Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal Leraar 2 e graad vo Biologie Leraar 2 e graad vo Gezondheidszorg en Welzijn Leraar 2 e graad vo Natuurkunde Leraar 2 e graad vo Scheikunde Leraar 2 e graad vo Techniek Leraar 2 e graad vo Wiskunde Fontys Hogescholen Fontys Lerarenopleiding Tilburg Cluster Exacte Vakken

2

3 Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal Leraar 2 e graad vo Biologie CROHO nr Leraar 2 e graad vo Gezondheidszorg en Welzijn CROHO nr Leraar 2 e graad vo Natuurkunde CROHO nr Leraar 2 e graad vo Scheikunde CROHO nr Leraar 2 e graad vo Techniek CROHO nr Leraar 2 e graad vo Wiskunde CROHO nr Hobéon Certificering BV December 2009 Auditteam: Drs. R.B. van der Herberg Drs. P.J. Ronner Prof. dr. T. Wubbels Prof. dr. T. Plomp T. Klinkhamer K. Groot Secretaris: Drs. G.W.M.C. Broers

4

5 INHOUDSOPGAVE 1. Management samenvatting Integraal oordeel/advies aan NVAO 1 2. Inleiding Kwaliteit lerarenopleiding Functie van het rapport Bereik van de beoordeling De kopopleidingen Bijzonder kenmerk Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Biologie 8 3. Karakteristiek van de opleiding Algemeen Vakmanschap en meesterschap Opleiden in de school Lectoraat Visitatierapport Samen Scholen Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 30 en 31 maart en 1 april Bevindingen en beoordeling 16 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 16 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 16 Facet 1.2. Niveau Bachelor 21 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 23 Onderwerp 2: Programma 24 Facet 2.1. Eisen HBO 24 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 30 Facet 2.3. Samenhang Programma 33 Facet 2.4. Studielast 36 Facet 2.5. Instroom Facet 2.6. Duur Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 44 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing 47 Onderwerp 3: Inzet van Personeel 52 Facet 3.1. Eisen HBO 52 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 54 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel Onderwerp 4: Voorzieningen Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 60 Facet 4.2. Studiebegeleiding 62 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 64 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 64 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 67 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 69 Onderwerp 6: Resultaten 73 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 73 Facet 6.2. Onderwijsrendement 76

6 6. SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Biologie Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo GZW Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Natuurkunde Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Scheikunde Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Techniek Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Wiskunde Integraal oordeel/advies aan NVAO Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels 86 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie

7 1. MANAGEMENT SAMENVATTING Algemene gegevens Naam van de instelling: Namen van de opleidingen: Varianten van de opleiding: Locatie van de opleiding: Naam VBI: Datum visitatie: maart en 1 april 2009 Datum VBI-rapport december 2009 Fontys Hogescholen Tilburg hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Biologie hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Gezondheidszorg en Welzijn hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Natuurkunde hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Scheikunde hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Techniek hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Wiskunde voltijd, deeltijd en duaal Tilburg Hobéon Certificering b.v. Beoordelingskader Het bij het onderzoek gehanteerde beoordelingskader is geweest Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs Nederland (14 februari 2003). Bij het uitvoeren van de audit heeft Hobéon Certificering voorts rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s aangaande de accreditatieonderzoeken van lerarenopleidingen. Deze behelzen afspraken over de samenstelling van de panels, de duur en de omvang van de visitatie aan de lerarenopleidingen, de inhoud van het curriculum en het gerealiseerde niveau. Het auditteam heeft getoetst op welke wijze de opleidingen van Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) de samenwerking met de opleidingsscholen vorm geven en op welke wijze de opleidingen de kwaliteit van het opleiden in de school borgen. Het auditteam heeft ook aandacht gegeven aan de implementatie van de landelijke kennisbases voor tweedegraads lerarenopleidingen. De audit omvatte verschillende tweedegraads lerarenopleidingen van de FLOT. In overleg met de NVAO is de beoordeling van deze opleidingen uitgevoerd in een aantal clusters, passend bij de wijze waarop de opleidingen binnen de hogeschool georganiseerd zijn. Samenstelling auditteam Het auditteam van Hobéon Certificering bestond uit de volgende personen: Drs. R.B. van der Herberg, senior adviseur bij Hobéon. Drs. P. Ronner, rector grote scholengemeenschap in het midden van het land. Prof. dr. T. Wubbels, hoogleraar universiteit Utrecht. Prof. dr. T. Plomp, emeritus hoogleraar Universiteit Twente. K. Groot, student tweedegraads lerarenopleiding INHolland. T. Klinkhamer, student tweedegraads lerarenopleiding INHolland. Aan het auditteam was toegevoegd: drs. G. Broers als secretaris van Hobéon Certificering Integraal oordeel/advies aan NVAO Hobéon Certificering adviseert de NVAO de hbo bachelor opleidingen tweedegraad vo Biologie, Gezondheidszorg en Welzijn, Natuurkunde, Wiskunde, Techniek en Scheikunde in al haar varianten te accrediteren. Dit advies is gebaseerd op de volgende overwegingen: Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 1

