GEMEENTERAAD - VOORSTEL

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "GEMEENTERAAD - VOORSTEL"

Transcriptie

1 GEMEENTERAAD - VOORSTEL OPSCHRIFT Vergadering van november 2012 Besluit nummer: 2012_Raad_00070 Onderwerp: Nota Reserves en Voorzieningen Besluitvormend Beknopte samenvatting: Het beleid over reserves en voorzieningen is in 2007 vastgelegd in de Nota reserves en voorzieningen. In deze nota was voornamelijk aandacht voor het samenvoegen en opschonen van de diverse reserves en voorzieningen uit de fusiegemeenten. Door de uitbetaling van de NUON-aandelen is de reservepositie van de gemeente fors verbeterd. Hierdoor is de vraag ontstaan in hoeverre de reservepositie ingezet kan worden voor de realisatie van de ambities. In de Kadernota 2013 zijn diverse beleidsvoorstellen gekoppeld aan de inzet van reserves. Op 30 augustus is met een afvaardiging van de raad gediscussieerd over de mogelijkheden en wensen. In deze geactualiseerde nota zijn de uitkomsten vertaald in nieuwe beleidsregels. Bestemd voor: Commissie BFT DE GEMEENTERAAD AANHEF Bijgevoegde bijlage(n): Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Gemeente Teylingen DEFINITIEF MOTIVERING Aanleiding en context: Het beleid over reserves en voorzieningen is in 2007 vastgelegd in de Nota reserves en voorzieningen. In deze nota was voornamelijk aandacht voor het samenvoegen en opschonen van de diverse reserves en voorzieningen uit de fusiegemeenten. Er is beperkt beleid vastgelegd hoe om te gaan met de inzet van reserves. arlijks worden in de planning- en controldocumenten besluiten omtrent reserves en voorzieningen geïntegreerd en vastgesteld. Inmiddels heeft er vijf jaar besluitvorming plaatsgevonden, deze actualisatie is mede bedoeld om alle besluitvorming van de afgelopen jaren gebundeld vast te leggen. p 1 van 58

2 In de Kadernota 2013 zijn diverse beleidsvoorstellen gekoppeld aan de inzet van reserves. Uit de discussie in de raad over de kadernota bleek dat er behoefte is aan duidelijke regels over de inzet van de reserves. Daarom is op 30 augustus met een afvaardiging van de raad gediscussieerd over de mogelijkheden en wensen. In deze geactualiseerde nota zijn de uitkomsten vertaald in nieuwe beleidsregels. Beoogd resultaat: De raad informeren en betrekken bij het beleid op reserves en voorzieningen. De raad stelt criteria voor de inzet van reserves en geeft aan hoe omgegaan moet worden met de rentetoerekening. Onderdeel van de nota is de afweging of een reserve gehandhaafd moet blijven of dat nieuwe reserves gecreëerd moeten worden. De nota reserves en voorzieningen is een beleidsstuk dat het nut, de noodzaak en de hoogte van alle reserves en voorzieningen in één document vastlegt. Argumentatie: Voor een prudent beheer van de gemeentelijke middelen is het van belang dat er duidelijke afspraken zijn omtrent de inzet van reserves en voorzieningen. Na de verkoop van de NUON-aandelen is de reservepositie van de gemeente hoog. Een discussie over de mogelijkheden voor het inzetten van reserves is een logisch gevolg. Onderstaand de belangrijkste beleidswijzigingen die verwerkt zijn in de geactualiseerde nota. Vervolgens wordt de verwerking van de discussiepunten uit de raadsbijeenkomst toegelicht. De belangrijkste wijzigingen in de nota zijn: Het samenvoegen van de algemene reserves; Het weerstandsvermogen vaststellen op 5 á 10% van de totale uitgaven van de begroting (voor bestemming). Voor 2013 is dit minimaal 3,35 miljoen en maximaal 6,7 miljoen; Een gelijk rentepercentage voor alle reserves hanteren (momenteel is dit 4,5%), uitzondering hierop zijn de dekkingsreserves. Hierbij is het rentepercentage gekoppeld aan het rentepercentage van de bijbehorende investering; Over 5 miljoen van de algemene reserves geen rente toe te rekenen zodat deze vrij inzetbaar is (voor de inzet van de reserve is aparte besluitvorming nodig); Geen nieuwe dekkingsreserves te creëren; De volgende bestemmingsreserves op te heffen: a. Egalisatiereserve BCF (einde looptijd); b. Reserve Monumentenbeleid Teylingen (eerdere besluitvorming NJN 2011); c. Reserve Kinderopvang (tenzij er voorstellen in NJN2012 zijn); d. Reserve Bodemsanering (na afrekening laatste projecten); e. Reserve Oosthaven (eerdere besluitvorming NJN 2011); f. Reserve Volkshuisvesting (toevoegen aan Reserve Startersleningen); g. Investeringsreserve Riolering (na afrekening laatste projecten); p 2 van 58

3 h. Reserve Spaarverlof (Laatste medewerker met recht hierop is vertrokken); 7. De volgende bestemmingsreserve te creëren: a. Reserve NUP-gelden (Gevolg kasschuifregeling Rijk); b. Reserve Individueel Loopbaanbudget (gevolg CAO-onderhandelingen); 8. De naamgeving van de Reserve Stimuleringsfonds Volkshuisvesting wijzigen in Reserve Startersleningen ; 9. De naamgeving van onderhoudsvoorzieningen uniformeren/aanpassen; 10. Als beleidslijn aanhouden dat nieuwe onderhoudsvoorzieningen alleen aangemaakt worden wanneer er een door de raad goedgekeurd beheerplan is vastgesteld. Onderdeel van de vaststelling moet het kwaliteitsniveau van het beheer zijn en de toegekende middelen (dotatie). Rentebeleid / inzet algemene reserve Volgens het huidige beleid wordt de rente over de reservepositie ingezet als inkomstenbron in de exploitatie. Hierdoor wordt de inzet van de reserves geblokkeerd. Voor het inzetbaar maken van de reserves is het dus eerst van belang (een deel van) de blokkering (renteverrekening) te wijzigen. De rentetoerekening binnen de gemeentelijke administratie is een complexe methodiek. Er wordt rente gerekend over reserves en investeringen. Daarnaast zijn er renteverrekening over kort- en langlopende geldleningen. De afgelopen jaren blijkt dat de rentetoerekening vaak oorzaak is van het positieve rekeningsaldo. Door risicovoller te begroten kan een deel van de reserves vrij inzetbaar gemaakt worden. De raad en het college hebben aangegeven voor welke initiatieven de vrij inzetbare reserve ingezet kunnen worden. Minimale randvoorwaarden bij de inzet van de vrij algemene reserves is dat de voorgestelde inzet incidenteel is en dat de inzet van de reserve niet leidt tot nadelige gevolgen voor de exploitatie (bijvoorbeeld onderhoudskosten). Dekkingsreserves In het verleden konden investeringen direct ten laste van een reserve gebracht worden. Door aangepaste wetgeving (BBV) is het niet meer mogelijk om investeringen met economisch nut (zoals gebouwen en sportvelden) in één keer ten laste van een reserve te brengen. Wel mogen gedurende de afschrijvingsperiode jaarlijks de afschrijvings-kosten ten laste van een reserve gebracht worden. Risico van deze methode is dat er financiële ruimte gevonden moet worden op het moment dat de investering is afgeschreven en vervanging nodig is. De raad onderkent dit risico en heeft aangegeven in de toekomst geen nieuwe dekkingsreserves te creëren. Garant staan en/of leningen verstrekken Ter realisatie van de ambities wordt tegenwoordig vaker het middel van geldleningen ingezet. Het principe van een lening is dat het geld terugkomt. Er kunnen dus initiatieven gerealiseerd worden p 3 van 58

4 waarbij de ingezette middelen op termijn worden terugbetaald. De gemeente kan dit doen door zelf geldleningen te verstrekken of de gemeente wordt gevraagd garant te staan voor een geldlening. In het laatste geval kost het de gemeente in eerste instantie geen geld maar verslechtert alleen het risicoprofiel. Voor de beheersing van dit risico is het noodzakelijk dat er duidelijke voorwaarden aan de garantstelling verbonden worden. Geldleningen worden individueel verstrekt (startersleningen) of aan instellingen (bijvoorbeeld lening voor realisatie clubgebouw). Het verstrekken van geldleningen heeft een direct gevolg voor de financiële positie van de gemeente. Ook bij geldleningen verslechtert het risicoprofiel van de gemeente. Er moeten voorwaarden aan de lening gekoppeld worden om de zekerheid van afbetaling te waarborgen. Alternatieven: Niet van toepassing. Aanpak / uitvoering: Er heeft op 30 augustus 2012 een informatie-/ discussieavond met een afvaardiging van de raad plaatsgevonden om de beleidsmogelijkheden van reserves en voorzieningen te bespreken. De uitkomsten van deze discussie zijn, voor zover mogelijk, verwerkt in de geactualiseerde nota. De in deze nota vastgestelde beleidsregels zijn de basis voor de financiële verwerking van de reserves en voorzieningen in de begroting en jaarrekening. Participatie niveau: Geen rol Op voorstel van het college van burgemeester en wethouders Beslist het volgende: VOORSTEL Besluitpunt 1: 1. De Nota Reserves en Voorzieningen 2012 vast te stellen BIJKOMENDE INFO BIJ HET BESLUIT Advies & Ondersteuning Bestuur, Planning & Control en Juridische Zaken Financile consequenties: Het samenvoegen, opheffen en initiëren van de reserves en voorzieningen wordt per 31 december verwerkt (arrekening 2012). De financiële consequenties als gevolg van de gewijzigde rentetoerekening worden vanaf 1 januari 2013 verwerkt (Programmabegroting 2013). p 4 van 58

5 Dit voorstel kadert binnen: Raadsprogramma, STEMMING Ontwerpbesluit door de gemeenteraad in vergadering van 1 november 2012 BIJLAGE DIE INTEGRAAL DEEL UITMAAKT VAN HET BESLUIT Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Gemeente Teylingen DEFINITIEF p 5 van 58

6 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Gemeente Teylingen DEFINITIEF.doc Nota Reserves en Voorzieningen 2012 p 6 van 58

7 p 7 van 58

8 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Definities, kaders en wetgeving Onderscheid reserves en voorzieningen Reserves Voorzieningen Functies van reserves Rentetoerekening Beleidsvoorstellen reserves en voorzieningen. 6 Bijlagen... Bijlage 1 Overzicht reserves en voorzieningen. Bijlage 2 Overzicht stand reserves en voorzieningen per 1 januari 2013 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Gemeente Teylingen p 8 van 58

9 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Gemeente Teylingen p 9 van 58

