BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Nummer 3431/153 Betreft zaak: 3431/Assa Abloy - Security Hardware Group Europe I. MELDING 1. Op 25 maart 2003 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: d-g NMa) een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Assa Abloy AB, onderdeel van de Assa Abloy-groep, voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over een aantal dochtermaatschappijen van Black & Decker Corporation, aangeduid als Security Hardware Group Europe. De Security Hardware Group Europe bestaat uit Nemef B.V., Corbin Srl en DOM Sicherheitstechnik GmbH & Co KG. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 61 van 27 maart Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn zienswijzen van derden naar voren gebracht. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. 2. Op 6 november 2003 ontving de d-g NMa een wijziging van de op 25 maart 2003 gemelde transactie. De gewijzigde transactie houdt in dat Assa Abloy AB, onderdeel van de Assa Abloy-groep, voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over Nemef B.V. en Corbin Srl. In de gewijzigde transactie zal DOM Sicherheitstechnik GmbH & Co KG niet worden overgenomen door Assa Abloy AB. II. PARTIJEN 3. Assa Abloy AB (hierna: Assa Abloy) is een naamloze vennootschap naar Zweeds recht. Assa Abloy is actief op het gebied van de productie en verkoop van sloten en aanverwante producten. In Nederland is zij actief via de volgende dochtermaatschappijen: Lips Nederland B.V., Ambouw B.V., Besam B.V. en Vema B.V. 4. Nemef B.V. (hierna: Nemef) en Corbin Srl. (hierna: Corbin) zijn dochtermaatschappijen van Black & Decker Corporation (hierna: B&D). Nemef is gevestigd in Nederland en produceert 1 Openbare versie

2 en verkoopt verschillende soorten sloten voor de particuliere en zakelijke markt. Corbin is gevestigd in Italië en produceert en verkoopt cilinders, hangsloten en paniekopeners. III. DE GEMELDE OPERATIE 5. De gemelde operatie betreft na de wijziging als vermeld in punt 2, de overname van 100% van de aandelen van Nemef en Corbin door Assa Abloy. Partijen hebben hieromtrent een Frame Agreement between Assa Abloy AB and The Black & Decker Corporation concerning the sale and purchase of Nemef B.V. and Corbin Srl d.d. 4 november 2003 overgelegd. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 6. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 5, omschreven transactie leidt er toe dat Assa Abloy uitsluitende zeggenschap verkrijgt over Nemef en Corbin. 7. Betrokken ondernemingen zijn Assa Abloy, Nemef en Corbin. 8. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en Opvattingen van partijen 9. De activiteiten van partijen overlappen op het gebied van de productie en levering van sloten. Naar de mening van partijen is de relevante productmarkt de markt voor de productie en levering van alle sloten, terwijl de nauwst mogelijke zinvolle onderverdeling volgens hen bestaat 2 Openbare versie

3 uit een differentiatie tussen bouwsloten (omvattende zowel deursloten als raamsloten), nietbouwsloten 1 en hang- en fietssloten. 10. Op het gebied van de levering van deursloten zijn volgens partijen de volgende producten de meest gebruikelijke: insteeksloten 2, oplegsloten 3, meerpuntssloten 4 en elektronische en elektromechanische deursloten Partijen leveren bouwsloten en hang- en fietssloten in Nederland via de volgende distributiekanalen: inkooporganisaties (ca. 50%), onafhankelijke hardware dealers (ca. 15%), groothandel (ca. 25%) en original equipment manufacturers 6 (ca. 10%). Partijen geven aan dat de levering van niet-bouwsloten over het algemeen plaatsvindt aan original equipment manufacturers. Zienswijze van een derde 12. Een derde heeft de zienswijze naar voren gebracht dat de verkoop van hang- en sluitwerk aan de doe-het-zelf winkels een afzonderlijke markt vormt, aangezien de structuur van deze markt wezenlijk verschilt van de verkoop van hang- en sluitwerk aan de bouwnijverheid. Partijen leveren echter niet direct aan doe-het-zelf winkels. Tevens hebben verschillende doe-het-zelf winkels aangegeven dat zij hun hang- en sluitwerk niet rechtstreeks van producenten betrekken. De ondernemingen waarvan doe-het-zelf winkels afnemen, zijn wel afnemers van partijen. Uit marktonderzoek blijkt echter dat dit afzetkanaal geen aparte relevante productmarkt vormt, aangezien tussen de verschillende afzetkanalen handel en arbitrage kan plaatsvinden. Afnemers in een dergelijk kanaal kunnen dus niet aan prijsdiscriminatie onderworpen worden (zie punt 15). Derhalve zal bij de beoordeling niet verder worden ingegaan op een mogelijke afzonderlijke markt voor verkoop van hang- en sluitwerk aan doe-het-zelf winkels. Beoordeling 13. De meeste marktpartijen onderschrijven de door partijen gemaakte indeling naar bouwsloten, niet-bouwsloten en hang- en fietssloten. Een aantal van de bevraagde afnemers geeft 1 Voorbeelden van niet-bouwsloten zijn sloten in parkeermeters, kasten, verkoopautomaten, postbussen, telefoonkiosken en kluizen. 2 Sloten waarbij het slotmechanisme verzonken is in de deur. 3 Vergelijkbaar met insteeksloten, maar met een verhoogd slotmechanisme dat op de deur wordt bevestigd. 4 Sloten met een meerpuntscilinder insteekslot-mechanisme dat wordt aangebracht in het deurkozijn. 5 Sloten waarbij het slotmechanisme wordt geactiveerd door bijvoorbeeld een kaart, een proximity key, afstandsbediening of een elektronisch druktoetspaneel. 6 Dit zijn producenten van deuren, ramen en kozijnen. 3 Openbare versie