8 Algemeen beeld Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) leidt leraren op voor het voortgezet onderwijs en de bvesector. FLOT is de grootste van de hbo-lerarenopleidingen in Nederland, zowel wat betreft het aantal bacheloropleidingen als wat betreft het studentenaantal. FLOT maakt deel uit van Fontys Hogescholen. Als Fontysinstituut streeft FLOT, zoals men in de Management Review aangeeft, naar voortdurende kwaliteitsverbetering. Dit is vastgelegd in de missie van Fontys: Idealisme in learning communities, een kwaliteitsstrategie (Eindhoven, 2008). Onderwerp Doelstellingen Opleiding: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de opleidingen hebben zicht op de ontwikkelingen in het werkveld. Zij betrekken het werkveld bij de opleiding, i.c. de verschillende profielen; de competenties zijn afgeleid van de eisen die vanuit het beroepenveld worden gesteld aan afgestudeerden van deze opleidingen. Voor de verschillende tweedegraads lerarenopleidingen van het cluster Exact gelden voor een deel andere competenties dan die op landelijk niveau zijn vastgesteld; de opleiding betrekt thans het werkveld bij de verschillende lerarenopleidingen. Daartoe zijn werkveldcommissies per opleiding geïnstalleerd; de opleiding laat de Dublin Descriptoren in voldoende mate terugkomen in de door haar gehanteerde set competenties en de hier van afgeleide gedragsindicatoren; het auditteam is van oordeel dat de tweedegraads lerarenopleidingen gerekend kunnen worden tot het hoger onderwijs. Meetbare gedragsindicatoren dragen ertoe bij dat het HBO-niveau kan worden bereikt; de opleidingen hebben mede door het startbekwaamheidsonderzoek zicht op de eisen die het beroepenveld stelt aan afgestudeerden. Onderwerp Programma: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de interactie met de beroepspraktijk vindt plaats zowel op het niveau van programmaontwerp als op het niveau van de programma-uitvoering; de ontwikkeling van kennis en beroepsvaardigheden van de studenten vindt plaats via recente vakliteratuur, via door de beroepspraktijk ingebrachte projecten & cases en via aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal; de verbinding tussen werkplek en studieprogramma is nadrukkelijk aanwijsbaar in het gehele opleidingsprogramma. de opleiding heeft op de verschillende niveaus door het studieprogramma heen de leerdoelen, leerinhouden en werkvormen vastgesteld die aantoonbaar afgeleid zijn van de set competenties; de opleiding voldoet aan de wettelijke eis van 240 EC s. De Kopopleiding voldoet aan de eis van 60 EC s; de leerdoelen en de praktijkopdrachten nemen in complexiteit toe om tenslotte in de afstudeerfase het HBO-niveau te bereiken.; de opleiding heeft voor de verschillende tweedegraads lerarenopleidingen de relatie tussen de verschillende studieonderdelen expliciet vermeld; de opbouw van de curricula is zodanig dat er sprake is van een horizontale samenhang tussen theorie, opdrachten/projecten en de buitenschoolse component; de opleiding besteedt zowel op studentniveau als op programmaniveau voldoende aandacht aan de relatie tussen de formele en feitelijke studielast. De opleiding heeft hierdoor een instrument in handen om vroegtijdig studievoortgang belemmerende factoren weg te nemen; wat het instroom niveau betreft houden de opleidingsprogramma s rekening met de verschillen in de kwalificaties van de instromende studenten; analyse van het propedeuseprogramma laat zien dat de opleiding in de startfase inhoudelijk aansluit op het kennisniveau van de instromende studenten waarbij op onderdelen specifieke leerroutes mogelijk zijn; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 2

9 het didactisch concept is in alle studieonderdelen ontleend aan de doelstellingen van de tweedegraads lerarenopleiding, zoals blijkt uit de beschrijving van de curricula. Centraal staat het verwerven van algemene en beroepsspecifieke competenties; de centrale rol die de praktijk in het studieprogramma innemen, is voldoende en consequent in alle leerjaren uitgewerkt waardoor er een integratie plaatsvindt van theorie en praktijk; de huidige praktijk van toetsen en beoordelen vindt plaats op een voldoende gestructureerde en gecontroleerde wijze. Onderwerp Inzet van Personeel: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: uit de cv s en uit gesprekken met de docenten is gebleken dat zij in voldoende mate contact onderhouden met het werkveld en door middel van deze contacten een concrete verbinding leggen tussen werkveld en programma; de opleiding werft in de regel docenten uit de beroepspraktijk. Deze docenten beschikken in de regel over een voldoende uitgebreid en relevant netwerk in de beroepspraktijk; de omvang van de formatie stelt de opleiding in staat de curricula op een voldoende adequate wijze uit te voeren; studenten zijn positief over de didactische kwaliteiten, de gerichtheid op de beroepspraktijk en de vak- en werkveldkennis van hun docenten; de bevordering bij het personeel van de opleiding van de werkvelddeskundigheid en van de onderwijskundige deskundigheid wordt gestructureerd aangepakt. Onderwerp Voorzieningen: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de huisvesting en de materiële voorzieningen zijn toereikend om het programma van de opleiding te realiseren; de studiebegeleiding zoals gerealiseerd door de opleiding is adequaat; de informatievoorziening aan studenten en docenten is voldoende. Onderwerp Interne Kwaliteitszorg: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: evaluaties zijn duidelijk in de planningscyclus van de hogeschool geplaatst en hebben daardoor een structureel karakter; de opleidingen voeren module- en projectevaluaties onder relevante partijen uit. Deze evaluaties bieden de opleidingen informatie om, waar nodig, verbetermaatregelen te initiëren; de uitkomsten van de periodieke evaluaties worden aantoonbaar vertaald in concrete verbetermaatregelen; de opleiding betrekt relevante partijen bij de kwaliteitszorg. Dit gebeurt op een actieve wijze, dat wil zeggen: de opleiding benaderen deze relevante partijen op eigen initiatief en streeft er naar om hun suggesties om te zetten in concrete maatregelen. Onderwerp Resultaten: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: uit de eindproducten blijkt dat de studenten serieus werk hebben gemaakt van het door hen gekozen onderwerp; de eindproducten van de studenten zijn geschreven op een niveau dat van een afgestudeerde hbo er verwacht mag worden; de opleiding houdt zelf nadrukkelijk een vinger aan de pols wat betreft de rendementscijfers; de opleiding constateert zelf een discrepantie tussen de streefcijfers en de gerealiseerde cijfers. De opleiding ziet zich hierbij geconfronteerd met enerzijds een instroom die achter blijft bij de vraag, zeker naar de toekomst toe, en anderzijds een vervroegde uitstroom van studenten naar de arbeidsmarkt; de opleiding heeft zicht op de oorzaken van de tegenvallende rendementen en probeert door maat gesneden maatregelen de rendementen te verbeteren. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 3