10 1. Inleiding Het beleid over reserves en voorzieningen is in 2007 vastgelegd in de Nota reserves en voorzieningen. In deze nota was voornamelijk aandacht voor het samenvoegen en opschonen van de diverse reserves en voorzieningen uit de fusiegemeenten. Er is beperkt beleid vastgelegd hoe om te gaan met de inzet van reserves. arlijks worden in de planning- en controldocumenten besluiten omtrent reserves geïntegreerd en vastgesteld. Inmiddels heeft er vijf jaar besluitvorming plaatsgevonden, deze actualisatie is mede bedoeld om de besluitvorming van de afgelopen jaren gebundeld vast te leggen. In de Kadernota 2013 zijn diverse beleidsvoorstellen gekoppeld aan de inzet van reserves. Uit de discussie in de raad over de kadernota bleek dat er behoefte is aan duidelijke regels over de inzet van de reserves. Daarom is op 30 augustus met een afvaardiging van de raad gediscussieerd over de mogelijkheden en wensen. In deze geactualiseerde nota zijn de uitkomsten vertaald in nieuwe beleidsregels. Inhoud nota Een belangrijk onderdeel van de nota is het mogelijk maken de algemene reserve in te zetten. De discussie over hoe om te gaan met de rentetoerekening is hier nauw aan verbonden. Alvorens het beleid te formuleren worden in hoofdstuk 2 de definities en wettelijke randvoorwaarden rondom reserves en voorzieningen toegelicht. In hoofdstuk 3 is een samenvatting van het voorgestelde beleid opgenomen en worden de wijzigingen kort toegelicht. Bijlage 1 is een detailoverzicht van alle reserves. Per reserve en voorziening zijn de volgende gegevens vastgelegd. Naam reserve Algemene reserve, bestemmingsreserve of voorziening. Verantwoordelijk afdelingshoofd binnen de organisatie. Voor welke doeleinden mag de reserve/voorziening ingezet worden. Saldo per 1 januari 2012 Saldo zoals vastgelegd in de Programmarekening Gewenste omvang: Voeding: Looptijd: Wat is de minimale en/of maximale hoogte van de reserve. Hoe wordt de reserve gevoed. Welke onttrekkingen vinden plaats. Hoe wordt de rente berekend. Een reserve is (gedeeltelijk) geblokkeerd wanneer de rente die over de reserve wordt berekend (gedeeltelijk) ten gunste van de exploitatie wordt gebracht. De term geblokkeerd houdt in dit geval in dat de reserve niet zonder meer kan worden aangesproken, omdat dit consequenties heeft voor de dekking in de exploitatie. Tot wanneer blijft de reserve/voorziening bestaan. Bijzonderheden. Bijlage 2 bevat het overzicht van de reserves en voorzieningen zoals opgenomen in de Programmabegroting 2013 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 1 Gemeente Teylingen p 10 van 58

11 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 2 Gemeente Teylingen p 11 van 58

12 2. Definities, kaders en wetgeving Gemeentelijke reserves en voorzieningen behoren tot het financiële vermogen van de gemeente. Het omgaan met de reserves en voorzieningen is één van de instrumenten van het financieel beleid en bevat bestuurlijke keuzes. Deze keuzes worden ingegeven door de politieke en bedrijfseconomische visie. 2.1 Onderscheid reserves en voorzieningen In het Besluit begroting en verantwoording provincies en gemeenten (BBV) worden in de artikelen 43 en 44 de begrippen reserves en voorzieningen nader gedefinieerd en toegelicht. Volgens artikel 43 worden de reserves in de balans onderscheiden naar: o de algemene reserve; o de bestemmingsreserves. Er wordt geen onderscheid gemaakt in typen bestemmingsreserves. Een bestemmingsreserve is een reserve waaraan de gemeenteraad een bepaalde bestemming heeft gegeven. Voorzieningen worden gevormd wegens: o verplichtingen en verliezen waarvan de omvang op de balansdatum onzeker is, doch redelijkerwijs te schatten; o op de balansdatum bestaande risico s ter zake van bepaalde te verwachten verplichtingen of verliezen waarvan de omvang redelijkerwijs is te schatten; o kosten die in een volgend begrotingsjaar zullen worden gemaakt, mits het maken van die kosten zijn voorsprong mede vindt in het begrotingsjaar of in het voorafgaand begrotingsjaar en de voorziening strekt tot gelijkmatige verdeling van lasten over een aantal begrotingsjaren. Voor bedragen die van derden worden geheven via tarieven is het volgende onderscheid van belang: o Tarieven, waarvan de besteding gebonden is, dat wil zeggen dat de middelen terug moeten worden gegeven als ze niet aan het specifieke doel waarvoor ze zijn geheven zijn uitgegeven. Deze middelen vallen als ze niet in het begrotingsjaar zijn besteed onder de voorzieningen. o Tarieven waarvan de besteding niet dusdanig is gebonden dat ze bij niet besteding moeten worden teruggeven dienen onder bestemmingsreserves te worden opgenomen. 2.2 Reserves Reserves worden omschreven als vermogensbestanddelen die als eigen vermogen zijn aan te merken en die bedrijfseconomisch gezien vrij zijn om te besteden. Politiek gezien kan aan reserves een bepaalde bestemming worden gegeven. De reserves worden onderverdeeld in algemene reserves en bestemmingsreserves. Algemene reserve De algemene reserves zijn alle reserves, niet zijnde bestemmingsreserves, die primair dienen als weerstandsvermogen om tegenvallers in de exploitatie op te vangen. De omvang van de algemene reserve is afhankelijk van de risico s die de gemeente loopt. De vorming van de algemene reserve geschiedt door bestemming van batige exploitatiesaldi of door incidentele oorzaken als gevolg van opbrengsten door verkoop van gemeentelijke eigendommen zoals gebouwen en aandelen. Aanwending van de algemene reserve kan alleen plaatsvinden door het nemen van een expliciet raadsbesluit. Aanwending kan alleen geschieden voor éénmalige uitgaven met een maatschappelijk nut. Het beleid voor de inzet van reserves is bepalend voor de financiële gezondheid van de gemeente. Met name de relatie tot het weerstandsvermogen is belangrijk. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 3 Gemeente Teylingen p 12 van 58

13 Bestemmingsreserve Een bestemmingsreserve is een reserve waaraan de gemeenteraad een van te voren bepaald doel (bestemming) aan heeft gegeven. Egalisatiereserves zijn een bijzonder soort bestemmingsreserves. Ook egalisatiereserves hebben een van te voren bepaald doel en dienen om ongewenste schommelingen op te vangen op de tarieven die in rekening worden gebracht (rioolrecht, afvalstoffenheffing). Dekkingsreserve In het verleden konden investeringen direct ten laste van een reserve gebracht worden. Door aangepaste wetgeving (BBV) is het niet meer mogelijk om investeringen met economisch nut (zoals gebouwen en sportvelden) in één keer ten laste van een reserve te brengen. Wel mogen gedurende de afschrijvingsperiode jaarlijks de afschrijvingskosten ten laste van een reserve gebracht worden. De reserve waaruit de afschrijvingskosten worden gedekt heten dekkingsreserves. Risico van deze methode is dat er financiële ruimte gevonden moet worden op het moment dat de investering is afgeschreven en vervanging nodig is. De raad onderkent dit risico en heeft aangegeven in de toekomst geen nieuwe dekkingsreserves te creëren. Stille reserves Van een stille reserve is sprake als de marktwaarde (actuele opbrengstwaarde) van een actief (gemeentelijk eigendom) hoger is dan de boekwaarde. Hiertoe behoren bijvoorbeeld gebouwen en (landbouw)gronden die in pacht zijn uitgegeven. De stille reserves worden meegenomen bij de bepaling van de hoogte van het weerstandsvermogen. 2.3 Voorzieningen Voor de definitie van het begrip voorzieningen is in het BBV aansluiting gezocht bij het Burgerlijk Wetboek deel 2. In artikel 44 van het BBV is bepaald wanneer er sprake is van voorzieningen. Voorzieningen zijn passiefposten in de balans, die een schatting geven van de voorzienbare lasten in verband met risico s en verplichtingen, waarvan de omvang en/of het tijdstip van optreden per de balansdatum min of meer onzeker zijn doch redelijkerwijs in te schatten en die oorzakelijk samenhangen met de periode voorafgaande aan die datum. Het gaat bij voorzieningen om verplichtingen in de toekomst. Ze hebben betrekking op kosten die in de loop van de tijd onregelmatig gespreid zijn, zoals bijvoorbeeld het groot onderhoud van gebouwen. Bij de vaststelling van het onderliggende onderhoudsplan wordt de voorziening ingesteld. Bij de vaststelling van het onderhoudsplan wordt bepaald wat de kosten voor onderhoud de komende periode (10 tot 15 jaar) gaat kosten. De totale kosten van de onderhoudswerkzaamheden worden gedeeld door het aantal jaar waarvoor het onderhoudsplan bedoeld is. Zodoende kan er jaarlijks een gelijk bedrag aan de voorziening worden toegevoegd. De kosten voor de onderhoudswerkzaamheden worden in het desbetreffende jaar uit de voorziening betaald. De kwaliteit van het onderhoud bepaalt de hoogte van het jaarlijkse te doteren bedrag. Vaststelling over de kwaliteit en de in te zetten middelen geschied bij vaststelling van het onderhoudsplan. Vereist is dat de onderhoudsplannen periodiek worden geëvalueerd en geactualiseerd. Lid 3 van artikel 44 bepaalt dat er geen voorzieningen mogen worden getroffen voor jaarlijks terugkerende aan arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van een vergelijkbaar volume, zoals pensioen en wachtgeldverplichtingen. Reden hiervoor is dat dergelijke verplichtingen bij gemeenten reeds in de begroting en de meerjarenraming zijn verwerkt. Verplichtingen waarvan het bedrag aanzienlijk fluctueert, zoals de pensioenen voor (ex) wethouders, mogen wel als voorziening worden opgenomen. Andere voorbeelden zijn voorzieningen die voortvloeien uit de bedrijfsvoering, zoals rechtsgedingen en reorganisaties. Voorzieningen moeten naar beste schatting dekkend zijn voor de achterliggende verplichtingen en risico s. Als onderligger voor de voorzieningen wordt in de meeste gevallen gebruik gemaakt van beheerplannen. De onderbouwing, planning van de uitgaven en de voeding van de voorzieningen zijn in de beheerplannen samengevat en in de tijd uitgezet. De beheerplannen, die zijn gekoppeld aan voorzieningen, dienen te worden geëvalueerd en opnieuw te worden vastgesteld. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 4 Gemeente Teylingen p 13 van 58

