Hoofdstuk 1 Inleiding Onderwerp van het onderzoek Probleemstelling Verantwoording Plan van behandeling 7

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF VII Hoofdstuk 1 Inleiding Onderwerp van het onderzoek Probleemstelling Verantwoording Plan van behandeling 7 Hoofdstuk 2 Generale zekerheidsrechten in het Romeinse recht Inleiding De overeenkomsten tussen het generale en het speciale pandrecht Verhaal en voorrang Vestiging van pandrechten De prioriteitsregel beheerste in beginsel de verhouding tussen verschillende pandrechten De prioriteitsregel De bescherming van aankoopfinanciers doorbrak de prioriteitsregel De bescherming van de fiscus doorbrak de prioriteitsregel De bescherming van latere zekerheidsgerechtigden door subsidiariteit Het verschil in pandobject tussen het generale en het speciale pandrecht De woordkeuze om het generale pandrecht te omschrijven De mogelijkheid om toekomstige goederen te verpanden De actio Serviana en in bonis Het speciale pandrecht op een toekomstig goed onder voorwaarde van verkrijging door de schuldenaar Het generale pandrecht en toekomstige goederen 37 IX

2 2.3.3 Zaaksgevolg Discussie over het zaaksgevolg van het generale pandrecht Vervreemding door een lager gerangschikte zekerheidsgerechtigde schuldeiser en zaaksgevolg Overdracht door de schuldenaar en zaaksgevolg De interpretatie van D. 20,1,15,1 (Gaius de formula hypothecaria) De bescherming van derde-verkrijgers door subsidiariteit Vervreemding en furtum Vrijlating van slaven Het generale pandrecht als een pandrecht op een algemeenheid Het pandrecht op een corpus ex distantibus, zoals de kudde De vervreemding van tot het corpus ex distantibus behorende zaken Het pandrecht op de taberna Het pandrecht op een vermogen Conclusie 68 Hoofdstuk 3 Generale zekerheidsrechten in het ius commune Inleiding De overeenkomsten tussen het generale en het speciale pandrecht De vestiging van pandrechten De prioriteitsregel beheerste in beginsel de verhouding tussen verschillende pandrechten De prioriteitsregel De bescherming van latere zekerheidsgerechtigden door subsidiariteit Generale en speciale pandrechten hadden zaaksgevolg Zaaksgevolg De bescherming van derde-verkrijgers door subsidiariteit Het verschil in pandobject tussen het generale en speciale pandrecht De woordkeuze om het generale pandrecht te omschrijven Toekomstige goederen Het vereiste van beschikkingsbevoegdheid voor de vestiging van een speciaal pandrecht 77 X

3 Convalescentie Het speciale pandrecht onder voorwaarde van verkrijging Vervreemding van verpande roerende zaken en de vrijlating van slaven Het generale pandrecht als een pandrecht op een algemeenheid Conclusie 82 Hoofdstuk 4 Generale zekerheidsrechten in het Rooms-Hollandse recht Inleiding De (inheemse) zekerheidsrechten voor de receptie van het Romeinse recht in Holland De overeenkomsten tussen het generale en het speciale pandrecht Verhaalsrecht Voorrang boven schuldeisers zonder zekerheidsrechten De verschillen tussen het generale en het speciale pandrecht De woordkeuze om het generale pandrecht te omschrijven Vestigingsformaliteiten Vestiging van pandrechten op onroerende zaken ten overstaan van de rechter Inschrijving van pandrechten op onroerende zaken in een openbaar register Belastingheffing op de vestiging van pandrechten Tussenconclusie Vestigingsvereisten van pandrechten op onroerende zaken in Friesland Vestigingsvereisten van pandrechten op roerende zaken ten overstaan van rechter of notaris Inschrijving van pandrechten op roerende zaken in een pandregister Belastingheffing op de vestiging van stille pandrechten op roerende zaken Toekomstige goederen als pandobject van generale en speciale pandrechten Convalescentie Vestiging onder voorwaarde van verkrijging Speciaal pandrecht op een toekomende erfenis 112 XI