4 aan dat een onderscheid naar de verschillende onderdelen van een slot een meer marktconforme indeling zou zijn: a) slotkasten, b) cilinders en c) bouwbeslag Uit marktonderzoek onder afnemers blijkt dat de meeste afnemers van deze sloten insteeksloten, oplegsloten, meerpuntssloten en elektronische en elektromechanische deursloten geen reële alternatieven voor elkaar vinden vanwege de wezenlijke verschillen in toepassing. 15. Partijen leveren, net als hun concurrenten, hun producten aan de groothandel, hardware dealers, inkooporganisaties en original equipment manufacturers. Uit marktonderzoek blijkt dat ondernemingen uit deze distributiekanalen aan elkaar (kunnen) leveren zonder beperkende voorwaarden en dat voor gelijke sloten bij gelijke hoeveelheden dezelfde prijzen worden gehanteerd. Hieruit kan worden geconcludeerd dat er geen afzonderlijke markten zijn voor levering aan respectievelijk groothandel, hardware dealers, inkooporganisaties of original equipment manufacturers. 16. Sloten, slotkasten, cilinders en bouwbeslag kunnen los verkocht worden (hierna: losse sloten en onderdelen) of zij kunnen worden verkocht als deel van een sluitsysteem. (i) Losse sloten en onderdelen 17. In het onderhavige geval kan het in het midden blijven of de markt voor levering van sloten dient te worden opgedeeld naar bouwsloten, niet-bouwsloten en hang- en fietssloten afzonderlijk, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 55 tot en met 66). Tevens kan het in het midden blijven of binnen de mogelijke (deel)markt voor bouwsloten een onderscheid kan worden gemaakt naar deur- en raamsloten. Voorts kan in het midden blijven of binnen de mogelijke (deel)markt voor deursloten een onderscheid gemaakt kan worden naar insteeksloten, cilinderoplegsloten en meerpuntssloten, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 55 tot en met 65). Ten slotte kan in het midden blijven of er aparte relevante markten bestaan voor cilinders, slotkasten of hang- en sluitwerk, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 55 tot en met 65). 7 Onder bouwbeslag wordt verstaan: hang- en sluitwerk zoals deurklinken en sluitplaten. 4 Openbare versie

5 (ii) Sluitsystemen 18. Een sluitsysteem geeft de beheerder de mogelijkheid om met een beperkt aantal sleutels 8 te differentiëren naar de toegang die aan verschillende gebruikers wordt verstrekt tot de verschillende ruimtes in een gebouw. Zo kan bijvoorbeeld een eigenaar van een appartement met één sleutel toegang verkrijgen tot zowel het hoofdgebouw, de algemene ruimtes, als zijn eigen appartement, maar niet tot de appartementen van de andere bewoners van het complex. 19. De cilinders 9 vormen het onderscheidende onderdeel in een sluitsysteem, aangezien dit de bepalende factor is bij het toelaten of weigeren van toegang in een sluitsysteem. Het verschil tussen cilinders die onderdeel zijn van een sluitsysteem, en cilinders in losse sloten, is dat er een berekening dient te worden gemaakt die verzekert dat er een aantal niveaus van sleutels kan worden gebruikt. De berekening bepaalt de manier waarop de pennen en veren in de cilinder dienen te worden gemonteerd. Partijen hebben desgevraagd aangegeven, dat cilinders in sluitsystemen circa 4 à 5 maal duurder zijn dan cilinders voor losse sloten en onderdelen, terwijl er geen prijsverschillen zijn voor slotkasten en bouwbeslag in sluitsystemen in vergelijking met slotkasten en bouwbeslag voor losse sloten. Marktpartijen bevestigen dit. Ook is de prijsontwikkeling van cilinders in sluitsystemen in de laatste 5 jaren licht gestegen, terwijl voor losse cilinders de prijs is gedaald. 20. Sluitsystemen zijn relatief complexe producten, die worden geleverd aan commerciële gebouwen (kantoren), instellingen (bijvoorbeeld ziekenhuizen, scholen, universiteiten) en appartementsgebouwen. Gelet op de specifieke toepassing, de complexiteit en de aanzienlijk hogere prijs van sluitsystemen in vergelijking met losse sloten, vormen sluitsystemen geen substituut voor onder meer gebruik in woningen die geen onderdeel zijn van een appartementencomplex. Gezien de bovenstaande argumenten, zal in het hiernavolgende worden uitgegaan van een aparte markt voor sluitsystemen. 21. Tevens kan worden uitgegaan van een aparte markt voor cilinders voor sluitsystemen, gelet op de specifieke toepassing van deze cilinders, het prijsverschil met cilinders voor losse sloten en de divergerende prijsontwikkeling tussen cilinders voor sluitsystemen en cilinders voor losse sloten. 22. Partijen onderscheiden drie soorten sluitsystemen: mechanische sluitsystemen, elektromechanische sluitsystemen en elektronische sluitsystemen. Bij mechanische sluitsystemen 8 Bij elektromechanische en elektronische sluitsystemen kan sprake zijn van een sleutel, een sleutel met elektronische componenten of een magnetische kaart. 9 Bij mechanische sluitsystemen gaat het hierbij om cilinders, bij elektromechanische sluitsystemen kan sprake zijn van een cilinder of een elektronische lezer. 5 Openbare versie

