en het hondje ook. en die kikker <kimde> kan d'r niet uit. en die was wakker. en die hond zat op z'n rug. en de kikker was weg. plot hij keek in zijn schoen. en de hond keek in de pot. en de hond kreeg niet de uit meer. en hij kijkt uit de raam. en de hond had ook nog de pot op z'n hoofd. en de hond viel naar beneje. en de pot is nu van de hoofd af. plot Problemen realisatie plotstructuur 28
29 Behandeling vertelvaardigheid Top-down Pragmatiek Morfosyntaxis Semantiek Fonologie Bottom-up 29 29
30 Behandeling vertelvaardigheid: micro/macrostructuur hand-in-hand Macrostructuur Microstructuur 30
31 Behandeling vertelvaardigheid Micro-structuur Fonologische ontwikkeling minimale paren, foneembewustzijn, klank, lettergreep Semantische ontwikkeling passieve en actieve woordenschat bijwoorden voegwoorden (nevenschikkend en onderschikkend) lexicale werkwoorden om gebeurtenissen te beschrijven Morfosyntactische ontwikkeling transitieve werkwoorden met verschillende semantische rollen, bijvoorbeeld met schermspelen 31
32 Behandeling vertelvaardigheid Macro-structuur Welke behandelmethoden zijn beschikbaar? - 7 verhaalsymbolen (Van Kleef & Thomesen, 2002) - uitspelen van scripts voor functioneel taalgebruik (Van den Dungen, 2006) - Narratieve Taal-Teken-Therapie (Blankenstijn, 2005) - Story Grammar Training Kentalis (Daamen, de Groot & Scheper, 2013) Wat is een evidence-based methode? 32
33 Doeltreffendheid interventies vertelvaardigheid Story Grammar Training? Narratieve taaltekentherapie? Toolkit vertelvaardigheid? Trede 4 werkzaam Trede 1 potentieel Trede 2 veelbelovend Trede 3 doeltreffend Trede In theorie effectief Trede Bewezen effectief 33
34 Doeltreffendheid Story Grammar Training SGT (Duijf, 2014; Boersma, 2015)
35 Met dank aan Alle kinderen, ouders, leerkrachten, logopedisten Alle medewerkers & stagiaires Spraak & Taal Ambulatorium 35
36 Bedankt voor uw aandacht
De diagnostiek van vertelvaardigheid bij kinderen met een specifieke taalstoornis
De diagnostiek van vertelvaardigheid bij kinderen met een specifieke taalstoornis Dr. Annette Scheper Klinisch linguist, senior onderzoeker Spraak & Taal Ambulatorium Eindhoven en Utrecht, Specialistische
Nadere informatieWat je zegt ben je zelf De verhaalvlecht in de klas. Annette Scheper Katja Daamen Martina de Groot Margot Willemsen
Wat je zegt ben je zelf De verhaalvlecht in de klas Annette Scheper Katja Daamen Martina de Groot Margot Willemsen Ontwikkelgroep Katja Daamen Linguist, logopedist Annette Scheper Senior onderzoeker Programmalijn
Nadere informatieSiméa Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper
Vertelvaardigheid: Kleuters versus kinderen met SLI Siméa 11-04-2013 Nienke Lam de Waal, MA Dr. Annette Scheper Inhoud Waar hebben we het over? Achtergrond Onderzoeksvragen Methode Resultaten Discussie
Nadere informatieAan de haal met een verhaal. Vertelvaardigheid van kinderen met en zonder een taalstoornis
Aan de haal met een verhaal. Vertelvaardigheid van kinderen met en zonder een taalstoornis Dr. Annette Scheper & drs. Iris Duinmeijer NVLF Congres Logopedie 16 november 2010 Vertelvaardigheid: er was eens...
Nadere informatieDe rol van vertelvaardigheid in de taalontwikkeling
WAP conferentie 28 november, 2015 Amsterdam De rol van vertelvaardigheid in de taalontwikkeling Anne Baker University of Amsterdam, NL University of Stellenbosch, SA Stijn (4;3) vertelt in het Nederlands.