10 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 4

11 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 5

12 INLEIDING 1.2. Kwaliteit lerarenopleiding Hobéon Certificering heeft bij het beoordelen van de tweedegraads lerarenopleiding expliciet rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s op dit terrein. Dit naar aanleiding van een brief van de Staatssecretaris aan de NVAO (d.d. 14 november 2007) inzake Accreditatie van lerarenopleidingen. Hierin geeft de staatssecretaris aan dat de lerarenopleidingen de afgelopen jaren veel energie gestoken hebben in behoud en verbetering van kwaliteit en in het creëren van waarborgen voor duurzame kwaliteit. Verder geeft zij aan dat in het accreditatietraject zekerheid dient te worden verkregen dat de opleiding aan studenten biedt wat zij nodig hebben om voldoende voorbereid en op HO-niveau het beroep van leraar uit te oefenen. In overleg tussen de NVAO en de VBI s is vervolgens een aantal afspraken gemaakt wat betreft de samenstelling van de panels, de duur en de omvang van de site visit aan de tweedegraads lerarenopleiding, de inhoud van het curriculum en het gerealiseerde niveau. Om de externe legitimering verder te borgen is de audit verlengd waardoor het voor het auditteam mogelijk was om additionele gesprekken te voeren met studenten, docenten en werkveld. Evenals bij de reguliere eendaagse audits zijn ook bij deze audit (tussen)producten van studenten beoordeeld waaronder portfolio s, toetsen en werkstukken. In het programma van de site visits is, naast de reguliere gesprekken, ook ruimte gemaakt voor gesprekken met (deels at random geselecteerde) studenten en docenten. Het curriculum van de verschillende tweedegraads lerarenopleiding is door het auditteam nadrukkelijk tegen het licht gehouden. Concreet betekent dit dat gekeken is naar zowel de vakinhoudelijk kant ervan als naar de specifieke vakdidactiek. Hiervoor zijn in deze rapportage de resultaten van de visitatie in april 2003 kort beschreven alsmede de reactie van de FLOT hierop. Wij hebben tijdens de audit expliciet aandacht besteed aan de wijze waarop de opleidingen zijn omgegaan met de aanbevelingen uit de vorige visitatie. Wij merken op dat in de rapportage, zoals gebruikelijk, aandacht besteed is aan het aantal contacturen (colleges, werk- en projectgroepen en individuele begeleiding waarbij de student in direct contact staat met de docent), de docent/student ratio en het opleidingsniveau van de docenten. Ook is voorafgaand aan en tijdens de audit (in de documentenanalyse) door het auditteam de wijze bestudeerd waarop de opleiding de contacten met het onderwijsveld heeft vormgegeven. Meer in het bijzonder heeft het auditteam concrete informatie bestudeerd waaruit blijkt op welke wijze de samenwerking tussen scholen en de opleiding vorm heeft gekregen en op welke wijze de opleiding de kwaliteit hiervan borgt. Hiermee volgt Hobéon Certificering de toezeggingen van de voorzitter van de NVAO aan de Staatssecretaris inzake de beoordeling van de kwaliteit van de lerarenopleiding (brief voorzitter NVAO aan de Staatssecretaris OCW, d.d. 22 november 2008, NVAO/ /FV). Het auditteam heeft verder gekeken naar de ontwikkeling van de kennisbases voor de verschillende opleidingen. In opdracht van het Algemeen Directeuren Overleg van Educatieve Faculteiten (ADEF) is in de ontwikkeling van een landelijke kennisbasis voor de onderscheiden tweedegraads lerarenopleidingen tot stand gekomen. De kennisbasis betreft het geheel aan vakinhoudelijke kennis en vaardigheden die een leraar vo/bve in een bepaald schoolvak moet bezitten. Het auditteam heeft kunnen constateren dat de FLOT meewerkt aan het vaststellen van de vakinhoudelijke eindkwalificaties. Zie verder bij facet 1.1. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 6

13 1.3. Functie van het rapport Het voorliggende rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de hbo bachelor opleiding tweedegraad vo Biologie, Gezondheidszorg en Welzijn, Natuurkunde, Scheikunde, Techniek en Wiskunde met de croho nummers: 35301, 35388, 35261, 35199, en De opleidingen worden aangeboden in de varianten: voltijd, deeltijd en duaal Bereik van de beoordeling Fontys Hogeschool, in casu Fontys Lerarenopleiding Tilburg, verzorgt verschillende tweedegraads lerarenopleidingen die de onderwijsinstelling geclusterd heeft. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de tweedegraads lerarenopleidingen voltijd en deeltijd uit het cluster Exact: Biologie; Gezondheidszorg en Welzijn; Natuurkunde; Scheikunde; Techniek; Wiskunde. Hobéon Certificering heeft haar oordeel over de voltijd-, deeltijd- en duale varianten van de opleiding tweedegraads lerarenopleidingen in één rapport samengevat omdat beide varianten gericht zijn op dezelfde eindkwalificaties en binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin, in het rapport wordt daar waar nodig het onderscheid tussen de opleidingen en de varianten zichtbaar gemaakt. De NVAO is op 16 oktober 2008 akkoord gegaan met de behandeling van de verschillende opleidingen in clusters. Concreet betekent dit dat wij in dit rapport zes tweedegraads lerarenopleidingen zullen beoordelen omdat deze deel uitmaken van één cluster, het cluster Exacte vakken. Hobéon Certificering beoordeelt zoveel mogelijk aspecten, i.c. de facetten en onderwerpen uit het NVAO-beoordelingskader, op een zo hoog mogelijk aggregatieniveau. Specifieke aspecten die per cluster, opleiding en/of variant afzonderlijk en zelfstandig zijn ingevuld, worden telkens op dat niveau beoordeeld. Door de gemeenschappelijke aspecten slechts eenmaal te beoordelen, op het niveau waarop ze aangestuurd worden, wordt de accreditatielast voor de daaronder liggende niveaus beperkt. De tweedegraads lerarenopleidingen kenmerken zich door onderlinge samenhang; inhoudelijke samenwerking in o.a. ADEF-verband (Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten). De lerarenopleidingen hebben een Management Review geschreven in drie clusterdelen. Een aantal aspecten zijn voor alle opleidingen binnen een cluster en tussen clusters gelijk. Daarbij gaat het om (een deel van) de doelstellingen, werkplekleren/opleiden in de School, personeelsbeleid en kwaliteitszorg. Ook minoren en lectoraten komen bij dit gemeenschappelijke deel aan de orde. Op clusterniveau heeft het auditteam gesproken met docenten, studenten, curriculumcommissies, toets- en examencommissies. Tevens zijn studiemateriaal, toetsen, afstudeerscripties en andere werk van studenten beoordeeld. Deze laatstgenoemde materialen zijn opleidingsspecifiek en in de beoordeling van de opleiding zelf opgenomen. De gemeenschappelijke aspecten, op clusterniveau of nog hoger, heeft het auditteam steekproefsgewijze geverifieerd op opleidingsniveau. Deze uitgangspunten zijn zichtbaar in opzet, uitvoering en rapportage: bij de samenstelling van het auditteam zijn per cluster vakdeskundigen en werkvelddeskundigen betrokken; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 7

