Relatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Relatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese"

Transcriptie

1 Relatievorming en Seksualiteit bij jongeren met cerebrale parese drs. Diana Wiegerink psycholoog / onderzoeker bij Erasmus MC / Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam Presentatie voor TransitieNet maart 2009

2 Transitie: Jongeren met CP en intieme relaties Verliefd? Daten? Verkering? Seks?

3 Opbouw presentatie Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit Vergelijking met Nederlandse jongeren 3. Ontwikkeling in relatievorming:kansen en problemen 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit 5. Ervaren problemen bij seks 6. Tips voor de praktijk

4 CP transitie onderzoek Beloop Meting 1: Meting 2: Meting 3: Relatievorming Relatievorming Relatievorming & & & Seksualiteit 2 jaar Seksualiteit 2 jaar Seksualiteit Leeftijd Leeftijd Leeftijd N=103 N=87 N=76

5 Kenmerken van de jongeren met CP bij T1 Leeftijd Opleidingsniveau 21% 16% 22% 20% 21% 16 jaar 17 jaar 18 jaar 19 jaar 20 jaar 25% 34% 39% MLK, VMBO-BBL VMBO-KBL / TL, MBO HAVO, VWO< HBO, WO Geslacht 40% 60% mannen vrouwen

6 Kenmerken van de jongeren met CP bij T1 Voortbewegen (GMFCS) 5% 12% 1% I lopen zonder belemmeringen 7% II lopen moeizamer op oneffen grond III lopen met hulpmiddel 76% IV voortbewegen met rolstoel, evt. elro V niet zelfstandig of moeizaam met elro voortbewegen 9% 1% 1% Handfunctie (MACS) gemeten bij T2 5% gemakkelijk en met succes iets minder snel en/of minder goed hulp of aanpassing nodig bij voorbereiding 84% deels zelf met moeite en hulp totale hulp nodig

7 Beloop in de tijd Relatievorming: Dating Ervaring met verkering Verkering nu Seksuele ontwikkeling Individueel: fantaseren en masturberen Met een partner: seksuele carrière tongzoenen strelen en voelen onder de kleren naakt vrijen geslachtsgemeenschap

8 Beloop in de tijd: dating en verkering % jongeren met ervaring * dating 20 0 T1 T2 T3

9 Beloop in de tijd: dating en verkering 100 % jongeren met ervaring * dating ervaring met verkering 20 0 T1 T2 T3

10 Beloop in de tijd: dating en verkering * dating % jongeren met ervaring ervaring met verkering verkering nu 0 T1 T2 T3

11 Beloop in de tijd: individuele seksuele ontwikkeling % jongeren met ervaring fantaseren over vrouwen fantaseren over mannen 0 T1 T2 T3

12 Beloop in de tijd: individuele seksuele ontwikkeling 100 % jongeren met ervaring fantaseren over vrouwen fantaseren over mannen * masturberen 0 T1 T2 T3

13 Beloop: seksuele carrière 100 % jongeren met ervaring * tongzoenen * strelen onder de kleren * naakt vrijen * geslachtsgemeenschap 0 T1 T2 T3

14 Conclusies Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit 1. Toename in ervaring met dating en seks, maar 2. de groep die een vaste relatie heeft blijft erg klein

15 Vergelijking met Nederlandse jongeren CP (%) Ned. Jongeren (%) Dating 76 - Ervaring met verkering Verkering nu Masturberen Fantaseren over vrouwen Fantaseren over mannen Tongzoenen Strelen onder kleren Naakt vrijen Geslachtsgemeenschap 60 83

16 Vergelijking met Nederlandse jongeren CP (%) Ned. Jongeren (%) Dating 76 - Ervaring met verkering Verkering nu Masturberen Fantaseren over vrouwen Fantaseren over mannen Tongzoenen Strelen onder kleren Naakt vrijen Geslachtsgemeenschap 60 83

17 Conclusies Vergelijking met Nederlandse jongeren 1. Jongeren met CP hebben minder ervaring in seksuele activiteiten met een partner, maar 2. fantaseren en masturberen is wel vergelijkbaar met Nederlandse jongeren

18 Ontwikkeling van intieme relaties: literatuur Peergroup - Uitgaan Dating Verkering Seks

19 Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaan betere motoriek (0.2) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Dating Verkering Seks

20 Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaan betere motoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Dating hogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) Verkering Seks

21 Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaan betere motoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) Dating hogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) (17.5) Verkering Seks

22 Ontwikkeling van intieme relaties Uitgaan betere motoriek (0.2) (1.8) hoger opleidingsniveau (2.8) meer dan 5 vrienden (4.5) (2.3) Dating hogere leeftijd (1.6) meer dan 5 vrienden (1.8) (17.5) (150.7) Verkering Seks hogere leeftijd (3.0)

23 Conclusies 3. Ontwikkeling in relatievorming: kansen en problemen Kansen: vriendengroep en uitgaan, dating Probleem: vaste relatie krijgen Vraag: hoe regel ik een date 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit Op uitgaan: betere motoriek en hoger opleidingsniveau Op dating en seks: hogere leeftijd