6 zijn alle onderdelen van het systeem mechanisch, bij elektromechanische sluitsystemen zijn één of meer onderdelen van het systeem elektronisch en wanneer alle onderdelen elektronisch zijn, is er sprake van een elektronisch sluitsysteem. 23. Het kan in het midden blijven of binnen de markt voor sluitsystemen een onderscheid naar type sluitsysteem dient te worden gemaakt, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punten 67 tot en met 75). Aangezien beide partijen niet actief zijn op het gebied van elektronische sluitsystemen, zal in het vervolg van het besluit hier niet verder op worden ingegaan. Rel evant e geogr af ische mar kt en Opvattingen van partijen 24. Partijen stellen dat de geografische markt voor alle soorten sloten, inclusief sluitsystemen, groter is dan Nederland, en in ieder geval Nederland, Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland omvat (hierna: Duitstalige Europese markt). Partijen zien de Duitstalige Europese markt als de relevante geografische markt, aangezien in deze landen de DIN-standaard 10 de meest voorkomende standaard is, de belangrijkste concurrenten van partijen uit de Duitstalige Europese markt komen, inkoopcombinaties voornamelijk in deze regio werken en de taal geen barrière vormt. 25. Naar schatting van partijen komt circa 75% van de in Nederland verkochte sloten en bouwbeslag uit andere EER landen, Oost Europa en het Verre Oosten (met name China), waarbij circa 37% 11 van de in Nederland verkochte sloten en bouwbeslag afkomstig is uit Duitsland. Volgens partijen zijn deze cijfers nauwelijks vertekend door mogelijke re-export van sloten vanuit Nederland naar het buitenland. De transportkosten zijn gering en vormen derhalve geen belemmering voor buitenlandse concurrenten om de Nederlandse markt te betreden, aldus partijen. 26. Volgens partijen zijn de gemiddelde prijzen voor insteeksloten, meerpuntssloten en elektromechanische sloten in Nederland en Duitsland ongeveer gelijk en ontwikkelen deze zich in dezelfde richting. 10 De Duitse Industriële Norm (Hierna: DIN-standaard) wordt vastgesteld door het Duitse DIN instituut. De DIN standaard bepaalt de dimensies en materialen voor de productie van sloten en omvat tevens een toetsing van de fysieke kracht van het slot. 11 Bron: Fachverband Schloss und Beschlag. 6 Openbare versie

7 27. In tegenstelling tot andere landen, is in Nederland de meest gebruikte as-lengte 12 voor buitensloten op woonhuizen die van 55 millimeter(mm), aldus partijen. Alle belangrijke Europese producenten leveren deze 55 mm as-lengte. Indien een producent deze lengte niet levert, dan kan hij daar alsnog relatief eenvoudig op overgaan middels een investering van circa EUR , aldus partijen. 28. Nederland kent, met name voor sloten voor buitendeuren, keurmerken die niet gelden in het buitenland, te weten het Stichting Kwaliteit Gevelbouw (hierna: SKG) certificeringssysteem 13 en het logo Veilig Wonen van de Nederlandse politie 14. Partijen stellen dat deze keurmerken niet belemmerend werken voor toetreding tot de Nederlandse markt, aangezien SKG tegen betaling van de voorgeschreven vergoeding elk type slot test. 15 De eerder genoemde DIN-standaard wordt in Nederland gebruikt bij nieuwe bouwcomplexen in de utiliteitsbouw. De meeste sloten voor buitendeuren die worden verkocht in Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland voldoen aan deze norm en kunnen volwaardig concurreren met in Nederland geproduceerde sloten, aldus partijen. Zienswijze van een derde 29. Een derde heeft de zienswijze naar voren gebracht dat Nederland een afzonderlijke geografische markt voor sloten zou vormen, aangezien volgens deze derde, Nederland van oudsher specifieke maatvoeringen hanteert en toetreding van buitenlandse producenten tot op heden is uitgebleven. Beoordeling (i) Losse sloten en onderdelen 30. Uit marktonderzoek blijkt dat vrijwel alle aanbieders van sloten en losse onderdelen een aanzienlijk deel van hun producten afzetten in het buitenland, waaronder in ieder geval Duitsland, België en Frankrijk. Nederlandse inkooporganisaties kopen tot 30% van hun sloten en losse 12 Dit is de afstand van het midden van de deurhendel tot het sleutelgat. 13 Het SKG certificeringsysteem onderscheidt drie veiligheidsklassen: 1 ster (voor sloten die 1 minuut inbraakbestendig zijn), 2 sterren (voor sloten die 3 minuten inbraakbestendig zijn) en 3 sterren (voor sloten die 5 minuten inbraakbestendig zijn). 14 Het Politiekeurmerk Veilig Wonen is een keurmerk dat afgegeven wordt voor woningen, complexen en wijken die voldoen aan een voorgeschreven pakket van eisen rond sociale veiligheid, leefbaarheid, inbraak- en brandpreventie. Een slot is alleen geschikt voor toepassing in projecten die vallen onder het Politiekeurmerk Veilig Wonen indien zij minimaal voldoen aan SKG 2 sterren. 15 De vergoeding bedraagt circa EUR 450 tot EUR 750 en de testen nemen circa 2 tot 6 weken in beslag. 7 Openbare versie

