Seksualiteit na CVA Egbert Kruijver MW VO / seksuoloog NVVS

Transcriptie

1 Seksualiteit na CVA Egbert Kruijver MW VO / seksuoloog NVVS 14 september 2012

2 Egbert Kruijver seksuoloog NVVS Seksuoloog in de revalidatie Sophia Revalidatie Den Haag e.o. De Hoogstraat Utrecht Seksuoloog in 1e lijn Seksuologiepraktijk Nieuwegein Prk Seksuologische Hulpverlening Woerden Onderzoeker Sophia Kenniscentrum BLOS: lange termijn effect CVA op seksualiteit

3 Wat doet een seksuoloog? Analyse seksuele problematiek BPS model toepassen op seksualiteit Interventies via: Gesprekstherapie Relatietherapie Gerichte adviezen / Huiswerkopdrachten Medicatie (in overleg met medische staf)

4

5

6

7

8

9 Leuke puzzel? Lastige puzzel? Lichamelijk Sekse Leeftijd Seksuele oriëntatie Lichamelijke gezondheid Medicijnen

10 Leuke puzzel? Lastige puzzel? Psychologisch: Persoonlijke ervaringen Probleemoplossend vermogen (coping) Overtuigingen Seksueel gedrag Levensfase Urgentie/Belang/Interesse

11 Leuke puzzel? Lastige puzzel? Sociaal/Relationeel Opvoeding (sub)cultuur Religie Genderrol Relationele dynamiek Kansen op de relatiemarkt

12 Bio psycho sociaal model Seksuele respons = multifactorieel proces van reageren Biologisch/ somatisch Psychisch/ psychologisch Sociaal/relatie Opvoeding/cultuur

13

14 Veel voorkomende vragen Hoe maak je seksualiteit bespreekbaar Met bewoners? In het zorgteam? Hoe normaliseer en borg je aandacht voor seksualiteit? Hoe geef je aandacht aan gezonde seksualiteit? Hoe kanaliseer je pathologische seksualiteit?

15 Seksualiteit bespreekbaar maken Mag ik dat? Legitimering d.m.v. vastgesteld beleid Wil ik dat? Persoonlijke overtuigingen versus professionele eisen Kan ik dat? Kennis en vaardigheden

16 Seksualiteitsbeleid Organisatie breed seksualiteitsbeleid Aandacht borgen in beschreven werkwijze Uitgaande van kenmerken doelgroep Uitgaande van setting Uitgaande van team / teamvolwassenheid Structurele en proactieve aandacht vergroot de veiligheid en vermindert kans op excessen voor bewoners en medewerkers

17 Info site over seksualiteitsbeleid Op de website Begrensde Liefde vind je een schat aan informatie (o.a. info over wetgeving, literatuurverwijzingen en velerlei tips) om zelf seksualiteitsbeleid op te stellen. Site is ontworpen voor de verstandelijk beperkten sector, maar geeft info die in alle sectoren bruikbaar is. eit/instellingsvisie_en beleid 17 Basis Powerpointpresentaties

18 Vóór het CVA? Hoe waren de intimiteit en de seksualiteit vóór het CVA? Probleemloos of problematisch? Helemaal oké of iets te wensen over? Bespreekbaar of onbespreekbaar? Openheid of geheimen voor elkaar? In vast patroon of in ontwikkeling?

19

20 Seksuele problemen per fase van de seksuele respons cyclus Bij chronische aandoeningen (algemeen) Zin Meestal verminderd, soms overmatig Opwinding Meestal bemoeilijkt Plateau Verkort of verlengd Orgasme Versneld of vertraagd Herstel Meestal langer / minder bevrediging

21 Seksuele Respons Cyclus Motivatie Opwinding Orgasme Herstel

22 Het belangrijkste seksuele orgaan?

23 Invloed hersenen op de seksualiteit Het kunnen voelen (sensorisch waarnemen) Het kunnen voelen (emoties) Het kunnen communiceren Het kunnen bewegen Het kunnen herinneren Het kunnen fantaseren Het kunnen begrenzen Etc

