Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal

Transcriptie

1 Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal Leraar 2 e graad vo Aardrijkskunde Leraar 2 e graad vo Algemene economie Leraar 2 e graad vo Bedrijfseconomie Leraar 2 e graad vo Geschiedenis Leraar 2 e graad vo Maatschappijleer Fontys Hogescholen Fontys Lerarenopleiding Tilburg Cluster Mens en Maatschappij Vakken

2

3 Adviesrapport Accreditatie hbo bacheloropleiding voltijd deeltijd - duaal Scheveningseweg KV Den Haag T (070) F (070) I E info@hobeon.nl Leraar 2 e graad vo Aardrijkskunde CROHO nr Leraar 2 e graad vo Algemene economie CROHO nr Leraar 2 e graad vo Bedrijfseconomie CROHO nr Leraar 2 e graad vo Geschiedenis CROHO nr Leraar 2 e graad vo Maatschappijleer CROHO nr Fontys Hogescholen Fontys Lerarenopleiding Tilburg Cluster Mens en Maatschappij Vakken Hobéon Certificering BV December 2009 Auditteam: Drs. R.B. van der Herberg Drs. P.J. Ronner Prof. dr. T. Wubbels Prof. Dr. R.J.F.M. van der Vaart T. Klinkhamer K. Groot Secretaris: Drs. G.W.M.C. Broers

4

5 INHOUD 1. Management samenvatting Algemene gegevens Beoordelingskader Samenstelling auditteam Integraal oordeel/advies aan NVAO 1 2. Inleiding Kwaliteit lerarenopleiding Functie van het rapport Bereik van de beoordeling De kopopleidingen Bijzonder kenmerk Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Aardrijkskunde 9 3. Karakteristiek van de opleiding Algemeen Vakmanschap en meesterschap Opleiden in de school Lectoraat Visitatierapport Samen Scholen Auditteam Deelnemers visitatie Programma visitatie 30 en 31 maart en 1 april Bevindingen en beoordeling 16 Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding 16 Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen 16 Facet 1.2. Niveau Bachelor 20 Facet 1.3. Oriëntatie HBO 22 Onderwerp 2: Programma 23 Facet 2.1. Eisen HBO 23 Facet 2.2. Relatie tussen Doelstellingen en Inhoud Programma 29 Facet 2.3. Samenhang Programma 32 Facet 2.4. Studielast 38 Facet 2.5. Instroom 42 Facet 2.6. Duur 46 Facet 2.7. Afstemming tussen Vormgeving en Inhoud 47 Facet 2.8. Beoordeling en Toetsing Onderwerp 3: Inzet van Personeel Facet 3.1. Eisen HBO 57 Facet 3.2. Kwantiteit Personeel 59 Facet 3.3. Kwaliteit Personeel 61 Onderwerp 4: Voorzieningen 66 Facet 4.1. Materiële Voorzieningen 66 Facet 4.2. Studiebegeleiding 69 Onderwerp 5: Interne Kwaliteitszorg 71 Facet 5.1. Evaluatie Resultaten 71 Facet 5.2. Maatregelen tot Verbetering 74 Facet 5.3. Betrekken van Medewerkers, Studenten, Alumni en Beroepenveld 76 Onderwerp 6: Resultaten 79 Facet 6.1. Gerealiseerd Niveau 79 Facet 6.2. Onderwijsrendement 82

6 6. SAMENVATTEND OORDEEL Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Aardrijkskunde Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Geschiedenis Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Algemene economie Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Bedrijfseconomie Oordeelschema hbo bacheloropleiding Leraar 2 e graad vo Maatschappijleer Integraal oordeel/ advies aan NVAO Aanpak Beoordelingsprocedure en werkwijze Beslisregels 90 Bijlage I: Curricula Vitae auditoren en onafhankelijkheidsverklaringen auditoren Bijlage II: Programma visitatie

7 1. MANAGEMENT SAMENVATTING 1.1. Algemene gegevens Naam van de instelling: Namen van de opleidingen: Varianten van de opleiding: Locatie van de opleiding: Naam VBI: Datum visitatie: maart en 1 april 2009 Datum VBI-rapport december Beoordelingskader Fontys Hogescholen Tilburg hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Aardrijkskunde hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Geschiedenis hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Algemene economie hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Bedrijfseconomie hbo bachelor tweedegraads lerarenopleiding Maatschappijleer voltijd, deeltijd en duaal Tilburg Hobéon Certificering b.v. Het bij het onderzoek gehanteerde beoordelingskader is geweest Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs Nederland (14 februari 2003). Bij het uitvoeren van de audit heeft Hobéon Certificering voorts rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s aangaande de accreditatieonderzoeken van lerarenopleidingen. Deze behelzen afspraken over de samenstelling van de panels, de duur en de omvang van de visitatie aan de lerarenopleidingen, de inhoud van het curriculum en het gerealiseerde niveau. Het auditteam heeft getoetst op welke wijze de opleidingen van Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) de samenwerking met de opleidingsscholen vorm geven en op welke wijze de opleidingen de kwaliteit van het opleiden in de school borgen. Het auditteam heeft ook aandacht gegeven aan de implementatie van de landelijke kennisbases voor tweedegraads lerarenopleidingen. De audit omvatte in totaal zestien tweedegraads lerarenopleidingen van de FLOT. In overleg met de NVAO is de beoordeling van deze opleidingen uitgevoerd in een aantal clusters, passend bij de wijze waarop de opleidingen binnen FLOT georganiseerd zijn Samenstelling auditteam Het auditteam van Hobéon bestond uit de volgende personen: Drs. R.B. van der Herberg, senior adviseur bij Hobéon. Drs. P.J. Ronner, algemeen directeur grote scholengemeenschap in het midden van het land. Prof. dr. T. Wubbels, hoogleraar universiteit Utrecht. Prof. dr. R.J.F.M. van der Vaart, dean en hoogleraar University College, Utrecht. K. Groot, student tweedegraads lerarenopleiding INHolland. T. Klinkhamer, student tweedegraads lerarenopleiding INHolland. Aan het auditteam was toegevoegd: drs. G.W.M.C. Broers als secretaris van Hobéon Certificering Integraal oordeel/advies aan NVAO Hobéon Certificering adviseert de NVAO de hbo bachelor opleidingen tweedegraad vo Aardrijkskunde, Geschiedenis, Maatschappijleer, Algemene economie en Bedrijfseconomie in al haar varianten te accrediteren. Dit advies is gebaseerd op de volgende overwegingen: Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 1