Nadere informatieVertelvaardigheden bij kinderen met een specifieke taalontwikkelingsstoornis en zich normaal ontwikkelende kleuters
STEM-, SPRAAK- EN TAALPATHOLOGIE Vol. 20, 2015, pp. 175-197 32.8310/2015-175 c University of Groningen Press Vertelvaardigheden bij kinderen met een specifieke taalontwikkelingsstoornis en zich normaal
Nadere informatieLaat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen
Laat kinderen met TOS niet in de kou staan: het belang van vroege signalering van taalontwikkelingsstoornissen Dr. Annette Scheper, klinisch linguïst, senior onderzoeker Symposium Signaleren van Taalontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieStory Grammar Training
Universiteit Utrecht Opleiding MSc Logopediewetenschap Clinical Language, Speech, and Hearing Sciences Master s Thesis Story Grammar Training Effectstudie naar de vertelvaardigheid bij kinderen met een
Nadere informatieDiagnostiek en behandeling
Diagnostiek en behandeling Hans Kaffener Diagnostiek en behandeling Kennismaking met de Doelgroep TOS in theorie en in beleving Wat biedt Kentalis diagnostiek en behandeling Hoe kom je bij Kentalis? verwijsmogelijkheden
Nadere informatieOnderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS
Onderbouwd onderwijs aan leerlingen met een TOS Iris Duinmeijer Senior onderzoeker Koninklijke Auris Groep Presentatie Congres Jeugd in Onderzoek, 24 mei 2018 Onderwijs aan leerlingen met een TOS Instellingen
Nadere informatieSimea 11 april 2019 Inhoud
Dr. Annette Scheper - Programmalijn TOS Drs. Margreet Verboom - Cluster 2 Skelp Simea 11 april 2019 1 Inhoud Theorie taal,, TOS, leesstoornissen, dyslexie TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch en spellen
Nadere informatieDeel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos. 2 Stappen bij het opstellen van een behandelplan 29
Inhoud Inleiding 15 Deel 1 Gebruik van het computerprogramma Behandeldoelen tos 1 Het computerprogramma 23 1.1 Inleiding 23 1.2 Doel van het computerprogramma Behandeldoelen tos 23 1.3 Doelgroep en gebruikers
Nadere informatieStory Grammar Training in de klas
Story Grammar Training in de klas Behandeling van narratieve vaardigheden bij kinderen met een taalontwikkelingsstoornis Naam: Kelly Boekraad Studentnummer: 4120043 Cursus: Master s Thesis Versie: Vierde
Nadere informatieDefiniëring. Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS. Enkele voorbeelden. Pragmatische taalproblemen in de DSM. Pragmatische competentie:
Klinische profielen in de RTNA: PLI en ASS Dr. Mieke Ketelaars Definiëring Pragmatische competentie: Het adequaat gebruik van taal in context (Bishop, 2000) Maar: - Wat is adequaat? - Wat is taal in context?
Nadere informatieTaaltests. Limitatieve lijst RIZIV Preverb Fonologie Lexicon Semantiek Morfologie Syntaxis Prag Leeftijd Normen uitgave
Taaldiagnostiek in Nederland en Vlaanderen: meerwaarde van de Renfrew Taalschalen Nederlandse Aanpassing (RTNA) Inge Zink Taaldiagnostiek Nederlandse taalgebied Taaltests Limitatieve lijst RIZIV Preverb
Nadere informatieEen analyse van drie narratieve componenten tijdens het navertellen van Het Busverhaal: een vergelijking tussen kinderen met ADHD, kinderen met ASS
Een analyse van drie narratieve componenten tijdens het navertellen van Het Busverhaal: een vergelijking tussen kinderen met ADHD, kinderen met ASS en kinderen met een normale ontwikkeling. Naam: Marjolein
Nadere informatieExecutief functioneren in relatie tot taal bij kinderen met ADHD en kinderen met SLI. Esther Parigger juni 2012
Executief functioneren in relatie tot taal bij kinderen met ADHD en kinderen met SLI Esther Parigger juni 2012 APA, 2000 ADHD Taalproblemen zijn ook opgenomen in de symptoomlijst! Diagnose Symptomen -aanwezig
Nadere informatieSpraak & Taal Ambulatorium
Spraak & Taal Ambulatorium Communicatieontwikkeling van het kind weer snel op het goede spoor Hans Kaffener, Gz-psycholoog h.kaffener@kentalis.nl Wendy Boelhouwer, klinisch linguïst w.boelhouwer@kentalis.nl
Nadere informatieHoe lees je begrijpend?
Inhoud DEEL 1 Theorie taal, lezen, TOS, leesstoornissen, dyslexie DEEL 2 TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch lezen en spellen DEEL 3 TOS: Diagnostiek en aanpak van begrijpend lezen 1 1 Hoe lees je
Nadere informatieNARRATIEVE VAARDIGHEDEN VAN SUCCESSIEF MEERTALIGE ARABISCH-NEDERLANDSE KINDEREN IN VERGELIJKING MET EENTALIGE KINDEREN: EEN PILOOTSTUDIE
VAKGROEP SPRAAK-, TAAL- EN GEHOORWETENSCHAPPEN NARRATIEVE VAARDIGHEDEN VAN SUCCESSIEF MEERTALIGE ARABISCH-NEDERLANDSE KINDEREN IN VERGELIJKING MET EENTALIGE KINDEREN: EEN PILOOTSTUDIE drs. Daelman Julie,
Nadere informatieNarratieven als diagnostisch instrument voor kinderen met SLI
RADBOUD UNIVERSITEIT NIJMEGEN Narratieven als diagnostisch instrument voor kinderen met SLI Sally Poen Radboud Universiteit Nijmegen Faculteit der Letteren Master Taalwetenschappen Begeleider: prof. dr.