24 Problemen bij seks: seksueel contact 55% ervaart geen beperkingen 19% gebrek aan zelfvertrouwen 15% schaamt zich voor haar/ zijn lichaam 11% schaamt zich voor haar/zijn beperkingen 8% wordt anders behandeld vanwege haar/zijn handicap 5% beperkt doordat hij/zij in een rolstoel zit % 4% weinig privacy b 4% moeite om hulp te vragen e 3% moeite om een condoom om te doen p e 3% alleen dingen kunnen doen m.b.v. anderen r k

25 Problemen bij seks: seksuele responscyclus Ervaren problemen: 12% geen opwinding Mannen: 7% erectieproblemen 14% geen zaadlozing Vrouwen: 8% inbrengen penis niet mogelijk 21% geen orgasme

26 Problemen bij seks: lichamelijke beperkingen? 11% ja 20% soms

27 Problemen bij seks: lichamelijk beperkingen N=59 Enige hinder Veel hinder Spasticiteit 32% 9% Moeite met beenspreiding 21% 10% Moeite met bekken kantelen 14% 15% Stijfheid (gewrichten, spieren) 21% 7% Vermoeidheid 18% 7% Evenwichtsproblemen 16% 6% Verminderde handfunctie 16% 4% Energietekort 14% 4% Krachtsverlies 14% 4% Trillen 11% 2%

28 Problemen bij seks: lichamelijk beperkingen N=59 Enige hinder Veel hinder Spasticiteit 32% 9% Moeite met beenspreiding 21% 10% Moeite met bekken kantelen 14% 15% Stijfheid (gewrichten, spieren) 21% 7% Vermoeidheid 18% 7% Evenwichtsproblemen 16% 6% Verminderde handfunctie 16% 4% Energietekort 14% 4% Krachtsverlies 14% 4% Trillen 11% 2%

29 Beperkt in. Houdingen, standjes Bij klaarkomen Uithoudingsvermogen Duurt wat langer Soepelheid Soms lastig te doen wat ik wil

30 Bespreken en/of behandelen Bij niemand zijn de problemen behandeld Bij 10% is seksualiteit tijdens de revalidatie besproken

31 Conclusies 5. Ervaren problemen bij seks Bij seksueel contact (vooral van psychologische aard) Bij de seksuele respons cyclus (opwinding, erectie, orgasme) Lichamelijke beperkingen (spasticiteit, beenspreiding, bekken kantelen, stijfheid.) Vermoeidheid en energietekort komt meer voor bij vrouwen Deze problemen worden nauwelijks besproken tijdens de revalidatie

32 Conclusies Beloop in de tijd van relatievorming en seksualiteit 1. Toename in ervaring met dating en seks, maar groep die een vaste relatie heeft blijft klein Vergelijking met Nederlandse jongeren 1. Jongeren met CP hebben minder ervaring in seksuele activiteiten met een partner, maar fantaseren en masturberen is wel vergelijkbaar met Nederlandse jongeren 3. Ontwikkeling in relatievorming: kansen en problemen Kansen: vriendengroep en uitgaan, dating Probleem: vaste relatie krijgen Vraag: hoe regel ik een date 4. Factoren die van invloed zijn op relatievorming en seksualiteit Op uitgaan: betere motoriek en hoger opleidingsniveau Op dating en seks: hogere leeftijd 5. Ervaren problemen bij seks Bij seksueel contact (vooral van psychologische aard) Bij de seksuele respons cyclus (opwinding, erectie, orgasme) Lichamelijke beperkingen (spasticiteit, beenspreiding, bekken kantelen, stijfheid.) Deze problemen worden nauwelijks besproken tijdens de revalidatie

33 Tips voor de praktijk Op jonge leeftijd al stimuleren van sociale activiteiten buitenshuis Aandacht voor sociale vaardigheden Aandacht voor positief (seksueel) zelfbeeld, lichaamsbeeld en opkomen voor jezelf in intieme relaties Praat over verliefdheid, verkering en alle aspecten van intieme relaties en seks Bespreken van lichamelijke beperkingen bij seks? Zijn er behandelmogelijkheden? Op welke manier kun je deze tips in de praktijk brengen

34 Verder lezen Seks onder je 25 e Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2005 Hanneke de Graaf e.a. Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking WL Gianotten, MJ Meihuizen/de Regt, N. van Son-Schoones Kinderen en seksualiteit De seksuele opvoeding van kinderen van 0-17 jaar Sanderijn van der Doef

35 Verdere informatie Websites:

36 Bedankt voor uw aandacht drs. Diana Wiegerink psycholoog / onderzoeker d.wiegerink@erasmusmc.nl

Dating, verkering en seks bij jongeren met cerebrale parese

Dating, verkering en seks bij jongeren met cerebrale parese Liefde?! Dating, verkering en seks bij jongeren met cerebrale parese drs. Diana Wiegerink onderzoeker Erasmus MC / Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam Jongeren met en intieme relaties Kenmerken van de

Nadere informatie

Samenvatting proefschrift van dr. Diana Wiegerink 2010

Samenvatting proefschrift van dr. Diana Wiegerink 2010 Romantic Relationships and Sexual Experiences of Adolescents and Young Adults with Cerebral Palsy` Verkering en seksuele ervaringen van jongeren en jongvolwassenen met cerebrale parese Dit proefschrift