8 Algemeen beeld Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) leidt leraren op voor het voortgezet onderwijs en de bvesector. FLOT is de grootste van de hbo-lerarenopleidingen in Nederland, zowel wat betreft het aantal bacheloropleidingen als wat betreft het studentenaantal. FLOT maakt deel uit van Fontys Hogescholen. Als Fontysinstituut streeft FLOT, zoals men in de Management Review aangeeft, naar voortdurende kwaliteitsverbetering en vastgelegd in de missie van Fontys: Idealisme in learning communities, een kwaliteitsstrategie (2008). Onderwerp Doelstellingen Opleiding: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de competenties sluiten rechtstreeks aan bij de eisen die op landelijk niveau door de beroepspraktijk op het terrein van tweedegraads lerarenopleidingen worden gesteld; de op landelijk niveau overeengekomen en door het werkveld gevalideerde set competenties zijn, naar het oordeel van het auditteam, een voldoende weergave van de ontwikkelingen binnen het vakgebied; validering van deze competenties vindt niet alleen plaats op landelijk maar ook op regionaal niveau, i.h.b. via de werkveldcommissies per opleiding; de competenties bevatten alle elementen waar de Dublin Descriptoren betrekking op hebben en wel met een bereik dat overeenkomt met het hbo-niveau waar de Dublin Descriptoren expliciet naar verwijzen; het auditteam is van oordeel dat de tweedegraads lerarenopleidingen gerekend kunnen worden tot het hoger onderwijs. Meetbare gedragsindicatoren dragen ertoe bij dat het HBO-niveau kan worden bereikt; het auditteam is van oordeel, dat de eindcompetenties van de tweedegraads lerarenopleidingen aansluiten bij het niveau van een (beginnend) beroepsbeoefenaar en bij de eisen die de vakgenoten en de beroepspraktijk stellen aan een bacheloropleiding op het terrein van tweedegraads lerarenopleidingen; de opleidingen hebben mede, door het startbekwaamheidsonderzoek, zicht op de eisen die het beroepenveld stelt aan afgestudeerden. Onderwerp Programma: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de interactie met de beroepspraktijk vindt plaats zowel op het niveau van programmaontwerp als op het niveau van de programma-uitvoering; de ontwikkeling van kennis en beroepsvaardigheden van de studenten vindt plaats via recente vakliteratuur, via door de beroepspraktijk ingebrachte projecten & cases en via aan de beroepspraktijk ontleend studiemateriaal; de opleiding heeft op de verschillende niveaus door het studieprogramma heen de leerdoelen, leerinhouden en werkvormen vastgesteld die aantoonbaar afgeleid zijn van de set competenties; de opleiding heeft voor de verschillende tweedegraads lerarenopleidingen de relatie tussen de verschillende studieonderdelen expliciet vermeld; de opbouw van de curricula is zodanig dat er sprake is van een horizontale samenhang tussen theorie, opdrachten/projecten en de buitenschoolse component; er is sprake van een rond beroepstaken opgebouwde opleiding hetgeen de horizontale samenhang tussen theorie, opdrachten/projecten en de buitenschoolse component van de programma s borgt; er is sprake van verticale samenhang binnen de studieprogramma s gelet op de toenemende complexiteit van de te onderscheiden studieonderdelen; de leerdoelen en de praktijkopdrachten nemen in complexiteit toe om tenslotte in de afstudeerfase het HBO-niveau te bereiken; de opleidingen voldoen aan de wettelijke eis van 240 EC s. De Kopopleiding voldoet aan de eis van 60 EC s; de opleiding besteedt zowel op studentniveau als op programmaniveau voldoende aandacht aan de relatie tussen de formele en feitelijke studielast. De opleiding heeft hierdoor een instrument in handen om vroegtijdig studievoortgang belemmerende factoren weg te nemen; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 2

9 het didactisch concept is in alle studieonderdelen ontleend aan de doelstellingen van de tweedegraads lerarenopleiding, zoals blijkt uit de beschrijving van de curricula. Centraal staat het verwerven van algemene en beroepsspecifieke competenties; de huidige praktijk van toetsen en beoordelen vindt plaats op een voldoende gestructureerde en gecontroleerde wijze. Onderwerp Inzet van Personeel: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: uit de cv s en uit gesprekken met de docenten is gebleken dat zij in voldoende mate contact onderhouden met het werkveld en door middel van deze contacten een concrete verbinding leggen tussen werkveld en programma; de omvang van de formatie stelt de opleiding in staat de curricula op een voldoende adequate wijze uit te voeren; gelet op de thans aanwezige deskundigheid van de docenten zijn de opleidingen in staat de gewenste kwaliteit (niveau, vakinhoudelijk, vakdidactisch) te leveren. wat betreft vakdeskundigheid, werkveldervaring en inzicht in ontwikkelingen binnen het domein waar de opleidingen betrekking op hebben zijn de docenten voldoende toegerust om hun opleiding op het gewenste niveau te verzorgen; er kan meer sturing gegeven worden aan de professionalisering van de docenten zodat de profileringstijd besteed wordt aan versterking van profiel en gezicht van het cluster van opleidingen en zodat bewaakt wordt dat de professionaliseringstijd werkelijk aan speerpunten van instellings- en clusterstrategie wordt besteed. Onderwerp Voorzieningen: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: de huisvesting en de materiële voorzieningen zijn toereikend om het programma van de opleiding te realiseren; de recente vergrote instroom van studenten heeft geleid tot knelpunten die de opleiding voor een deel heeft opgelost; de studiebegeleiding zoals gerealiseerd door de opleiding is adequaat; de informatievoorziening aan studenten en docenten is voldoende. Onderwerp Interne Kwaliteitszorg: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: evaluaties zijn duidelijk in de planningscyclus van de hogeschool geplaatst en hebben daardoor een structureel karakter; de opleidingen voeren module- en projectevaluaties onder relevante partijen uit. Deze evaluaties bieden de opleidingen informatie om, waar nodig, verbetermaatregelen te initiëren; de kwaliteitsdiscussie binnen de opleidingen zou frequenter gevoerd kunnen worden waarbij keuzes gemaakt worden en er sprake is van een heldere strategie met duidelijke lijnen. Het management dient hierbij een voortrekkersrol te vervullen; de uitkomsten van de periodieke evaluaties worden aantoonbaar vertaald in concrete verbetermaatregelen; de opleiding betrekt relevante partijen bij de kwaliteitszorg. Dit gebeurt op een actieve wijze, dat wil zeggen: de opleiding benadert deze relevante partijen op eigen initiatief en streeft er naar om hun suggesties om te zetten in concrete maatregelen. Onderwerp Resultaten: voldoende Het oordeel over alle facetten van dit onderwerp is positief. De volgende overwegingen hebben tot dat oordeel geleid: uit de eindproducten blijkt dat de studenten serieus werk hebben gemaakt van het door hen gekozen onderwerp; de eindproducten van de studenten zijn geschreven op een niveau dat van een afgestudeerde hbo bachelor verwacht mag worden. Dit geldt zeker voor de eindwerkstukken die studenten vanaf april 2009 hebben geschreven; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 3