14 tijdens de audit kwamen eerst generieke onderwerpen aan de orde, dan volgde verificatie op opleidingsniveau. Bij de Fontys Lerarenopleidingen in Tilburg is naast sturing op een aantal generieke aspecten sprake van beleidsruimte op opleidingsniveau. In onze clusterrapporten komt dit tot uitdrukking doordat een aantal bevindingen op opleidingsniveau zijn geformuleerd. Voor elke opleiding/crohonummer hebben we een aparte beoordeling opgenomen in het adviesrapport. In dit rapport van het cluster Exacte vakken zijn de bovengenoemde opleidingen bij verschillende facetten samengevat omdat de opleidingen binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. In het rapport wordt, daar waar nodig, het onderscheid tussen de opleidingen en varianten zichtbaar gemaakt. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering zijn de Management Reviews (het instituutsdeel en de opleidingsspecifieke delen, geordend in drie clusterdelen) van de Fontys Lerarenopleiding Tilburg De kopopleidingen FLOT biedt studenten met een wo- of hbo-bachelor getuigschrift, of een eerder behaald gelijkwaardig getuigschrift, in een vakgebied dat verwant is aan een schoolvak de mogelijkheid om op basis van maatwerk de deeltijdopleidingen versneld te doorlopen. Op de werkvloer wordt over zgn. kopopleidingen gesproken. De inhouden van de kopopleiding zijn primair gericht op het beroep leraar, dus focus op pedagogische en (vak)didactische vraagstukken. De wijze waarop de kopopleiding voldoet aan de NVAO-criteria voor accreditatie is in dit adviesrapport in algemene zin beschreven. Alleen voor de aspecten waar voor de kopopleidingen specificering noodzakelijk is of wenselijk wordt gezien, wordt per onderwerp nader ingegaan op de voor de kopopleiding bepalende kenmerken. Sinds het studiejaar is Fontys gestart met de reguliere Kopopleiding. FLOT heeft kopopleidingen voor alle tweedegraads lerarenopleidingen, behalve voor Gezondheidszorg en Welzijn Bijzonder kenmerk Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Biologie Fontys Lerarenopleiding Tilburg wil voor haar Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Biologie een bijzonder kenmerk aanvragen. De beoordeling van het bijzonder kenmerk, waarbij duurzame ontwikkeling centraal staat, is door de Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Biologie apart aangevraagd bij Hobéon Certificering. Vervolgens heeft de opleiding een rapport van DHO (Duurzaam Hoger Onderwijs) overlegd. Hobeon Certificering zal separaat van het onderhavige adviesrapport aan de NVAO hierover rapporteren, uiterlijk 31 maart Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 8

15 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken 1.0 9

16 KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING 1.5. Algemeen Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) leidt leraren op voor het voortgezet onderwijs en de bvesector. Binnen Fontys werkt FLOT in regieverband samen met twee andere lerarenopleidingen: Fontys Lerarenopleiding Sittard en Fontys Pedagogisch Technische Hogeschool in Eindhoven. De directie van FLOT bestaat uit een directeur en twee adjunct-directeuren. De organisatie is opgedeeld in zeven resultaatverantwoordelijke teams. Zes van deze teams zijn gericht op het verzorgen van onderwijs voor de bacheloropleidingen en de masteropleidingen. Het betreft de teams: Nederlands/Frans/Spaans; Engels/Duits; Geschiedenis/Aardrijkskunde/Maatschappijleer; Economie/Wiskunde; Biologie/Gezondheidszorg en Welzijn; Natuurkunde/Scheikunde/Techniek. Eén team is gericht op bedrijfsondersteunende processen. Naast de onderwijsteams is er binnen FLOT een expertisecentrum dat bestaat uit een verzameling expertisegroepen. Met ingang van het studiejaar zijn de volgende expertisegroepen gevormd: Identiteit en Profilering; ICT; Vakmanschap; Internationalisering; Loopbaan; Meesterschap; Toetsing. Fontys Hogescholen is bezig met een onderwijstransformatie, die bestaat uit twee sporen: (1) de invoering van een major-minorstructuur en (2) de implementatie van competentiegericht leren. Vanaf cohort kennen opleidingen van de FLOT een bachelor met een major van 210 EC s en nog één minor van 30 EC s. Met ingang van september 2008 kunnen opleidingen binnen Fontys kiezen tussen of een bachelor bestaande uit een major van 180 EC en twee minors van 60 EC. Binnen Fontys Lerarenopleiding Tilburg volgen studenten vanaf het cohort een bachelor bestaande uit een major van 210 en een minor van 30 EC Vakmanschap en meesterschap De FLOT onderscheidt binnen alle opleidingen twee pijlers. Bij de eerste pijler gaat het in feite om vakmanschap, waarbij de landelijk overeengekomen kennisbasis leidraad is. De kennisbasis bestaat uit een generiek deel dat voor elke student gelijk is en een vakspecifiek deel dat van toepassing op de afzonderlijke opleidingen. De tweede pijler waarop elke opleiding rust is die van het meesterschap, ofwel het functioneren als leraar. Het vakmanschap en meesterschap is uitgewerkt in competenties. Voor het vakmanschap fungeert de kennisbasis als het vakinhoudelijk fundament. Het programma van de lerarenopleidingen van FLOT heeft een omvang van 240 studiepunten. Deze zijn als volgt verdeeld: : Vakmanschap: 120 studiepunten voor de vakinhoudelijke en vakdidactische programmaonderdelen; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

