Hoofdstuk 1 Inleiding Onderwerp en vraagstelling Doel en methode Verhouding tot eerder onderzoek Plan van behandeling 7

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF AFKORTINGEN V XVII Hoofdstuk 1 Inleiding Onderwerp en vraagstelling Doel en methode Verhouding tot eerder onderzoek Plan van behandeling 7 DEEL I Het retentierecht op hoofdlijnen 11 Hoofdstuk 2 Algemene beschouwingen Inleiding Plaatsbepaling De aard van het retentierecht De aard van het retentierecht en het IPR Functies en kenmerken van het retentierecht Aanverwante figuren Opschorting van verbintenisrechtelijke en goederenrechtelijke verplichtingen tot afgifte Vergelijking met de Duitse retentierechten Hoofdlijnen van de wettelijke regelingen van retentierecht in Boek 3 BW Inleiding De algemene regeling van art. 3:290 e.v. en 6:52 e.v. BW Het retentierecht en de enac Het retentierecht van de houder op grond van art. 3:124 jo. 3:120 lid 2 en 3 BW Conclusies 43 VII

2 Hoofdstuk 3 Vereisten Inleiding Het ontstaansmoment van het retentierecht Inleiding Terminologie De bevoegdheid tot opschorting en de uitoefening van het opschortingsrecht Rechtsgevolgen van de uitgeoefende bevoegdheid tot opschorting Rechtsgevolgen van onbevoegde opschorting Vereisten voor het ontstaan van de opschortingsbevoegdheid Inleiding De vordering tot afgifte van de wederpartij De schuldeiser heeft de macht over een zaak Inleiding Begrip feitelijke macht Het verkrijgen van de macht De verkeersopvatting als maatstaf voor de machtsuitoefening Bij onroerende zaken geschiedt afgifte door ontruiming Exclusiviteit van de feitelijke macht Continuïteit van de feitelijke macht Inschrijving in de openbare registers De schuldeiser heeft een (opeisbare) vordering Inleiding Het ontstaansmoment van de vordering van de retentor De hoogte van de vordering is nog niet zeker Is opeisbaarheid vereist? Samenhang tussen de vordering en de verplichting tot afgifte Nauwere samenhang vereist jegens derden Kenbaarheid van de opschorting Onderscheid tussen de kenbaarheid van de opschorting en de kenbaarheid van de machtsuitoefening Geen mededeling, wel kenbaarheid van de opschorting vereist Conclusies 97 VIII

3 Hoofdstuk 4 Derdenwerking van de opschortingsbevoegdheid Inleiding Art. 3:291 lid 1 BW beschermt de posterieure derde voor wie de machtsuitoefening niet kenbaar was Achtergrond en werking van art. 3:291 lid 2 BW Inleiding De totstandkoming van art. 3:291 lid 2 BW De bevoegdheid van de schuldenaar om de overeenkomst met de retentor te sluiten De rechtsverhouding tussen de derde en de schuldenaar is bepalend Derdenwerking op basis van bevoegd handelen De vorm van de bevoegdheid Het object van de bevoegdheid Goede trouw van de retentor Inleiding Bepalingen met dezelfde strekking Derdenwerking op basis van het vertrouwensbeginsel Invulling van de goede trouw Posterieur of anterieur? Inleiding: één categorie makkelijke, drie categorieën moeilijke gevallen Het vergelijken van de twee ontstaansmomenten Art. 3:291 lid 1 en 2 BW zijn niet sluitend De kwalificatie als recht op de zaak in de zin van art. 3:291 BW Inleiding Twee benaderingen Goederenrechtelijke rechten Verbintenisrechtelijke gebruiksrechten Verkrijgers aan wie nog geleverd moet worden of jegens wie nog de vestigingshandelingen voor een beperkt recht verricht moeten worden Vormerkung Beslag Voorrechten Het peilmoment Conclusies 164 IX