10 de opleiding houdt zelf nadrukkelijk een vinger aan de pols wat betreft de rendementscijfers; de tweedegraads lerarenopleiding constateert zelf een discrepantie tussen de streefcijfers en de gerealiseerde cijfers. De opleiding ziet zich geconfronteerd met enerzijds een instroom die achter blijft bij de vraag, zeker naar de toekomst toe, en anderzijds een vervroegde uitstroom van studenten naar de arbeidsmarkt; de opleiding heeft zicht op de oorzaken van de tegenvallende rendementen en probeert door op maat gesneden maatregelen de rendementen te verbeteren. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 4

11 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 5

12 INLEIDING 1.5. Kwaliteit lerarenopleiding Hobéon Certificering heeft bij het beoordelen van de tweedegraads lerarenopleiding expliciet rekening gehouden met de afspraken tussen de NVAO en de VBI s op dit terrein. Dit naar aanleiding van een brief van de Staatssecretaris aan de NVAO (d.d. 14 november 2007) inzake Accreditatie van lerarenopleidingen. Hierin geeft de staatssecretaris aan dat de lerarenopleidingen de afgelopen jaren veel energie gestoken hebben in behoud en verbetering van kwaliteit en in het creëren van waarborgen voor duurzame kwaliteit. Verder geeft zij aan dat in het accreditatietraject zekerheid dient te worden verkregen dat de opleiding aan studenten biedt wat zij nodig hebben om voldoende voorbereid en op ho-niveau het beroep van leraar uit te oefenen. In overleg tussen de NVAO en de VBI s is vervolgens een aantal afspraken gemaakt wat betreft de samenstelling van de panels, de duur en de omvang van de site visit aan de tweedegraads lerarenopleiding, de inhoud van het curriculum en het gerealiseerde niveau. Hobéon Certificering heeft voorafgaand aan de audit een lijst opgesteld van potentiële auditteamleden. Deze lijst is voorgelegd aan de NVAO en als adequaat beoordeeld. Vervolgens heeft Hobéon Certificering uit deze lijst een aantal externe auditoren geselecteerd. Hierdoor is voldoende geborgd dat er aandacht is besteed aan de kwaliteit van de inhoudelijke samenstelling van de panels. Om de externe legitimering verder te borgen is de audit verlengd waardoor het voor het auditteam mogelijk was om additionele gesprekken te voeren met studenten, docenten en werkveld. Evenals bij de reguliere eendaagse audits zijn ook bij deze audit (tussen)producten van studenten beoordeeld waaronder portfolio s, toetsen en werkstukken. In het programma van de site visits is, naast de reguliere gesprekken, ook ruimte gemaakt voor gesprekken met (deels at random geselecteerde) studenten en docenten. Het curriculum van de verschillende tweedegraads lerarenopleiding is door het auditteam nadrukkelijk tegen het licht gehouden. Concreet betekent dit dat gekeken is naar zowel de vakinhoudelijk kant ervan als naar de specifieke vakdidactiek. In deze rapportage zijn de resultaten van de visitatie in april 2003 kort beschreven alsmede de reactie van de FLOT hierop. Wij hebben tijdens de audit expliciet aandacht besteed aan de wijze waarop de opleidingen zijn omgegaan met de aanbevelingen uit de vorige visitatie. Wij merken op dat in de rapportage, zoals gebruikelijk, aandacht besteed is aan het aantal contacturen (colleges, werk- en projectgroepen en individuele begeleiding waarbij de student in direct contact staat met de docent), de docent/student ratio en het opleidingsniveau van de docenten. Ook is voorafgaand aan en tijdens de audit (in de documentenanalyse) door het auditteam de wijze bestudeerd waarop de opleiding de contacten met het onderwijsveld heeft vormgegeven. Meer in het bijzonder heeft het auditteam concrete informatie bestudeerd waaruit blijkt op welke wijze de samenwerking tussen scholen en de opleiding vorm heeft gekregen en op welke wijze de opleiding de kwaliteit hiervan borgt. Hiermee volgt Hobéon Certificering de toezeggingen van de voorzitter van de NVAO aan de Staatssecretaris inzake de beoordeling van de kwaliteit van de lerarenopleiding (brief voorzitter NVAO aan de Staatssecretaris OCW, d.d. 22 november 2008, NVAO/ /FV). Het auditteam heeft verder gekeken naar de ontwikkeling van de kennisbases voor de verschillende opleidingen. In opdracht van het Algemeen Directeuren Overleg van Educatieve Faculteiten (ADEF) is in de ontwikkeling van een landelijke kennisbasis voor de onderscheiden tweedegraads lerarenopleidingen tot stand gekomen. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 6

13 De kennisbasis betreft het geheel aan vakinhoudelijke kennis en vaardigheden die een leraar vo/bve in een bepaald schoolvak moet bezitten. Het auditteam heeft kunnen constateren dat de FLOT meewerkt aan het vaststellen van de vakinhoudelijke eindkwalificaties. Zie verder bij facet Functie van het rapport Het voorliggende rapport bevat het advies aan de NVAO dat door Hobéon Certificering als Visiterende en Beoordelende Instantie is opgesteld ten behoeve van de accreditatie van de hbo bachelor opleiding tweedegraad vo Aardrijkskunde, Geschiedenis, Algemene economie, Bedrijfseconomie en Maatschappijleer met de croho nummers: 35201, 35197, 35202, 35203, De opleidingen worden aangeboden in de varianten: voltijd, deeltijd en duaal Bereik van de beoordeling Fontys Hogeschool, in casu Fontys Lerarenopleiding Tilburg, verzorgt verschillende tweedegraads lerarenopleidingen die de onderwijsinstelling geclusterd heeft. Het onderhavige rapport heeft betrekking op de tweedegraads lerarenopleidingen (voltijd, deeltijd en duaal) Mens en Maatschappijvakken (hierna M&M vakken): Aardrijkskunde; Geschiedenis; Algemene economie; Bedrijfseconomie; Maatschappijleer. Hobéon Certificering heeft haar oordeel over de voltijd-, deeltijd en duale varianten van de tweedegraads lerarenopleidingen in één rapport samengevat omdat de lerarenopleidingen in alle varianten gericht zijn op dezelfde eindkwalificaties en binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. Niettemin, in het rapport wordt daar waar nodig het onderscheid tussen opleidingen en varianten zichtbaar gemaakt. De NVAO is op 16 oktober 2008 akkoord gegaan met de behandeling van de verschillende opleidingen in clusters. Concreet betekent dit dat wij in dit rapport vijf tweedegraads lerarenopleidingen uit het cluster M&M vakken zullen beoordelen. Hobéon Certificering beoordeelt zoveel mogelijk aspecten, i.c. de facetten en onderwerpen uit het NVAO-beoordelingskader, op een zo hoog mogelijk aggregatieniveau. Specifieke aspecten die per cluster, opleiding en/of variant afzonderlijk en zelfstandig zijn ingevuld, worden telkens op dat niveau beoordeeld. Door de gemeenschappelijke aspecten slechts eenmaal te beoordelen, op het niveau waarop ze aangestuurd worden, wordt de accreditatielast voor de daaronder liggende niveaus beperkt. De tweedegraads lerarenopleidingen kenmerken zich door: onderlinge samenhang; inhoudelijke samenwerking in o.a. ADEF-verband (Algemeen Directeurenoverleg Educatieve Faculteiten). De lerarenopleidingen hebben een Management Review geschreven in drie clusterdelen. Een aantal aspecten zijn voor alle opleidingen binnen een cluster en tussen clusters gelijk. Daarbij gaat het om (een deel van) de doelstellingen, werkplekleren/opleiden in de School, personeelsbeleid en kwaliteitszorg. Ook minoren en lectoraten komen bij dit gemeenschappelijke deel aan de orde. Op clusterniveau heeft het auditteam gesproken met docenten, studenten, curriculumcommissies, toets- en examencommissies. Tevens zijn studiemateriaal, toetsen, afstudeerscripties en ander werk van studenten beoordeeld. Deze laatstgenoemde materialen zijn opleidingsspecifiek en in de beoordeling van de opleiding zelf opgenomen. De gemeenschappelijke aspecten, op clusterniveau of nog hoger, heeft het auditteam steekproefsgewijze geverifieerd op opleidingsniveau. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 7