14 2.4 Functies van reserves Reserves hebben meerder functies. Onderstaand worden kort de verschillende functies van de reserves toegelicht. Bufferfunctie De algemene reserve is bedoeld als buffer om bij bepaalde onvoorziene omstandigheden te kunnen worden ingezet. De algemene reserve maakt deel uit van het incidentele weerstandsvermogen van de gemeente. De minimale hoogte van de algemene reserve is afhankelijk van de risico s en beheersmaatregelen die de gemeente heeft. Sommige risico s worden direct aan een bestemmingsreserve of voorziening gekoppeld, dit gebeurt veelal bij de risico s voor grondexploitatie. Inkomens- en financieringsfunctie Door reserves en voorzieningen in te zetten voor de financiering van kapitaaluitgaven, wordt de rente die anders aan externe financiers zouden worden betaald bespaard (bespaarde rente). Bij de rentetoerekening wordt met deze methodiek rekening gehouden bij de berekening van de interne rente (renteomslag). Van belang is hierbij de Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido). Deze wet beoogt een solide financieringswijze van de decentrale overheden te bevorderen en schommelingen van rentelasten zo veel mogelijk te beperken. De rente kan als structureel dekkingsmiddel ten gunste van de exploitatie worden gebracht. Deze handelswijze heeft tot gevolg dat bij aanwending van de reserve de renteopbrengst vervalt en er in de exploitatie een structureel tekort ontstaat. Bij deze handelswijze is er sprake van een beperking in de besteedbaarheid van de reserve (= geblokkeerde reserve). Bestedingsfunctie De overige reserves en voorzieningen zijn, al dan niet verplicht, in het leven geroepen om besteed te worden aan een van tevoren bepaald doel. Bij de zogenaamde bestemmingsreserves ligt het bestedingsdoel vast. Hierbij kan sprake zijn van éénmalige doelen, zoals de dekking van de kapitaallasten van investeringen. Egalisatiefunctie Reserves kunnen worden gevormd om baten en lasten over de jaren heen gelijkmatig te verdelen. Extreme pieken en dalen in de exploitatiebegroting kunnen zo worden vermeden. Zo ook kunnen ongewenste schommelingen in tarieven die aan derden in rekening worden gebracht door middel van een egalisatiereserve worden opgevangen. 2.5 Rentetoerekening Binnen Teylingen zijn de reserves en voorzieningen aangewend als intern financieringsmiddel. Hierdoor hoeft er minder geld geleend te worden op de kapitaalmarkt. De berekende rente over de reserves en voorzieningen noemen we ook wel bespaarde rente. Gevolg van deze systematiek is dat inzet van de reserve leidt tot een begrotingsnadeel. We spreken van een geblokkeerde reserve. Rentetoerekening aan voorzieningen is niet toegestaan, behalve in het geval dat: a. de voorziening tegen contante waarde is gewaardeerd; b. de rentetoevoeging verplicht is opgelegd, bijvoorbeeld bij een voorziening gevormd uit bijdragen van derden, waarbij de rentetoevoeging wordt gezien als een toevoeging om de voorziening op de juiste hoogte te houden. Verkoop NUON aandelen In 2010 zijn de aandelen van de NUON verzilverd, er is bijna 53 miljoen ontvangen. Door de gemeenteraad is besloten het ontvangen geld weg te zetten in een reserve. Als gevolg daarvan staat in plaats van de dividendontvangst nu de renteopbrengst in de exploitatie ( 2 miljoen). Hierdoor blijft de begroting structureel in evenwicht. Het op de bank daadwerkelijke ontvangen bedrag voor de verkoop van de aandelen is deels ( 25 miljoen weggezet (deposito) en deels ( 17 miljoen) ingezet om lopende uitgaven (waaronder investeringen) te betalen. In juli 2015 wordt nog 11 miljoen ontvangen. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 5 Gemeente Teylingen p 14 van 58

15 De verkoop van de NUON-aandelen vertaald naar de functies van reserves: Balans Het eigen vermogen van de gemeente is met 53 miljoen toegenomen doordat de opbrengst van de NUON-aandelen in een reserve is weggezet. Dit verbetert het weerstandsvermogen van de gemeente (bufferfunctie). Exploitatie In de begroting is in plaats van de dividendopbrengst ( 2 miljoen) de rentetoerekening over de reserve opgenomen (inkomensfunctie). Financiering Tot op heden is 42 miljoen op de bank ontvangen. Hierdoor waren geen nieuwe leningen nodig. In juli 2015 wordt de laatste tranche van 11 miljoen ontvangen (financieringsfunctie). Omdat bestemmingsreserves en voorzieningen kostendekkend moeten zijn voor het doel waarvoor zij zijn gevormd, wordt de beleidslijn gehanteerd om daar geen rente aan toe te voegen. 2.4 Instellen en opheffen reserves en voorzieningen Om een duidelijke en inzichtelijke indeling van de reserves te behouden dient het aantal reserves beperkt te blijven tot het hoogst noodzakelijke. Indien de noodzaak zich voordoet een nieuwe bestemmingsreserve in te stellen, gebeurt dit (op voorstel van het college) bij besluit van de gemeenteraad. Het budgetrecht ligt bij de gemeenteraad. Tot het vormen van bestemmingsreserves wordt overgegaan als: schommelingen worden voorzien bij aan burgers of derden te berekenen tarieven; een meerjarige inzet van extra middelen gewenst is om schommelingen in bepaalde uitgaven te minimaliseren; dekking voor toekomstige investeringen. Bij de vorming van bestemmingsreserves wordt de gewenste omvang daarvan in beginsel vooraf bepaald, met waar nodig een noodzakelijk minimum en een gewenst maximum. Ook wordt een bestedingsplan opgesteld. Dit plan wordt jaarlijks geactualiseerd. De raad besluit tot opheffing van een bestemmingsreserve als een beoogd doel niet meer aanwezig is. Het uitgangspunt hierbij is dat dit geschiedt bij de vaststelling van de jaarrekening. Bij bestemming van het resultaat van de jaarrekening vindt de daadwerkelijke vorming, mutatie dan wel opheffing plaats. 2.5 Toevoegingen en onttrekkingen aan reserves Reserves kunnen uitsluitend worden gevormd en aangewend in het kader van de resultaatbestemming. Dit kan als volgt worden weergegeven: Totaal baten en lasten programma s Totaal algemene dekkingsmiddelen Saldo van baten en lasten exclusief reservemutaties Toevoeging aan reserves Onttrekking aan reserves Saldo van baten en lasten inclusief reservemutaties Resultaat voor bestemming Resultaat na bestemming In de begroting wordt getracht een zo reëel mogelijk beeld te geven van de toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves in een bepaald jaar. Toevoeging en aanwending van reserves kan alleen aan de hand van een besluit van de gemeenteraad. In principe worden deze besluiten opgenomen in het resultaatbestemmende deel van de begroting en/of de jaarrekening. Ook aparte beslissingen zijn mogelijk, bijvoorbeeld als onderdeel van de vaststelling van een beleidsnota. Toevoegingen en onttrekkingen hebben geen effect op het begroting- en rekeningresultaat voor bestemming. De uitgaven ten laste van een reserve worden op het betreffende programma verantwoord. De onttrekking vindt via de resultaatbestemming plaats. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 6 Gemeente Teylingen p 15 van 58

16 3. Beleidsvoorstellen reserves en voorzieningen Algemene reserves De volgende beleidsvoorstellen worden doorgevoerd voor de algemene reserve: 1. Samenvoegen van de algemene reserves Alle algemene reserves samenvoegen. Het deel van de algemene reserve dat vrij inzetbaar is wordt apart benoemd en inzichtelijk gemaakt, de zogenoemde Algemene Reserve Vrij. Dit houdt in dat de Algemene reserve Hypotheek en de Reserve NUON worden opgeheven. De reservestand van beide reserves worden in de arrekening 2012 overgeheveld naar de Algemene Reserve. Afhankelijk van de besluitvorming bij de Programmabegroting 2013 wordt een deel van de algemene reserve gedeblokkeerd. Dit deel wordt overgeheveld naar de Algemene Reserve Vrij. 2. Weerstandsvermogen Vastleggen van reeds bestaand beleid. Als weerstandsvermogen (buffer voor risico s) wordt 5 á 10% van de exploitatie-uitgaven aangehouden. Op basis van de Programmabegroting 2013 komt dat neer op een weerstandsvermogen van minimaal 3,35 miljoen en maximaal 6,7 miljoen; 3. Rentepercentage Het te hanteren rentepercentage voor de rentetoerekening over de algemene reserves wordt jaarlijks bij de kadernota vastgesteld. Als rentepercentage wordt het percentage aangehouden dat de BNG rekent voor geldleningen met een looptijd van 25 jaar (gemiddeld voortschrijdend percentage over de laatste 12 maanden). 4. Rentetoerekening Huidig beleid is de rente over de reserves en voorzieningen naar de exploitatie toe te rekenen. Uitzondering hierop zijn de dekkingsreserves. Bij deze reserves is het rentepercentage gekoppeld aan het rentepercentage van de bijbehorende investering. In de begroting 2013 is 5 miljoen van de Algemene Reserve gedeblokkeerd door de rente niet meer aan de exploitatie toe te rekenen. 5. Inzet reserve In de raadsdiscussie is afgesproken dat het deel dat wordt gedeblokkeerd ( 5 miljoen) kan worden ingezet voor de realisatie van de ambities. Het college zal met voorstellen komen voor de inzet. Randvoorwaarden bij deze initiatieven is dat de uitgaven niet structureel mogen zijn en dat de inzet niet leidt tot een verhoging van de exploitatiekosten (bijvoorbeeld onderhoudskosten). Bestemmingsreserves 6. Geen nieuwe dekkingsreserves Om het mogelijk te maken investeringen uit te voeren zijn in het verleden dekkingsreserves gecreëerd. Het betreft met name investeringen in sportaccommodaties en gebouwen. Een deel van de algemene reserve werd apart gezet om gedurende de afschrijvingstermijn de afschrijvingskosten ten laste van deze reserve te brengen. In de exploitatie ontstonden hierdoor geen hogere lasten. Inmiddels wordt jaarlijks 1,5 miljoen aan afschrijvingslasten via dekkingsreserves verrekend. Indien ter zijner tijd vervanging nodig is van deze investeringen moet ruimte gevonden worden in de exploitatie. Om deze reden worden geen nieuwe dekkingsreserves gecreëerd. 7. Op te heffen bestemmingsreserves In onderstaande tabel zijn de wijzigingen verwerkt die voorgesteld worden. Verwerking vindt plaats in de arrekening Wanneer de besluitvorming al eerder heeft plaatsgevonden is dit vermeld in de toelichting. Naam reserve Voorgestelde wijziging a. Egalisatiereserve BCF Opheffen Het einde van de looptijd is bereikt. De reserve is ultimo 2011 leeg en heeft geen verdere functie meer. b. Reserve Monumentenbeleid Teylingen Opheffen Bij de behandeling van de kadernota is besloten de gemeentelijke monumentensubsidie af te schaffen. Op basis hiervan is de reserve bij de Najaarsrapportage 2011 opgeheven. Het saldo van deze reserve is toegevoegd aan de algemene reserve ( ). Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 7 Gemeente Teylingen p 16 van 58