17 Meesterschap: 120 studiepunten voor de beroepsvoorbereidende programmaonderdelen (flankerend onderwijs, stage, minor Innovatief beroepsonderwijs en de vrije minor). Voor de vakkennis en vakdidactiek reserveren de opleidingen de helft van de tijd (120 EC). De vakinhoudelijke kwalificaties van de opleidingen zijn afgeleid van landelijk ontwikkelde kennisbases. De opleidingen reageren hiermee op de kwaliteitsagenda van de overheid Krachtig Meesterschap voor het opleiden van leraren in de periode dat tot doel heeft het eindniveau van opleidingen duidelijk vast te leggen. De tweede pijler waarop elke opleiding rust is die van het meesterschap, ofwel het functioneren als leraar. Het vakmanschap en meesterschap is uitgewerkt in competenties. Deze komen in hoofdstuk 2 in het rapport aan de orde Opleiden in de school Leren op de werkplek vormt het hart van de lerarenopleiding. Vanaf de propedeuse komt de student in aanraking met de beroepspraktijk. Werkplekleren heeft als doel het vakmanschap (de vakdeskundigheid) en het meesterschap (het functioneren als leraar) van de student te ontwikkelen. Het opleidingsprogramma onderscheidt vier verschillende momenten van werkplekleren: in de propedeuse, gericht op oriëntatie op het beroep leraar, in het tweede studiejaar gericht op de basisvaardigheden van het lesgeven en in het derde studiejaar, gericht op onderwijsontwikkeling en onderzoeksactiviteiten en de afstudeerstage. FLOT heeft nog geen keurmerk voor opleidingsscholen ontwikkeld, maar werkt, in navolging van het toetsingskader opleiden in de school van de NVAO en de Inspectie, mee aan een gemeenschappelijk keurmerk in ADEF-verband Lectoraat Binnen de tweedegraads lerarenopleiding van FLOT is een lectoraat gevormd op het terrein van leerstrategieën. Dit lectoraat bestaat uit een lector, twee associate lectoren, een docent Onderzoek en een kenniskring van docenten die uit het lectoraatsbudget uren krijgen om praktijkonderzoek te verrichten. Dit heeft inmiddels geresulteerd in een Modulewijzer Actieonderzoek ten behoeve van de afstudeerfase Visitatierapport Samen Scholen Het auditteam heeft de resultaten van het visitatierapport Samen scholen ( Den Haag, april 2004) bestudeerd. Ook heeft de opleiding in haar Management Review nadrukkelijk aandacht besteed aan de visitatie die op 15 en 16 april 2003 plaatsvond in Tilburg. De visitatiecommissie kwam tot drie onvoldoende beoordelingen, te weten: FLOT voerde een onvoldoende adequaat beleid voor de implementatie van haar visie op het werkveld en het beroep; de inrichting en de structuur van FLOT was onvoldoende bevorderlijk voor de gewenste onderwijskwaliteit; de visitatiecommissie vond dat het door FLOT gevoerde personeelsbeleid te veel in de informele sfeer plaatsvond en dat een consistente beleidsmatige visie ontbrak op het op peil houden en het verder ontwikkelen van de expertise van het docententeam en de teamleiders. Wat betreft deze drie te verbeteren punten, zo geeft FLOT in de door het auditteam bestudeerde documentatie aan, zijn er maatregelen genomen. Wat betreft beide eerste punten heeft de onderwijsinstelling de aanbeveling van de visitatiecommissie om de beroeps- en vakcomponent ook organisatorisch te integreren overgenomen. Met ingang van 1 september 2004 is de organisatie in vak- en veldnabije teams opgeheven en is het primaire proces ingericht vanuit zes disciplinegeoriënteerde teams waarin de vak- en beroepscomponent geïntegreerd zijn. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

18 Wat betreft het derde punt, het personeelsbeleid, is vanaf het najaar van 2005 het personeelsplan geactualiseerd. In het studiejaar is gestart met het voeren van de eerste competentie-, ontwikkelings- en plangesprekken (COP-gesprekken). Deze gesprekken vinden nu in een vaste cyclus plaats. Voor het voeren van de gesprekken en het gebruik van het instrument zijn de teamleiders geprofessionaliseerd. Daarnaast heeft de visitatiecommissie een aantal aanbevelingen gedaan met betrekking tot het volgen door FLOT van de ontwikkelingen in het mbo-veld. Inmiddels heeft FLOT structurele banden met het (regionale) mbo-veld. Het zg. flankerend onderwijs diende naar de mening van de visitatiecommissie geëvalueerd en bijgesteld te worden. Inmiddels heeft FLOT de beschikking over een expertisegroep Flankerend onderwijs die de kennisbasis voor flankerend onderwijs bewaakt. Met ingang van het studiejaar is de expertisegroep Flankerend onderwijs ondergebracht bij de expertisegroep Meesterschap. De landelijke visitatiecommissie was van mening dat het juiste evenwicht tussen de vak- en beroepscomponent scherper bepaald en bewaakt diende te worden door meer vak (= vakinhoud en vakdidactiek) in de beroepscomponent op te nemen. Hierop heeft FLOT, naast participatie in ADEF, gereageerd door een projectontwikkelgroep Kennisbasis te starten. Deze projectgroep had tot taak een onderzoek te doen onder studenten, docenten, alumni en werkgevers naar de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van de kennisbases van de bachelor lerarenopleidingen. Op basis van de onderzoeksresultaten is besloten dat van het totale aantal studiepunten (240 EC) voor de bachelorlerarenopleiding er 120 EC gereserveerd worden voor vak/vakdidactiek. Dit uitgangspunt is tevens gehanteerd bij de onderwijstransformatie van FLOT in het kader van de major/minor-ontwikkelingen. De visitatiecommissie deed de aanbeveling in het kader van het toetsbeleid de toetsing en beoordeling docentonafhankelijker te maken. Inmiddels heeft FLOT het toetsbeleid op dit punt aangepast. Ten aanzien van het voortijdig verlaten van de opleiding door studenten deed de visitatiecommissie in haar rapport in 2004 de aanbeveling om de norm van 21 studiepunten (oude studiepunten, dat wil zeggen 30 EC), te behalen in het eerste studiejaar, te heroverwegen om uitval na het eerste studiejaar verder te beperken. Tevens wees de commissie op systematisch te voeren exitgesprekken die meer inzicht geven in de motieven van uitvallers en vervolgens kunnen leiden tot maatregelen. Met ingang van studiejaar zijn de criteria voor positieve en negatieve studieadviezen aangepast. De student krijgt in het eerste jaar een bindend negatief studieadvies als hij/zij minder dan 40 EC heeft gerealiseerd. Het systeem van studieloopbaanbegeleiding moet begeleiders een vrij nauwkeurig inzicht geven in de motieven van studenten om de studie te staken. Bij beëindiging van de studie vindt altijd een exitgesprek plaats tussen student en begeleider. Het betreft hier zowel tussentijdse beëindiging als afronding van de opleiding. Tenslotte gaf de visitatiecommissie de opleiding als overweging mee om tot een meer systematische kwaliteitsverbetering te komen. Daarop is FLOT met ingang van het studiejaar 2004/2005 gestart met een kwaliteitsbeleid dat is gebaseerd op het kwaliteitsbeleid van Fontys Hogescholen. De PDCA-cyclus vormt de basis voor het kwaliteitssysteem. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