Nadere informatieNarratieve Vaardigheden van Eentalige en Meertalige Kinderen met en zonder een Taalontwikkelingsstoornis: Implicaties voor de Praktijk
Faculteit Sociale Wetenschappen Afdeling Orthopedagogiek Narratieve Vaardigheden van Eentalige en Meertalige Kinderen met en zonder een Taalontwikkelingsstoornis: Implicaties voor de Praktijk Tessel Boerma
Nadere informatieONDERZOEK OVER EN MET STAP
ONDERZOEK OVER EN MET STAP Anne Baker STAP cursus april 2010 1 Inhoud van deze presentatie Achtergrond: gebruik van spontane taal analyses Het ontstaan van STAP : de verantwoording Verder onderzoek met
Nadere informatiePlotstructuur en vloeiendheid in narratieven
Plotstructuur en vloeiendheid in narratieven uit: Mayer, M. (1969) Frog, where are you? Ahm, nou, het jongetje...eh heeft dus n lief kikkertje en die zit in een pot, zeg maar. Doctoraalscriptie Taalwetenschap/Fonetiek
Nadere informatieHebben jonge kinderen met SLI een groter risico op dyslexie?
Experimental ORL Hebben jonge kinderen met een groter risico op dyslexie? Prof. Dr. P. Ghesquière b mede namens E. Vandewalle a, Dr. B. Boets a,b en Prof. Dr. I. Zink a,c a ExpORL, b Gezins- en Orthopedagogiek
Nadere informatieFonologische therapie: kies de beste behandeling!
Fonologische therapie: kies de beste behandeling! Annelies Bron en Annette Scheper Spraak & Taal Ambulatorium (STA), Specialistische Zorg Kentalis Siméa, 10 april 2014 Fonologie, introductie 2 Fonologische
Nadere informatieCommunicatie via Scherm De behandeling van de taalproductie van kinderen met een specifieke taalontwikkelingsstoornis - een metalinguïstische aanpak
Universiteit Utrecht Opleiding MSc Logopediewetenschap Clinical Language, Speech, and Hearing Sciences Masterthesis Communicatie via Scherm De behandeling van de taalproductie van kinderen met een specifieke
Nadere informatieMeertaligheid en taalstoornissen. Jan de Jong Universiteit van Amsterdam
Meertaligheid en taalstoornissen Jan de Jong Universiteit van Amsterdam Diagnostisch dilemma In veel onderzoek: oppervlakkige overeenkomst tussen eentalige kinderen met SLI en tweetalige kinderen zonder
Nadere informatieTaalontwikkeling en ruimtelijke verwijzingen bij kinderen met SLI
Taalontwikkeling en ruimtelijke verwijzingen bij kinderen met SLI Een onderzoek naar lexicale en morfosyntactische taalvaardigheden en de ontwikkeling van begrippen met een ruimtelijke betekenis Isabelle
Nadere informatieTaal en gedrag. Afke Posthuma, logopedist. NVLF congres 18-11-2011. Tine Mersmann
Taal en gedrag NVLF congres 18-11-2011 Afke Posthuma, logopedist Tine Mersmann Programma 1. Inleiding 2. Gedrag bij taalontwikkelingsstoornissen 3. Taal bij gedragsstoonissen 4. Eindbeschouwing 5. Mijn
Nadere informatieWerkgeheugen en TOS. Brigitte Vugs. Klinisch Neuropsycholoog Koninklijke Kentalis
Werkgeheugen en TOS Brigitte Vugs Klinisch Neuropsycholoog Koninklijke Kentalis Inhoud presentatie 1. Taalontwikkelingsstoornis 2. Werkgeheugen 3. Werkgeheugen & TOS 4. Behandeling 1. Taalontwikkelingsstoornis
Nadere informatieCapita Selecta 28 november 2014 RTNA
Capita Selecta 28 november 2014 RTNA Marja Borgers & Kino Jansonius Borgers, Jansonius & Scheper 1 Inhoud Ontstaan van RTNA Wat biedt RTNA het werkveld in relatie tot andere taaltesten? Hoe werkt de RTNA?