14 Deze uitgangspunten zijn zichtbaar in opzet, uitvoering en rapportage: bij de samenstelling van het auditteam zijn per cluster vakdeskundigen en werkvelddeskundigen betrokken; tijdens de audit kwamen eerst generieke onderwerpen aan de orde, dan volgde verificatie op opleidingsniveau. Bij de Fontys Lerarenopleiding Tilburg is naast sturing op een aantal generieke aspecten sprake van beleidsruimte op opleidingsniveau. In onze clusterrapporten komt dit tot uitdrukking doordat een aantal bevindingen op opleidingsniveau zijn geformuleerd. Voor elke opleiding/crohonummer hebben we een aparte beoordeling opgenomen in het adviesrapport. In dit rapport van het M&M cluster zijn de bovengenoemde opleidingen bij verschillende facetten samengevat omdat de opleidingen binnen één gemeenschappelijk beleids- en uitvoeringskader aangeboden worden. In het rapport wordt, daar waar nodig, het onderscheid tussen de opleidingen en varianten zichtbaar gemaakt. De basis voor het onderzoek van Hobéon Certificering zijn de Management Reviews (het instituutsdeel en de opleidingsspecifieke delen, geordend in drie clusterdelen) van de Fontys Lerarenopleiding Tilburg. Wij merken ten aanzien van de beide economische lerarenopleidingen het volgende op. Na de visitatie in 2002 zijn de tweedegraads lerarenopleidingen op de terreinen Algemene economie en Bedrijfseconomie gestart met een nieuw gescheiden curriculum. Binnen dit curriculum was 56 EC s gereserveerd voor de kennisbasis. Met ingang van het studiejaar heeft de FLOT besloten om deze kennisbasis te verruimen waarbij beide opleidingen gestart zijn met, opnieuw, een herzien leerplan. Bestudering door het auditteam van het curriculum laat zien dat er sprake is van een vakinhoudelijke gemeenschappelijke basis. In de terminologie van de opleiding: Een leraar Algemene economie dient over basiskennis bedrijfseconomie te beschikken en vice versa. Het meest recente curriculum heeft een gemeenschappelijke vakinhoudelijke basis van algemene economie en bedrijfseconomie. Deze vakinhoudelijke basis omvat twee jaar van de studie en wordt gevolgd door een uitstroomjaar in de specifieke richting. De kennisbasis voor beide opleidingen is fors uitgebreid naar 90 EC s en de beroepsvoorbereiding is voor beide lerarenopleidingen identiek. Vanwege de hiervoor beschreven relatie tussen beide opleidingen, is er voor gekozen om beide opleidingen tezamen te beschrijven. Daar waar evidente verschillen blijken te bestaan, wordt dit onder bevindingen vermeld De kopopleidingen FLOT biedt studenten met een wo- of hbo-bachelor getuigschrift, of een eerder behaald gelijkwaardig getuigschrift, in een vakgebied dat verwant is aan een schoolvak de mogelijkheid om op basis van maatwerk de deeltijdopleidingen versneld te doorlopen. Op de werkvloer wordt over zgn. kopopleidingen gesproken. De inhouden van de kopopleiding zijn primair gericht op het beroep leraar, dus focus op pedagogische en (vak)didactische vraagstukken. De wijze waarop de kopopleiding voldoet aan de NVAO-criteria voor accreditatie is in dit adviesrapport in algemene zin beschreven. Alleen voor de aspecten waar voor de kopopleidingen specificering noodzakelijk is of wenselijk wordt gezien, wordt per onderwerp nader ingegaan op de voor de kopopleiding bepalende kenmerken. Sinds het studiejaar is Fontys gestart met de reguliere Kopopleiding. FLOT heeft kopopleidingen voor alle tweedegraads lerarenopleidingen, behalve voor Gezondheidszorg en Welzijn. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 8

15 Bijzonder kenmerk Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Aardrijkskunde Fontys Lerarenopleiding Tilburg wil voor haar Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Aardrijkskunde een bijzonder kenmerk aanvragen. De beoordeling van het bijzonder kenmerk, waarbij duurzame ontwikkeling centraal staat, is door de Opleiding tot leraar voortgezet onderwijs van de tweede graad in Aardrijkskunde apart aangevraagd bij Hobéon Certificering. Vervolgens heeft de opleiding een rapport van DHO (Duurzaam Hoger Onderwijs) overlegd. Hobeon Certificering zal separaat van het onderhavige adviesrapport aan de NVAO hierover rapporteren, uiterlijk 31 maart Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 9