24 Invloeden op seksualiteit: Biologische Aspecten Psychologische Aspecten Sociale / Relationele Aspecten Man / vrouw Hormonen (chronische ) Ziekte Lich. beperking Spierspanning Vermoeidheid Medicatie Zelfbeeld Lichaamsbeeld Coping Angst Stress Rouw Depressie Vermijding Relatie Communicatie Rolverandering Levensfase Toekomstperspectief Maatschappij (sub) Cultuur Religie

25 CVA: lichamelijke factoren Bewustzijnsdaling Verlammingen Coördinatiestoornissen Bewegingsstoornissen Tastzin & Temperatuur Zintuiglijke stoornissen Spraakstoornissen Blaas & darmen Hormoonhuishouding Seksuele functiestoornissen

26 Medicatie Anti depressiva (SSRI) : vertragen zaadlozing bemoeilijken het orgasme (met name Seroxat) Anti epileptica: verlagen testosteron spiegel Anti hypertensiva: invloed op erectie Invloed op lubricatie (bemoeilijken opwinding)

27 CVA: Psycho sociale factoren Geheugen Aandacht Concentratie Apraxie / Onhandigheid Afasie / taalstoornissen Informatieverwerking Inzicht & Overzicht Waarneming / Neglect Planning & Organisatie Probleemoplossend vermogen Apathie / verminderd initiatief Prikkelbaarheid Stemmingsveranderingen Woede / agressie Ontremming Risicozoekend gedrag Emotionele vervlakking Dwanglachen / huilen Egocentriciteit Psychosen / Angst / PTSS

28 CVA en het dagelijks leven: In welke levensfase verworven? Welke impact op ADL? Zichtbaar of onzichtbaar? Merkbaar of niet merkbaar? Geeft de ziekte sociale beperkingen? Mate van hospitalisatie? Invloed van man/vrouw coderingen?

29 Psychosociale Gevolgen Afhankelijkheid Angst Faalangst Aantrekkelijkheid/lichaamsbeeld Relatieveranderingen Veranderde omgang Trots en schaamte Zelfvertrouwen

30 Gevolgen voor de seksualiteit Vrouwen: Verminderd libido Verminderde lubricatie Verminderd vermogen tot orgasme Mannen: Verminderd libido Verminderde / geen erecties Vroegtijdige ejaculatie

31

32 Wetenschappelijk onderzoek Goossens (1995): meer dan de helft van de koppels geeft problemen aan in de seksualiteit (n=135). Carlsson (2003): significante relatie tussen cognitieve en emotionele stoornissen en ontevredenheid over het seksuele leven. Schepers (2005): 53% van de patiënten rapporteert afname van seksuele activiteit (mannen meer dan vrouwen). Visser Meily (2005): Slechts 1/3 van partners tevreden over seksuele leven.

33 Gevolgen CVA Alle directe of indirecte gevolgen kunnen de intimiteit en/of seksualiteit onder druk zetten Dus: Problemen of zorgen = voorspelbaar in zekere zin logisch Dit besef dwingt ons hierop te anticiperen

34 Grootste risico: stilvallen intimiteit & seksualiteit Vermoeidheid Initiatiefverlies Verlies toekomstperspectief Depressie Veranderd lichaamsbeeld Angst voor (seksuele) inspanning Partner overlevingsmodus Partner overbelast Partner verlieservaringen Rolverandering/ongelijkheid

35 Hyperseksualiteit Opvallend en belastend gedrag echter: Het komt veel minder vaak voor dan hyposeksualiteit Vraag: Is het (een vorm van) seksualiteit of is het (een vorm van) ontremming?