8 onderdelen in het buitenland, en dan met name in Duitsland. Ook is circa 40% van de sloten en losse onderdelen in Nederland afkomstig uit Duitsland. 31. Zowel afnemers als concurrenten bevestigen dat hoewel voor de Nederlandse markt in bepaalde gevallen een specifieke maatvoering geldt van sloten met een as-lengte van 55 mm, buitenlandse producenten uit o.a. Duitsland en Portugal deze maatvoering produceren, dan wel in staat zouden moeten zijn productieprocessen aan te passen en de vaardigheden te verwerven die nodig zijn voor de productie van deze maatvoering. Marktonderzoek heeft bevestigd dat in de praktijk meerdere buitenlandse producenten reeds sloten produceren met een as-lengte van 55 mm die geschikt zijn voor de Nederlandse markt. 16 Gelet op deze argumenten zal op de zienswijze in punt 29 niet verder worden ingegaan. 32. Uit het marktonderzoek blijkt voorts dat het Nederlandse SKG-certificeringssysteem geen belemmering vormt voor buitenlandse producenten om hun sloten en losse onderdelen SKG te laten keuren en op de Nederlandse markt te brengen. In de praktijk beschikt een groot aantal sloten en losse onderdelen afkomstig van buitenlandse producenten over een SKG-keurmerk. 17 Tevens kan een buitenlandse producent relatief eenvoudig en zonder aanzienlijke bijkomende kosten (zie voetnoot 15) een SKG-keurmerk verkrijgen, indien hij deze nog niet zou bezitten. 33. Zowel afnemers als concurrenten van partijen bevestigen de stelling van partijen dat de transportkosten voor sloten en losse onderdelen gering zijn. Ook bevestigen zij dat de prijzen en prijsontwikkeling in Nederland en Duitsland vergelijkbaar zijn. Hiermee zijn belangrijke concurrentievoorwaarden als prijzen en transportkosten, homogeen. 34. Desgevraagd geven vrijwel alle afnemers aan dat meerdere buitenlandse, en dan met name Duitse producenten en importeurs van deze producenten in Nederland, reële alternatieven zijn voor de verschillende sloten en onderdelen van partijen. Het gaat hierbij om bedrijven als Dorma, DOM, KFV, BKS, Winkhaus, EVVA, Abus, Kaba en Carl Fuhr Alle buitenlandse producenten die reeds in Nederland leveren, hebben aangegeven dat indien een hypothetische monopolist in Nederland zijn prijzen met circa 5% tot 10% zou verhogen, zij over voldoende capaciteit zouden beschikken om hun productie wezenlijk uit te breiden om aan de mogelijk toegenomen vraag naar hun producten vanuit Nederland te voorzien. Ook ondervinden buitenlandse producenten thans geen wezenlijke toetredingsbarrières tot de Nederlandse markt. 16 Het gaat hierbij met name om Duitse producenten van losse sloten en onderdelen. 17 Bron: website van de SKG, 18 Zo behoren Abus, BKS, Wilka en DOM tot de vijf grootste spelers op Duitse markt voor cilinders voor losse sloten. 8 Openbare versie