19 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

20 AUDITTEAM De audit heeft plaatsgevonden op 30 en 31 maart en 1 april Het programma van de audit is opgenomen in een bijlage bij dit rapport. Het auditteam voor het leergebied Mens en Natuur (kernteam en specifieke deskundige) was als volgt samengesteld: Panelleden drs. R.B. van der Herberg (voorzitter) drs. PJ. Ronner (werkvelddeskundige) prof. dr. T. Wubbels (vakdeskundige) prof. dr. T. Plomp (vakdeskundige) drs. G.W.M.C. Broers (secretaris) T. Klinkhamer en K. Groot (studentleden auditteam) Audit en kwaliteitzorg deskundigheid Onderwijs deskundigheid Werkveld Deskundigheid x x x x x x Vakinhoudelijke deskundigheid Student gebonden deskundigheid x x x x x x x x x x x x Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de tweedegraads lerarenopleiding noodzakelijke vakinhoudelijke en vakdidactische expertise aanwezig is. Daarnaast was er binnen het auditteam sprake van expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De lead auditor, de heer Van der Herberg, heeft ruime auditervaring zowel binnen het middelbaarals binnen het hoger onderwijs. Hij was jarenlang directeur van een grote onderwijsinstelling in het midden van het land. De werkveld- en vakdeskundigen, de heren Ronner en Wubbels hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heer Ronner heeft ruime werkveldervaring binnen het secundair onderwijs, zowel als (vestigings)rector, centraal directeur en als lid van het bestuur van de VO-Raad en als voorzitter van het bestuur van de Scholenraad vmbo-vakcollege in Amersfoort. De heer Wubbels startte zijn carrière in het middelbaar onderwijs als docent om daarna te kiezen voor het wetenschappelijk onderwijs. Vanaf 2002 is hij hoogleraar Onderwijskunde in Utrecht, directeur van het Instituut Pedagogiek en Onderwijskunde en vice-decaan en portefeuillehouder Onderwijs binnen de Faculteit Sociale Wetenschappen binnen de Utrechtse universiteit. De heer Plomp startte eveneens zijn carrière binnen het middelbaar onderwijs als docent. Vanaf de jaren zeventig heeft hij zich beziggehouden met curriculumtheorie en onderwijstechnologie. Hij heeft veelal in internationaal verband verschillende functies bekleed op het terrein van onderwijs en innovatie binnen wiskunde en de science vakken. Hij is emeritus hoogleraar aan de Universiteit Twente op het terrein van onderwijskunde. Mevrouw Groot en de heer Klinkhamer zijn student tweedegraads lerarenopleiding op Hogeschool INHolland. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

21 De heer Broers heeft in zijn rol als secretaris meerdere malen deel uit gemaakt van een auditteam. Voor de curricula vitae: zie Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleidingen: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 30 en 31 maart en 1 april 2009 Zie Bijlage II. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

22 BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Onder de coördinerende leiding van het ADEF hebben de tweedegraads lerarenopleidingen op landelijk niveau de ontwikkeling van twee kwaliteitsborgende instrumenten ter hand genomen: de kennisbasis en kennistoetsen. Voor een aantal vakken is de ontwikkeling hiervan vrijwel afgerond. De resultaten worden ondergebracht in een kennisbank waar de tweedegraads lerarenopleidingen vervolgens gebruik van kunnen maken. In moet deze kennisbank operationeel zijn. Achtergrond hierbij is dat de tweedegraads lerarenopleidingen hebben onderkend dat er behoefte is de vereiste vakkennis explicieter te formuleren. Deze kennisbasis moet beschouwd worden als een referentiepunt voor de borging van de kennisvereisten van de startbekwame tweedegraads leraar. De balans tussen vak- en beroepsvoorbereiding is daarmee landelijk afgestemd; de kennis van het vak is in landelijke gremia vastgesteld. Zoals eerder aangegeven is het opleiden van leraren binnen FLOT gebaseerd op een balans tussen vakkennis en beroepscompetenties. Laatstgenoemde set competenties van de voltijd- en deeltijdvariant van de tweedegraads lerarenopleiding van FLOT zijn vastgelegd in competentiekaarten en in de kennisbasis per vak. Deze competentiekaarten zijn generiek en zijn vastgesteld door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL). De set van voor iedere tweedegraads lerarenopleiding geldende competenties is per lerarenopleiding aangevuld met een kennisbasis. Dat betekent dat iedere bacheloropleiding de beroepsrol van de vakspecialist en vakdidacticus afzonderlijk en domeinspecifiek heeft ingevuld. Genoemde beroepscompetenties zijn afgeleid van vier beroepsrollen: de interpersoonlijke, pedagogische, vakinhoudelijke en vakdidactische en de organisatorische beroepsrol. Deze rollen zijn in vier beroepssituaties tegen het licht gehouden hetgeen heeft geleid tot zeven landelijk geldende competenties: 1 Interpersoonlijk competent: Leiding geven en zorgen voor een goede sfeer van omgaan met en samenwerking tussen leerlingen. 2 Pedagogisch competent: Zorgen voor een veilige leeromgeving en bevorderen van persoonlijke, sociale en morele ontwikkeling. Bevorderen van de ontwikkeling tot een zelfstandig en verantwoordelijk persoon. 3 Vakinhoudelijk en didactisch competent: Zorgen voor een krachtige leeromgeving en bevorderen van het leren. 4 Organisatorisch competent: Zorgen voor een overzichtelijke, ordelijke en taakgerichte sfeer en structuur in de leeromgeving. 5 Competent in samenwerken in een team: Zorgen dat het werk afgestemd is op dat van collega s; bijdragen aan het goed functioneren van de schoolorganisatie. 6 Competent in samenwerken met de omgeving: In het belang van de leerlingen een relatie onderhouden met ouders, buurt, bedrijven en instellingen. 7 Competent in reflectie en ontwikkeling: Zorgen voor de eigen professionele ontwikkeling en de professionele kwaliteit van de beroepsuitoefening. Deze zeven SBL-competenties zijn beschreven in de wet BIO die sinds augustus 2006 geldt en zijn mede gebaseerd op de richtlijnen van de Europese Commissie inzake competenties en kwalificaties van docenten (Common European Principles for Teacher and Trainer Competences and Qualifications; Brussel, 2005). Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