Nadere informatieFunctionele geletterdheid en interactie met kinderen Akke de Blauw
Functionele geletterdheid en interactie met kinderen Akke de Blauw SIMEA-conferentie 16april 2010 De Blauw 1 Stelling Uitgebreide & uitdagende gesprekken met opvoeders stimuleren 1. taal- en denkontwikkeling
Nadere informatieKinderen met specifieke taalstoornissen Trends en topics
Kinderen met specifieke taalstoornissen Trends en topics Ellen Burger & Gertje de Wijkerslooth, 25 januari 2013 Kinderen met specifieke taalstoornissen vanuit diagnostisch perspectief 1. kind met een taalstoornis
Nadere informatieWat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr Ellen Gerrits, logopedist Congres TaalStaal 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep
Wat is een specifieke taalontwikkelingsstoornis? dr, logopedist Congres 9 november 2012 Koninklijke Auris Groep Over welke kinderen praten we vandaag? Engels: Specific Language Impairment: Is SLI wel zo
Nadere informatie11/15/2010 NVLF 5-11-2010 1. Inhoud workshop. Wat is autisme? (3) Taal in de diagnostiek en behandeling van kinderen en jongeren met autisme
Taal in de diagnostiek en behandeling van kinderen en jongeren met autisme Mariëtte Embrechts* Lian Nijland** Mariëlle Kieboom** * dr. Leo Kannerhuis ** Herlaarhof, Reinier van Arkelgroep Inhoud workshop
Nadere informatieVoorwoord. Kwaliteitskringproduct Beschrijvingen bij logopedische onderzoeken KK245 Woerden 2
Voorwoord Geachte collega s. Dit kringproduct geeft een beschrijving van de meest gebruikte logopedische tests. Het beschrijft wat de tests / testonderdelen precies inhouden en hoe de scores geïnterpreteerd
Nadere informatieInhoud. DEEL 1 Theorie taal, lezen, TOS, leesstoornissen, dyslexie. DEEL 2 TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch lezen en spellen
Inhoud DEEL 1 Theorie taal, lezen, TOS, leesstoornissen, dyslexie DEEL 2 TOS: Diagnostiek en aanpak van technisch lezen en spellen DEEL 3 TOS: Diagnostiek en aanpak van begrijpend lezen 1 1 Wetenschappelijk
Nadere informatieVroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind
Vroegsignalering taalontwikkelingsstoornissen Symposium Het jonge kind 15 december 2016 Drs. F. Sobieraj klinisch linguïst / logopedist Kentalis Een landelijke organisatie gespecialiseerd in diagnostiek,
Nadere informatieSamen naar woorden zoeken
Samen naar woorden zoeken Diagnostiek en behandeling van woordvindingsproblemen in de logopedische praktijk Lieke Cools Amsterdam, 7 november 2014 Symposium Stichting dysfatische ontwikkeling Praktijk
Nadere informatieAudiologisch centrum, spraaktaalteam
TOS en Meertaligheid Onderwijsdag 25 mei 2016 Maaike Diender, klinisch linguïst Els de Jong, teamleider spraaktaalteam/logo-akoepedist Audiologisch centrum, spraaktaalteam Gehooronderzoek Logopedisch onderzoek
Nadere informatieVroegtijdige herkenning van taalontwikkelingsstoornissen (TOS)
Vroegtijdige herkenning van taalontwikkelingsstoornissen (TOS) Joyce Rompelberg (Logopedist, Spraak- taalpatholoog) Linda Berben (Pedagogisch Behandelaar, Taalcoach, Relatiebeheer) David https://www.youtube.com/watch?v=1hortdwhtyw
Nadere informatieAchtergrond project. Deelonderzoeken. Pragmatische taalproblemen? Onderzoeksgroep
Drs. M.P. Ketelaars Classificatie van kinderen met pragmatische taalproblemen Achtergrond project Samenwerkingsverband Radboud Universiteit Nijmegen en Sint Marie Prof. L. Verhoeven Dr. J. Cuperus Dr.
Nadere informatieWerkgeheugen bij kinderen met SLI. Indeling presentatie. 1. Inleiding. Brigitte Vugs, 19 maart 2009. 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond
Werkgeheugen bij kinderen met SLI Brigitte Vugs, 19 maart 2009 Indeling presentatie 1. Inleiding 2. Theoretische achtergrond SLI, Geheugen, Werkgeheugen 3. Ontwikkeling werkgeheugen 4. Relatie werkgeheugen
Nadere informatieBehandeling van Executieve Functies bij kinderen met TOS Bevindingen en implicaties van een pilot-studie
Behandeling van Executieve Functies bij kinderen met TOS Bevindingen en implicaties van een pilot-studie Pleun Huijbregts 13 november 2014 Opzet presentatie 1. Executieve functies (EF) 2. EF en TOS 3.
Nadere informatieIk heb vragen rond 'expressieve taalstoornis' of 'taalstoornis' alleen en begon nu wat te twijfelen of dat synoniemen zijn voor dysfasie of niet.