9 36. Gezien de bovenstaande argumenten kan worden uitgegaan van (een) geografische markt(en) voor de levering van sloten en losse onderdelen aan de groothandel, hardware dealers, inkooporganisaties en original equipment manufacturers die ten minste Nederland en Duitsland omvat(ten). (ii) Sluitsystemen 37. Concurrenten en afnemers hebben aangegeven dat sluitsystemen dienen te voldoen aan de specifieke wensen van de afnemer; het is een op maat gemaakt product. Sluitsystemen worden vrijwel altijd bij een verkooppunt in Nederland afgenomen in verband met de taalbarrière en eventuele naleveringen van onderdelen van het sluitsysteem, waarbij het met name om de cilinders gaat. Zowel afnemers als concurrenten geven aan dat leveringsbetrouwbaarheid een essentiële voorwaarde is waaraan producenten moeten voldoen. Zij hebben daarbij aangegeven dat buitenlandse producenten wel (cilinders voor) sluitsystemen maken die voldoen aan de Nederlandse kwaliteitseisen en daarmee geschikt zijn voor de Nederlandse markt, maar dat de (cilinders voor) sluitsystemen van buitenlandse producenten vrijwel altijd bij hun Nederlandse filiaal, importeur of agent worden ingekocht. Het is derhalve voor buitenlandse producenten noodzakelijk om in Nederland over een verkooppunt te beschikken. 38. Hoewel sprake is van mogelijke concurrentie vanuit het buitenland, worden (cilinders voor) sluitsystemen vrijwel nooit rechtstreeks ingekocht in het buitenland en dienen derhalve aanbieders van (cilinders voor) sluitsystemen te beschikken over een verkooppunt in Nederland. Voor de beoordeling van de onderhavige zaak kan derhalve worden uitgegaan van (een) nationale markt(en) voor sluitsystemen en een nationale markt voor cilinders voor sluitsystemen. B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE Opvattingen partijen 39. Partijen schatten de omvang van een markt voor de levering van alle sloten aan de groothandel, hardware dealers, inkooporganisaties en original equipment manufacturers in Nederland en Duitsland in 2002 op circa EUR 1.347,5 miljoen. 19 Op deze mogelijke markt schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel op circa [10-20]%. 19 De schattingen van partijen zijn gebaseerd op : frequente contacten met klanten en schattingen van omzetvolumes van de betrokken marktpartijen voor zover deze informatie uit jaarverslagen en deponeringen bij de Kamer van Koophandel zijn te vinden. In deze openbare versie van het besluit zijn bepaalde marktaandelen, om redenen van vertrouwelijkheid, weergegeven door middel van een bandbreedte waarbinnen het getal of marktaandeel zich bevindt; e.e.a. is tussen vierkante haken geplaatst. 9 Openbare versie

10 (i) Losse sloten en onderdelen 40. Binnen de mogelijke markt voor de levering van alle sloten kan een onderscheid worden gemaakt naar de mogelijke markten: bouwsloten, niet-bouwsloten en hang- en fietssloten. Op de mogelijke markt voor niet-bouwsloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [0-10]%. 20 Op de mogelijke markt voor hang- en fietssloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [0-10]% Partijen schatten de omvang van de mogelijke markt voor bouwsloten in Nederland en Duitsland in 2002 op circa EUR miljoen. Op deze mogelijke markt schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel op circa [10-20]%. 42. Op de mogelijke markt voor bouwsloten kan een nader onderscheid worden gemaakt naar mogelijke aparte markten voor deursloten enerzijds en raamsloten anderzijds. Op de mogelijke markt voor raamsloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [0-10]%. 22 Op de mogelijke markt voor deursloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [10-20]% Indien de mogelijke markt voor deursloten in Nederland en Duitsland wordt onderverdeeld naar aparte markten voor de verschillende typen deursloten, dan overlappen de activiteiten van partijen op het gebied van insteeksloten en meerpuntssloten. Op de mogelijke markt voor insteeksloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [20-30]%. 24 Op de mogelijke markt voor meerpuntssloten in Nederland en Duitsland schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op circa [0-10]% Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor niet-bouwsloten op circa EUR 80,5 miljoen. 21 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor hang- en fietssloten op circa EUR 90 miljoen. 22 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor raamsloten op circa EUR 490 miljoen. 23 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor deursloten op circa EUR 685 miljoen. 24 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor insteeksloten op circa EUR 96 miljoen. 25 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor meerpuntssloten op circa EUR 162 miljoen. 10 Openbare versie

11 44. Bovenstaande mogelijke markten met de bijbehorende door partijen geschatte marktaandelen kunnen als volgt schematisch worden weergegeven: Alle sloten [10-20]% Bouwsloten Niet-bouwsloten Hang- en fietssloten [10-20]% [0-10]% [0-10]% Raamsloten Deursloten [0-10]% [10-20]% Insteeksloten Oplegsloten Meerpuntssloten [20-30]% Geen overlap [0-10]% 45. Zoals reeds hierboven gesteld (zie punt 13) heeft een aantal marktpartijen aangegeven dat binnen de markt voor bouwsloten mogelijk aparte markten dienen te worden onderscheiden voor slotkasten, cilinders en bouwbeslag. Uitgaande van deze mogelijke markten schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel in 2002 op respectievelijk circa [10-20]%, [10-20]% en [0-10]% Partijen stellen dat, hoewel de nieuwe combinatie de grootste leverancier van sloten in Nederland zal zijn, de groep stevige concurrentie zal krijgen van een aantal toonaangevende Nederlandse en Duitse slotenproducenten zoals AXA, Dorma, GU, Wilka, Winkhaus en KFV. Daarnaast dragen volgens partijen de volgende factoren bij aan het bestaan van een levendige concurrentie in de levering van sloten in Nederland na de totstandkoming van de concentratie. 47. Partijen stellen ten eerste dat er weinig belemmeringen zijn om toe te treden tot de markt. Volgens partijen zijn de met nieuwe toetreding gemoeide kapitaalkosten gering en zijn er geen belemmeringen ten aanzien van intellectuele eigendomsrechten of van technologische aard. De mogelijkheid van groothandelaren, hardware dealers en doe-het-zelf ketens om producten te 26 Partijen schatten de totale markt in Nederland en Duitsland voor slotkasten, cilinders en bouwbeslag op respectievelijk circa EUR 328 miljoen, EUR 430 miljoen en EUR 740 miljoen. 11 Openbare versie