23 In een set van competentiekaarten, die het auditteam bestudeerd heeft, zijn de bekwaamheidseisen door de opleiding verder uitgewerkt in drie competentieniveaus: eind propedeuse:hoofdfase bekwaam; eind hoofdfase: afstudeer bekwaam; eind afstudeerfase: startbekwaam. Ten behoeve van de beoordeling en toetsing heeft de opleiding per competentie gedragsindicatoren vastgesteld, zodat duidelijk is welk concreet gedrag de student moet kunnen demonstreren aan het eind van elk van de drie studiefasen. Twee voorbeelden van deze gedragsindicatoren op het niveau eind hoofdfase luiden: de student beheerst en hanteert vaardigheden als spreken, lezen, schrijven en rekenen; de student corrigeert ongewenst gedrag en waardeert gewenst gedrag. Het auditteam heeft inzage gehad in recente verslagen van vergaderingen van de verschillende tweedegraads lerarenopleidingen en hun werkveldcommissies en beoordeelt deze verslagen als adequaat. Dat wil zeggen, tijdens de bijeenkomsten worden relevante onderwerpen besproken zoals nieuwe ontwikkelingen binnen de vakgebieden, de kennisbasis, het beoordelen van studiemethoden, verdeling van studieonderdelen over de jaren. In het voorjaar van 2010 zullen opnieuw bijeenkomsten plaatsvinden met het werkveld. De directie van FLOT heeft besloten dat de werkveldcommissies twee keer per studiejaar bijeenkomen. Aan de opleidingen is opgedragen hiervoor zorg te dragen en in overleg met de betrokken commissieleden uit het werkveld concrete vergaderdata af te spreken. Doel van deze bijeenkomst is om te komen tot een nog betere aansluiting tussen de eindkwalificaties en de context van het beroepenveld. De inhoudelijke invulling en organisatie van de bijeenkomst van de werkveldcommissie vindt plaats binnen de afzonderlijke opleidingen. De samenwerking met de scholen voor vo/mbo is intensief, wat tot uitdrukking komt in een verdergaande samenwerking (dualisering bij de uitvoering van de opleiding, de training, kwalificering en inzet van veldassessoren bij assessments, participatie in het verzorgen van minoren (onder andere gastdocentschap), uitbreiding van het aantal opleidingsdocenten en de scholing van deze doelgroep. Met diverse schoolbesturen heeft FLOT in dit kader convenanten en intentieverklaringen afgesloten, zoals met het ROC Koning Willem 1 College, de scholengemeenschap Hooghuys in Oss, Onderwijsgroep Tilburg, de Brano- en Zeebra-scholen. Uit de documentatie blijkt dat in de tweedegraads lerarenopleiding aandacht wordt besteed aan de vakvernieuwing die plaatsvindt in het vmbo, de onderbouw van havo en vwo en het mbo. Het auditteam geeft de opleiding in overweging dat ook aandacht besteed wordt aan het lesgeven in de bovenbouw van havo en vwo. In het bijzonder aan de visies, opvattingen en ideeën die ten grondslag liggen aan de tweede fase. Immers, er is sprake van een doorgaande leerlijn van basisvorming naar de tweede fase. Biologie Voor de tweedegraads lerarenopleiding op het terrein van biologie geldt dat de eindkwalificaties zijn vastgelegd in de kennisbasis biologie. Deze is in samenwerking met andere tweedegraads lerarenopleidingen op het terrein van biologie tot stand is gekomen. Evaluatie vindt plaats via landelijke bijeenkomsten van lerarenopleidingen biologie. Bij het vaststellen van deze eindkwalificaties (kennisbasis en SBL kwalificaties) zijn studenten, het afnemend veld en docent opleiders geraadpleegd. In maart 2008 is er een landelijke dag voor lerarenopleiders Biologie georganiseerd door de vakgroep Biologie in Tilburg. Het auditteam heeft het verslag hiervan bestudeerd dat geschreven is naar aanleiding van deze studiedag en beoordeelt dit als inhoudelijk relevant voor de opleiding. Tijdens die dag is onder andere aandacht besteed aan de plaats van vakdidactiek binnen de kennisbasis en aan de uitwerking van de kernconcepten in de verschillende niveaus van studie binnen de biologie. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