Vraag In de aanloop naar volgend schooljaar krijgen we heel wat vragen rond de type 7 taal-spraak groep. Onder andere over welke 'termen' ok of niet ok zijn ifv opmaak gemotiveerd verslag / verslag. Ik
Nadere informatieVan waar we komen. Eric Manders 24/09/2014. Pragmatisch onderzoek. Procedures voor pragmatisch onderzoek
Van waar we komen Eric Manders Bij het onderzoek van taalgestoorde kinderen werd het aspect taalgebruik tot op heden erg stiefmoederlijk behandeld. (Manders, 1996, p. 39) Pragmatisch onderzoek Een volledig
Nadere informatieHet leren van Engels bij kinderen met TOS
Het leren van Engels bij kinderen met TOS Siméa congres 15-04-2016 Master Thesis Logopediewetenschap Inge Zoutenbier, MSc Onder begeleiding van: Dr. Rob Zwitserlood In een notendop http://auris.instantmagazine.com/auriscomdigit
Nadere informatie18-4-2013. Werkgeheugen en executieve functies. Opzet presentatie. 1. Executieve functies. 1. Executieve functies. 1. Werkgeheugen. 1.
Opzet presentatie Werkgeheugen en executieve functies Wat moeten we ermee in de klinische praktijk? 1. Werkgeheugen en executieve functies werkgeheugen en executieve functies 12 april 2013 Brigitte Vugs
Nadere informatieHet effect van behandeling bij SLI
Het effect van behandeling bij SLI Dr. Annette Scheper, klinisch linguïst Dr. Juliane Cuperus, klinisch neuropsycholoog Unit Specialistische Zorg RZO SIMEA congres 12 april 2013 Unit Specialistische Zorg
Nadere informatieKenmerken van peuters met een taalontwikkelingsstoornis
Kenmerken van peuters met een taalontwikkelingsstoornis Maartje Kouwenberg (Auris) & Bernadette Vermeij (NSDSK) Anne Spliet (Pento) en Karin Wiefferink (NSDSK) Inhoud Doel van het onderzoek Achtergrond
Nadere informatieHet ORWELL project: hoe leren basisschoolleerlingen Engels
Het ORWELL project: hoe leren basisschoolleerlingen Engels Judith Rispens J.E.Rispens@uva.nl Margreet van Koert, Patrick Snellings, Nihayra Leona, Maurits van der Molen, & Jurgen Tijms Inhoud ORWELL-project
Nadere informatieTHERAPIEPLAN Logopedie
NAAM: Geboortedatum:. Klas:.. THERAPIEPLAN Logopedie Bron: GWP Taal School Ter Elst Therapiedoelen Articulatie Domein Doel nr. Opmerkingen - Mondmotoriek - Correct uitspreken van de klinkers - Correct
Nadere informatieZINnig Innovatie van taaltherapie voor kinderen met complexe taalproblemen. ZINnige informatie over het project
ZINnig Innovatie van taaltherapie voor kinderen met complexe taalproblemen HU Logopediesymposium 2019 Evidence Beest, wat een feest! Inge Klatte MSc (inge.klatte@hu.nl) Vera van Heugten MA dr. Rob Zwitserlood
Nadere informatieDiagnostiek van spraaken taalstoornissen op het AC
Diagnostiek van spraaken taalstoornissen op het AC bij meertalige kinderen door Manuela Julien, klinisch linguist Audiologisch Centrum Den Haag 25 januari 2008 M Julien 25.01.2008 Effatha Guyot Audiologische
Nadere informatieEen vergelijking tussen taalproblemen in kinderen met ASS en kinderen met SLI/TOS
Jeannette Schaeffer Hoogleraar Taalverwerving Faculteit Geesteswetenschappen j.c.schaeffer@uva.nl Kennisdag - Koninklijke Kentalis 10 Februari 2017 Een vergelijking tussen taalproblemen in kinderen met
Nadere informatieDe TestWijzer. Een overzicht van diagnostisch instrumentarium voor spraak-taalonderzoek bij kinderen in de leeftijd 0;6-15;11 jaar
De TestWijzer Een overzicht van diagnostisch instrumentarium voor spraak-taalonderzoek bij kinderen in de leeftijd 0;6-15;11 jaar Drs. R. Crielaard en drs. E.Hofsteede-Botden In dit artikel wordt de achtergrond
Nadere informatiePragmatiek bij kinderen
Pragmatiek bij kinderen Inventarisatie van kenmerken en diagnostische mogelijkheden Mariëtte Embrechts Pragmatiek komt steeds meer in de kijker te staan. Welke theorieën bestaan erover en welke testen
Nadere informatieStoornis of breder? De stoornis beschrijven De 5 aspecten in een handzaam schema! Casuïstiek Conclusie
Overzicht diagnostisch instrumentarium spraak-taalonderzoek Edith Hofsteede-Botden Rianneke Crielaard Kentalis Sint-Michielsgestel Team Spraak-Taal Overzicht diagnostisch instrumentarium spraak-taalonderzoek
Nadere informatiePassende diagnostiek bij dove en slechthorende kinderen? Simea Congres Passend onderwijs: kiezen voor kansen