4 DEEL II Retentierecht en uitwinning buiten faillissement 167 Hoofdstuk 5 Beslag op en executie van de teruggehouden zaak Inleiding Retentierecht en executieverkoop Inleiding Inroepen retentierecht tegen de executant en andere beslagleggers Afstand van het retentierecht met behoud van voorrang Het retentierecht als bijzondere last in de zin van art. 7:15 BW Lossing van de retentor is niet mogelijk Beslag onder zichzelf op roerende zaken tegenover gewoon beslag op roerende zaken Verval van het retentierecht door zuivering? Ratio van zuivering Het retentierecht vervalt niet door zuivering, maar dat zou wel zo moeten zijn Wel zuivering bij beslag door de retentor De achtergrond van de voorrang van de retentor Inleiding Voorrang heeft bij uitwinning dezelfde werking als een voorrecht Historische achtergrond van retentie en preferentie De sociaaleconomische reden voor voorrang De pragmatische reden voor voorrang Retentierecht en vuistpandrecht in één hand bij executie Inleiding Pandexecutie door de retentor met een vuistpandrecht Beslagexecutie door de retentor met een vuistpandrecht Rangwisseling bij samenloop met een anterieur stil pandrecht Intermezzo I: De Belgische Pandwet Intermezzo II: verhaal door een pandhouder op een vordering waarvoor retentierecht wordt uitgeoefend Executie door een hypotheekhouder en het retentierecht Inleiding Werking van het retentierecht jegens de hypotheekhouder Invloed van de hypotheekbedingen Algemeen Het beheersbeding en het ontruimingsbeding 226 X

5 Het beding van niet-verandering Afstand bij voorbaat van het retentierecht jegens de hypotheekhouder Inleiding Overeenkomst hypotheekgever aannemer met derdenbeding ten behoeve van de hypotheekhouder Overeenkomst hypotheekhouder aannemer De blokkerende werking van beslag en het retentierecht Blokkerende werking van het beslag Beslag is een recht op de zaak in de zin van art. 3:291 lid 2 BW Beperkt het beslag de bevoegdheid van de beslagene om een overeenkomst aan te gaan in de zin van art. 3:291 lid 2 BW? Beperkt het beslag de bevoegdheid van de beslagene om de zaak in de macht van een ander te brengen? Kan de blokkerende werking van het beslag de derdenwerking van het retentierecht tegenhouden? Is art. 453a lid 2 Rv ook van toepassing op het retentierecht? Conclusies 251 Hoofdstuk 6 Het verhaalsrecht op zaken van derden Inleiding Onderwerp en opzet Afbakening ten opzichte van derdenbeslag Hoofdlijnen van het derdenverhaalsrecht van de retentor Inleiding Uitleg van voorrang in art. 3:292 BW Verhaalsrecht zonder vordering en verhaalsaansprakelijkheid zonder schuld Rationes van het derdenverhaalsrecht van de retentor Vordering op de derde uit ongerechtvaardigde verrijking Subsidiariteit van het derdenverhaalsrecht? Inleiding Uitgangspunt: de retentor heeft de vrije keuze Uitzondering: subsidiariteit van het derdenverhaalsrecht Geen analoge toepassing van art. 3:234 lid 1 BW op de retentor 284 XI

6 6.2.7 Voldoening door de derde, subrogatie en de gevolgen voor het retentierecht De positie van vierde -rechthebbenden Beslag op zaken van derden Inleiding Uitgangspunten Doorwerking onderscheid vordering en verhaalsrecht in het beslagrecht Terminologie Beslagobject: de zaak of het recht? Executoriaal beslag Inleiding De betekenis van art. 435 Rv De executoriale titel Drie modaliteiten van de executoriale titel De beslaglegging Conservatoir beslag Inleiding De mogelijkheid tot conservatoir beslag op goederen van derden Het beslagrekest De beoordeling van het rekest De beslaglegging Het opheffingskortgeding Verhaal op de derde tijdens faillissement van de schuldenaar Inleiding Art. 60 Fw is niet van toepassing Verificatie Oplossing 1: Procederen tegen de derde ter verkrijging van een titel tegen hem Oplossing 2: Procederen tegen de curator ter verkrijging van een titel Conclusies 345 XII