Nadere informatie

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening

Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Seksualiteit bij jongeren met een (chronische) aandoening Op de polikliniek van het Universitair Kinderziekenhuis St Radboud ziekenhuis willen wij je met deze folder informatie geven over seksualiteit

Nadere informatie

Rotterdams Transitieprofiel Versie 1.0 Maart 2010

Rotterdams Transitieprofiel Versie 1.0 Maart 2010 In dit document vindt u: - Het Rotterdams Transitieprofiel Uitleg p 2 - Het Rotterdams Transitieprofiel Invulversie voor zorgverleners p 3 - Het Rotterdams Transitieprofiel Invulversie voor jongeren p

Nadere informatie

10-12-2013. Bespreken van seksualiteit met MS-patiënten MSMS 2013. Knelpuntenanalyse. Seksualiteit en intimiteit. MS en seksualiteit.

10-12-2013. Bespreken van seksualiteit met MS-patiënten MSMS 2013. Knelpuntenanalyse. Seksualiteit en intimiteit. MS en seksualiteit. Richtlijn: Diagnostiek, behandeling en functioneren bij multiple sclerose. MSMS 2013 Bespreken van seksualiteit met MS-patiënten Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Aanbevolen wordt om het informeren

Nadere informatie

Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave

Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Workshop Seksuele opvoeding een gave (op) gave Seksuele opvoeding l 18-22 jaar oud Wat is de bagage die uw kind meegekregen moet hebben rond sekuele vorming als hij/zij volwassen is geworden? uw kind als

Nadere informatie

Er is een groeiende belangstelling voor de maatschappelijke. Relatievorming en seksuele ontwikkeling bij jongvolwassenen met cerebrale parese

Er is een groeiende belangstelling voor de maatschappelijke. Relatievorming en seksuele ontwikkeling bij jongvolwassenen met cerebrale parese 187 Tijdschrift voor Seksuologie (2011) 35, 187-194 www.tijdschriftvoorseksuologie.nl Relatievorming en seksuele ontwikkeling bij jongvolwassenen met cerebrale parese Diana Wiegerink 1,2, Marij Roebroeck

Nadere informatie

DE SEKSUELE LEVENSLOOP

DE SEKSUELE LEVENSLOOP DE SEKSEE EVENSOOP Aart Beekman Polikliniek Psychosomatische gynaecologie en Seksuologie Keuzevak seksuologie 2008-2009 Psycho-seksuele anamnese Invloed van de persoonlijke geschiedenis op seksuele betekenisgeving

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste bijeenkomsten hebben we besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders en vrienden. Maar er gebeurt

Nadere informatie

Egbert Kruijver. Inhoud Lezing 19-06-15. Een veelzijdig vraagstuk. Intimiteit en Seksualiteit In de zorg. seksuoloog NVVS

Egbert Kruijver. Inhoud Lezing 19-06-15. Een veelzijdig vraagstuk. Intimiteit en Seksualiteit In de zorg. seksuoloog NVVS Egbert Kruijver seksuoloog NVVS Intimiteit en Seksualiteit In de zorg Een veelzijdig vraagstuk Egbert Kruijver MW-VO / seksuoloog NVVS 18-06-2015 Het Nachtcongres Seksuoloog in de revalidatie Sophia Revalidatie

Nadere informatie

Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016

Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening. Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Communicatie, intimiteit en seksualiteit bij mensen met een nieraandoening Niervereniging zaterdag 16 januari 2016 Even voorstellen Claudia van der Wel Consulent seksuele gezondheid in Deventer Inhoud

Nadere informatie

INFO. Epilepsie en Seksualiteit

INFO. Epilepsie en Seksualiteit INFO Epilepsie en Seksualiteit INLEIDING In deze folder vindt u informatie over seksuele problemen bij epilepsie, de eventuele behandeling daarvan en praktische tips om seksualiteit te bespreken met uw

Nadere informatie

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%)

Tabel 1a. Ervaring met verschillende vormen van seksueel gedrag naar leeftijd leeftijd eerste 12 tot 15 (%) 18 tot 21 (%) 15 tot 18 (%) Factsheet Seks onder je 25 e In 4901 jongeren in de leeftijd van 12 tot en met 25 jaar hebben deelgenomen aan het onderzoek Seks onder je 25 e. Overal waar in dit factsheet een vergelijking wordt gemaakt

Nadere informatie

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling

Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Seksualiteit en seksuele ontwikkeling Platform Smith Magenis syndroom 15 november 2014 - Leusden Yvonne Stoots Vanmiddag Seksualiteit Seksuele ontwikkeling Begeleiding bij seksuele ontwikkeling Seksualiteit

Nadere informatie

Consultatie en begeleiding bij seksuele problematiek. Centrumlocatie

Consultatie en begeleiding bij seksuele problematiek. Centrumlocatie Centrumlocatie In deze tijd van openheid in de media over seksualiteit lijkt het alsof seks iets vanzelfsprekends is en er geen problemen op dit gebied bestaan. De indruk wordt gewekt dat seks alleen voorkomt