Passende diagnostiek bij dove en slechthorende kinderen? Simea Congres Passend onderwijs: kiezen voor kansen Fabienne Piso en Mariëtte Veldman Diagnostisch Centrum Kentalis Sint-Michielsgestel 10-04-2014
Nadere informatieBeter bij de Les. Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink
Beter bij de Les Marthe van der Donk, Ariane Tjeenk-Kalff, Anne-Claire Hiemstra-Beernink Drie onderwerpen die aan bod komen 1. Wat zijn executieve functies? 2. Wat is een cognitieve training en wanneer
Nadere informatieTaalontwikkelingsstoornissen
Taalontwikkelingsstoornissen Taalontwikkelingsstoornissen Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 18 Houten 2014 Ó 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieBilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma
Bilingualism and Cognition: The Acquisition of Frisian and Dutch Mw. E. Bosma Nederlandse samenvatting Tweetaligheid en cognitie: de verwerving van het Fries en het Nederlands Deze dissertatie is het resultaat
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Language development in children with psychiatric impairment. Blankenstijn, C.; Scheper, A.R.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Language development in children with psychiatric impairment. Blankenstijn, C.; Scheper, A.R. Link to publication Citation for published version (APA): Blankenstijn,
Nadere informatieAantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017
Aantekeningen naar aanleiding van de workshop van Ellen Gerrits tijdens het congres TOS in Utrecht op 18 mei 2017 Kinderen met TOS zijn slimme kinderen die moeite hebben met praten en vertellen, en met
Nadere informatieOndersteuningaanbod voor peuters met problemen in de ontwikkeling. Lex Wijnroks (UU) 22 juni 2015
Ondersteuningaanbod voor peuters met problemen in de ontwikkeling Lex Wijnroks (UU) 22 juni 2015 1 Individuele ondersteuning voor peuters en hun pedagogisch medewerkers op peutercentra en speelleergroepen
Nadere informatieDiagnostiek en indicatiestelling met het testinstrumentarium ESM. Ludo Verhoeven Expertisecentrum Nederlands Radboud Universiteit Nijmegen
Diagnostiek en indicatiestelling met het testinstrumentarium ESM Ludo Verhoeven Expertisecentrum Nederlands Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw Indicatiestelling ESM Begrijpen en produceren van taal Taalleerproblemen
Nadere informatieVroege spraak- en taalontwikkeling
Vroege spraak- en taalontwikkeling Margreet Langereis Viataal Cochleair Implant Centrum Nijmegen/Sint-Michielsgestel 17 maart 2006 Inhoud presentatie Wat is taal? Mijlpalen op gebieden van de taalontwikkeling
Nadere informatiegebaren bij jonge kinderen met TOS
Het gebruik van gebaren bij jonge kinderen met TOS Karin Wiefferink, Maaike Diender, Marthe Wijs, Bernadette Vermeij Vaak wordt in interactie met jonge kinderen met TOS de gesproken taal ondersteund met
Nadere informatieInteractief voorleesboek
Interactief voorleesboek Help! Weet jij het woord? Met 'Help! Weet jij het woord?' wordt voorlezen een feestje. Verkrijgbaar bij www.kentalisshop.nl Een boek speciaal geschreven voor kinderen met TOS,
Nadere informatieTOS signalering: alarmsignalen en mijlpalen. Margot Visser-Bochane Als Taal geen Feestje is,
TOS signalering: alarmsignalen en mijlpalen Margot Visser-Bochane Als Taal geen Feestje is, 21-09-2018 Als Taal geen Feestje is, Leeuwarden 2018 Taalontwikkelingsstoornis (TOS) Mijlpalen Alarmsignalen
Nadere informatieDubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling. Parallelsessie C: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Januari 2012 Petra van de Ree
Dubbeldiagnose dyslexie en dysfatische ontwikkeling Parallelsessie C: Dubbeldiagnoses: dubbele zorg? Januari 2012 Petra van de Ree Definitie spraaktaalstoornis Dysfatische ontwikkeling (DO) Specific Language
Nadere informatieDyslexie en Hoogbegaafdheid
Dyslexie en Hoogbegaafdheid Amber de Wilde in samenwerking met Evelyn Kroesbergen - Universiteit Utrecht, afdeling Orthopedagogiek - Ambulatorium Universiteit Utrecht - Pieter Span Expertisecentrum Hoogbegaafdheid
Nadere informatieSpeakaboo. Een observatie-instrument voor de (spraak)ontwikkeling in de thuistaal. TOS-ASS Kennisdag, ,
Speakaboo Een observatie-instrument voor de (spraak)ontwikkeling in de thuistaal www.speakaboo.io TOS-ASS Kennisdag, 10-02-2017, Mastersclass meertaligheid Mirjam Blumenthal Eefje van der Linden-Graafland,