17 c. Reserve Kinderopvang Opheffen In de Najaarsrapportage 2012 moeten nieuwe initiatieven aangedragen worden anders wordt de reserve opgeheven en overgeheveld naar de algemene reserve. d. Reserve Bodemsanering Opheffen De reserve opheffen zodra de gemeentelijke bijdrage is verrekend voor de locaties Industriekade en Wasbeek. In de toekomst meenemen in de risicoparagraaf en via bestemmingsreserve en/of voorziening geld reserveren. e. Reserve Oosthaven Opheffen De reservering was bedoeld voor de stedebouwkundige ontwikkeling van de Oosthaven. Dit project is afgerond in de Najaarsrapportage 2011 is besloten het restant over te hevelen naar de algemene reserve. f. Volkshuisvesting Opheffen De reserve Volkshuisvesting was bedoeld voor de stimulering van (sociale) woningbouw. Voorstel is de reserve over te hevelen naar de Reserve Startersleningen. g. Investeringsreserve riolering Opheffen Waarschijnlijk vinden in 2012 de laatste investeringen plaats die met deze reserve verrekend kunnen worden. g. Reserve spaarverlof Opheffen De laatste medewerker die hier recht op had is in 2011 vertrokken. Het restant van de reserve is in de algemene reserve gestort. 8. Te creëren bestemmingsreserves In onderstaande tabel zijn de wijzigingen verwerkt die voorgesteld worden. Verwerking vindt plaats in de arrekening Wanneer de besluitvorming al eerder heeft plaatsgevonden is dit vermeld in de toelichting. Naam reserve Voorgestelde wijziging a. Reserve Individueel Loopbaanbudget Creëren In de CAO-onderhandelingen van 2012 is een akkoord bereikt over het Individueel Loopbaanbudget (ILB) voor gemeenteambtenaren. De CAO maakt het mogelijk dat de werkgever 500 per werknemer per jaar beschikbaar stelt. In de uitwerking van het CAO-akkoord wordt bepaald hoe veel jaar dit budget opgespaard mag worden. Teylingen heeft budget opgenomen in de begroting voor de ontwikkeling van medewerkers. Voor de reservering van de niet bestede gelden wordt deze reserve gecreëerd. b. Reserve NUP-gelden Creëren In de algemene reserve worden als gevolg van een kasschuifregeling in de periode 2012 tot en met 2014 gelden ontvangen voor het Nationaal UitvoeringsProgramma. In 2015 worden de ontvangen gelden verrekend met de algemene uitkering. Deze methodiek is bedoeld als een financieringsprikkel om de invoering van de elektronische overheid (e-overheid) te stimuleren. 9. Wijzigen naamgeving Ter verduidelijking van het doel van de reserve wordt voorgesteld de naamgeving van de reserve aan te passen. Oude naamgeving Reserve Stimuleringsfonds volkshuisvesting Nieuwe naamgeving Reserve Startersleningen Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 8 Gemeente Teylingen p 17 van 58

18 Voorzieningen 10. Wijzigen naamgeving Voor een uniforme naamsaanduiding en verduidelijking voor het doel van de voorziening wordt voorgesteld de naamgeving van onderstaande voorzieningen aan te passen. Oude naamgeving Onderhoudsfonds riolering Fonds Wegenbeheer Fonds baggeren Onderhoudsfonds gebouwen Nieuwe naamgeving Voorziening Groot Onderhoud Riolering Voorziening Groot Onderhoud Wegen Voorziening Groot Onderhoud Waterwegen Voorziening Groot Onderhoud Gemeentelijke Gebouwen 11. Beheerplan koppelen aan voorziening Als beleidslijn aanhouden dat nieuwe onderhoudsvoorzieningen alleen aangemaakt worden wanneer er een door de raad goedgekeurd beheerplan is vastgesteld. Onderdeel van de vaststelling moet het kwaliteitsniveau van het beheer zijn en de toegekende middelen (dotatie). Financiële verwerking wijzigingen Het samenvoegen, opheffen en initiëren van de reserves en voorzieningen wordt per 31 december verwerkt (arrekening 2012). De financiële consequenties als gevolg van de gewijzigde rentetoerekening zijn vanaf 1 januari 2013 verwerkt (Programmabegroting 2013). Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 9 Gemeente Teylingen p 18 van 58

19 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 10 Gemeente Teylingen p 19 van 58

20 Bijlage 1 Overzicht reserves en voorzieningen Algemene reserve Algemene Reserve Algemene reserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning De reserve bevat gelden, waaraan door de raad nog geen bestemming is gegeven. In principe is de algemene reserve vrij aanwendbaar. Deze reserve dient als buffer voor de afdekking van risico s en heeft een inkomensfunctie doordat een deel van de rente wordt toegerekend naar de exploitatie. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: Algemene Reserve Vrij De minimale hoogte is mede van afhankelijk van de risico s. De minimaal in stand te houden buffer voor opvang van (financiële) risico s en tekorten bedraagt 5 á 10% van begrotingsomzet. Dotatie is mogelijk indien de raad daar specifiek toe beslist. Nadelige resultaten jaarrekening, risico s. De rente toerekenen aan de exploitatie op basis van het renteomslagpercentage. Onbepaalde tijd. Afhankelijk van het gewijzigde meerjarenperspectief zal afweging plaatsvinden of een deel van de algemene reserve gedeblokkeerd kan worden. Algemene reserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning De reserve bevat gelden waaraan door de raad nog geen bestemming is gegeven. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: 0 Dotatie: Positieve rekeningresultaten en incidentele opbrengsten. Looptijd: Randvoorwaarden voor de inzet van de reserve zijn: alleen bedoeld voor incidentele uitgaven; de inzet van de reserve mag niet leiden tot een lastenverhoging in de exploitatie. De rente toerekenen aan de Algemene Reserve Vrij op basis van het renteomslagpercentage. Onbepaalde tijd. Afhankelijk van financiële ruimte kan de raad het deel van de algemene reserve waarvan de rente niet (meer) wordt toegerekend aan de exploitatie overhevelen naar deze reserve. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 11 Gemeente Teylingen p 20 van 58

21 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 12 Gemeente Teylingen p 21 van 58

22 Bestemmingsreserves Reserve Grondexploitatie Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Ruimte Deze reserve wordt gevoed uit de winsten op grondexploitaties en is bedoeld om verliezen uit andere complexen op te vangen. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: Niet bepaald Winsten uit grondexploitaties. Verliezen uit grondexploitaties. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het renteomslagpercentage. Onbepaald, zolang er grondexploitatieprojecten lopen. In 2012 wordt de nota grondbeleid geactualiseerd. Reserve Startersleningen Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Ruimte Het bevorderen en stimuleren van de woonkansen voor startende woningeigenaren. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: De opbrengst van de verkoop aandelen Bouwfonds is gestort in het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. In februari 2011 heeft de raad besloten extra te storten. In 2012 is nogmaals gestort, conform het raadsvoorstel van 15 december De financiering van startersleningen. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het renteomslagpercentage. Afhankelijk van de looptijd van de laatst verstrekte lening. De Stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten beheert het gemeentelijk revolving fund voor startersleningen. Vanuit deze stichting worden starterleningen verstrekt met een maximum van aan de inwoners van Teylingen. Elke starterslening wordt afgelost, zodat de gemeente uit de terug te ontvangen aflossing en rente weer nieuwe startersleningen kan verstrekken. Momenteel nemen 100 deelnemers deel aan deze regeling. Verwachting is dat er maximaal 200 deelnemers tegelijk zullen deelnemen aan deze regeling. Dn zal het revolving fund-principe volledig functioneren. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 13 Gemeente Teylingen p 22 van 58

23 Reserve Investeringsstrategie Holland Rijnland (RIF) Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Ruimte Deze reserve is gevormd om aan de financiële verplichting aan de investeringsstrategie Holland Rijnland te voldoen. Gedurende vijftien jaar moet jaarlijks worden betaald (totaal 11 miljoen). De reserve moet gevoed worden door opbrengsten uit incidentele verkopen van gemeentelijke eigendommen. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: (nog 11 termijnen van ) Dotatie: Looptijd: Tot en met 2022 In principe gaat de opbrengst van alle te verkopen eigendommen in deze reserve, tenzij anders wordt besloten. Te verkopen onroerende zaken Verwachte opbrengst Gemeentelijke woningen Oranje Nassaulaan 14 Warmond - Kievitspark 33 Voorhout Gemeentewerf Warmond Vrije Academie Sassenheim Terrein Langeveld c. van Beierenlaan (Sassenheim) Stationslocatie Voorhout pm Rietpad (Voorhout) Narcissenlaan (Sassenheim) Kagerdreef 51a (Sassenheim) Kagerdreef 90 (Sassenheim) Verkoop voormalig gemeentehuis Warmond Totaal verwachte verkopen Hoewel bovenstaand overzicht niet uitputtend is, blijkt dat de verwachte opbrengst voldoende is om het fonds te voeden zodat de komende 11 jaren aan de verplichtingen kan worden voldaan ( ). arlijks wordt onttrokken. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het renteomslagpercentage. De planning van het verkopen van de onroerende zaken is niet altijd gelijk aan de jaarlijkse verplichting van Holland Rijnland. Bovenstaand overzicht stamt uit Een actualisering van de verwachte opbrengst maakt het overzicht betrouwbaarder. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 14 Gemeente Teylingen p 23 van 58

24 Reserve IZA-gelden Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning Stimuleren gezondheidsbeleid voor gemeentepersoneel Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Wordt afgebouwd naar 0 Dotatie: Eenmalig dotatie door liquidatie van de gemeenschappelijke regeling IZA. Afgerond ontvangen. Laatste 10% wordt ontvangen in Gedurende zes jaar wordt onttrokken Looptijd: Tot en met 2016 De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. In overleg met vertegenwoordigers van het personeel is besloten de middelen aan gezondheidsbeleid te besteden. Reserve Individueel Loopbaanbudget Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning Stimuleren/ondersteunen van individuele loopbaanmogelijkheden voor gemeentepersoneel Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: Maximaal aantal werknemers x 500 x # 1 jaar 1) # is afhankelijk van uitwerking LOGO-akkoord 2012 Dotatie vindt plaats door reservering van niet ingezet exploitatiebudget Op basis van individuele aanvragen, wanneer exploitatiebudget niet toereikend is. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Onbepaalde tijd Is gevolg van CAO-onderhandelingen 2012 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 15 Gemeente Teylingen p 24 van 58

25 Reserve NUP-gelden Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning Stimulering voorzieningen voor de elektronische overheid (e-overheid). Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Maximaal Dotatie: Dotatie per jaar: In Looptijd: Tot en met 2015 De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Verrekening gelden Nationaal UitvoeringsProgramma (NUP). Betreft kasschuifsysteem, eerst vier jaar hogere algemene uitkering dan verrekening. Kasschuifsysteem is bedoeld voor financiering. BTW-compensatiefonds Oude Activa Bestemmingsreserve Afdelingshoofd Advies & Ondersteuning De financiële effecten van de invoering van het BTW-compensatiefonds geleidelijk verwerken in de exploitatie. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: (nog twee jaar onttrekken) Dotatie: In 2003 is bij de introductie van het BTW-compensatiefonds door het Rijk geen rekening gehouden met de berekende BTW over investeringen. Ter compensatie daarvoor is de uitname uit het gemeentefonds één jaar vertraagd. Het voordelige verschil is destijds in deze reserve gestort. arlijkse onttrekking van Looptijd: Tot en met De rente wordt toegerekend aan de reserve op basis van het percentage van de renteomslag. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 16 Gemeente Teylingen p 25 van 58

26 Egalisatiereserve Afval Bestemmingsreserve (egalisatie) Afdelingshoofd Advies en Ondersteuning Egalisatie van de tarieven afvalstoffenheffing. De stand van de reserve wordt betrokken bij de bepaling van het tarief afvalstoffenheffing voor de komende jaren. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: De omvang mag maximaal bedragen Overschot tussen opbrengsten en uitgaven voor afvalstoffenheffing. Tekort tussen opbrengsten en uitgaven voor afvalstoffenheffing De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Onbepaalde tijd. De reserve is in 2011 ontstaan. Egalisatiereserve Riool Bestemmingsreserve (egalisatie) Afdelingshoofd Advies en Ondersteuning Egalisatie van de tarieven voor rioolheffing. De stand van de reserve wordt betrokken bij de bepaling van het tarief rioolheffing voor de komende jaren. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: De omvang mag maximaal bedragen Overschot tussen opbrengsten en uitgaven voor rioolheffing. Tekort tussen opbrengsten en uitgaven voor rioolheffing De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Onbepaalde tijd. De reserve is in 2011 ontstaan. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 17 Gemeente Teylingen p 26 van 58