16 KARAKTERISTIEK VAN DE OPLEIDING 1.8. Algemeen Fontys Lerarenopleiding Tilburg (FLOT) leidt leraren op voor het voortgezet onderwijs en de bvesector. Binnen Fontys werkt FLOT in regieverband samen met twee andere lerarenopleidingen: Fontys Lerarenopleiding Sittard en Fontys Pedagogisch Technische Hogeschool in Eindhoven. De directie van FLOT bestaat uit een directeur en twee adjunct-directeuren. De organisatie is opgedeeld in zeven resultaatverantwoordelijke teams. Zes van deze teams zijn gericht op het verzorgen van onderwijs voor de bacheloropleidingen en de masteropleidingen. Het betreft de teams: Nederlands/Frans/Spaans; Engels/Duits; Geschiedenis/Aardrijkskunde/Maatschappijleer; Economie/Wiskunde; Biologie/Gezondheidszorg en Welzijn; Natuurkunde/Scheikunde/Techniek. Eén team is gericht op bedrijfsondersteunende processen. Naast de onderwijsteams is er binnen FLOT een expertisecentrum dat bestaat uit een verzameling expertisegroepen. Met ingang van het studiejaar zijn de volgende expertisegroepen gevormd: Identiteit en Profilering; ICT; Vakmanschap; Internationalisering; Loopbaan; Meesterschap; Toetsing. Fontys Hogescholen is bezig met een onderwijstransformatie, die bestaat uit twee sporen: (1) de invoering van een major-minorstructuur en (2) de implementatie van competentiegericht leren. Vanaf cohort kennen opleidingen van de FLOT een bachelor met een major van 210 EC s en nog één minor van 30 EC s. Met ingang van september 2008 kunnen opleidingen binnen Fontys kiezen tussen of een bachelor bestaande uit een major van 180 EC en twee minors van 60 EC. Binnen Fontys Lerarenopleiding Tilburg volgen studenten vanaf het cohort een bachelor bestaande uit een major van 210 en een minor van 30 EC Vakmanschap en meesterschap De FLOT onderscheidt binnen alle opleidingen twee pijlers. Bij de eerste pijler gaat het in feite om vakmanschap, waarbij de landelijk overeengekomen kennisbasis leidraad is. De kennisbasis bestaat uit een generiek deel dat voor elke opleiding gelijk is en een vakspecifiek deel dat van toepassing op de afzonderlijke opleidingen. De tweede pijler waarop elke opleiding rust is die van het meesterschap, ofwel het functioneren als leraar. Het vakmanschap en meesterschap zijn uitgewerkt in competenties. Deze komen in hoofdstuk 2 aan de orde. Voor het vakmanschap fungeert de kennisbasis als het vakinhoudelijk fundament. Het programma van de lerarenopleidingen van FLOT heeft een omvang van 240 studiepunten. Deze zijn als volgt verdeeld: Vakmanschap: 120 studiepunten voor de vakinhoudelijke en vakdidactische programmaonderdelen; Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 10

17 Meesterschap: 120 studiepunten voor de beroepsvoorbereidende programmaonderdelen (flankerend onderwijs, stage, minor Innovatief beroepsonderwijs en tot september de vrije minor). Voor de vakkennis en vakdidactiek reserveren de opleidingen de helft van de tijd (120 EC). De vakinhoudelijke kwalificaties van de opleidingen zijn afgeleid van landelijk ontwikkelde kennisbases. De opleidingen reageren hiermee op de kwaliteitsagenda van de overheid Krachtig Meesterschap voor het opleiden van leraren in de periode dat tot doel heeft het eindniveau van opleidingen duidelijk vast te leggen. De tweede pijler waarop elke opleiding rust is die van het meesterschap, ofwel het functioneren als leraar. Het vakmanschap en meesterschap zijn uitgewerkt in competenties Opleiden in de school Leren op de werkplek vormt het hart van de lerarenopleiding. Vanaf de propedeuse komt de student in aanraking met de beroepspraktijk. Werkplekleren heeft als doel het vakmanschap (de vakdeskundigheid) en het meesterschap (het functioneren als leraar) van de student te ontwikkelen. Het opleidingsprogramma onderscheidt vier verschillende momenten van werkplekleren: in de propedeuse, gericht op oriëntatie op het leraarberoep, in het tweede studiejaar gericht op de basisvaardigheden van het lesgeven en in het derde studiejaar, gericht op onderwijsontwikkeling en onderzoeksactiviteiten en de afstudeerstage. FLOT heeft nog geen keurmerk voor opleidingsscholen ontwikkeld, maar werkt, in navolging van het toetsingskader opleiden in de school van de NVAO en de Inspectie, mee aan een gemeenschappelijk keurmerk in ADEF-verband Lectoraat Binnen de tweedegraads lerarenopleiding van FLOT is een lectoraat gevormd op het terrein van leerstrategieën. Dit lectoraat bestaat uit een lector, twee associate lectoren, een docent Onderzoek en een kenniskring van docenten die uit het lectoraatsbudget uren krijgen om praktijkonderzoek te verrichten Visitatierapport Samen Scholen Het auditteam heeft de resultaten van het visitatierapport Samen scholen ( Den Haag, april 2004) bestudeerd. Ook heeft de opleiding in haar Management Review nadrukkelijk aandacht besteed aan de visitatie die op 15 en 16 april 2003 plaatsvond in Tilburg. De visitatiecommissie kwam tot drie onvoldoende beoordelingen. FLOT voerde een onvoldoende adequaat beleid voor de implementatie van haar visie op het werkveld en het beroep. Ook was de inrichting en de structuur van FLOT onvoldoende bevorderlijk voor de gewenste onderwijskwaliteit. De commissie doelde hiermee op de keuze van FLOT de organisatie in te richten volgens veldnabije (beroepscomponent) en vaknabije (vakcomponent) teams. De commissie deed de aanbeveling de beroeps- en de vakcomponent ook organisatorisch te integreren. Tenslotte vond de visitatiecommissie dat het door FLOT gevoerde personeelsbeleid te veel in de informele sfeer plaatsvond en dat een consistente beleidsmatige visie ontbrak op het op peil houden en het verder ontwikkelen van de expertise van het docententeam en de teamleiders. Wat betreft deze drie te verbeteren punten, zo geeft FLOT in de door het auditteam bestudeerde documentatie aan, zijn er maatregelen genomen. Wat betreft beide eerste punten heeft de onderwijsinstelling de aanbeveling van de visitatiecommissie om de beroeps- en vakcomponent ook organisatorisch te integreren overgenomen. Met ingang van 1 september 2004 is de organisatie in vak- en veldnabije teams opgeheven en is het primaire proces ingericht vanuit zes disciplinegeoriënteerde teams waarin de vak- en beroepscomponent geïntegreerd zijn. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 11