Nadere informatieNarratieve vaardigheid
Narratieve vaardigheid Een vergelijking tussen NT1- en NT2- leerders in groep 3 en 4 van het basisonderwijs Rianne van der Keur (5949904) Anke t Hart (5769663) Master Nederlands als Tweede Taal Universiteit
Nadere informatieProtocol Project Uniforme signalering spraaktaalproblemen. kinderen INHOUD
Protocol Project Uniforme signalering spraaktaalproblemen bij jonge kinderen Versie geïntegreerd model van Wiechen 2/jarigen 1 november 2011 INHOUD 1. Inleiding 2. Taal A. De normale taalontwikkeling en
Nadere informatieUitgangsvragen en aanbevelingen
Uitgangsvragen en aanbevelingen behorende bij de richtlijn Diagnostiek en Behandeling van afasie bij volwassenen. De aanbevelingen dienen te worden gelezen in relatie tot de tekst in de desbetreffende
Nadere informatieExecutieve Functies en Werkgeheugen. Dr. Dorine Slaats Klinisch neuropsycholoog
Executieve Functies en Werkgeheugen Dr. Dorine Slaats Klinisch neuropsycholoog U krijgt antwoord op: 1. Wat is het werkgeheugen? 2. Hoe belangrijk is het werkgeheugen? 3. En wat als het werkgeheugen faalt?
Nadere informatieHé eh..., zegt Anne. De logopediste zegt niets. Anne wisselt snel van onderwerp. Wij hebben ooit mais gegeten, maar dan in het klein, zegt ze.
Volkskrant 19-10-2010, pagina 34 Taalstoornis valt niet snel op Een op de twaalf kinderen heeft een sociale taalstoornis. Zo n kind communiceert moeilijk en valt nogal eens buiten de boot. De stoornis
Nadere informatieCHC - Werkdocument benadering het zeer lage IQ. Talige personen met vermoedelijke ML boven 7 jaar
CHC - Werkdocument benadering het zeer lage IQ Talige personen met vermoedelijke ML boven 7 jaar Naam: School: Klas: CL in maanden: Onderzoeksdatum: Geboortedatum: CL: CL*: Gf: Vloeiende intelligentie
Nadere informatieCELF-4-NL & CELF Preschool-2-NL
CELF-4-NL & CELF Preschool-2-NL Clinical Evaluation of Language Fundamentals Sjoerd Pieters Consultant Pearson Basis van de CELF s constructie test modaliteiten: Receptief Expressief -> 5 taaldomeinen
Nadere informatieExecutive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis
Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Sylvie Verté INLEIDING Reeds geruime tijd worden pogingen ondernomen om te bepalen welke aspecten van diverse ontwikkelings-
Nadere informatiePrecursors of Narrative Ability: An In-Depth Study of Three Dutch Children A.T. de Blauw
Precursors of Narrative Ability: An In-Depth Study of Three Dutch Children A.T. de Blauw Precursors of narrative ability, an in-depth study of three Dutch children Akke de Blauw Samenvatting in het Nederlands
Nadere informatiePeuters met TOS in kaart gebracht
ARTIKELEN Peuters met TOS in kaart gebracht Kenmerken van 2-5 jarige kinderen die een TOS-behandelgroep bezoeken Maartje Kouwenberg, Bernadette Vermeij, Anne Spliet en Karin Wiefferink In dit artikel wordt
Nadere informatieDIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK TOS BIJ HET JONGE KIND
DIFFERENTIAALDIAGNOSTIEK TOS BIJ HET JONGE KIND WAP Verschillend Taalvaardig, januari 2018 Els de Jong, klinisch linguïst/logo-akoepedist 1 INHOUD Uniforme Vroegsignalering Taalproblemen door JGZ Verwijzen
Nadere informatiePragmatische taalvaardigheid bij kinderen met enkelvoudige ADHD problematiek
Pragmatische taalvaardigheid bij kinderen met enkelvoudige ADHD problematiek Masterscriptie Orthopedagogiek, Pedagogische en Onderwijskundige Wetenschappen, Universiteit van Amsterdam Student: I.H.J.C.
Nadere informatieCitation for published version (APA): Parigger, E. M. (2012). Language and executive functioning in children with ADHD Den Bosch: Boxpress
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Language and executive functioning in children with ADHD Parigger, E.M. Link to publication Citation for published version (APA): Parigger, E. M. (2012). Language
Nadere informatieComprehensive Aphasia Test (CAT) CAT workshop juni 2014. Evy Visch-Brink
Comprehensive Aphasia Test (CAT) CAT workshop juni 2014 Evy Visch-Brink Dutch version CAT Comprehensive Aphasia Test, 2004 Kate Swinburn, Gillian Porter, David Howard CAT-NL, 2014 Evy Visch-Brink, Dorien
Nadere informatieDoeltreffendheid interventie Communicatie via Scherm : de verbetering van metalinguïstische en taalvaardigheden van kinderen met een TOS.