36 Seksuele ontremming Feitelijk een vorm van verstoorde seksuele impulsbeheersing, meestal in verband gebracht met frontaal letsel Impulsdoorbraken, vergelijkbaar met: Voedsel zien = moeten eten Sigaretten zien = moeten roken

37 Wat is het belangrijkste in seks?

38 Het belangrijkste in seks? Vrouwen Strelen Dollen Ander genitaal genot Coïtus Orgasme Mannen Orgasme Coïtus Ander genitaal genot Dollen Strelen

39 De erogene zones (omgaan met) verschillen 39 Basis Powerpointpresentaties

40 Seks als test?

41 Man Vrouw verschillen Intimiteit Seksualiteit

42 3 Succesfactoren bij patiënten: Respectvolle communicatie Elkaars verhaal willen horen en kunnen verdragen Samenwerking zoeken

43 3 Succesfactoren bij patiënten: Creativiteit Verwachtingen kunnen bijstellen Vertrouwde patronen kunnen loslaten Open staan voor nieuwe ervaringen Maak tijd voor elkaar en neem de tijd!

44 3 Succesfactoren bij patiënten: Acceptatie en adaptatie Je verlies / verdriet doorleven en op den duur merken dat je verder kan / wil met je leven

45 Van doelgericht naar pleziergericht

46 Erectiestoornis Penisring Vacuümpompen Erectiepillen: Viagra / Cialis / Levitra Intra urethrale PGE 1: Muse Injecties in de penis: Androskat / Alprostadil Penis prothese

47 Opwinding stimulerende middelen Glijmiddelen K Y jelly Durex Sensilubine Erectievervangende middelen Dildo Voorbindpenis Clitorale / vaginale / anale stimulatie Vibrators in alle soorten en maten

48 Seks bespreekbaar? Mag je erover spreken? Wil je erover spreken? Kan je erover spreken?

49 Hoe maak je seks bespreekbaar? Vraag jezelf eerst af: Mag je erover spreken? Wil je erover spreken? Kan je erover spreken? Legitimering in visie van de organisatie/afdeling/team Persoonlijke houding = voel je je erbij op je gemak? Kennis & vaardigheden & een beetje lef

50 3 routes om over seksualiteit te beginnen: 1. Kort inleidend praatje: het bruggetje 2. Vraag naar veranderingen (niet zozeer naar problemen) 3. Vraag naar behoefte aan informatie (en heb folders of link achter de hand) b.v.: Hartstichting:

51 Je voelt je er niet bij op je gemak? Belemmerende overtuigingen Praten over seks is en blijft privé/taboe in elke cultuur Seksualiteit raakt je altijd als persoon Patient/client decompenseert als ik over seks begin Met de ene patiënt wel, de andere absoluut niet Het is niet mijn taak/bevoegdheid, maar die van mijn collega Als ze vragen hebben, dan hoor ik het wel

52 Je voelt je er wél bij op je gemak? Bevorderende overtuigingen Ik durf mijn grenzen te verleggen / te experimenteren Ik hoef niet voor alles een oplossing te hebben Ik hoef niet alles te weten Ik wil de puzzelde patient erkenning geven Praten over seks leer je door het te doen!

53 Tips: Legitimeren Je mág intimiteit en seksualiteit / de intieme relatie bespreekbaar maken. Het is professionele aandacht voor een belangrijk levensgebied voor patiënten en hun partners. Vertrouw op je eigen inschatting tijdens het gesprek! Forceer de patiënt niet, en forceer jezelf niet!

54 Tips: Experimenteren Leidt het thema in maak je eigen bruggetje Zoek woorden die bij je passen. Blijf bij jezelf, maar probeer wel. Je kan nooit iets fout doen wanneer je respectvol bent en goed naar de patiënt luistert.

55 Een bruggetje maken Seksualiteit bespreekbaar maken moet je nooit abrupt doen, maar altijd inleiden. Dat doe je door niet direct en onverwacht te gaan vragen naar iemands seksuele zorgen of activiteiten, maar door een kort inleidend praatje te houden van een paar zinnen. In circa drie zinnen legitimeer je waarom je het thema seksualiteit wilt aansnijden, en je vraagt toestemming om dat te doen. Dat stelt zowel de patiënt als jezelf op het gemak. Plus het geeft de patiënt de gelegenheid om aan te geven of hij/zij bereid is om op de vraag in te gaan.