27 Dekkingsreserves Dotatie: Looptijd: Bestemmingsreserve Dekken van kapitaallasten investering Deze reserves zijn bij aanvang gevuld door een onttrekking uit de algemene reserve. De kapitaallasten van de bijbehorende investering De rente wordt toegerekend aan de reserve. Het rentepercentage over de investering en de toerekening naar de dekkingsreserve is gelijk en bij aanvang vastgesteld. Gelijk aan afschrijvingstermijn bijbehorende investering. Onderstaand een overzicht van de huidige dekkingsreserves, met daarbij aangegeven: - de omvang per 1 januari de einddatum van de looptijd - het gehanteerde rentepercentage Naam dekkingsreserve Bedragen in Stand per 1 januari 2012 Einddatum looptijd Rente % Dekkingsreserve nieuwbouw gemeentehuis ,0 % Dekkingsreserve Park Rusthoff ,0 % Dekkingsreserve Sportcomplex Rode Molenpolder ,0 % Dekkingsreserve Sportcomplex Vijfmeiweg ,0 % Dekkingsreserve Sportcomplex Wasbeek, korfbal ,0 % Verschillend, afhankelijk van Dekkingsreserve Sport- en soort investering recreatiecomplex Wasbeek 8,0 % (gebouw/materiaal/installaties) Dekkingsreserve Sporthal Voorhout ,5 % Dekkingsreserve Clubgebouw Jeu de Boules De Vaste Voet ,0 % Dekkingsreserve sporthal De Korf Verschillend, afhankelijk van Renteomslag soort investering % (gebouw/materiaal/installaties) Dekkingsreserve ,5 % Dekkingsreserve jongerencentrum Sassenheim ,0 % Dekkingsreserve 't Onderdak Sassenheim ,0 % Dekkingsreserve Scojesa ,0 % Dekkingsreserve Tjarda ,0 % Dekkingsreserve Kunstgrasvelden vv Foreholte ,5 % Totaal dekkingsreserves Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 18 Gemeente Teylingen p 27 van 58

28 Voorzieningen Voorziening Groot Onderhoud Riolering Voorziening Afdelingshoofd Beheer Leefomgeving Op basis van Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) het onderhoud van de riolering op peil houden en de werkzaamheden planmatig uitvoeren tegen jaarlijks gelijke kosten. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Afhankelijk van actueel vastgestelde GRP. Dotatie: arlijkse dotatie is in het GRP bepaald op Het huidig vastgestelde plan is het Gemeentelijk RioleringsPlan De onttrekkingen zijn opgenomen in het GRP Looptijd: De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Afhankelijk van looptijd beheerplan. Iedere vijf jaar wordt het Gemeentelijk Rioleringsplan geactualiseerd. Het gewenste kwaliteitsniveau bepaald de hoogte van de dotatie en onttrekkingen. Voorziening Groot Onderhoud Wegen Voorziening Afdelingshoofd Beheer Leefomgeving Op basis van het wegenbeheerplan wordt het onderhoud aan de wegen op peil gehouden en worden de werkzaamheden planmatig uitgevoerd tegen jaarlijks gelijke kosten. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Afhankelijk van actueel vastgestelde wegenbeheerplan. Het huidig vastgestelde plan is het Wegenbeheerplan Dotatie: arlijkse dotatie is in het wegenbeheerplan is bepaald op Looptijd: De onttrekkingen zijn opgenomen in het wegenbeheerplan De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Afhankelijk van looptijd beheerplan. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 19 Gemeente Teylingen p 28 van 58

29 Voorziening Groot Onderhoud Waterwegen Voorziening Afdelingshoofd Beheer Leefomgeving Op basis van het baggerplan wordt het onderhoud aan waterwegen op peil gehouden en worden de werkzaamheden planmatig uitgevoerd tegen jaarlijks gelijke kosten. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Afhankelijk van actueel vastgestelde baggerplan. Het huidig vastgestelde plan is het Baggerplan Dotatie: arlijkse dotatie is bepaald op Looptijd: De onttrekkingen zijn opgenomen in het baggerplan De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Afhankelijk van looptijd beheerplan. Voorziening Groot Onderhoud Gemeentelijke Gebouwen Voorziening Afdelingshoofd Beheer Leefomgeving Op basis van het onderhoudsplan gemeentelijke gebouwen wordt het onderhoud aan gemeentelijke gebouwen op peil gehouden en worden de werkzaamheden planmatig uitgevoerd tegen jaarlijks gelijke kosten. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Afhankelijk van actueel vastgestelde onderhoudsplan gemeentelijke gebouwen. Het huidig vastgestelde plan is het Onderhoudsplan Gemeentelijk gebouwen Dotatie: arlijkse dotatie is bepaald op Looptijd: De onttrekkingen zijn opgenomen in het baggerplan De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Afhankelijk van looptijd beheerplan. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 20 Gemeente Teylingen p 29 van 58

30 Voorziening Pensioenfonds (ex) wethouders Voorziening Afdelingshoofd Advies en Ondersteuning Reservering van gelden voor de uitbetaling van pensioengelden voor (ex) wethouders. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: Op basis van (externe) actuariële berekeningen wordt de reservering bepaald voor de uitkering van de pensioenverplichtingen. arlijkse dotatie is afhankelijk van jaarlijks berekende reservering per (ex) wethouder. De onttrekkingen vindt plaats op de jaarlijkse uitbetaling van de pensioenen en bij pensioenbreuk van de uitkering van het pensioen ineens. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Onbepaalde tijd. Bepalend voor het instellen van deze voorziening is het ongelijkmatig karakter van de verplichting. De jaarlijks soms aanzienlijke fluctuatie door mogelijke (tussentijdse) wethouderswisselingen is hierbij een belangrijke wegingsfactor. De verplichtingen en daarmee de fluctuaties ervan worden nog verhoogd als oud-wethouders de gevormde pensioenrechten opeisen bij een pensioenbreuk. Het betreft verder wisselingen binnen een relatief kleine groep, de jaarlijkse schommelingen in de verplichtingen in verband met pensioenen en wachtgelden wethouders zijn al snel aanzienlijk. Voorziening Grondexploitatie Hooghkamer Voorziening Afdelingshoofd Ruimte Voorziening voor het opvangen van een eventuele negatieve afrekening van de grondexploitatie Hooghkamer. Saldo per 1 januari Gewenste omvang: Dotatie: Looptijd: Afhankelijk van risico-inschatting Bij voordoen risico. De rente wordt toegerekend aan de exploitatie op basis van het percentage van de renteomslag. Totdat grondexploitatie Hooghkamer is opgeleverd en afgerekend. Bij arrekening 2011 ontstaan. Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 21 Gemeente Teylingen p 30 van 58

31 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 22 Gemeente Teylingen p 31 van 58

32 Bijlage 2 Overzicht reserves en voorzieningen per 1 januari 2013 Nota Reserves en Voorzieningen 2012 Pagina 23 Gemeente Teylingen p 32 van 58

Nota Reserves en Voorzieningen

Nota Reserves en Voorzieningen Nota Reserves en Voorzieningen 1 2 Inhoud 1 Visie en wettelijke kaders 5 1.1 1.2 Visie Wettelijke kaders 2 Reserves 7 2.1 Soorten reserves 8 2.1.1 Algemene reserves 2.2 2.3 2.4 3 Voorzieningen 11 3.1 3.2

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen 2019 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 3 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 3 1.2 Inhoud van de nota... 3 2 Regelgeving en definities reserves

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten

Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Eijsden-Margraten. Nr. 180003 20 december 2016 Nota reserves en voorzieningen 2017 Eijsden-Margraten 1 Inleiding De nota reserves en voorzieningen dient conform

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN. Gemeente Nieuwkoop

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN. Gemeente Nieuwkoop NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN Gemeente Nieuwkoop Afdeling Bedrijfsvoering April 2017 1 Inhoud 1. BEGRIPPEN EN KADERS... 4 ARTIKEL 1.1 RESERVES... 4 ARTIKEL 1.2 VOORZIENINGEN... 4 ARTIKEL 1.3 RENTE...

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2015-2018

Nota reserves en voorzieningen 2015-2018 Nota reserves en voorzieningen 2015-2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleidslijnen reserves en voorzieningen... 4 2.1 Definities en regelgeving... 4 2.2 Toerekening van rente... 5 3. Huidige standen

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert

Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert Nota Reserves en Voorzieningen 2014 Gemeente Zundert Intern document 2014/10084 behorende bij B&W nota 2014/10024 Colofon Uitgave Mei 2014 Gemeente Zundert Markt 1 4881 CN Zundert Postbus 10.001 4880 CA

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H)

Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Bergen (N-H) INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 1 1. INLEIDING... 2 1.1 Waarom een nota reserves en voorzieningen?... 2 1.2 Inhoud van de nota... 2 2 Regelgeving en

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen

Nota Reserves en voorzieningen Nota Reserves en voorzieningen November 2017 1 Inhoudsopgave 1. Visie en wettelijke kaders... 3 1.1 Visie... 3 1.2 Wettelijke kaders... 3 1.2.1 Reserves... 3 1.2.2 Voorzieningen... 3 2. Reserves... 4 2.1

Nadere informatie

Doorkiesnummer : (0495) 57 50 00 Agendapunt: - ONDERWERP VOORSTEL COLLEGE

Doorkiesnummer : (0495) 57 50 00 Agendapunt: - ONDERWERP VOORSTEL COLLEGE Meijer, Jacco FIN S3 RAD: RAD150701 woensdag 1 juli 2015 BW: BW150526 voorstel gemeenteraad Vergadering van de gemeenteraad van 1 juli 2015 Portefeuillehouder : H.A. Litjens Behandelend ambtenaar : Jacco

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen

Nota Reserves en voorzieningen Nota Reserves en voorzieningen December 2018 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 1 1. Visie en wettelijke kaders... 3 1.1 Visie... 3 1.2 Wettelijke kaders... 3 1.2.1 Reserves... 3 1.2.2 Voorzieningen... 3

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen Gemeente Oost Gelre 2010

Nota reserves en voorzieningen Gemeente Oost Gelre 2010 Nota reserves en voorzieningen Gemeente Oost Gelre 2010 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 Inleiding 2 2. Overzicht van reserves en voorzieningen resultaatsbestemming 2009 3 3. Besluit Begroting en Verantwoording

Nadere informatie

Voorzien in reserves? Een geactualiseerde nota over reserves en voorzieningen bij de gemeente Schiermonnikoog

Voorzien in reserves? Een geactualiseerde nota over reserves en voorzieningen bij de gemeente Schiermonnikoog Voorzien in reserves? Een geactualiseerde nota over reserves en voorzieningen bij de gemeente Schiermonnikoog Voorwoord De gemeente is verplicht om één keer per vier jaar een nota reserves en voorzieningen

Nadere informatie

Nota Reserves en. Voorzieningen

Nota Reserves en. Voorzieningen Nota Reserves en Voorzieningen 2016 Inhoudsopgave 0. Inleiding 1. Doelstelling van deze nota 2. Functies reserves en voorzieningen 3. Onderscheid reserves en voorzieningen 4. Rentetoerekening 5. Reserves

Nadere informatie

Voorstel: Wij stellen uw raad voor bijgaande Nota Reserves en Voorzieningen 2013 vast te stellen. Burgemeester en wethouders van Ferwerderadiel,

Voorstel: Wij stellen uw raad voor bijgaande Nota Reserves en Voorzieningen 2013 vast te stellen. Burgemeester en wethouders van Ferwerderadiel, AAN: De raad van de gemeente Ferwerderadiel. Sector : II Nr. : 06/52.13 Onderwerp : Vaststelling Nota Reserves en Voorzieningen 2013. Ferwert, 9 september 2013. Inleiding: Normaliter wordt de Nota Reserves

Nadere informatie

Nota Reserves en. Voorzieningen. Gemeente Ferwerderadiel

Nota Reserves en. Voorzieningen. Gemeente Ferwerderadiel Nota Reserves en Voorzieningen 2004 Gemeente Ferwerderadiel Inhoudsopgave Blz. 0. Inleiding 1. Doelstelling van deze nota 2. Functies reserves en voorzieningen. Onderscheid reserves en voorzieningen 4.

