Taalontwikkelingsstoornissen

Transcriptie

1 Taalontwikkelingsstoornissen

2 Taalontwikkelingsstoornissen Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 18 Houten 2014

3 Ó 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Auteurs 1 Taalontwikkelingsstoornissen: inleiding 3 Literatuur 6 Specifieke taalontwikkelingsstoornissen: linguïstische aspecten 7 Inleiding 7 Definitie en classificatie 8 Morfosyntactische problemen 12 Fonologische problemen 17 Semantisch pragmatische problemen 18 Verklaringen voor SLI 21 Interactie tussen taalniveaus 27 Hiaten in het onderzoek naar SLI 28 Besluit 29 Literatuur 30 Pragmatische taalstoornissen bij kinderen 37 Inleiding 37 De oorzaak van pragmatische stoornissen 40 Onderzoek naar pragmatische taalstoornissen binnen een narratie en een conversatie 43 Het schenden van pragmatische regels 48 Tot slot 55 Literatuur 56 Psychologische aspecten bij taalontwikkelingsstoornissen 61 Inleiding 61 De biologische basis van taal 62

5 VI Taalontwikkelingsstoornissen Het ontwikkelingsperspectief 64 Het cognitieve gezichtspunt 66 Conclusies en klinische implicaties 76 Literatuur 77 Pedagogische aspecten van taalontwikkelingsstoornissen 83 Inleiding 83 Het gesprek tussen ouders en taalgestoorde kinderen 85 Het effect van taalstoornissen op het gedrag van het kind 89 Besluit 94 Literatuur 95 Secundaire taalstoornissen: de taal van kinderen en (jong)volwassenen met het syndroom van Down 97 Inleiding 97 Down-syndroom: niet-talige aspecten 99 Talige karakteristieken bij het syndroom van Down 101 Taalachterstand of afwijkend taalgedrag 112 Literatuur 113 Taalontwikkeling bij individuen met mentale retardatie theoretische implicaties 117 Inleiding 117 Taalontwikkelingsstoornissen bij kinderen met een mentale retardatie 118 Vraagstukken in de relatie cognitie taal 127 Verklaring van intrasyndromale variatie: een neurogenetisch perspectief 135 Literatuur 142 Taalontwikkelingsstoornissen ten gevolge van doofheid 151 Inleiding 151 De taalontwikkeling van dove kinderen: perceptie en productie van spraak 157 De taalontwikkeling van dove kinderen: verloop 160 Geletterdheid 170 Besluit 172 Gebruikte literatuur 173 Taalontwikkeling bij slechthorendheid 179 Inleiding 179 De taalontwikkeling van slechthorende kinderen 183 Slechthorendheid en taalleeromgeving 195 Samenvatting en conclusie 197

6 Inhoud VII Literatuur 199 Taalontwikkelingsstoornissen ten gevolge van visusproblemen 205 Inleiding 205 Vroege spraak en fonologie 207 Morfologie en syntaxis 207 Semantiek en lexicon 208 Interactie en pragmatiek 210 Literatuur 212 Spraak- en taalstoornissen bij kinderen met een organische afwijking aan het spreekapparaat 217 Inleiding 217 Basisvoorwaarden voor communicatie, spraak en taal 218 Spraak-, taal- en communicatieve ontwikkeling bij kinderen met schisis 223 Spraak-, taal- en communicatieve ontwikkeling bij kinderen met een craniofaciale malformatie 230 Spraak-, taal- en communicatieve ontwikkeling bij kinderen met de Pierre Robin Sequentie 231 Spraak-, taal- en communicatieve ontwikkeling bij kinderen met het velocardiofaciale syndroom 231 Spraak-, taal- en communicatieve ontwikkeling bij kinderen met een tracheostoma 232 Afsluiting 234 Literatuur 235 Taalontwikkelingsstoornissen ten gevolge van prematuriteit 241 Inleiding 241 Methodologische problemen bij vergelijking van onderzoeken naar spraak/taalontwikkeling bij prematuren 242 Taalontwikkelingsstoornissen in relatie tot algemene ontwikkelingsstoornissen 245 Spraak/taalontwikkeling bij prematuren: bespreking van de literatuur 245 Verklaringsmodellen voor secundaire taalontwikkelingsstoornissen bij prematuren 256 Samenvatting en conclusies 257 Literatuur 258 Kinderen met een psychiatrische stoornis en hun taalontwikkeling 261 Inleiding 261

