Registreren aan stem, spraak en taal

Transcriptie

1 Registreren aan stem, spraak en taal

2 Registreren aan stem, spraak en taal Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 9 Houten 2014

3 Ó 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Inhoud Auteurs 1 Registreren aan stem, spraak en taal: inleiding 3 Meten in de spraak en taalpathologie 7 Inleiding: wat is meten? 7 Ruwe en afgeleide data 10 Schaaltypen 11 Chaostheorie 15 Een overzicht van meettechnieken in de spraak en taalpathologie 18 Literatuur 19 Meten aan stem 23 Inleiding 23 Het meetobject: stem 24 Diagnostiek en meten aan de stem 26 Stemdiagnostiek met minimale middelen 26 Instrumentele meetmethoden van de stem 30 Literatuur 51 Meten aan spraakproductie: instrumentele technieken 57 Inleiding 57 Neurale corticale activatie 60 Spieractivatie 62 Bewegingen van articulatoren 63 Contact tussen articulatoren 66 Akoestische consequenties 68 Conclusie 73 Literatuur 73

5 VI Spraakproductie Transcriptie van pathologische spraak 79 Inleiding 79 Communicatieve en fonetische informatie in spraak: normaal versus pathologisch 80 Semantisch en analytisch luisteren 82 Verstaanbaarheid 82 Het reproduceren 84 Linguïstische complexiteit van het spraakmateriaal 85 Het IPA systeem voor de transcriptie van normale spraak 86 Het extipa systeem voor de transcriptie van atypische spraak 92 Literatuur 100 Aanbevolen literatuur 100 Appendices 102 Perceptuele analyse van spraak: transcriptie en schaalmethoden 103 Inleiding 103 Het korte tijddomein: segmentele transcriptie 104 Het middellange tijddomein 109 Het lange tijddomeim: schaalmethoden 110 Transcriptie van conversatie 112 Literatuur 113 Perceptuele analyse van stem 115 Inleiding 115 Terminologie 116 De perceptie van stem 117 Selectie van relevante parameters 117 Soorten beoordelingsschalen 118 Methoden van perceptuele evaluatie 118 Bronnen van variabiliteit in de perceptuele beoordeling 127 Besluit 128 Literatuur 129 Metenenbeschrijvenvantaal 133 Inleiding 133 Enkele testtheoretische noties 133 Het toetsen van taalvaardigheid 142 Nederlandse taaltests voor kinderen 143 Literatuur 144 Metenenbeschrijvenvantaal 147 Inleiding 147

6 Inhoud VII Verschillen en overeenkomsten tussen taalonderzoek bij volwassenenenbijkinderen 148 Observaties 151 Spontane taalanalysemethoden 154 Conclusie 159 Literatuur 161 Aanbevolen literatuur 162 Onderzoek naar taal en spraak met behulp van metingen aan de hersenen 165 Inleiding 165 Cognitieve neurowetenschap en organisatieprincipes van de hersenen 166 Neuro imaging methoden 168 Individuele variabiliteit 180 Experimenteel design 182 Structuur versus functie: hypometabolisme 186 Conclusies 187 Literatuur 191 Radiodiagnostiek en stralingsbescherming 197 Inleiding 197 Zorg voor stralingsbescherming 197 Maatregelen ter bescherming 199 Wetgeving stralingsbescherming 202 Normen voor dosisbeperking 202 Effectieve dosis 204 Biologische effecten van straling 207 Risicoschattingen 210 Literatuur 210 Statistiek en methodologie 215 Inleiding 215 Statistiek via enige definities/omschrijvingen 217 Onderzoeksopzet 223 Literatuur 226

7 Auteurs Dr. R. Van Bezooijen Algemene Taalwetenschap en Dialectologie, Katholieke Universiteit Nijmegen Dr. M.S. De Bodt Universitair Ziekenhuis Antwerpen Dr. W. Van Bon Vakgroep Orthopedagogiek, Katholieke Universiteit Nijmegen Prof. dr. P.H.O. Dejonckere Instituut voor Foniatrie, Universitair Medisch Centrum, Utrecht M. Groenhuis Hogeschool van Groningen, Afdeling Logopedie Dr. ir. Chr.J. Huyskens Centrum voor Stralingsbescherming en Dosimetrie, Technische Universiteit Eindhoven P.G.C. Kooijman Academisch Ziekenhuis Nijmegen, Afdeling Stem en Spraakstoornissen Dr. Dr. H.F.M. Peters Afdeling kno, Universitair Medisch Centrum St. Radboud, Nijmegen Dr. T. Rietveld Afdeling Taal en Spraak, ku Nijmegen Prof. dr. H.K. Schutte Groningen Voice Research Laboratory, Biomedical Engineering ao, Universiteit van Groningen Dr. L.A. Stowe

8 2 Spraakproductie Algemene Taalwetenschap, Rijksuniversiteit Groningen Dr. P.H.H.M. Van Lieshout Department of Speech Language Pathology, University of Toronto, Canada Prof. dr. W.H. Vieregge Afdeling Taal en Spraak, Sectie Fonetiek Centre for Language Studies, Katholieke Universiteit Nijmegen Drs. B. Wegener Sleeswijk Academisch Ziekenhuis Rotterdam, Afdeling Keel, Neus en Oorheelkunde, Gehoor en Spraak Centrum Dr. A.A. Wijers Experimentele en Werkpsychologie, Rijksuniversiteit Groningen