4 4.5 Zaaksgevolg Onroerende zaken Het generale pandrecht zonder zaaksgevolg Het generale pandrecht met zaaksgevolg in Amsterdam Zuivering van het generale pandrecht met zaaksgevolg De bescherming van derde-verkrijgers door subsidiariteit Roerende zaken Het stille pandrecht had zaaksgevolg bij vervreemdingen om niet Een stil pandrecht had zaaksgevolg indien de schuldenaar had vervreemd met een levering constituto possessorio Zekerheidseigendom als alternatief voor het stille pandrecht op roerende zaken De bescherming van derde-verkrijgers door subsidiariteit Vorderingen Het Rooms-Friese generale pandrecht op onroerende en roerende zaken had zaaksgevolg Rang De bescherming van schuldeisers met later gevestigde pandrechten op onroerende zaken door bijzonder gaat voor algemeen De bescherming van schuldeisers met later gevestigde pandrechten op roerende zaken door roerend goed heeft geen gevolg van hypotheek De bescherming van latere zekerheidsgerechtigden door subsidiariteit Conclusie 138 Hoofdstuk 5 Generale zekerheidsrechten in het droit commun français ten tijde van het Ancien Régime Inleiding De (inheemse) zekerheidsrechten vóór de receptie van het Justiniaanse Romeinse recht in Frankrijk De overeenkomsten tussen het generale en het speciale pandrecht De vestiging van pandrechten op onroerende zaken Verhaalsrecht en voorrang boven schuldeisers zonder zekerheidsrechten 150 XII

5 5.3.3 De prioriteitsregel beheerste de verhouding tussen verschillende pandrechten De prioriteitsregel De bescherming van latere zekerheidsgerechtigden door subsidiariteit De bescherming van latere zekerheidsgerechtigden door rangwisseling Zaaksgevolg Het zaaksgevolg van generale en speciale pandrechten in het droit commun français De bescherming van verkrijgers tegen het zaaksgevolg door zuivering De bescherming van derde-verkrijgers door subsidiariteit Het generale pandrecht zonder zaaksgevolg in de pays de nantissement De verschillen tussen het generale en het speciale pandrecht Het pandobject van het generale pandrecht Toekomstige zaken Het pandrecht op roerende zaken Vergelijking met Rooms-Hollandse recht Conclusie 171 Hoofdstuk 6 De hervorming van generale zekerheidsrechten in Frankrijk tot en met de Code civil (1804) Inleiding Het streven naar een registerstelsel Vergeefse pogingen om een registerstelsel in te voeren vóór de revolutie De bescherming van verkrijgers door een nieuwe wijze van zuivering Pogingen om een registerstelsel in te voeren na de revolutie Het registerstelsel van de Loi du 9 Messidor an III (1795) De afschaffing van generale zekerheid op onroerende zaken door de Loi du 11 Brumaire an VII (1798) Publiciteit Specialiteit als middel tegen oververzekering Het alternatief voor specialiteit: bijzonder gaat voor algemeen? 188 XIII

6 6.4 De discussie over publiciteit en specialiteit in aanloop tot de Code civil Het ontwerp van de commissie Het ontbreken van publiciteit Het ontbreken van specialiteit Vuistpand op roerende zaken en openbaar pand op vorderingen De reacties op het ontwerp Een pleidooi voor publiciteit Een pleidooi voor specialiteit Vuistpand op roerende zaken De opvatting van Napoleon De Code civil Het pandrecht op onroerende zaken en de beginselen van publiciteit en specialiteit Vuistpand op roerende zaken en openbaar pand op vorderingen Conclusie 202 Hoofdstuk 7 Generale zekerheidsrechten in Nederland en de codificatieperiode Inleiding De Rooms-Hollandse regeling van het generale pandrecht als voorbeeld voor een nationale codificatie Het ontwerp van de Staatscommissie van 1798 (Commissie Cras) Het ontwerp Van der Linden Het Wetboek Napoleon ingerigt voor het Koningrijk Holland De breuk met het verleden: de afschaffing van generale zekerheidsrechten De invoering van de Code civil in Nederland Het ontwerp Kemper van 1816 voor het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden De aanloop tot Kempers eerste ontwerp De terugkeer van het generale pandrecht in het ontwerp Discussie over het generale pandrecht en het specialiteitsbeginsel Het ontwerp Kemper van 1820 voor het Verenigde Koninkrijk der Nederlanden 225 XIV