Nadere informatie

Doc 69 Liefde,seks, senior

Doc 69 Liefde,seks, senior Doc 69 Liefde,seks, senior Let s talk about seks Riët Daniel, Gezondheidszorgpsycholoog en seksuoloog, Marjolein Oerlemans huisarts, Minouche van Rumste, gynaecoloog Doelen Bewustwording Kennis hebben

Nadere informatie

Diabetes en seksualiteit

Diabetes en seksualiteit Diabetes en seksualiteit Diabetes en seksualiteit Diabetes kan invloed hebben op uw seksleven. Dat kan door de ziekte zelf komen, maar ook door de medicijnen of de manier waarop u ermee om gaat. In deze

Nadere informatie

MEE Utrecht, Gooi & Vecht. Autisme Spectrum Stoornis (ASS)

MEE Utrecht, Gooi & Vecht. Autisme Spectrum Stoornis (ASS) MEE Utrecht, Gooi & Vecht Autisme Spectrum Stoornis (ASS) Prikkelverwerkingsproblemen De wereld in losse deeltjes Problemen met plannen en organiseren Moeite om zich in te leven in een ander Geef ze de

Nadere informatie

SPECIAL seksualiteit en intimiteit 1_5

SPECIAL seksualiteit en intimiteit 1_5 hersenz special Seksualiteit en intimiteit na hersenletsel > oorzaken van problemen met seksualiteit > gevolgen van seksuele problemen > aandacht voor de partner > het verhaal van rob > iris versteijnen,

Nadere informatie

Intimiteit en Parkinson

Intimiteit en Parkinson + Intimiteit en Parkinson Anouk van Dillen Gezondheidszorgpsycholoog Seksuoloog NVVS + 14 februari, een mooie dag om over intimiteit te praten! + Nadruk op: - het positieve - wat wel kan - verbetering

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: In de eerste twee bijeenkomsten over seksualiteit hebben we al besproken dat er veel verandert in de puberteit. Je lichaam verandert en de omgang met je ouders

Nadere informatie

Resultaten Proefimplementatie. Sander Hilberink Egbert Kruijver Diana Wiegerink Thea Vliet Vlieland

Resultaten Proefimplementatie. Sander Hilberink Egbert Kruijver Diana Wiegerink Thea Vliet Vlieland Resultaten Proefimplementatie Sander Hilberink Egbert Kruijver Diana Wiegerink Thea Vliet Vlieland Dank aan Ariane de Ranitz Utrecht VUmc Amsterdam Rijnlands Revalidatie Centrum Leiden Karen van den Berg

Nadere informatie

kankeren seksualiteit: eenlastigduo?

kankeren seksualiteit: eenlastigduo? kankeren seksualiteit: eenlastigduo? C.M. Bax arts-seksuoloog NVVS IJsselland Duodagen, 7-8 april 2016 Disclosure sheet Vereniging Medische Staf (Disclosureslide voor sprekers op nascholingsbijeenkomsten

Nadere informatie

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13

Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Omgaan met een sexprobleem.qxd 20-03-07 11:54 Pagina 5 Inhoud Voorwoord 11 1 Wat is een seksueel probleem en welke verschillende seksuele problemen zijn er? 13 Waar hebben seksuele problemen mee te maken?

Nadere informatie

Astma of COPD en seksualiteit

Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD kan invloed hebben op uw seksleven. Dat kan door de ziekte zelf komen, maar ook door medicijnen of door de manier waarop u ermee

Nadere informatie

Intimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening

Intimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening Intimiteit, seksuele ontwikkeling en beleving bij kinderen (0-18 jr) met een (chronische) aandoening De seksuele ontwikkeling van een kind begint al vroeg in het prille leven en loopt eigenlijk door de

Nadere informatie

Seksualiteit, seksuologie en hiv. Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter

Seksualiteit, seksuologie en hiv. Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter Seksualiteit, seksuologie en hiv Tom Platteau Seksuoloog ITG/Helpcenter tplatteau@itg.be Overzicht van de presentatie Wat is seksualiteit? Hoe verloopt seksualiteit en waar kan het misgaan? Seksualiteit

Nadere informatie

ORGAANTRANSPLANTATIE SEKSUALITEIT, VEILIG VRIJEN EN KINDERWENS

ORGAANTRANSPLANTATIE SEKSUALITEIT, VEILIG VRIJEN EN KINDERWENS ORGAANTRANSPLANTATIE SEKSUALITEIT, VEILIG VRIJEN EN KINDERWENS UMCG afd. Maag, Darm, Leverziekten Maart 2013 INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Seksualiteit na een orgaantransplantatie 3 Praten over seksualiteit

Nadere informatie

Intimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten

Intimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten Intimiteit en seksuele gezondheid, een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 26 november 2012 Ongekende noden Reactie van de

Nadere informatie

!"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2

!# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !"# $ % & ' (!)*+),-./0.1//2 !! " #!#$%!!&!& '!!! (! %)(%)(!! * &!# '! +!(,-#!&!# %#."'! $ '#$'$!!& '!& '# '! # %'!! % ##%! '!/!& '#'!%'!! # 01.$ 2* '#!& %!&!!!!! % #! 3' 1 4!! -(,!!#!& '#!!# %#."'! $'#(