12 leveren met hun eigen merknaam is een eenvoudige manier voor nieuwkomers om tot de markt toe te treden, aldus partijen Ten tweede dragen partijen aan dat de import rond de 75% van het totale aanbod aan sloten vertegenwoordigt. Bovendien zijn de kosten voor transport van sloten uit onder meer het Verre Oosten gering, en bedragen rond de 2% van de verkoopprijs. 49. Ten derde bestaat er volgens partijen structurele overcapaciteit in de branche, met name onder Duitse slotenproducenten. Nederland is voor dergelijke producenten een voor de hand liggende afzetmarkt. 50. Ten slotte geven partijen aan dat de markt wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van krachtige inkooporganisaties bestaande uit geavanceerde kopers met kennis van zaken. In sommige gevallen gaat het daarbij om inkooporganisaties in een reeks van Europese landen van deurfabrikanten en groothandelaren. Deze organisaties kopen sloten in het buitenland als deze goedkoper zijn, aldus partijen. Partijen geven aan dat circa 50% van de verkoop van B&D in Nederland plaats vindt aan vijf grote inkooporganisaties. (ii) Sluitsystemen 51. Het gezamenlijke marktaandeel van partijen op de mogelijke markten voor mechanische sluitsystemen en elektromechanische sluitsystemen is naar schatting van partijen respectievelijk circa [20-30]% en [10-20]% Indien wordt uitgegaan van een aparte nationale markt voor cilinders voor mechanische sluitsystemen, dan schatten partijen hun gezamenlijke marktaandeel op circa [30-40]% Partijen wijzen erop dat door het uit de transactie houden van DOM, na de overname DOM de grootste concurrent zal zijn van de nieuwe combinatie met een marktaandeel van circa [10-20]% op een markt voor cilinders voor sluitsystemen die Nederland en Duitsland omvat. 27 Partijen noemen onder meer de volgende eigen merken: Ivana en Necoloc van Necomij, Oxloc van Ferney, de Promat lijn van Zevij en het BUVA merk van BUVA. 28 Partijen schatten de totale omvang van de markt voor mechanische sluitsystemen op circa EUR 64 miljoen en voor elektromechanische sluitsystemen op circa EUR 78 miljoen. 29 Partijen schatten de totale omvang van de markt voor cilinders voor mechanische sluitsystemen op circa EUR 34 miljoen. 12 Openbare versie

13 Zienswijzen van derden (i) Losse sloten en onderdelen 54. Tijdens de procedure zijn twee zienswijzen van derden naar voren gebracht. In beide zienswijzen wordt gesteld dat door het samengaan van Lips en Nemef een economische machtspositie ontstaat op de Nederlandse markt voor sloten. Ter onderbouwing hiervan wordt het volgende gesteld. Na de voorgenomen concentratie zal er maar één fabrikant van sloten en slotkasten in Nederland zijn. Vanwege de merkbekendheid van Lips en Nemef zal in de praktijk geen Nederlandse leverancier/winkelier het zich kunnen permitteren geen producten van Lips en/of Nemef aan te bieden. In de punten 55 tot en met 66 zal worden ingegaan op de analyse en de uitkomsten van het marktonderzoek naar deze zienswijze. Beoordeling (i) Losse sloten en onderdelen 55. Ondanks dat informatie over de omvang van de markt moeilijk is te verkrijgen, is het aannemelijk dat de gezamenlijke marktaandelen van partijen lager zijn dan 15% op de mogelijke markten voor niet-bouwsloten, hang- en fietssloten, raamsloten, meerpuntssloten, slotkasten en bouwbeslag, zoals weergegeven in de punten 40 tot en met 45. Er is derhalve geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op deze mogelijke markten op significante wijze wordt belemmerd. De hiernavolgende beoordeling zal betrekking hebben op de mogelijke markten voor insteeksloten en cilinders. 56. Partijen hebben schattingen gegeven van de omvang van de mogelijke markten voor insteeksloten en cilinders (zie voetnoten 24 en 26). Aan een aantal marktpartijen is gevraagd eveneens een schatting van de omvang van deze mogelijke markten markt te geven. Vrijwel alle marktpartijen hebben aangegeven dat zij hier geen of onvoldoende inzicht in hebben. Tevens zijn er geen marktonderzoeken bekend waaruit de omvang van de markten blijkt. Nu informatie over de omvang van de markt moeilijk of geheel niet te verkrijgen is, bieden de genoemde marktaandelen onvoldoende houvast om een beeld te krijgen van de positie van partijen op deze mogelijke markten. Om deze redenen is nader onderzoek verricht onder zowel concurrenten als afnemers van partijen. 57. Een concurrent heeft aangegeven dat Lips en Nemef veruit de sterkste op de markt worden, waarna veel kleinere concurrenten volgen. Een aantal concurrenten geeft aan dat partijen een ongekende positie in de slotenmarkt verkrijgen die te overheersend is. Een even groot aantal 13 Openbare versie