7 7.3.4 Het vastgestelde doch niet ingevoerde Wetboek van De bescherming van latere verkrijgers en latere zekerheidsgerechtigden door publiciteit en specialiteit De bescherming van concurrente schuldeisers Het Burgerlijk Wetboek van 1838 (Oud Burgerlijk Wetboek, OBW) Conclusie 239 Hoofdstuk 8 Generale zekerheidsrechten onder het Oud Burgerlijk Wetboek Inleiding Het hypotheekrecht op onroerende zaken De beperkingen die voortvloeiden uit publiciteit en specialiteit De interpretatie van het specialiteitsbeginsel in enge zin Het onderscheid tussen specialiteit en bepaaldheid De verwarring van individualiteit met specialiteit Van vuistpand naar de zekerheidsoverdracht van roerende zaken met levering constituto possessorio De beperkingen die voortvloeiden uit publiciteit en specialiteit Het gebruik van de eigendomsoverdracht tot zekerheid om het vereiste van machtsverschaffing te omzeilen Discussie in de literatuur over de geldigheid en wenselijkheid van de zekerheidsoverdracht Discussie in de literatuur over het registerpandrecht Het Bierbrouwerij-arrest Het Autobus-arrest Een zachte dood van de discussie over het registerpandrecht Zekerheidseigendom en het specialiteitsbeginsel in ruime zin Analoge toepassing van de pandrechtbepalingen op zekerheidseigendom Het gebruik van de eigendomsoverdracht tot zekerheid om toekomstige zaken bij voorbaat over te dragen 260 XV

8 De discussie in de literatuur over de mogelijkheid om toekomstige zaken bij voorbaat over te dragen De erkenning van de levering constituto possessorio bij voorbaat in het Sio-arrest De bepaaldheid van het voorwerp van de levering De bepaaldheid van het voorwerp van levering in het Sio-arrest Het bepaaldheid van het voorwerp van levering in het arrest Van Vliet q.q./ab De onrechtmatigheid van een zekerheidsoverdracht met een generaal karakter in het arrest Erba/AB Het bepaaldheidsvereiste in rechtshistorisch perspectief Het bepaalde onderwerp van overeenkomsten in het Romeinse en het Rooms-Hollandse recht Het bepaalde voorwerp van de levering of vestiging in het Romeinse en in het Rooms-Hollandse recht De ratio van het bepaaldheidsvereiste Het verschil in uitwerking tussen bepaaldheid van het voorwerp van de overeenkomst en van het voorwerp van de levering of vestiging Aanvullende eisen die niet voortvloeien uit het bepaaldheidsvereiste, zoals het specialiteitsbeginsel De verklaring voor de discussie over het bepaaldheidsvereiste onder het OBW De bescherming van derden tegen stille en generale zekerheid anders dan door het specialiteitsbeginsel Geen bescherming door het bepaaldheidsvereiste of subsidiariteit De bescherming van een verkrijger tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder De bescherming van een vuistpandhouder tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder Van openbaar pand naar zekerheidscessie zonder mededeling aan de debitor cessus De opkomst van de zekerheidscessie De beperkingen van het pandrecht op vorderingen 282 XVI

9 Zekerheidscessie en het gebrek aan bescherming van latere (zekerheids) cessionarissen Het gebruik van zekerheidscessie om toekomstige vorderingen te bezwaren De onmogelijkheid om toekomstige vorderingen bij voorbaat te cederen Het Fijn van Draat-arrest De parallel met beslag op vorderingen De reactie in de literatuur op de onmogelijkheid om toekomstige vorderingen te cederen Het bepaaldheidsvereiste als middel om generale zekerheid te verhinderen De erkenning van de mogelijkheid om toekomstige vorderingen bij voorbaat te cederen mits ze voortvloeien uit een reeds bestaande rechtsverhouding De praktijk van cessielijsten om de beperkingen op de overdraagbaarheid van toekomstige vorderingen te omzeilen Conclusie 293 Hoofdstuk 9 Discussie over generale zekerheidsrechten in het totstandkomingsproces van het BW van Inleiding Het hypotheekrecht op registergoederen en de uitbreiding van het voorrecht van uitwinning Zekerheid op roerende zaken Meijers afkeer van de zekerheidsoverdracht met levering constituto possessorio De vraagpuntenprocedure De voorgelegde vraagpunten De discussie over de afschaffing van zekerheidseigendom De discussie over het registerpandrecht Tussenconclusie Het ontwerp van Meijers De afschaffing van de zekerheidsoverdracht Het registerpandrecht op bedrijfszaken Het stille pandrecht op bedrijfszaken voor bedrijfsmatige vorderingen De bescherming van latere verkrijgers en vuistpandhouders tegen het stille en registerpandrecht 311 XVII