Nadere informatie

POLIKLINIEK JONGVOLWASSENEN

POLIKLINIEK JONGVOLWASSENEN POLIKLINIEK JONGVOLWASSENEN Transitie van kind naar volwassene Mw.dr. Jetty van Meeteren revalidatiearts, Erasmus MC Waarom aandacht voor transitie? Zowel uit de klinische praktijk als uit het wetenschappelijk

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner

(Seksuele) voorlichting aan meisjes met het Syndroom van Turner Uw dochter heeft het Syndroom van Turner. Hoe licht u uw dochter voor? In deze folder leest u meer over hoe en wanneer u uw dochter kunt voorlichten over haar aandoening. (Seksuele) voorlichting aan meisjes

Nadere informatie

Week van de Lentekriebels

Week van de Lentekriebels Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding, op school en thuis Anja Sijbranda GGD Hart voor Brabant Programma Waarom relationele en seksuele vorming? Wat doet school?

Nadere informatie

Project. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten

Project. Projectgroep. Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Ongekende noden Intimiteit en seksuele gezondheid,een zorgprogramma voor kankerpatiënten Tiny Van Keymeulen - Klinisch Psycholoog Oncologisch Psychosociaal Support Team 25 november 2011 Dixit Woet Gianotten

Nadere informatie

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland)

Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen. Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Seksuele vorming en seksuele ontwikkeling van kinderen Marianne Cense (Rutgers WPF) & Jos Poelman (Soa Aids Nederland) Programma 1. Seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren 2. Criteria om normaal

Nadere informatie

e-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog

e-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog e-book SEKSHULP Te snel klaarkomen Dr. Debby de Haas arts-seksuoloog Dit e-book is onderdeel van de serie Sekshulp geschreven door dr. Debby de Haas, arts-seksuoloog NVVS. In haar ervaring zijn er vele

Nadere informatie

Waarom classificeren? Wat is een classificatiesysteem? Welke classificatiesystemen? MACS GMFCS CFCS

Waarom classificeren? Wat is een classificatiesysteem? Welke classificatiesystemen? MACS GMFCS CFCS Om u een beeld te geven van het functioneren van uw kind met cerebrale parese, gebruiken we classificatiesystemen. In deze folder leest u meer over de classificatiesystemen MACS, GMFCS en CFCS. Deze classificaties

Nadere informatie

Harteraad zorgt voor informatie over intimiteit en seksualiteit na een hartaandoening

Harteraad zorgt voor informatie over intimiteit en seksualiteit na een hartaandoening Harteraad zorgt voor informatie over intimiteit en seksualiteit na een hartaandoening Een hartaandoening is een ingrijpende gebeurtenis. Veel zaken die vanzelfsprekend waren, staan nu op zijn kop. Naast

Nadere informatie

Intake vragenlijst Polikliniek Jongvolwassenen

Intake vragenlijst Polikliniek Jongvolwassenen Intake vragenlijst Polikliniek Jongvolwassenen VU medisch centrum Amsterdam Afdeling revalidatie TransitieNet netwerk voor transitiezorg in de revalidatie voor professionals Voor meer informatie kunt u

Nadere informatie

Totally Sexy. Seksuele opvoeding van 12+ jongeren met een chronische ziekte of lichamelijke beperking. Gids voor ouders

Totally Sexy. Seksuele opvoeding van 12+ jongeren met een chronische ziekte of lichamelijke beperking. Gids voor ouders Totally Sexy Seksuele opvoeding van 12+ jongeren met een chronische ziekte of lichamelijke beperking Gids voor ouders Inhoud Martijn (15) Je moet je ouders respecteren, maar het is tweerichtingsverkeer.

Nadere informatie

De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen. Dr. Hanneke de Graaf

De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen. Dr. Hanneke de Graaf De normale seksuele ontwikkeling en zijn grenzen Dr. Hanneke de Graaf Inhoud Seksueel gedrag van jongeren anno 2012 Trends Risicogroepen Wanneer over de grens? Bron: Seks onder je 25 e (2012) Online vragenlijst

Nadere informatie

Nierfalen en Seksualiteit

Nierfalen en Seksualiteit Nierfalen en Seksualiteit 1 Inhoudsopgave Inleiding Seksuele problemen bij nierfalen Bij mannen en vrouwen Factoren die het seksueel functioneren kunnen beïnvloe- den Bespreekbaar maken Maatschappelijk

Nadere informatie

Harteraad zorgt voor info over intimiteit & seksualiteit na hartaandoening of beroerte

Harteraad zorgt voor info over intimiteit & seksualiteit na hartaandoening of beroerte Harteraad zorgt voor info over intimiteit & seksualiteit na hartaandoening of beroerte INTIMITEIT & SEKSUALITEIT NA HARTAANDOENING OF BEROERTE Inleiding Een hartaandoening of een beroerte is een ingrijpende

Nadere informatie

PDF created with pdffactory Pro trial version www.pdffactory.com

PDF created with pdffactory Pro trial version www.pdffactory.com Invloed van autisme op relaties en seksualiteit Sylvie Carette Autisme Centraal 23 februari 2010 Overzicht Invloed van autisme op seksualiteit Seksualiteitsprofiel volwassenen met AS (Hénault enattwood)