7 DEEL III Retentierecht en uitwinning tijdens faillissement 349 Hoofdstuk 7 De toepasselijkheid van art. 60 fw Inleiding Het principe dat het faillissement verbintenissen niet beïnvloedt prevaleert boven art. 60 Fw Beëindiging van de contractuele verhouding tijdens faillissement Inleiding Nebula en Berzona op hoofdlijnen Beëindiging van overeenkomsten tijdens faillissement: alle omstandigheden van het geval Inleiding Aanneming van werk Bewaarneming Huur van een onroerende zaak Bruikleen De vereisten voor het retentierecht (tijdens faillissement) Conclusies 373 Hoofdstuk 8 Retentierecht in faillissement van de schuldenaar Inleiding Inleiding op art. 60 Fw Opbouw Afbakening Hoofdlijnen van art. 60 Fw Inleiding De twee functies van art. 60 lid 1 Fw Inleiding Het retentierecht vervalt niet van rechtswege door faillietverklaring Afbakening van het toepassingsbereik van art. 60 Fw De curator kan de vordering van de retentor voldoen De curator kan de zaak opeisen en verkopen Inleiding Wat is opeising? Verkoop door de retentor als (middellijk) vertegenwoordiger De retentor behoudt voorrang op de verkoopopbrengst van de zaak Opeising en verkoop in het kader van een activatransactie 398 XIII

8 Is de weigering tot afgifte aan een koper na opeising onrechtmatig? Vergelijking met Duitse retentierechten in faillissement op het punt van (opeising en) verkoop Varianten van opeising zonder verkoop van de zaak Inleiding Opeising en gestrande verkoop Opeising gevolgd door een akkoord Opeising van de administratie van de gefailleerde bij derden op basis van art. 105b Fw De termijnstelling door de retentor Inleiding Ratio van de termijnstelling van art. 60 lid 3 Fw Wat moet de curator binnen de termijn hebben gedaan? Een redelijke termijn Misbruik van recht door de retentor Vergelijking met Duits recht op het punt van de termijnstelling Parate executie door de retentor Executie overeenkomstig pand- of hypotheekrecht Btw-afdrachtverplichtingen Executie van de teruggehouden zaak door pand- of hypotheekhouder Inleiding Als het retentierecht niet tegen de pand- of hypotheekhouder kan worden ingeroepen Art. 60 en art. 57 Fw gecombineerd: de curator kan de zaak opeisen en de separatist kan executeren Verhouding zekerheidsgerechtigde en retentor met recht van parate executie Onderlinge afspraak tussen separatist en retentor over vrijgave en executie Inleiding De afspraak kan nog tijdens faillissement worden gemaakt met werking tegen de boedel 443 XIV

9 Nuancering bij voorafgaande opeising door de curator? Verhaal van het aan de retentor betaalde bedrag onder de zekerheden De voorwaarden voor het retentierecht worden tijdens faillissement pas vervuld Inleiding Het fixatiebeginsel en het retentierecht Vorderingen ontstaan tijdens faillissement, voortvloeiend uit een bestaande (goederenrechtelijke) rechtsverhouding De feitelijke macht wordt verkregen tijdens faillissement Retentierecht voor een boedelvordering en de toepasselijkheid van art. 60 Fw Retentierecht in verband met een vernietiging op grond van de faillissementspauliana Conclusies 465 Hoofdstuk 9 Retentierecht in faillissement van de derde-eigenaar Inleiding Inleiding op het onderwerp Terminologie Art. 60 Fw is toepasselijk op het retentierecht in faillissement van derde-eigenaren Inleiding Tekstuele interpretatie van het begrip schuldeiser in art. 60 Fw Systematische analyse van het begrip schuldeiser in de Faillissementswet Uit de wetsgeschiedenis volgt geen tegenargument De ratio van art. 60 Fw en art. 3:292 jo. 3:292 BW brengt overeenkomstige toepassing mee Tussenconclusie Uitwerking van de toepassing van art. 60 Fw op het derdenretentierecht Inleiding De positie van de schuldenaar Verificatie Voorrang van de retentor op de opbrengst van één boedelbestanddeel Conclusies 490 XV

10 Hoofdstuk 10 Slotbeschouwing Inleiding Drie rode lijnen Conclusies Tot slot 505 Summary 509 Verkort aangehaalde literatuur 519 Jurisprudentieregister 569 Wetsartikelenregister 583 Trefwoordenregister 595 Curriculum Vitae 607 XVI