24 Binnen de opleiding is sprake van een wisselwerking tussen de ontwikkeling tot bioloog en de ontwikkeling tot leraar. Uit de documentatie blijkt dat de startbekwame leraar biologie in ieder geval: een goede theoretische basis heeft over de belangrijkste biologische onderwerpen uit het planten- en dierenrijk; praktische vaardigheden bezit, o.a. op het terrein van laboratorium- en veldonderzoek; beseft dat permanent learning noodzakelijk is om bij te blijven op het vakgebied en handelt daar ook naar door onder andere wetenschappelijke bijlagen van dagbladen en vakbladen te lezen. leerlingen coacht, motiveert en enthousiasmeert. in staat is om mentortaken naar behoren uit te voeren; kan optreden als leerlingbegeleider. Gezondheidszorg en Welzijn De lerarenopleiding GZW leidt op tot docent Verzorging in de onderbouw van het voortgezet onderwijs, docent Zorg en Welzijn in de bovenbouw van het vmbo en tot docent in het mbo in de sectoren Gezondheidszorg, Dienstverlening, Welzijn, Sport en Uiterlijke Verzorging. Daarnaast is er de mogelijkheid om de specialisatie opleidingsfunctionaris in een gezondheidszorginstelling te kiezen voor studenten die (onbevoegd) opleidingsfunctionaris zijn in een zorginstelling en zich met onderwijsontwikkeling bezig houden. Voor de (toekomstige) docent verzorging in de onderbouw betekent dit, dat er samengewerkt wordt met docenten Natuurkunde, Scheikunde, Techniek en Biologie voor het leergebied Mens en Natuur en met docenten Aardrijkskunde, Geschiedenis, Maatschappijleer, Levensbeschouwing en Economie voor het leergebied Mens en Maatschappij. De in 2005 landelijk vastgestelde kennisbasis voor de opleiding Gezondheidszorg en Welzijn is gebaseerd op de 11 vakinhoudelijke competentiegebieden van de opleiding, vastgesteld in In het voorjaar van 2008 is door de gezamenlijke lerarenopleidingen gezondheidszorg en welzijn gewerkt aan een herziening van de kennisbasis. Vertegenwoordigers van Fontys FLOT, Windesheim en Amsterdam EFA hebben deze vernieuwde kennisbasis uitgewerkt. Bij de uitwerking van de meest recente kennisbasis (juli 2008) heeft FLOT een beroep gedaan op een aantal alumni. In de reacties gaven de alumni aan dat een aantal zaken niet voldoende in de opleiding aan de orde komt zowel op gebied van algemene didactiek, vakdidactiek als vak. Aan een aantal zaken, door de alumni genoemd in hun reactie op de kennisbasis, is in de loop van de afgelopen jaren al gewerkt. Dit geldt voor de opmerkingen over stagevoorbereiding en werken met een portfolio, werken met ICT en toetsing inclusief het programma van toetsing en afsluiting in vakdidactiek in het tweede studiejaar. Vanaf januari 2009 zal een werkveldcommissie van de lerarenopleiding GZW actief zijn. Deze veldcommissie bestaat uit een aantal docenten van het vmbo en een docent van het mbo. De werkveldcommissie zal de taken, zoals vermeld in de Taakstelling werkveldcommissie gaan uitvoeren. De discussie over de noodzaak van het opnemen in de kennisbasis GZW van onderdelen zoals facilitaire dienst en sport/bewegen was ten tijde van de audit nog gaande. Hiervoor wordt ondermeer informatie opgevraagd bij Kenwerk, kenniscentrum voor horeca, bakkerij, reizen, recreatie en facilitaire dienstverlening en Calibris, kenniscentrum voor leren in de praktijk in de sectoren Gezondheidszorg, Welzijn, Sport. Naast de vakspecialisatie op het terrein van biologie werkt de student in de laatste twee jaar van de opleiding aan de minor Innovatief Beroepsonderwijs, de vrije minor, het actieonderzoek en de afsluitende schoolstage. Natuurkunde, Scheikunde en Techniek De vakspecifieke eindkwalificaties zijn vastgelegd in de kennisbasis van de vakgebieden natuurkunde, scheikunde en techniek. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken

25 De vakspecifieke eindkwalificaties zijn verder mede tot stand gekomen door ervaringen opgedaan uit meerdere projecten en onderwijsactiviteiten: 1 Via de minor Innovatief Beroepsonderwijs waarbij studenten, onder begeleiding van docenten, participeren in het beroepsonderwijs en daar actief bezig zijn met onderwijsinnovatie (leerstofontwikkeling). 2 Via projecten in bedrijven waarbij studenten onder begeleiding van docenten en mensen uit het bedrijfsleven allerlei opdrachten uitvoeren en op deze manier kennis maken met het bedrijfsleven en de betekenis van het vak binnen dat bedrijf. 3 Via participatie in verschillende vakinhoudelijke vernieuwingsprojecten zoals bijvoorbeeld Nieuwe Scheikunde en Nieuwe Natuurkunde. 4 Bij techniek via ervaringen opgedaan bij verschillende conferenties onder andere de PAT conferentie, een wereldwijde conferentie van docenten en onderzoekers technologie onderwijs en regionale bijeenkomsten van techniekdocenten. 5 Via docenten die gedeeltelijk gedetacheerd zijn naar het Ruud de Moor Centrum (OU) en daar onder andere werken aan de kennisbanken voor natuurkunde en scheikunde. 6 Via docenten die gedeeltelijk gedetacheerd zijn bij Eindhoven School of Education in het kader van onderwijskunde en vakdidactiek natuurkunde en scheikunde. Validatie van de ADEF-kennisbasis natuurkunde, scheikunde en techniek door het werkveld heeft plaatsgevonden door middel van veldraadplegingen tijdens bijeenkomsten in 2005 en 2006, waarin docenten uit het voortgezet onderwijs de verschillende kennisbases onder de loep hebben genomen. De vakinhoudelijke eindkwalificaties worden regelmatig op landelijk niveau geactualiseerd. Vanuit FLOT is voor natuurkunde, scheikunde en techniek een docent vertegenwoordigd in het K3-project van ADEF (een landelijk project voor de kennisbasis, kennisbank en kennistoetsen, gesubsidieerd door het ministerie van OCenW). Daarnaast is er voor natuurkunde, scheikunde en techniek twee maal per jaar een landelijk overleg met de lerarenopleiders van de verschillende hogescholen. Vanuit de ervaringen van het beroepenveld wordt gekeken naar de vakinhoudelijke eindkwalificaties en worden daar zaken aan toegevoegd. De opleidingen doen meer dan in de landelijke kennisbasis beschreven staat, zowel in de richting van verdieping (natuur- en scheikunde) als in de richting van verbreding (natuurkunde, scheikunde en techniek). Voorbeelden van onderdelen uit de opleiding in het kader van verdieping en verbreding zijn: Algemeen - minor Innovatief Beroepsonderwijs - toegepaste natuurwetenschappen Natuurkunde - astronomie - project techniek: technisch en industrieel ontwerpen (propedeuse) Scheikunde - organische chemie - biochemie - instrumentele technieken - project techniek: technisch en industrieel ontwerpen (propedeuse) Techniek - natuur- en scheikunde in studiejaar 1 en 2 (voltijd) - werkervaring in het beroepenveld van de deeltijdstudenten Verschillende docenten participeren in internationale projecten. Een aantal onderzoeksinstellingen spelen een rol bij de vormgeving van het opleidingsprogramma waaronder de Eindhoven School of Education (ontwikkeling minor onderwijskunde en uitwisseling vakdidactiekprogramma), het Ruud de Moor Centrum van de Open Universiteit dat een rol speelt bij de ontwikkeling van kennisbanken op het terrein van natuurkunde en scheikunde. Het Freudenthal Instituut is betrokken bij de vormgeving van de didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen. Een aantal Fontys promovendi zijn gekoppeld aan het team NaSkTe met lopende onderzoeken. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, Cluster Exacte Vakken