Nadere informatie

De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen

De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar) en wat ouders kunnen doen Wat kun je doen als je vader of moeder bent? Je kunt je kinderen helpen bij hun seksuele ontwikkeling. Als ze klein zijn

Nadere informatie

Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein

Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Antipsychotics and Sexual Functioning Questionnaire A.S.F.Q. Versie 2003 Academisch Ziekenhuis Groningen Afdeling Psychiatrie Rikus Knegtering & Stynke Castelein Inleiding In het kader van wetenschappelijk

Nadere informatie

Classificatie. Bij kinderen met cerebrale parese

Classificatie. Bij kinderen met cerebrale parese Classificatie Bij kinderen met cerebrale parese Waarom classificeren? Om een goed beeld te krijgen van het functioneren van uw kind met cerebrale parese, gebruiken we classificatiesystemen. In deze folder

Nadere informatie

lust LEVEN te leren om open te zijn en complimenten te & je SEKS Fina van de Pol balans van LEVEN is een Fina van de Pol

lust LEVEN te leren om open te zijn en complimenten te & je SEKS Fina van de Pol balans van LEVEN is een Fina van de Pol is een van cadeau GOD Samen praten over seks is eng, want je geeft jezelf bloot. Maar het is ook dapper, want het Fina van de Pol SEKS Fina van de Pol levert veel op. Je lust & je leven helpt je om over

Nadere informatie

Wat iedere praktijkondersteuner moet weten over seks Gré van Gelderen en Jim Bender

Wat iedere praktijkondersteuner moet weten over seks Gré van Gelderen en Jim Bender SEKS ALS JE CHRONISCH ZIEK BENT Wat iedere praktijkondersteuner moet weten over seks Gré van Gelderen en Jim Bender Een chronische ziekte heeft vaak invloed op het seksleven. Omdat de praktijkondersteuner

Nadere informatie

Workshop Nierziekte en relatie Hoe intiem kun je nog zijn? Hoe kun je nog intiem zijn?

Workshop Nierziekte en relatie Hoe intiem kun je nog zijn? Hoe kun je nog intiem zijn? Workshop Nierziekte en relatie Hoe intiem kun je nog zijn? Hoe kun je nog intiem zijn? Hanneke Bolt Arts seksuoloog NVVS Positieve invloed van seks op het welzijn van mensen Lichamelijk: Stress vermindering

Nadere informatie

Hoofdstuk 6 Seks en relaties

Hoofdstuk 6 Seks en relaties Hoofdstuk 6 Seks en relaties Hoe oud je ook bent, of wat je situatie ook is, relaties en seksualiteit zijn een onderdeel van het leven en van wie je bent. Seks en relaties zijn met elkaar verbonden. Dit

Nadere informatie

Sanderijn van der Doef KLEINE MENSEN, GROTE GEVOELENS

Sanderijn van der Doef KLEINE MENSEN, GROTE GEVOELENS Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Sanderijn van der Doef KLEINE MENSEN, GROTE GEVOELENS De seksuele opvoeding van kinderen van 0 tot 12 jaar Uitgeverij Ploegsma Amsterdam

Nadere informatie

I FEEL Y. De Huid & Seksualiteit. Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. Happy Met je Huid Festival

I FEEL Y. De Huid & Seksualiteit. Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. Happy Met je Huid Festival De Huid & Seksualiteit Rieky Dikmans Arts-Seksuoloog NVVS i.o. Happy Met je Huid Festival 29-09-18 Voorstellen Arts-seksuoloog i.o. NVVS OLVG Oost in Amsterdam Psychiatrie en Psychosomatiek LMC in Leiden

Nadere informatie

Titel richtlijn Auteurs Publicatiedatum

Titel richtlijn Auteurs Publicatiedatum Titel richtlijn Auteurs Publicatiedatum Opbouw presentatie 1. Aanleiding en ontwikkeling richtlijn 2. Definities en begripsafbakening 3. Seksuele ontwikkeling kinderen 4. Seksuele ontwikkeling jongeren

Nadere informatie

Stuurwiel. Ik doe alleen seksuele dingen als ik die zelf wil en als de ander akkoord gaat.

Stuurwiel. Ik doe alleen seksuele dingen als ik die zelf wil en als de ander akkoord gaat. Stuurwiel Ik doe alleen seksuele dingen als ik die zelf wil en als de ander akkoord gaat. Ik voel me niet onder druk gezet, ik zet niemand onder druk. Ik ben niet de meerdere of de mindere. Ik doe dingen

Nadere informatie

Leven met Multipele Sclerose uitgave 18. MS en seksualiteit EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS

Leven met Multipele Sclerose uitgave 18. MS en seksualiteit EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Leven met Multipele Sclerose uitgave 18 MS en seksualiteit EEN UITGAVE VAN HET NATIONAAL MS FONDS Inleiding Seksualiteit betekent voor iedereen iets anders, maar voor de meeste mensen is het een belangrijk

Nadere informatie

Is seks een issue? U C L M

Is seks een issue? U C L M Is seks een issue? w. Drs. H.E de Groot w. Drs.. Tuijnman- Raasveld psycholoog/ seksuoloog Polikliniek Psychosomatische Gynaecologie & Seksuologie Is seks een probleem voor nierpatiënten? Wat weten we