18 Wat betreft het derde punt, het personeelsbeleid, is vanaf het najaar van 2005 het personeelsplan geactualiseerd. In het studiejaar is gestart met het voeren van de eerste competentie-, ontwikkelings- en plangesprekken (COP-gesprekken). Deze gesprekken vinden nu in een vaste cyclus plaats. Voor het voeren van de gesprekken en het gebruik van het instrument zijn de teamleiders geprofessionaliseerd. Daarnaast heeft de visitatiecommissie een aantal aanbevelingen gedaan met betrekking tot het volgen door FLOT van de ontwikkelingen in het mbo-veld. Inmiddels heeft FLOT structurele banden met het (regionale) mbo-veld. Ook was het de visitatiecommissie niet duidelijk of de tweedegraads lerarenopleidingen eraan hechtten in de nabije toekomst ook de eindkwalificaties voor de vakcomponent in competenties te formuleren en deze voor het brede tweedegraads gebied nader te specificeren. Intussen is er voor een aantal vakken een landelijk vastgestelde kennisbasis geformuleerd die beschouwd wordt als het minimale uitgangspunt. Het zgn. flankerend onderwijs diende naar de mening van de visitatiecommissie geëvalueerd en bijgesteld te worden. Inmiddels heeft FLOT de beschikking over een expertisegroep Flankerend onderwijs die de kennisbasis voor flankerend onderwijs bewaakt. Met ingang van het studiejaar is de expertisegroep Flankerend onderwijs ondergebracht bij de expertisegroep Meesterschap. De visitatiecommissie was van mening dat het juiste evenwicht tussen de vak- en beroepscomponent scherper bepaald en bewaakt diende te worden door meer vak (vakinhoud en vakdidactiek) in de beroepscomponent op te nemen. Hierop heeft FLOT gereageerd door een projectontwikkelgroep Kennisbasis te starten. Deze projectgroep had tot taak een onderzoek te doen onder studenten, docenten, alumni en werkgevers naar de kwalitatieve en kwantitatieve aspecten van de kennisbases van de bachelor lerarenopleidingen. Op basis van de onderzoeksresultaten is besloten dat van het totale aantal studiepunten (240 EC) voor de bachelorlerarenopleiding er 120 EC gereserveerd worden voor vak/vakdidactiek. Dit uitgangspunt is tevens gehanteerd bij de onderwijstransformatie van FLOT in het kader van de major/minorontwikkelingen. De visitatiecommissie deed de aanbeveling in het kader van het toetsbeleid de toetsing en beoordeling docentonafhankelijker te maken. Inmiddels heeft FLOT het toetsbeleid op dit punt aangepast. Ten aanzien van het voortijdig verlaten van de opleiding door studenten deed de visitatiecommissie in haar rapport in 2004 de aanbeveling om de norm van 21 studiepunten (oude studiepunten, dat wil zeggen 30 EC), te behalen in het eerste studiejaar, te heroverwegen om uitval na het eerste studiejaar verder te beperken. Tevens wees de commissie op systematisch te voeren exitgesprekken die meer inzicht geven in de motieven van uitvallers en vervolgens kunnen leiden tot maatregelen. Met ingang van studiejaar zijn de criteria voor positieve en negatieve studieadviezen aangepast. De student krijgt aan het eind van het eerste jaar een bindend negatief studieadvies als hij/zij minder dan 40 EC heeft gerealiseerd. Het systeem van studieloopbaanbegeleiding moet begeleiders een vrij nauwkeurig inzicht geven in de motieven van studenten om de studie te staken. Bij beëindiging van de studie vindt altijd een exitgesprek plaats tussen student en begeleider. Het betreft hier zowel tussentijdse beëindiging als afronding van de opleiding. Tenslotte gaf de visitatiecommissie de opleiding ter overweging mee om tot een meer systematische kwaliteitsverbetering te komen. Daarop is FLOT met ingang van het studiejaar 2004/2005 gestart met een kwaliteitsbeleid dat is gebaseerd op het kwaliteitsbeleid van Fontys Hogescholen. De PDCA-cyclus vormt de basis voor het kwaliteitssysteem. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 12

19 Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 13

20 AUDITTEAM De audit heeft plaatsgevonden op 30 en 31 maart en 1 april Het programma van de audit is opgenomen in een bijlage bij dit rapport. Het auditteam (kernteam en specifieke deskundige) was als volgt samengesteld: Panelleden drs. R.B. van der Herberg (voorzitter) drs. P.J. Ronner (werkvelddeskundige) prof. dr. T. Wubbels (vakdeskundige) prof. dr. R.J.F.M. van der Vaart (vakdeskundige) drs. G.W.M.C. Broers (secretaris) T. Klinkhamer en K. Groot (studentleden auditteam) Audit en kwaliteitzorg deskundigheid Onderwijs deskundigheid Werkveld Deskundigheid x x x x x x Vakinhoudelijke deskundigheid Student gebonden deskundigheid x x x x x x x x x x x x x Bij het samenstellen van het auditteam heeft Hobéon Certificering er zorg voor gedragen, dat de voor de beoordeling van de tweedegraads lerarenopleiding noodzakelijke vakinhoudelijke en vakdidactische expertise aanwezig is. Evenals expertise met betrekking tot de onderwijskundige aspecten (i.c. het primaire proces, de ondersteunende processen en de organisatorische context) en expertise met betrekking tot de inhoudelijke aspecten (i.c. het programma in relatie tot het specifieke domein). De lead auditor, de heer Van der Herberg, heeft ruime auditervaring zowel binnen het middelbaarals binnen het hoger onderwijs. Hij was jarenlang en tot voor kort directeur van een grote onderwijsinstelling in het midden van het land. De werkveld- en vakdeskundigen, de heren Ronner en Wubbels hebben zich in hun beoordeling met name gericht op de kwaliteit, actualiteit en relevantie van (i) het richtinggevend domeinspecifieke kader, (ii) de eindkwalificaties, (iii) de programma-inhoud en (iv) de interactie tussen opleiding en werkveld. Bovendien hebben zij de kwaliteit van het personeel en het gerealiseerde niveau beoordeeld. De heer Ronner heeft ruime werkveldervaring binnen het secundair onderwijs, zowel als (vestigings)rector, centraal directeur en als lid van het bestuur van de VO-Raad en als voorzitter van het bestuur van de Scholenraad vmbo-vakcollege in Amersfoort. De heer Wubbels heeft in de jaren zeventig in het middelbaar onderwijs gewerkt om daarna te kiezen voor het wetenschappelijk onderwijs. Vanaf 2002 is hij hoogleraar Onderwijskunde in Utrecht, directeur van het Instituut Pedagogiek en Onderwijskunde en vicedecaan en portefeuillehouder Onderwijs binnen de Faculteit Sociale Wetenschappen binnen de Utrechtse universiteit. De heer Van der Vaart is decaan van het University College van de Universiteit Utrecht. Hij was jarenlang onderwijsdirecteur van de bachelor- en masteropleidingen Sociale Geografie en Planologie van de UU. In de periode was hij bijzonder hoogleraar Geografie en Aardrijkskundeonderwijs. In die functie heeft hij zich onder meer beziggehouden met het ontwikkelen van nieuwe examenprogramma s aardrijkskunde voor havo en vwo. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 14