7 VIII Taalontwikkelingsstoornissen Taal van kinderen met angststoornissen 264 Taal van kinderen met een depressieve stoornis 265 Taal van kinderen met selectief mutisme (SM) 267 Taal van kinderen met een schizofrene-spectrumstoornis (SSS) 268 Taal van kinderen met autisme 270 Taalvankinderenmeteendesintegratievestoornisvande kinderleeftijd 272 Taal van kinderen met het syndroom van Rett 273 Taal van kinderen met het syndroom van Asperger 274 Taal van kinderen met een pervasieve ontwikkelingsstoornis (PDD-NOS) 276 Taal van kinderen met ADHD 277 Ten slotte 278 Literatuur 279 Taalstoornissen bij meertalige kinderen 289 Meertaligheid in de Nederlandse context 289 Taalstoornissen bij meertalige kinderen 292 Diagnostiek van taalstoornissen bij meertalige kinderen 293 Samenwerking met een tolk 300 Acceptatie van een taalhandicap: is dit cultureel bepaald? 301 Logopedische behandeling van meertalige kinderen met spraak- en taalstoornissen 302 Advies geven over de hantering van de talen thuis 306 Aanbevelingen voor verdere studie en verbetering van de huidige praktijk 306 Literatuur 307 Diagnostiek bij specifieke taalontwikkelingsstoornissen 311 Inleiding 311 Doel van diagnostiek 312 Diagnostische benaderingen 315 Vragenlijsten en invullijsten 317 Taaltests 317 Onderzoek van spontane taal 321 Lacunes inhet instrumentarium 323 Interpretatie van gegevens 324 Literatuur 325 Taaltherapie bij kinderen met taalontwikkelingsproblemen 329 Inleiding 329 Prognostische factoren voor effect van de taaltherapie 332

8 Inhoud IX Taaltherapie gebaseerd op een denkmodel voor het handelen 337 Principes binnen de interventie 341 Specifieke werkwijzen in de taaltherapie 351 Specifieke populaties 359 Literatuur 367 Een overzicht van logopedisch behandelmateriaal voor taalgestoorde kinderen 374 Nederlandse uitgeverijen van materiaal voor de behandeling van taalgestoorde kinderen 375

9 Auteurs Prof. dr. A.E. Baker Faculteit der Geesteswetenschappen, Taalwetenschap, Universiteit van Amsterdam Dr. C.J.K. Blankenstijn Onderzoekscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie Curium, afdeling De Vlier, Oegstgeest drs. M. Blumenthal Audiologisch centrum, Den Haag G.W. Bol Drs. E.A. Burger Cluster-2-school Het Rotsoord, Utrecht; opleiding Logopedie, Hogeschool Utrecht Drs. F.W. Coster Afdeling Keel, Neus en Oorheelkunde/ Communicatieve Stoornissen Academisch Ziekenhuis Groningen R. Derks-Kouwen Drs. C.P.M. Franken Sint Marie, Centrum voor kinderen met communicatieve beperkingen, Eindhoven Dr. S.M. Goorhuis Brouwer Afdeling Keel, Neus en Oorheelkunde/ Communicatieve Stoornissen Academisch Ziekenhuis Groningen Drs. M. Hoefnagel vso-cluster-2-school A.G. Bell, Amsterdam

10 2 Taalontwikkelingsstoornissen Dr. J. de Jong Universiteit van Amsterdam Dr. K. Jansonius-Schultheiss Spraak-Taalambulatorium Sint Marie, Eindhoven Drs. M.M.R. Julien Audiologisch centrum, Den Haag Dr. H. Knoors Diagnostisch Centrum, Instituut voor Doven Mgr. Terwindtstichting, Sint Michielsgestel; Expertisecentrum Atypische Communicatie ontwikkeling, Katholieke Universiteit Nijmegen Drs. M.B. de Koning amc/de Meren, Amsterdam Prof. dr. H. Nakken Vakgroep Orthopedagogie rug, Groningen J.A. Rondal Laboratorium voor Psycholinguïstiek, Universiteit van Luik. Adres: B-32, 4000 Sart Tilman Luik, België; Dr. A.R. Scheper Onderzoekscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie Curium, afdeling De Vlier, Oegstgeest; Expertisecentrum voor communicatiestoornissen Sint Marie, Spraak Taal Ambulatorium, Eindhoven C.F. Slofstra-Bremer Neurolinguïstiek, Rijksuniversiteit Groningen; Koninklijke Effatha/ Guyot groep, Noord-Nederland