STEM-, SPRAAK- EN TAALPATHOLOGIE Vol. 23, 2018, pp. 9-38 32.8310/2018-9 c University of Groningen Press https://doi.org/10.21827/5bac8dee9fd1b Doeltreffendheid interventie Communicatie via Scherm : de
Nadere informatieVragen en antwoorden n.a.v. webinar Brigitte Vugs op
Vragen en antwoorden n.a.v. webinar Brigitte Vugs op 28-05-2015 De vragen zijn beantwoord door Brigitte Vugs (BV) of Liesbeth Lempens, sales consultant bij Pearson (LL). 1: Is er iets bekend over de opslagcapaciteit
Nadere informatieBehandeling van Communicatief Meervoudig Beperkte kinderen
Behandeling van Communicatief Meervoudig Beperkte kinderen Lotte Wijnen, logopedist Esther Fontein, orthopedagoog / GZ-psycholoog 10 maart 2016 Inhoud Historie. Uitgangspunten en doelstellingen CMB-groep.
Nadere informatieLeerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel)
Leerlingen met autisme effectief ondersteunen bij sociale interactie in de klas (thematisch overzichtsartikel) Presentatie ORD Carla Geveke: c.h.geveke@pl.hanze.nl Lectoraat Curious Minds Hanzehogeschool
Nadere informatieMRI. fmrt. HELP mijn kind heeft huiswerk! 30-11-2015. Frontaal kwab. In het lichaam kijken zonder het te hoeven openen. Hersenen
HELP mijn kind heeft huiswerk! MRI In het lichaam kijken zonder het te hoeven openen. Hersenen fmrt Frontaal kwab Groei rond het 12e jaar Hersenen bereiden zich voor op snelle groei in puberteit. Use it
Nadere informatieTOS en Dyslexie. De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld
TOS en Dyslexie De grenzen van mijn taal....zijn de grenzen van mijn wereld Inhoud: Wie zijn wij? Wat is een TOS? TOS en dyslexie, cormobiditeit TOS en dyslexie, dé aanpak Wie zijn wij? Auris: helpt mensen
Nadere informatieSchema Afasie. 1 De logopedist neemt bij het vermoeden van een afasie de ScreeLing af, bij voorkeur binnen een week na de beroerte.
Schema Afasie Stap Methodisch handelen nr. Uitgangsvraag nr. Aanbeveling Verwijzing en aanmelding 3 Welke invloed hebben duur en intensiteit van afasietherapie op het herstel van de afasie? 11 De logopedist
Nadere informatiexxxxxxxxxxxxxxx 11/19/2010
Taalonderzoek bij meertalige volwassenen Gerda Bruinsma Paul scoord op de TvK zinsbouwprocutie test net gemiddeld.op de onderdelen TvK woordvoormproductie en TvK Woordenschatproductie 2 scoord hij gemiddeld.
Nadere informatieOmgaan met TOS bij meertaligen. M. Julien, Siméa Congres Lunteren, 6 & 7 april
Omgaan met TOS bij meertaligen april 2017 1 Overzicht 1. De normale meertalige taalontwikkeling (niet zo) nieuwe inzichten 2. Meertalige kinderen met een TOS Implicaties voor: diagnostiek zorg onderwijs
Nadere informatieTaalontwikkeling bij kinderen met 22q11.2DS
Taalontwikkeling bij kinderen met 22q11.2DS STUDIEDAG STICHTING 22Q11 19 NOVEMBER 2017 FRANK WIJNEN 1 cognitieve psychologie neuroscience Taal - spraak - communicatie Taal: mentaal systeem dat mensen in
Nadere informatiePEUTERS MET TOS. Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht. Marthe Wijs - van Lonkhuijzen
PEUTERS MET TOS Vroeg, 23 mei 2019, Utrecht Marthe Wijs - van Lonkhuijzen 1 KENNISMAKEN 2 INTRODUCTIE - TEKENING Pen en papier, teken wat ik beschrijf Wat ervaart de tekenaar? Hoe probeerde de spreker
Nadere informatieOUDERAVOND KRITISCH EN BEGRIJPEND LUISTEREN. Rianne Broeke 28 april 2015
OUDERAVOND KRITISCH EN BEGRIJPEND LUISTEREN Rianne Broeke 28 april 2015 INHOUD * Algemene taalontwikkeling van jonge kinderen * Wat is kritisch en begrijpend luisteren? * Waarom is kritisch en begrijpend
Nadere informatie