21 In zijn onderzoek heeft Van der Vaart zich met name gericht op: inhoudelijke kwaliteit van (aardrijkskunde)onderwijs. De heer Van der Vaart was lid van de commissie Van Oostrom die de historische en culturele canon heeft ontwikkeld. De heer Broers heeft in zijn rol als secretaris meerdere malen deel uit gemaakt van een auditteam. Voor de curricula vitae verwijzen wij naar Bijlage I Deelnemers visitatie Het auditteam heeft tijdens de visitatie gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers vanuit de verschillende geledingen van de opleidingen: management, coördinatoren, docenten, studenten en staf. Voor een volledig overzicht van de deelnemers aan de visitatie: zie Bijlage II Programma visitatie 30 en 31 maart en 1 april 2009 Zie Bijlage II. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 15

22 BEVINDINGEN EN BEOORDELING Onderwerp 1: Doelstellingen Opleiding Dit onderwerp kent drie facetten: 1. domeinspecifieke eisen; 2. niveau bachelor; 3. oriëntatie HBO. Facet 1.1. Domeinspecifieke Eisen Criterium Het facet Domeinspecifieke Eisen is beoordeeld aan de hand van het volgende NVAO-criterium: Sluiten de eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk)? Bevindingen Onder de coördinerende leiding van het ADEF hebben de tweedegraads lerarenopleidingen op landelijk niveau de ontwikkeling van twee kwaliteitsborgende instrumenten ter hand genomen: de kennisbasis en kennistoetsen. Voor een aantal vakken is de ontwikkeling hiervan vrijwel afgerond. De resultaten worden ondergebracht in een kennisbank waar de tweedegraads lerarenopleidingen vervolgens gebruik van kunnen maken. In moet deze kennisbank operationeel zijn. Achtergrond hierbij is dat de tweedegraads lerarenopleidingen hebben onderkend dat er behoefte is de vereiste vakkennis explicieter te formuleren. Deze kennisbasis moet beschouwd worden als een referentiepunt voor de borging van de kennisvereisten van de startbekwame tweedegraads leraar. De balans tussen vak- en beroepsvoorbereiding is daarmee landelijk afgestemd; de kennis van het vak is in landelijke gremia vastgesteld. Zoals eerder aangegeven is het opleiden van leraren binnen FLOT gebaseerd op een balans tussen vakkennis en beroepscompetenties. Laatstgenoemde set competenties van de voltijd- en deeltijdvariant van de tweedegraads lerarenopleiding van FLOT zijn vastgelegd in competentiekaarten en in de kennisbasis per vak. Deze competentiekaarten zijn generiek en zijn vastgesteld door de Stichting Beroepskwaliteit Leraren (SBL). De set van voor iedere tweedegraads lerarenopleiding geldende competenties is per lerarenopleiding aangevuld met een kennisbasis. Dat betekent dat iedere bacheloropleiding de beroepsrol van de vakspecialist en vakdidacticus afzonderlijk en domeinspecifiek heeft ingevuld. Genoemde beroepscompetenties zijn afgeleid van vier beroepsrollen: de interpersoonlijke-, pedagogische-, vakinhoudelijke- en vakdidactische- en de organisatorische beroepsrol. Deze rollen zijn in vier beroepssituaties tegen het licht gehouden hetgeen heeft geleid tot zeven landelijk geldende competenties: 1 Interpersoonlijk competent: Leiding geven en zorgen voor een goede sfeer van omgaan met en samenwerking tussen leerlingen. 2 Pedagogisch competent: Zorgen voor een veilige leeromgeving en bevorderen van persoonlijke, sociale en morele ontwikkeling. Bevorderen van de ontwikkeling tot een zelfstandig en verantwoordelijk persoon. 3 Vakinhoudelijk en didactisch competent: Zorgen voor een krachtige leeromgeving en bevorderen van het leren. 4 Organisatorisch competent: Zorgen voor een overzichtelijke, ordelijke en taakgerichte sfeer en structuur in de leeromgeving. 5 Competent in samenwerken in een team: Zorgen dat het werk afgestemd is op dat van collega s; bijdragen aan het goed functioneren van de schoolorganisatie. 6 Competent in samenwerken met de omgeving: In het belang van de leerlingen een relatie onderhouden met ouders, buurt, bedrijven en instellingen. 7 Competent in reflectie en ontwikkeling: Zorgen voor de eigen professionele ontwikkeling en de professionele kwaliteit van de beroepsuitoefening. Deze zeven SBL-competenties zijn beschreven in de wet BIO die sinds augustus 2006 geldt en zijn mede gebaseerd op de richtlijnen van de Europese Commissie inzake competenties en kwalificaties van docenten (Common European Principles for Teacher and Trainer Competences and Qualifications; Brussel, 2005). Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 16