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen gemeente Someren 2018

Nota reserves en voorzieningen gemeente Someren 2018 Nota reserves en voorzieningen gemeente Someren 2018 Nota reserves en voorzieningen gemeente Someren 2018 Titel: Nota reserves en voorzieningen gemeente Someren 2018 Versie: 4 Datum: 14 mei 2018 Auteur(s):

Nadere informatie

Beleidsnota reserves en voorzieningen

Beleidsnota reserves en voorzieningen Beleidsnota reserves en voorzieningen 2015 Gemeente Cuijk Datum vaststelling: 14 december 2015 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 1.1 Aanleiding herziening beleidsnota reserves en voorzieningen 2 1.2 Doel van

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen BghU 2018

Nota reserves en voorzieningen BghU 2018 Nota reserves en voorzieningen BghU 2018 1 1. Inleiding Artikel 11 van de verordening financieel beheer BghU 2018 bevat de volgende bepalingen 1. De directie legt minimaal eens per vijf jaar (een herijking

Nadere informatie

GEMEENTEBLAD. Nr Nota Reserves en Voorzieningen 2016

GEMEENTEBLAD. Nr Nota Reserves en Voorzieningen 2016 GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van gemeente Ferwerderadiel. Nr. 134255 30 september 2016 Nota Reserves en Voorzieningen 2016 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Doelstelling van deze nota 3. Functies reserves

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN OPENBAAR LICHAAM NOABERKRACHT DINKELLAND TUBBERGEN

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN OPENBAAR LICHAAM NOABERKRACHT DINKELLAND TUBBERGEN NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2014 OPENBAAR LICHAAM NOABERKRACHT DINKELLAND TUBBERGEN Nota reserves en voorzieningen 2014 GR - pagina 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Besluit Begroting en Verantwoording

Nadere informatie

NOTA RESERVES & VOORZIENINGEN RECREATIESCHAP ROTTEMEREN

NOTA RESERVES & VOORZIENINGEN RECREATIESCHAP ROTTEMEREN NOTA RESERVES & VOORZIENINGEN RECREATIESCHAP ROTTEMEREN Opgesteld door: G.Z-H In opdracht van: Recreatieschap Rottemeren Postbus 341 3100 AH Schiedam Tel.: 010-2981010 Fax: 010-2981020 September 2014 1.

Nadere informatie

Nota. Reserves en voorzieningen. Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland

Nota. Reserves en voorzieningen. Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland Nota Reserves en voorzieningen Belastingsamenwerking Gouwe-Rijnland 2015 Inhoud Hoofdstuk 1 Inleiding... 3 1.1 Algemeen... 3 1.2 Leeswijzer... 3 Hoofdstuk 2 Begripsbepalingen... 4 2.1 Algemeen... 4 2.2

Nadere informatie

Notitie Rentebeleid 2007

Notitie Rentebeleid 2007 Notitie Rentebeleid 2007 Inhoudsopgave Inleiding 3 De positie van de nota rentebeleid 3 De werking van het marktconform percentage 3 Totaalfinanciering versus project- of objectfinanciering 4 Rentetoerekening

Nadere informatie

Nota reserves. en voorzieningen

Nota reserves. en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen Inhoudsopgave Samenvatting... 3 Inleiding... 4 Het regelgevend kader... 4 Algemene reserves... 4 Bestemmingsreserve... 5 Stille reserve... 5 Voorzieningen... 6 Bevoegdheden...

Nadere informatie

Versie Deelraad April 2012. Beleidsnotitie Reserves en Voorzieningen

Versie Deelraad April 2012. Beleidsnotitie Reserves en Voorzieningen Versie Deelraad April 2012 Beleidsnotitie Reserves en Voorzieningen Inhoud 1. Inleiding 4 2. Begripsbepaling 5 2.1 Reserves 5 2.2 Voorzieningen 7 2.3 Verschil tussen een bestemmingsreserve en een voorziening

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen. Concept, oktober 2014

Nota reserves en voorzieningen. Concept, oktober 2014 Nota reserves en voorzieningen Concept, oktober 2014 Autorisatie OPSTELLERS: Dennis Ellenbroek FUNCTIONARIS Financieel specialist Versiegegevens VERSIE: DATUM: OMSCHRIJVING: 0.1 20 oktober Definitief concept

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland

Nota reserves en voorzieningen Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland Nota reserves en voorzieningen Veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland 2017-2020 1 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 3 2. OMSCHRIJVING RESERVES EN VOORZIENINGEN 3 2.1. RESERVES 3

Nadere informatie

Provincie Zuid Holland. Beleidsnota reserves en voorzieningen 2015

Provincie Zuid Holland. Beleidsnota reserves en voorzieningen 2015 Provincie Zuid Holland Beleidsnota reserves en voorzieningen 2015 Versie GS 26 mei 1 1. Inleiding en achtergrond Deze nota gaat in op het beleid ten aanzien van reserves en voorzieningen van de provincie

Nadere informatie

Beleidsnota. Reserves en voorzieningen. Versie: 9 november 2011

Beleidsnota. Reserves en voorzieningen. Versie: 9 november 2011 Beleidsnota Reserves en voorzieningen Versie: 9 november 2011 I N H O U D S O P G A V E 1. Inleiding... 3 2. Wettelijk kader... 3 3. Functies van reserves en voorzieningen... 3 4. Onderscheid tussen reserves

Nadere informatie

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit

Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit. Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Aan de raad, Onderwerp: Beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit Voorstel: Vaststellen beleidsregel weerstandsvermogen en weerstandscapaciteit 1 SAMENVATTING Tijdens de raadsinformatiebijeenkomst

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen RMH

Nota Reserves en Voorzieningen RMH Nota Reserves en Voorzieningen RMH 1. Inleiding De reserves en voorzieningen vormen een belangrijk onderdeel van de vermogenspositie van de Regio Midden Holland (RMH). Zowel vanuit bestuurlijk als bedrijfseconomisch

Nadere informatie

BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING

BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING BLAD GEMEENSCHAPPELIJKE REGELING Officiële uitgave van de gemeenschappelijke regeling Metropoolregio Eindhoven Nr. 628 6 november 2017 Beleidsregels reserves en voorzieningen 2018 1. Inleiding Binnen de

Nadere informatie

Bijlage nota reserves en voorzieningen Reserves

Bijlage nota reserves en voorzieningen Reserves Bijlage nota reserves en voorzieningen Reserves Algemene reserve Stand per eind 2014 1.894.000 Buffer De algemene reserve is gevormd uit rekeningresultaten uit het verleden en is de primaire buffer voor

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN GEMEENTE WAALWIJK NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2015 1 Inhoud 1 Inleiding... 3 2. Begripsbepaling... 4 2.1 Reserves... 4 2.2 Voorzieningen... 7 3 Beleid en beheer van reserves... 9 3.1 De instellingscriteria...

Nadere informatie

Nota reserve- en voorzieningenbeleid 2016-2019

Nota reserve- en voorzieningenbeleid 2016-2019 Nota reserve- en voorzieningenbeleid 2016-2019 Nota reserve- en voorzieningenbeleid 2016-2019 Inhoud Inleiding... 2 1. Vorming van reserves en voorzieningen... 3 1.1. Vorming van reserves... 3 1.2. Vorming

Nadere informatie

Commissie Bestuurlijk Domein. Commissie Ruimtelijk Domein. Commissie Sociaal en Economisch Domein. Informerende Commissie. Bespreken.

Commissie Bestuurlijk Domein. Commissie Ruimtelijk Domein. Commissie Sociaal en Economisch Domein. Informerende Commissie. Bespreken. Raad VOORBLAD Onderwerp Herschikking van de reserves Agendering x Commissie Bestuurlijk Domein x Gemeenteraad Commissie Ruimtelijk Domein Lijst ingekomen stukken Commissie Sociaal en Economisch Domein

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen

Nota Reserves en Voorzieningen Nota Reserves en Voorzieningen 2013-2016 Gemeente Westerveld Inhoudsopgave Inleiding 3 Aanleiding 3 Leeswijzer 3 Hoofdstuk 1 Beleid ten aanzien van de reserves 4 Soorten reserves 4 Functies van reserves

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN MID 15 / 016 NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2016-2020 Aan de raad, Doel en opzet van deze nota Het doel van deze nota is het beleid voor reserves en voorzieningen vast te leggen. Een tweede doel is het

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN GEMEENTE DIEMEN 2009

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN GEMEENTE DIEMEN 2009 NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN GEMEENTE DIEMEN 2009 Inhoudsopgave 1. Inleiding...1 2. Algemene theorie over reserves en voorzieningen...2 3. Rente en reserves...5 4. Wijzigingen in regelgeving...8 5. Huidige

Nadere informatie

NOTA RESERVES VOORZIENINGEN

NOTA RESERVES VOORZIENINGEN NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 1. Inleiding Reserves maken een onderdeel uit van de vermogenspositie van een organisatie. Sinds de start van de Omgevingsdienst zijn een beperkt aantal reserves gevormd.

Nadere informatie

Nota Reserves (en Voorzieningen) 2015-2018. Gemeente Dinkelland

Nota Reserves (en Voorzieningen) 2015-2018. Gemeente Dinkelland Nota Reserves (en Voorzieningen) 2015-2018 Gemeente Dinkelland Nota Reserves (en Voorzieningen) 2015-2018 gemeente Dinkelland Raad 21 april 2015 pagina 1 1 Inhoud 1 Inleiding... 3 1.1 Doel van de nota...

Nadere informatie

De bij het opstellen van de jaarrekening gehanteerde uitgangspunten hebben betrekking op:

De bij het opstellen van de jaarrekening gehanteerde uitgangspunten hebben betrekking op: ADDENDUM PROGRAMMA- VERANTWOORDING EN REKENING 2005 GEMEENTE HAAREN In het jaarverslag 2005 (bestaande uit de programmaverantwoording en programmarekening) staan enkele onderwerpen vermeld die wij alsnog

Nadere informatie

NOTA RENTEBELEID GEMEENTE BERGEN OP ZOOM

NOTA RENTEBELEID GEMEENTE BERGEN OP ZOOM l lllllll llll lllll llll llllll 111111111111111111111111111111111 815-023068 NOTA RENTEBELEID 2015 GEMEENTE BERGEN OP ZOOM Bergen op Zoom, oktober 2015 1. INLEIDING.""""""""""""""""""""""""""""""""""