14 concurrenten is echter van mening dat de concentratie geen noemenswaardige invloed op de slotenmarkt zal hebben. Een concurrent merkt op dat de vakhandel een machtspositie van partijen mogelijk niet zal accepteren en derhalve naar alternatieve kleinere bedrijven in de branche op zoek zal gaan. 58. Een aantal afnemers van partijen geeft aan dat de eigen onderneming geen gevolgen zal ondervinden van de concentratie. Hoewel afnemers aangeven dat zij het zich niet kunnen permitteren geen producten van Lips of Nemef aan hun klanten aan te bieden, geven zij tevens vrijwel alle aan dat de volgende partijen een reëel alternatief vormen voor inkoop bij Assa Abloy, Nemef en Corbin van de verschillende soorten sloten en losse onderdelen, waaronder zowel cilinders als insteeksloten: Abus, Ankerslot, BKS, Carl Fuhr, Carl Wittkopp, Cisa, DOM (voor cilinders, niet voor insteeksloten), Dorma, Van Duijn, Dulimex, Van Erp Agenturen, EVVA, GBS, GU, Hutra, Kaba, Karl Flieter (KFV), Marenco, Mauer, MPS, Pijenenburg import, Post & Eger, Tesa, Themans, Urfic, Viro, Wilka en Winkhaus. 59. Een groot aantal van deze ondernemingen is gevestigd in het buitenland, waarvan de meeste in Duitsland. Desgevraagd hebben marktpartijen aangegeven dat voor het importeren van de sloten of de onderdelen daarvan van deze buitenlandse producenten geen belemmeringen bestaan en dat de transportkosten zeer gering zijn. 60. Insteeksloten kunnen een verschillende maat as-lengte hebben (zie ook de punten 27 en 31). Zo zijn er bijvoorbeeld sloten met een as-lengte van 55 millimeter (mm) of van 72 mm. Sloten met een as-lengte van 72 mm komen zowel in Nederland als in het buitenland voor. Sloten met een as-lengte van 55 mm daarentegen worden alleen in Nederland en niet in andere landen verkocht. Uit marktonderzoek blijkt dat het merendeel van deze producenten naast de 72 mm maat de specifieke Nederlandse maat van 55 mm as-lengte kan produceren. Bovendien gebeurt dit reeds in de praktijk. 61. Zoals reeds hierboven aan de orde is geweest (zie de punten 28 en 32), kent Nederland voor zowel insteeksloten als voor cilinders het SKG-certificeringssysteem. Uit marktonderzoek blijkt dat het voor buitenlandse producenten technisch mogelijk is om hun huidige productieproces zodanig aan te passen dat hun producten voldoen aan het Nederlandse SKGcertificeringsnorm. De meeste producenten hebben aangegeven dat zij op dit moment reeds insteeksloten en cilinders verkopen die voldoen aan het SKG-certificeringsnorm. 62. Uit het bovenstaande volgt dat er een aanzienlijk aantal marktpartijen is dat insteeksloten en cilinders kan aanbieden en reeds aanbiedt die geschikt zijn voor de Nederlandse markt en eenvoudig geïmporteerd kunnen worden. Alle producenten die reeds insteeksloten en cilinders aanbieden die voldoen aan de Nederlandse maten en eisen, hebben aangegeven dat indien een hypothetische monopolist in Nederland zijn prijzen met circa 5% tot 10% zou verhogen, zij over 14 Openbare versie

15 voldoende capaciteit zouden beschikken om hun productie wezenlijk uit te breiden om aan de mogelijk toegenomen vraag naar hun producten vanuit Nederland te voorzien (zie ook punt 35). 63. Voorts is onderzocht hoe belangrijk het merk van partijen is voor afnemers, om te onderzoeken of er voldoende concurrentiedruk van de producten van concurrenten uitgaat op de producten van partijen. Bij dit onderzoek is door zowel afnemers als concurrenten aangegeven welke criteria van belang zijn voor afnemers bij het kopen van verschillende soorten sloten en in welke rangorde, prijs, kwaliteit, keurmerk, of andere factoren het meest van belang voor hen en voor hun afnemers zijn. 64. Volgens concurrenten wordt bij de aankoop van een slot met name geselecteerd op prijs en SKG-certificaat. Afnemers geven aan dat zij een slot op de eerste plaats op prijs, vervolgens op kwaliteit en daarna pas op SKG-certificeringssysteem selecteren. Bij zowel afnemers als concurrenten komt naar voren dat het merk de minst belangrijke factor is bij de aankoopbeslissing voor een slot. Hieruit valt te concluderen dat afnemers er relatief weinig belang aan hechten of een betaalbaar en kwalitatief goed slot afkomstig is van Lips, Nemef of van een andere (buitenlandse) producent. Conclusie 65. Uit bovengenoemde overwegingen blijkt dat, hoewel partijen na de voorgenomen concentratie een sterke positie hebben op de markt(en) voor insteeksloten en cilinders, er voldoende concurrenten actief zijn op de markt die tegenwicht kunnen bieden aan partijen, zodat het onwaarschijnlijk is dat partijen na de concentratie in staat zullen zijn zich in belangrijke mate onafhankelijk van hun concurrenten en afnemers te gedragen. Er is derhalve geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 66. Aangezien op de nauwere mogelijke markten voor insteeksloten, oplegsloten en meerpuntssloten geen reden is om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie een economische machtspositie kan ontstaan, is ook op de ruimere markten voor deursloten, bouwsloten en alle sloten geen reden om aan te nemen dat als gevolg van de concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 15 Openbare versie