56 Voorbeeld Bruggetje Bij afnemen VP anamnese (b.v item 9 van Marjory Gordon): We komen nu bij een onderwerp dat nogal in de privésfeer ligt, maar dat door uw aandoening vaak vragen of zorgen kan geven, namelijk seksualiteit. Vindt u het goed dat ik u daar een vraag over stel? 56 Basis Powerpointpresentaties

57 Seksueel intimiderend gedrag Ontvanger bepaalt of het intimiderend is! Luister naar je Pluis of Niet Pluis gevoel Het ligt niet aan jou! Je bent altijd gerechtigd er iets van te zeggen Wees je bewust van wat je uitstraalt Wees je bewust van de aandoening van de patiënt Het is een team-aangelegenheid Openheid = Veiligheid

58 Seksuele intimidatie Waar kan je last van hebben? Wat roept het op? Schuld en schaamtegevoelens Je voelt je klein gemaakt en bekeken Patiënt staat centraal en is afhankelijk Assertieve mensen worden minder assertief => Negeren en vermijden

59 Seksuele intimidatie is Dus altijd subjectief Het maakt niet uit of de dader toerekeningsvatbaar is Het maakt niet uit of er verzachtende omstandigheden zijn Hetzelfde gedrag kan per situatie anders worden ervaren

60 Seksuele intimidatie Gevoeligheid mede bepaald door: Grenzeloos in het zorgen? Niemand mogen afwijzen? Niemand willen kwetsen? De sfeer niet willen verpesten? Twijfel of het iets uithaalt? Bang voor reactie collega s/patiënten?

61 Veel voorkomende reacties Gevoelens: Schrik, schaamte, schuld, bevriezing, irritatie, beklemming, gekwetstheid, frustratie, angst, onmacht, teleurstelling, onveiligheid, walging, boosheid, wrok, verlegenheid, verdriet en vernedering. Schaamte en schuld komen het meest voor. Gedachten: had ik maar (niet)., zo zijn mannen nu eenmaal, hij kan er ook niets aan doen dit moet ik kunnen hanteren

62 Specifiek bij CVA/NAH Eerst goede analyse van het gedrag Wat, wanneer, wat ging er aan vooraf, etc. Dan kijken naar de leerbaarheid Zelfinzicht Instructie onthouden Tenslotte: prikkels wegnemen Als leerbaarheid te klein is, moeten wij het kader bepalen. Daarbij gezonde seksualiteit niet uit het oog verliezen

63 Naar het team / de organisatie Erken het probleem Zie het als een veel voorkomend probleem Beloon openheid Sta achter je collega Gedragscode / Handelingsprotocol

64 Verwijsmogelijkheden Seksuologie zoekwijzer = 1 e lijnspraktijken Jim Bender (Den Haag) Rebecca de Klerk (Voorschoten) PsyQ Jos Vroege en Kees van der Rhee Scelta Ineke Demmenie Haga Leyenburg Mieke Poelsma en Joel Staffeleu Sophia Revalidatie (op revalidatie indicatie) Jim Bender en Egbert Kruijver

65 Verwijsadressen Psychosociaal Ike van den Berg (mw) Lot Wouda (systeemtherapeut) 65 Basis Powerpointpresentaties

66 Sociaal Erotische Zorg Stichting SAR Cliënt regelt zelfstandig tegen vaste prijs Meer gericht op mensen met lichamelijke beperkingen FleksZorg Intensieve samenwerking mogelijk tegen extra kosten SEB Pameijer R dam ribw.nl Bemiddeling/begeleiding richting commerciële prostitutie en thuiswerkende seksverzorgenden 66 Basis Powerpointpresentaties

67 Dank voor je aandacht!