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2015-2018

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2015-2018 NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2015-2018 NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2015-2018 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 4 2. Algemene regels met betrekking tot het reserve- en voorzieningenbeleid... 5 2.1. Inleiding...

Nadere informatie

Nota. reserves en voorzieningen 2014. gemeente Hellendoorn

Nota. reserves en voorzieningen 2014. gemeente Hellendoorn Nota reserves en voorzieningen 2014 gemeente Hellendoorn 14INT04380 Inhoudsopgave 1 Samenvatting 2 2 Inleiding 3 2.1 Leeswijzer 3 2.2 Doelstelling 3 2.3 Uitgangspunten 3 3 Wettelijk kader en begrippen

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen. Gemeente Landsmeer

Nota Reserves en Voorzieningen. Gemeente Landsmeer Nota Reserves en Voorzieningen Gemeente Landsmeer Pagina 1 Pagina 2 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1. Inleiding 6 2. Ontwikkeling totale omvang reserves en voorzieningen 7 3. Wettelijk kader 8 3.1. Reserves...

Nadere informatie

Gemeente Purmerend. Workshop voor raadsen commissieleden over Reserves en voorzieningen

Gemeente Purmerend. Workshop voor raadsen commissieleden over Reserves en voorzieningen Gemeente Purmerend Workshop voor raadsen commissieleden over Reserves en voorzieningen 1. Aanleiding 2. Doel / resultaat workshop 3. Theorie 4. Praktijk van Purmerend 5. Resume 1. Aanleiding Actualiseren

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2014 Gemeente Korendijk

Nota reserves en voorzieningen 2014 Gemeente Korendijk *0010100120132873* KNDK/2013/2873 Nota reserves en voorzieningen 2014 Gemeente Korendijk Concept 19-10-2013 1 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 3 2. Begrippen 3 3. Beleidsuitgangspunten en kaderstelling 5 4.

Nadere informatie

Beslisdocument college van Peel en Maas

Beslisdocument college van Peel en Maas Beslisdocument college van Peel en Maas Zaaknummer: 1894/2019/1449840 Documentnummer: 1894/2019/1456433 Besluitnummer: 28 8.7 Onderwerp: Nota reserves en voorzieningen 2019 Openbaarheid Het collegevoorstel

Nadere informatie

GEMEENTE TERSCHELLING NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2016-2020

GEMEENTE TERSCHELLING NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2016-2020 GEMEENTE TERSCHELLING NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2016-2020 Inhoudsopgave 1 Inleiding en doelstelling Blz. 2 2 Begrippen en kaders 3 3 Uitgangspunten van beleid 5 4 Weerstandsvermogen 8 5 Voorstellen

Nadere informatie

Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van : Onderwerp. : onderbouwing voorziening gemeentelijke accommodaties. Programma.

Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van : Onderwerp. : onderbouwing voorziening gemeentelijke accommodaties. Programma. Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van : Onderwerp Programma : onderbouwing voorziening gemeentelijke accommodaties : Financiën Voorstelnummer : 18.32 Info bij afdelingshoofd : J.W.A. van der Heijden

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen gemeente Westerwolde 2018

Nota reserves en voorzieningen gemeente Westerwolde 2018 Nota reserves en voorzieningen gemeente Westerwolde 2018 Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Regelgeving en kaders 3 2.1 Algemeen 3 2.2 BBV-regelgeving 3 2.3 Artikel 212 gemeentewet 3 3 Reserve versus voorziening

Nadere informatie

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN

NOTA RESERVES EN VOORZIENINGEN 2014 Januari 2014 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Begripsbepaling... 5 2.1 Reserves... 5 2.2 Voorzieningen... 8 3 Beleid en beheer van reserves... 11 3.1 De instellingscriteria... 11 3.2 De wijze van

Nadere informatie

NB beide formulieren invullen (2 tabbladen)

NB beide formulieren invullen (2 tabbladen) Behandelend ambtenaar gemeente Begroting 2015 is Meerjarenbegroting 2016-2018 is Datum vaststelling begroting 2015 Datum ontvangst begroting 2015 Maatstaven Aantal inwoners per 1-1-2015 Aantal woonruimten

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen 2015 2018 september 2015 Nota reserves en voorzieningen 2015-2018 gemeente Dalfsen 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 5 2. Begrippen en juridisch kader... 6 2.1. Reserves...

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen 2006

Nota Reserves en Voorzieningen 2006 Nota Reserves en Voorzieningen 2006 Gemeente Grave, 7 november 2006 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Onderscheid tussen reserves en voorzieningen volgens het BBV...4 2.1. Eigen of vreemd vermogen... 4

Nadere informatie

Kadernota reserves en voorzieningen

Kadernota reserves en voorzieningen Gemeente Almere 11 januari 2017 Kadernota reserves en voorzieningen INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 3 2 UITGANGSPUNTEN RESERVES EN VOORZIENINGEN... 4 2.1 2.2 2.3 Onderscheid reserves en voorzieningen... 4

Nadere informatie

Themaraad financiën 3 april

Themaraad financiën 3 april Themaraad financiën 3 april 2017 1 Aanleiding en doelstelling P&C-cyclus Robuust financieel beleid Begroting Financiële positie Risico s Afsluiting Agenda 2 Aanleiding en doelstelling Aanleiding Vanuit

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2015

Nota reserves en voorzieningen 2015 Datum: 27-08-2015 Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Algemene kenmerken van reserves en voorzieningen... 3 2.1 Begripsbepaling reserves... 3 2.2 Begripsbepaling voorzieningen...

Nadere informatie

Onderwerp: Raadsmededeling over: Voorlopig saldo Jaarrekening 2015 - Besluitvormend

Onderwerp: Raadsmededeling over: Voorlopig saldo Jaarrekening 2015 - Besluitvormend VOORSTEL OPSCHRIFT Vergadering van 29 maart 2016 Besluit nummer: 2016_BW_00263 Onderwerp: Raadsmededeling over: Voorlopig saldo Jaarrekening 2015 - Besluitvormend Beknopte samenvatting: Vooruitlopend op

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2015

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2015 Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2015 Versie 2.0 2 Inhoud 1. Inleiding... 5 1.1 Aanleiding... 5 1.2 stelling... 5 1.3 Wettelijk kader... 5 1.4 Leeswijzer... 5 2. Begrippen en kaders...

Nadere informatie

AB 15 041a. Nota Reserves en voorzieningen. 1. Inleiding

AB 15 041a. Nota Reserves en voorzieningen. 1. Inleiding AB 15 041a Nota Reserves en voorzieningen 1. Inleiding Op 4 december 2014 heeft het algemeen bestuur van de gemeenschappelijke regeling Gemeentelijke Gezondheidsdienst regio Utrecht (hierna: GGDrU) de

Nadere informatie

Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5

Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5 RAADSVOORSTEL Verseon kenmerk: 368891 Raadsvergadering van 1 november 2012 Agendanummer: 5 Onderwerp: Beleidsbegroting 2013-2016 Verantwoordelijk portefeuillehouder: Drs. F.P. Fakkers SAMENVATTING Vanuit

Nadere informatie

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen)

Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) 2 januari 2014 2 Beleidsnotitie reserves en voorzieningen (inclusief risicomanagement / weerstandsvermogen) Inhoudsopgave

Nadere informatie

Raadsvoorstel 26 juni 2014 AB14.00447 RV2014.030

Raadsvoorstel 26 juni 2014 AB14.00447 RV2014.030 Raadsvergadering d.d. Casenummer Raadsvoorstelnummer Raadsvoorstel 26 juni 2014 AB14.00447 RV2014.030 Gemeente Bussum Vaststellen Perspectiefnota 2015 Brinklaan 35 Postbus 6000 1400 HA Bussum Aan de gemeenteraad.

Nadere informatie

Wijzigingen nota financieel beleid 2018 tov 2013: Samenvatting. Hoofdstuk 1 Activeren, waarderen en afschrijven

Wijzigingen nota financieel beleid 2018 tov 2013: Samenvatting. Hoofdstuk 1 Activeren, waarderen en afschrijven Wijzigingen nota financieel beleid 2018 tov 2013: Samenvatting Weerstandvermogen: BBV wijziging verplichte kerngetallen toegevoegd. Hoofdstuk 1 Activeren, waarderen en afschrijven 1. Inleiding De volgende

Nadere informatie

Hoe financieel gezond is uw gemeente?

Hoe financieel gezond is uw gemeente? Hoe financieel gezond is uw gemeente? drs. R.M.J.(Rein-Aart) van Vugt RA A.(Arie)Elsenaar RE RA 1 Hoe financieel gezond is uw gemeente? In dit artikel geven de auteurs op hoofdlijnen aan welke indicatoren

Nadere informatie

Gemeente. Beoordeling begroting Samenvattend overzicht kengetallen. Maak keuze. Begroting. Maak keuze Meerjarenbegroting

Gemeente. Beoordeling begroting Samenvattend overzicht kengetallen. Maak keuze. Begroting. Maak keuze Meerjarenbegroting Behandelend ambtenaar Begroting 2014 is Meerjarenbegroting 2015-2017 is Datum vaststelling begroting 2014 Datum ontvangst begroting 2014 Maatstaven Aantal inwoners per 1-1-2014 Aantal woonruimten per 1-1-2014

Nadere informatie

1. Inleiding en richtlijnen

1. Inleiding en richtlijnen NOTITIE RENTE 2017 1. Inleiding en richtlijnen 1.1 Inleiding Bij de wijzigingen van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) en de invoering van de Vennootschapsbelasting (VPB) voor de lagere overheden

Nadere informatie

Agendapunt. Op grond van artikel 192 van de gemeentewet is de raad het bevoegd orgaan om de begroting tussentijds te wijzigen.

Agendapunt. Op grond van artikel 192 van de gemeentewet is de raad het bevoegd orgaan om de begroting tussentijds te wijzigen. RAADSVOORSTEL Agendapunt Raad 27 oktober 2016 Afdeling Middelen Voorstel nummer 2016.00077 Datum 27 september 2016 Onderwerp Tweede bestuursrapportage 2016 Programma Alle begrotingsprogramma's Inlichtingen

Nadere informatie

OPERAM JAARREKENING FINANCIEEL JAARVERSLAG 2017

OPERAM JAARREKENING FINANCIEEL JAARVERSLAG 2017 OPERAM JAARREKENING FINANCIEEL JAARVERSLAG 2017 1 Balans per 31 december 2017 Activa Vaste activa Rekening 2017 Rekening 2016 Materiële vaste activa 192 384 Vlottende activa Voorraden 0 0 Vorderingen 1.262

Nadere informatie

DOEL EN OMVANG RESERVES EN VOORZIENINGEN

DOEL EN OMVANG RESERVES EN VOORZIENINGEN R1 9111001 Algemene Reserve Algemene buffer voor de exploitatie en voor de opvang van (negatieve) rekeningssaldi. Rekeningsvoordelen. In de afgelopen jaren is het rekeningsresultaat toegevoegd /onttrokken.