23 In een set van competentiekaarten, die het auditteam bestudeerd heeft, zijn de bekwaamheidseisen door de opleiding verder uitgewerkt in drie competentieniveaus: eind propedeuse:hoofdfase bekwaam; eind hoofdfase: afstudeer bekwaam; eind afstudeerfase: startbekwaam. Ten behoeve van de beoordeling en toetsing heeft de opleiding per competentie gedragsindicatoren vastgesteld, zodat duidelijk is welk concreet gedrag de student moet kunnen demonstreren aan het eind van elk van de drie studiefasen. Twee voorbeelden van deze gedragsindicatoren op het niveau eind hoofdfase luiden: de student beheerst en hanteert vaardigheden als spreken, lezen, schrijven en rekenen; de student corrigeert ongewenst gedrag en waardeert gewenst gedrag. Tijdens bijeenkomsten van de tweedegraads lerarenopleidingen van het cluster M&M worden voor de opleidingen relevante onderwerpen besproken zoals: nieuwe ontwikkelingen binnen de vakgebieden, de kennisbasis, het beoordelen van studiemethoden, verdeling van studieonderdelen over de jaren. Doel van deze bijeenkomst is om te komen tot een nog betere aansluiting tussen de eindkwalificaties en de context van het beroepenveld. In het voorjaar van 2010 zullen opnieuw bijeenkomsten plaatsvinden met het werkveld. De directie van FLOT heeft besloten dat de werkveldcommissies twee keer per studiejaar bijeenkomen. Aan de opleidingen is opgedragen hiervoor zorg te dragen en in overleg met de betrokken commissieleden uit het werkveld concrete vergaderdata af te spreken. De inhoudelijke invulling en organisatie van de bijeenkomst van de werkveldcommissie vindt plaats binnen de afzonderlijke opleidingen. De samenwerking met de scholen voor vo/mbo is intensief, wat tot uitdrukking komt in een verdergaande samenwerking (dualisering bij de uitvoering van de opleiding, de training, kwalificering en inzet van veldassessoren bij assessments, participatie in het verzorgen van minoren (onder andere gastdocentschap), uitbreiding van het aantal opleidingsdocenten en de scholing van deze doelgroep. Met diverse schoolbesturen heeft FLOT in dit kader convenanten en intentieverklaringen afgesloten, zoals met het ROC Koning Willem 1 College, de scholengemeenschap Hooghuys in Oss, Onderwijsgroep Tilburg, de Brano- en Zeebra-scholen. Het auditteam heeft verslagen van deze bijeenkomsten bestudeerd en beoordeelt deze als adequaat. Dat wil zeggen: er worden voor de opleiding relevante onderwerpen besproken die de (inhoudelijke) kwaliteit van de lerarenopleiding ten goede komen. In het voorjaar van 2010 zullen opnieuw bijeenkomsten plaatsvinden met het werkveld. Uit de documentatie blijkt dat in de tweedegraads lerarenopleiding aandacht wordt besteed aan de vakvernieuwing die plaatsvindt in het vmbo, de onderbouw van havo en vwo en het mbo. Het auditteam geeft de opleiding in overweging dat ook aandacht besteed wordt aan het lesgeven in de bovenbouw van havo en vwo. In het bijzonder aan de visies, opvattingen en ideeën die ten grondslag liggen aan de tweede fase. Immers, er is sprake van een doorgaande leerlijn van basisvorming naar de tweede fase. Aardrijkskunde De vakspecifieke eindkwalificaties zijn vastgelegd in de kennisbasis aardrijkskunde die in samenwerking met andere tweedegraads lerarenopleidingen aardrijkskunde, het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG) en een hoogleraar Onderwijsgeografie tot stand is gekomen in september Evaluatie vindt plaats via jaarlijkse landelijke bijeenkomsten van Lerarenopleidingen Aardrijkskunde. De opleiding beschikt over een visiedocument, waarin de visie op het vak aardrijkskunde en het opleiden van leraren Aardrijkskunde is vastgelegd. Dit geeft de uitgangspunten voor het curriculum. Deze visie is mede afgeleid van de onderwijsvisie van FLOT. Dit visiedocument is het resultaat van studieweken in Actualisering en verdere uitbouw vinden plaats door middel van opleidingsoverleg (viermaal per jaar). Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 17

24 Tot op heden zijn hierbij nog geen studenten en vertegenwoordigers van het werkveld betrokken geweest. De opleiding Aardrijkskunde participeert in het project Duurzaamheid. Hiervoor heeft een screening van het studieprogramma plaats gevonden waarop een actieplan is ontwikkeld om het onderwerp Duurzaamheid nog beter in het programma opgenomen te krijgen. Algemene economie en Bedrijfseconomie De landelijke kennisbasis is tot stand gekomen in samenspraak met de andere lerarenopleidingen op het terrein van Economie en het Ruud de Moorcentrum van de Open Universiteit. De eindtermen van het beroepenveld zijn daar input voor geweest. De eindkwalificaties voor de vakinhoudelijke kennis van de lerarenopleidingen Algemene economie en Bedrijfseconomie zijn vastgelegd in de landelijke kennisbasis. Sinds de invoering in het schooljaar sluiten alle studieonderdelen van het vak en de vakdidactiek aan bij de kennisbasis. Deze kennisbasis is opgesteld door de gezamenlijke lerarenopleidingen economie en wordt in voldoende mate gedekt in de programma s. De eisen die in het beroepenveld gesteld worden, komen terug in het curriculum van beide opleidingen. De opleidingen participeren in het landelijke overleg over de kennisbasis, kennisbank en kennistoetsen. In het overleg is de kennisbasis en de ontwikkeling daarvan een terugkerend punt van bespreking. In het landelijke overleg neemt ook het Ruud de Moorcentrum van de Open Universiteit deel aan de verdere ontwikkeling. De werkveldcommissie heeft de opdracht gekregen om voor de curricula van de opleidingen te toetsen of de eindkwalificaties overeenkomen met de door het beroepenveld gewenste kwalificaties. De opleidingen Algemene economie en Bedrijfseconomie zijn betrokken bij ontwikkelingen in het beroepenveld, zoals de ontwikkelingen van het leergebied Mens en Maatschappij en intersectoraal opleiden. Het leergebied is ingebed in het curriculum en gekoppeld aan de kennisbasis. De opleidingen participeren in het innovatieve project Cargo, het intersectoraal opleiden van docenten voor het vmbo. Daarnaast zijn economiedocenten betrokken bij het lectoraat. Hier wordt onderzoek gedaan naar de wijze waarop beelden effectief gebruikt kunnen worden in de bovenbouw van het economieonderwijs. Door middel van de zgn. regio-contactdocenten krijgt de opleiding vanuit verschillende regio s input over ontwikkelingen in het werkveld die vervolgens een plek kunnen krijgen in het economiecurriculum. Geschiedenis De opleiding is gericht op de ontwikkeling van de zeven SBL-competenties uit de Wet BIO, uitgewerkt volgens de FLOT-indeling op drie niveaus voor de propedeuse, de hoofdfase en de afstudeerfase. Tevens werkt de opleiding volgens de kennisbasis geschiedenis, die ook geldt voor alle verwante opleidingen in Nederland, zowel wat betreft de kennis van onderwijsinhouden, als de kennis van de leerling, van leren en van de ontwikkeling. De opleiding omvat alle voorschriften die gelden voor de tweedegraads leraar geschiedenis: de kerndoelen onderbouw voortgezet onderwijs, de Canon van Nederland en het examenprogramma vmbo. De eindkwalificaties richten zich vooral op de kerntaken van de beginnende leraar Geschiedenis. Ze zijn opgesteld in overleg met instellingen zoals het Instituut voor Geschiedenisdidactiek en het Landelijk Expertisecentrum Mens- en Maatschappijvakken. Ook is rekening gehouden met wensen uit het beroepenveld, zoals geuit in directe contacten met leraren en in bijeenkomsten en publicaties van de Vereniging van docenten geschiedenis en staatsinrichting in Nederland. De opleiding beschikt over een mechanisme voor periodieke actualisering van de eindkwalificaties. Medewerkers van de opleiding houden zich op de hoogte van ontwikkelingen van zowel de eisen en wensen van vakgenoten. Een aanpassing van de eindkwalificaties vond bijvoorbeeld plaats bij de recente ontwikkeling in een groeiend aantal vmbo-scholen, waarbij geschiedenis werd geïntegreerd in het vak mens en maatschappij. Fontys Lerarenopleiding Tilburg, 1.0 Cluster Mens en Maatschappij Vakken 18