Nadere informatie

Relatie en Intimiteit. Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs

Relatie en Intimiteit. Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs Relatie en Intimiteit Ivonne van Deursen-Oomen AnneMarie Kuijs Wat hoop je vandaag mee te nemen, te horen en/of te leren? Wat is communicatie Communicatie is een proces tussen zender en ontvanger De boodschap

Nadere informatie

Intimiteit en seksualiteit

Intimiteit en seksualiteit UMCG Centrum voor Revalidatie Intimiteit en seksualiteit bij chronische ziekte of lichamelijke beperking Tekst met dank aan Egbert Kruijver, revalidatieseksuoloog voor Sophia Revalidatie in Den Haag en

Nadere informatie

Astma of COPD en seksualiteit

Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD en seksualiteit Astma of COPD kan invloed hebben op uw seksleven. Dat kan door de ziekte zelf komen, maar ook door medicijnen of de manier waarop u met uw ziekte omgaat. Deze folder gaat

Nadere informatie

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties

MEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Vrienden & Relaties MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Vrienden & Relaties s Avonds en in het weekend zit ik vaak alleen thuis. Ik bel dan wel eens met mijn vrienden, maar ze bellen me nooit terug. Ik heb verkering,

Nadere informatie

Seksualiteit en stoma ONDERZOEK IN SAMENWERKING MET DE NFK

Seksualiteit en stoma ONDERZOEK IN SAMENWERKING MET DE NFK Seksualiteit en stoma ONDERZOEK IN SAMENWERKING MET DE NFK Toen ik in het ziekenhuis de vraag stelde of seks tijdens chemotherapie mocht, kreeg ik als antwoord dat ik dat waarschijnlijk toch niet zou willen.

Nadere informatie

Jong, CP en Seks Ontwikkelingstraject naar een project voor voldoende kennis en zelfvertrouwen op seksueel gebied bij jongeren met CP

Jong, CP en Seks Ontwikkelingstraject naar een project voor voldoende kennis en zelfvertrouwen op seksueel gebied bij jongeren met CP Jong, CP en Seks Ontwikkelingstraject naar een project voor voldoende kennis en zelfvertrouwen op seksueel gebied bij jongeren met CP Johannes Verheijden dr. Diana Wiegerink Jong, CP en Seks Ontwikkelingstraject

Nadere informatie

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht

Lesdoelen: Werkvormen: Benodigdheden: Kinderboeken: Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht Les 11: Wat is seks? Lesoverzicht Lesdoelen: Kinderen kunnen verschillende betekenissen geven aan seksualiteit. Kinderen zijn zich ervan bewust dat iedereen seksuele gevoelens heeft, en dat je je daarvoor

Nadere informatie

over? referatenagz @referatenagz

over? referatenagz @referatenagz Durf jij de drempel over? referatenagz @referatenagz referatenagz @referatenagz Agenda Referaten AGZ referatenagz @referatenagz WIFI WIFI 1. Inlognaam: g110621 Wachtwoord: XPZ3VKO 2. Inlognaam: g110641

Nadere informatie

Seks als je ouder wordt

Seks als je ouder wordt Seks als je ouder wordt 0 0Inhoud 0 0 Twaalf tips voor een prettiger seksleven 4 0 0 PMS 021 0 0 Waarom verandert het seksleven? 6 WIT Ruim de helft van de ouderen vindt seks belangrijk. Veel ouderen geven

Nadere informatie

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen?

Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Programma workshop seksuele opvoeding: Daar praat je toch niet over met je kinderen? Korte kennismaking Wat dragen ouders bij? Presentatie Stelling Presentatie Opdracht Voorbeeld opzet cursus en afsluiting

Nadere informatie

Praten met je kind over seksualiteit

Praten met je kind over seksualiteit Informatie voor ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar Praten met je kind over seksualiteit Lastig en spannend! Seks? Is mijn kind daar al aan toe? Wanneer begin je erover? Wacht je vragen af? Hoe breng

Nadere informatie

De seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen

De seksuele ontwikkeling. van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen De seksuele ontwikkeling van kinderen (0 tot 18 jaar)) en wat ouders kunnen doen Seksuele opvoeding gaat over meer dan alleen seksualiteit De seksuele ontwikkeling van kinderen en wat ouders kunnen doen

Nadere informatie

met liefde, geduld en begrip kan ook iemand met een longprobleem een prettige seksuele relatie hebben

met liefde, geduld en begrip kan ook iemand met een longprobleem een prettige seksuele relatie hebben Intimiteit en seksualiteit bij longziekten Inleiding Intimiteit en/of seksualiteit horen bij het leven. De een is hierin wat actiever dan de ander en in de ene periode loopt het beter dan in de andere.