Nadere informatie

In hoofdstuk 12 van deze nota zijn de financiële kaders opgenomen voor de grondexploitaties.

In hoofdstuk 12 van deze nota zijn de financiële kaders opgenomen voor de grondexploitaties. Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van Onderwerp Programma : wethouder mw. W.J.F. van der Rijt-van der Kruis : financiële kaders grondexploitaties : Wonen Voorstelnummer : 16.30 Info bij afdelingshoofd

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2018

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2018 Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2018 Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Aanleiding... 3 1.2 stelling... 3 1.3 Wettelijk kader... 3 1.4 Leeswijzer... 3 1.5 Samenvatting... 3 2. Begrippen en

Nadere informatie

Voorstel van het college aan de raad. Raadsvergadering d.d. 7 juli 2016 Onderwerp: Jaarverslag en Jaarrekening 2015.

Voorstel van het college aan de raad. Raadsvergadering d.d. 7 juli 2016 Onderwerp: Jaarverslag en Jaarrekening 2015. GEMEENTE OLDEBROEK Raadsvergadering d.d. 7 juli 2016 Onderwerp: Jaarverslag en Jaarrekening 2015. Voorstel van het college aan de raad Agendapunt Portefeuillehouder: mw. A.A.C. Groot Kenmerk: 247735 /

Nadere informatie

Meerjarenbegroting Gemeentefinanciën Bloemendaal

Meerjarenbegroting Gemeentefinanciën Bloemendaal Meerjarenbegroting 2019-2022 1 Belangrijke data: 25 september 2018 vastgesteld in college 11 oktober 2018 informatiebijeenkomst (beeldvormend - technisch) 16, 17 en 18 oktober 2018 commissiebehandeling

Nadere informatie

Richtlijnen van de commissie BBV

Richtlijnen van de commissie BBV Richtlijnen van de commissie BBV Stellige uitspraken gelden met ingang van begrotingsjaar T+1, het jaar nadat de uitspraak is gepubliceerd. 1. Notitie Software, mei 2007 1.1 Software (als afzonderlijk

Nadere informatie

Aan : de leden van de Commissie Algemene Zaken Van : R. Helm Tel. nr : Datum : 8 maart 2017 Onderwerp : Nota reserves en voorzieningen

Aan : de leden van de Commissie Algemene Zaken Van : R. Helm Tel. nr : Datum : 8 maart 2017 Onderwerp : Nota reserves en voorzieningen M E M O Aan : de leden van de Commissie Algemene Zaken Van : R. Helm Tel. nr : 0299-452466 Datum : 8 maart 2017 Onderwerp : Nota reserves en voorzieningen Geachte leden van de Commissie, Op 13 februari

Nadere informatie

Kadernota rentebeleid en rentetoerekening 2013 gemeente Heerhugowaard

Kadernota rentebeleid en rentetoerekening 2013 gemeente Heerhugowaard Kadernota rentebeleid en rentetoerekening 2013 gemeente Heerhugowaard 1. Inleiding Het begrip rente speelt een belangrijke rol in het gemeentelijk huishoudboekje en kent binnen de gemeentefinanciën een

Nadere informatie

Nota Reserves en. Voorzieningen

Nota Reserves en. Voorzieningen Nota Reserves en Voorzieningen 2009 1 1. Inleiding Hierbij bieden wij u de Nota Reserves en Voorzieningen 2009 aan. Deze nota is een actualisatie van de Nota Reserves en Voorzieningen zoals die in de raadsvergadering

Nadere informatie

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2

Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Kwaliteit begrotingsprogramma's Gemeente Dordrecht Bijlage 2 Normenkader, toets van de begroting aan de formele eisen Inhoudsopgave 1 Normenkader 2 1.1 Besluit Begroting en Verantwoording 2 1.2 Verordening

Nadere informatie

VMLJ Sweelssen. Telefoonnummer:

VMLJ Sweelssen. Telefoonnummer: Raadsvergadering 01-12-2015 Volgnummer 113-2015 Onderwerp Wijziging beleidsnota Reserves, voorzieningen, weerstandsvermogen en risicomanagement Programmanummer - Registratienummer Collegevergadering 29-09-2015

Nadere informatie

Schiermonnikoog, 20 december 2005. Voorzien in reserves? 2

Schiermonnikoog, 20 december 2005. Voorzien in reserves? 2 VOORZIEN IN RESERVES? GERESERVEERD VOORZIENINGENBELEID Een notitie over reserves en voorzieningen bij de gemeente Schiermonnikoog VOOOORRWOOOORRDD De gemeente is verplicht jaarlijks een notitie reserves

Nadere informatie

Datum raadsvergadering 19 december 2016

Datum raadsvergadering 19 december 2016 Raadsvoorstel Datum vaststelling voorstel door het college 15 november 2016 Datum raadsvergadering 19 december 2016 Nummer raadsvoorstel 2016-359 Bijbehorend veld van de programmabegroting Ruimte, cultuurhistorie,

Nadere informatie

Nota beleid reserves en voorzieningen voor het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard

Nota beleid reserves en voorzieningen voor het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Nota beleid reserves en voorzieningen voor het hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Inhoudsopgave 1. INLEIDING 4 2. BEGRIPPENKADER 4 3. RESERVES 5 3.1 ALGEMENE RESERVES 5 3.2 BESTEMMINGSRESERVES

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen 2017

Nota Reserves en voorzieningen 2017 Nota Reserves en voorzieningen 2017 Pagina 1 van 17 Inhoud 1. Inleiding... 3 1.1 Waarom een Nota Reserves en Voorzieningen?... 3 1.2 Doelen van deze nota... 3 1.3 Leeswijzer... 3 2. Wettelijk kader...

Nadere informatie

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht In de Financiële verordening gemeente Papendrecht 2018 artikel 11 staat opgenomen:

Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht In de Financiële verordening gemeente Papendrecht 2018 artikel 11 staat opgenomen: GEMEENTEBLAD Officiële uitgave van de gemeente Papendrecht Nr. 56150 19 maart 2018 Nota Reserves en voorzieningen gemeente Papendrecht 2018 1. Inleiding 1.1Aanleiding In de Financiële verordening gemeente

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen september (definitief)

Nota reserves en voorzieningen september (definitief) Nota reserves en voorzieningen 2017 20 september 2016 1.0 (definitief) Naam opsteller M.T.G. Leenders Datum vaststelling 20 september 2016 Team Financiën Vastgesteld door B&W Datum en versie 20 september

Nadere informatie

Onderwerp: Actualisatie reserves voorjaar 2018

Onderwerp: Actualisatie reserves voorjaar 2018 Vergadering gemeenteraad d.d. 21 juni 2018 Agenda nummer 5 Portefeuillehouder: wethouder de heer J.H. Menninga Onderwerp: Actualisatie reserves voorjaar 2018 Korte inhoud: De gemeentelijke reserves zijn

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen Versie 1.0 1 1. Inleiding De nota reserves en voorzieningen is opgesteld om het beleid ten aanzien van reserves en voorzieningen aan te geven. Het beleid volgt de voorschriften

Nadere informatie

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard

Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels. Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Reserve Ontwikkelingsprojecten Spelregels Gemeente Albrandswaard Datum: 18 mei 2012 Afdeling: Bestuur, team ontwikkeling Afdelingshoofd:

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen 2014

Nota reserves en voorzieningen 2014 Nota reserves en voorzieningen 2014 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Wet- en regelgeving en definities 3. Functies van reserves en voorzieningen 4. Vorming en besteding van reserves en voorzieningen 5. Rentetoevoeging

Nadere informatie

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 7. Doetinchem, 22 mei 2013. Bijstellen begroting rentekosten met ingang van begrotingsjaar 2014

Aan de raad AGENDAPUNT NR. 7. Doetinchem, 22 mei 2013. Bijstellen begroting rentekosten met ingang van begrotingsjaar 2014 Aan de raad AGENDAPUNT NR. 7 Bijstellen begroting rentekosten met ingang van begrotingsjaar 2014 Voorstel: 1. Met ingang van de programmabegroting 2014-2017 een bijstelling doorvoeren van de wijze van

Nadere informatie

- 8. BIJLAGEN EN OVERZICHTEN

- 8. BIJLAGEN EN OVERZICHTEN - 8. BIJLAGEN EN OVERZICHTEN 8.1 Reserves en voorzieningen 8.1.1 De mutaties in de reserves reserves 31.12.2015 2016 2016 31.12.2016 onttrekking nr. eindbalans dotatie (ram) (ram) eindbalans Algemene Reserves

Nadere informatie

Gemeente Putten Pagina 2 van 36 Nota reserves en voorzieningen 2015 Nota Reserves en voorzieningen 2015

Gemeente Putten Pagina 2 van 36 Nota reserves en voorzieningen 2015 Nota Reserves en voorzieningen 2015 Gemeente Putten Pagina 2 van 36 Nota reserves en voorzieningen 2015 Nota Reserves en voorzieningen 2015 Olst-Wijhe, 13 oktober 2015 Documentnummer: 15.021621 Putten Pagina 6 van 36 Nota reserves en voorzieningen

Nadere informatie

Raadsvergadering : 12 april 2016 agendapunt : Commissie : Bestuur en Ruimte

Raadsvergadering : 12 april 2016 agendapunt : Commissie : Bestuur en Ruimte Zaaknummer : Raadsvergadering : 12 april 2016 agendapunt : Commissie : Bestuur en Ruimte Onderwerp : Beleid overschotten Collegevergadering : 15 maart 2016 agendapunt : 10 Portefeuillehouder : J.B. Boer

Nadere informatie

Bestemming van het saldo van de rekening van baten en lasten 2001 en het instellen van een reserve en voorziening 0

Bestemming van het saldo van de rekening van baten en lasten 2001 en het instellen van een reserve en voorziening 0 Aanbiedingsformulier Onderwerp Bestemming van het saldo van de rekening van baten en lasten 2001 en het instellen van een reserve en voorziening 0 In te vullen door Bestuurssecretariaat Ontwerper Parafanten

Nadere informatie

Nota Reserves en Voorzieningen 2016

Nota Reserves en Voorzieningen 2016 Nota Reserves en Voorzieningen 2016 Datum: 7 april 2016 Auteur: Conny Hensen Registratienr.: Z/16/028244/55292 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 AANLEIDING 3 INWERKINGTREDING 3 BELANGRIJKSTE WIJZIGINGEN TEN

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen Bijlage: Tabellen reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Bijlage: Tabellen reserves en voorzieningen : Tabellen reserves en voorzieningen Per reserve en voorziening zijn de belangrijkste gegevens vastgelegd in de nu volgende tabellen. Tevens is indien van toepassing een toelichting gegeven en wordt een

Nadere informatie

Nota reserves en voorzieningen

Nota reserves en voorzieningen Nota reserves en voorzieningen 2011-2014 1 1. INLEIDING... 3 2. BEGRIPPEN... 3 2.1. RESERVES... 3 2.2. VOORZIENINGEN... 3 2.3. VERSCHIL TUSSEN EEN BESTEMMINGSRESERVE EN EEN VOORZIENING... 4 3. REGELGEVING...

Nadere informatie