16 (ii) Sluitsystemen 67. Aangezien het gezamenlijke marktaandeel van partijen lager is dan 15% op de mogelijke markt voor elektromechanische sluitsystemen, zoals weergegeven in punt 51, is er geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op deze mogelijke markt op significante wijze wordt belemmerd. De hiernavolgende beoordeling zal betrekking hebben op de mogelijke markten voor mechanische sluitsystemen en cilinders voor sluitsystemen. 68. Partijen hebben schattingen gegeven van de marktomvang voor de mogelijke markt voor mechanische sluitsystemen en de mogelijke markt voor cilinders van sluitsystemen. Er zijn geen marktonderzoeken bekend waaruit de omvang van deze mogelijke markten blijkt. Om deze redenen is nader marktonderzoek verricht onder marktpartijen. Op basis van de door concurrenten verstrekte omzetgegevens, is er voldoende reden om aan te nemen dat de schattingen van partijen een redelijke weergave zijn van de marktomvang zoals genoemd in voetnoot Uit het onderzoek is gebleken dat concurrenten zowel cilinders voor sluitsystemen, als de gehele mechanische sluitsystemen zelf leveren. Naast partijen zijn de volgende redelijk grote spelers op de markt actief: DOM, Winkhaus, Ankerslot en EVVA. Daarnaast is een aantal kleinere spelers actief zoals BKS, Pfaffenheim, Mauer, Kaba, Wilka, Post&Eger en Themans Concurrenten hebben vrijwel alle aangegeven dat de markt voor sluitsystemen, en daarmee de markt voor cilinders voor sluitsystemen, een scherp concurrerende markt is. Zo geeft een concurrent aan dat 15 jaar geleden Nemef en Lips de enige grote aanbieders van sluitsystemen waren. Inmiddels zijn er meerdere marktpartijen tot de markt toegetreden en zijn de marges onder druk komen te staan. Dit wordt bevestigd door de meeste andere concurrenten. Een andere concurrent geeft aan dat er in de Duitse markt overcapaciteit in de utiliteitsbouw bestaat, wat het mogelijk maakt dat potentiële concurrenten van partijen hun sluitsystemen in Nederland gaan afzetten (zie ook punt 49). 71. Een essentiële voorwaarde voor toetreding tot de Nederlandse markt is het beschikken over een verkooppunt in Nederland (zie punt 37). Daarbij zijn er mogelijk investeringen nodig voor de opbouw van productkennis en voorraad. Buitenlandse producenten die reeds actief zijn op de Nederlandse markt(en) voor (cilinders voor) sluitsystemen hebben echter aangegeven dat toetreding niet moeilijk is. Importeurs van (cilinders voor) sluitsystemen geven eveneens aan dat 30 Tot de zes grootste spelers op de Duitse markt voor cilinders voor sluitsystemen behoren: BKS, DOM, Winkhaus en EVVA. 16 Openbare versie

17 er geen wezenlijke belemmeringen zijn om (cilinders voor) sluitsystemen op de Nederlandse markt te brengen. 72. Evenals voor losse sloten en onderdelen (zie de punten 63 en 64) hebben marktpartijen aangegeven dat afnemers minder belang hechten aan het feit of kwalitatief goede, SKG-gekeurde (cilinders voor) sluitsystemen afkomstig zijn van Lips of Nemef of van een andere (buitenlandse) producent. In de eerste plaats hechten afnemers belang aan de kwaliteit en het SKG-keurmerk, pas daarna is het merk belangrijk, aldus marktpartijen. 73. Alle bevraagde concurrenten van partijen hebben aangegeven dat indien een hypothetische monopolist in Nederland zijn prijzen met circa 5% tot 10% zou verhogen, zij over voldoende capaciteit zouden beschikken om hun productie wezenlijk uit te breiden om aan de mogelijk toegenomen vraag naar hun producten vanuit Nederland te voorzien. 74. Architecten vormen een belangrijke schakel bij het aankoopproces van sluitsystemen. Het merendeel van de bevraagde architecten heeft aangegeven dat partijen weliswaar sterk worden op het gebied van mechanische sluitsystemen of de cilinders daarvoor, maar geven daarbij aan dat voldoende goede producten in Nederland verkrijgbaar zijn die uit het buitenland afkomstig zijn die aan dezelfde kwaliteitseisen voldoen als de producten van partijen en die eveneens het SKGkeurmerk bezitten. Conclusie 75. Uit bovengenoemde overwegingen blijkt dat, hoewel partijen na de voorgenomen concentratie een sterke positie hebben op de markt voor (cilinders voor) mechanische sluitsystemen, voldoende concurrenten actief zijn op de markt die tegenwicht kunnen bieden aan partijen, zodat het onwaarschijnlijk is dat partijen na de concentratie in staat zullen zijn zich onafhankelijk van hun concurrenten en afnemers te gedragen. Er is derhalve geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. VII. CONCLUSIE 76. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke 17 Openbare versie

18 mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 77. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 8 december 2003 De directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, voor deze: W.g. Mr. J. Schönau Directeur Concentratiecontrole Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na de dag van bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepsschrift indienen bij de arrondissementsrechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM Rotterdam 18 Openbare versie