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Erectiestoornissen na de behandeling bij prostaatkanker m.b.v. de da Vinci robot Erectiele disfunctie

PATIËNTEN INFORMATIE. Erectiestoornissen na de behandeling bij prostaatkanker m.b.v. de da Vinci robot Erectiele disfunctie PATIËNTEN INFORMATIE Erectiestoornissen na de behandeling bij prostaatkanker m.b.v. de da Vinci robot Erectiele disfunctie Door middel van deze folder wil het Maasstad Ziekenhuis u informeren over (de

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 1. Kleine mensen, grote gevoelens

Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 1. Kleine mensen, grote gevoelens Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 1 Kleine mensen, grote gevoelens Doef-Kleine mensen grote gevoelens(06)-cor.qxd 06-05-2014 10:39 Pagina 2 Doef-Kleine mensen grote

Nadere informatie

Verschil in verlangen

Verschil in verlangen Verschil in verlangen 1 Wat is normaal? Hoe vaak denk je dat mensen samen vrijen in een goede relatie? Twee keer per week, eens in de maand of alleen in de vakantie? Het antwoord op deze vraag zegt iets

Nadere informatie

Waar gaan we het over hebben?

Waar gaan we het over hebben? Waar gaan we het over hebben? Onderwerp: Wat gebeurt er met je als je een leuk meisje of jongen tegenkomt. Je vindt de ander leuk en misschien word je wel verliefd. Dan wil je heel vaak bij hem of bij

Nadere informatie

Kayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019

Kayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019 Kayleigh Hendriks Verpleegkundig Specialist Hematologie Aandachtsgebied allogene stamceltransplantaties Maart 2019 MAAK JE HET BESPREEKBAAR? Doelen Waarom moet seksualiteit besproken worden Welke problemen

Nadere informatie

Vaginistisch reageren

Vaginistisch reageren Vaginistisch reageren 1 Wat is het? Vaginisme wil zeggen dat het niet lukt om een penis, vingers of tampon in je vagina in te brengen. Probeer je het, dan spannen je bekkenbodemspieren zich onbewust aan.

Nadere informatie

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar

Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Alcoholgebruik Psychosociale gezondheid Genotmiddelen Voeding, bewegen en gewicht Seksueel gedrag Samenvatting en aanbevelingen Monitor jongeren 12 tot 24 jaar Jongerenmonitor In 2011 is in de regio IJsselland

Nadere informatie

Cerebrale parese Informatie voor kinderen, jongeren en ouders

Cerebrale parese Informatie voor kinderen, jongeren en ouders Cerebrale parese Informatie voor kinderen, jongeren en ouders UMCG Centrum voor Revalidatie Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 1 Informatie voor kinderen tot 12 jaar 2 Informatie voor jongeren

Nadere informatie

Female Sexual Function Index (FSFI)

Female Sexual Function Index (FSFI) Female Sexual Function Index (FSFI) Subject code: Datum: INSTRUCTIE: Deze vragen gaan over uw seksuele gevoelens en seksuele reacties gedurende de afgelopen 4 weken. Beantwoord deze vragen alstublieft

Nadere informatie

'Het moet wel kunnen, maar niet moeten' Seks bij mensen met een dwarslaesie

'Het moet wel kunnen, maar niet moeten' Seks bij mensen met een dwarslaesie 'Het moet wel kunnen, maar niet moeten' Seks bij mensen met een dwarslaesie Weer eens lekker vrijen als vanouds is dat weggelegd voor mensen met een dwarslaesie? 'Als vanouds' zal het nooit zijn, 'lekker'

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie Cerebrale parese

UMCG Centrum voor Revalidatie Cerebrale parese UMCG Centrum voor Revalidatie Cerebrale parese Informatie voor kinderen, jongeren en ouders UMCG Centrum voor Revalidatie Wat staat er in deze folder? Inleiding voor ouders 3 Informatie voor kinderen

Nadere informatie

Nummer 4 december 2004

Nummer 4 december 2004 Nummer 4 december 4 Nieuwsbrief van het onderzoeksprogramma Transitieonderzoek in de regio Zuid-West Nederland (ZWN): onderzoek bij jongeren die de kinderrevalidatie (gaan) verlaten. Afdeling Revalidatie

Nadere informatie

Female Sexual Functione Index (FSFI)

Female Sexual Functione Index (FSFI) Female Sexual Functione Index (FSFI) INSTRUCTIE: Deze vragen gaan over uw seksuele gevoelens en seksuele reacties gedurende de afgelopen 4 weken. Beantwoord deze vragen alstublieft zo eerlijk en duidelijk

Nadere informatie

Chronisch nierlijden en seksualiteit. informatie voor patiënten

Chronisch nierlijden en seksualiteit. informatie voor patiënten Chronisch nierlijden en seksualiteit informatie voor patiënten CHRONISCH NIERLIJDEN EN SEKSUALITEIT 3 WAT IS SEKSUALITEIT? 4 SEKSUELE PROBLEMEN EN HUN OORZAKEN 4 PROFESSIONELE HULP? 6 CONTACTGEGEVENS 7

Nadere informatie

Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie

Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie De voorlichting en begeleiding rondom seksualiteit bij mensen met een dwarslaesie Wat is het? Voor wie is deze folder? Deze folder is geschreven voor mensen

Nadere informatie

Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels

Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Ouderbijeenkomst Week van de Lentekriebels Relationele en seksuele opvoeding op school en thuis Naam Christel van Helvoirt GGD Hart voor Brabant Waar denken jullie aan bij seksualiteit? Gevoelens Veiligheid

Nadere informatie