10 Het bepaaldheidsvereiste van het latere artikel 3:84 lid De reacties in de literatuur op het Ontwerp Een pleidooi voor het behoud van zekerheidseigendom Het registerpandrecht op bedrijfszaken Het stille pandrecht op bedrijfszaken voor bedrijfsmatige vorderingen Het registerpandrecht op de onderneming als zodanig De behandeling van het Ontwerp door de Vaste Commissie voor Justitie De bezwaren van de Commissie tegen het registerpandrecht Het voorstel van de Commissie voor een stil pandrecht De reactie in de literatuur op het voorstel van de Commissie Een pleidooi voor het behoud van zekerheidseigendom Het registerpandrecht op bedrijfszaken Het stille pandrecht op roerende zaken Het registerpandrecht op de onderneming als zodanig Een ontwerp voor een stil pandrecht De Minister nam het voorstel van de Commissie over De bescherming van latere verkrijgers en latere zekerheidsgerechtigden Verdere behandeling van het ontwerp Tussenconclusie Zekerheid op vorderingen De discussie in de vraagpuntenprocedure Het Ontwerp Meijers Het stille pandrecht voor bedrijfskrediet op bedrijfsvorderingen De bescherming van latere cessionarissen en latere zekerheidsgerechtigden De reactie in de literatuur op het Ontwerp Het vereiste van kennisgeving Generale zekerheid op vorderingen De behandeling van het Ontwerp door de Vaste Commissie voor Justitie 339 XVIII

11 9.4.5 De reactie in de literatuur op het voorstel van de Commissie Het Ontwerp van Minister Polak Een ontwerp voor een stil pandrecht op alle bestaande en toekomstige vorderingen De bescherming van latere cessionarissen en latere zekerheidsgerechtigden Een regeling voor uitsluitend openbare cessie De reactie in de literatuur op het Ontwerp Kritiek op de discrepantie tussen de mogelijkheid om toekomstige vorderingen te verpanden en te beslaan Kritiek op de bescherming van de latere cessionaris te goeder trouw De aanpassing van het Ontwerp naar aanleiding van de voorstellen De rechtvaardiging van de bescherming van de latere cessionaris De rechtvaardiging van de discrepantie tussen beslag en pand Het grondslagvereiste en het vervallen van de bescherming van de latere cessionaris Conclusie 347 Hoofdstuk 10 Generale zekerheidsrechten in het Nederlandse recht onder het BW van Inleiding Het specialiteitsbeginsel in enge zin Specialiteit in dezelfde betekenis als onder het OBW Het onderscheid tussen specialiteit en bepaaldheid Het onderscheid tussen individualiteit en specialiteit Het onderscheid tussen individualisering in het kader van oneigenlijke vermenging en specialiteit Tussenconclusie Generale zekerheid op roerende zaken en vorderingen De verschillen tussen de vestigings -vereisten van zekerheidseigendom en het stille pandrecht De aanpassing van de praktijk aan de nieuwe vereisten Het NVB-model en het arrest Spaarbank Rivierenland/Gispen q.q Het bepaaldheidsvereiste in de rechtspraak van de Hoge Raad 366 XIX

12 Het registratievereiste in de rechtspraak Generale zekerheid als gevolg van een zekerheidsoverdracht De discussie over de wenselijkheid van generale zekerheid en de voorstellen in de literatuur om de werking van generale zekerheid te veranderen De positie van concurrente schuldeisers Het bepaaldheidsvereiste ter bescherming van concurrente schuldeisers? De rechtvaardiging van generale zekerheid ten opzichte van concurrente schuldeisers Het grondslagvereiste ter bescherming van concurrente schuldeisers Carve-out-regelingen ter bescherming van concurrente schuldeisers Het registerpandrecht ter bescherming van concurrente schuldeisers Het voorrecht van uitwinning van lager gerangschikte zekerheidsgerechtigden De positie van leveranciers Rangwisseling ter bescherming van leveranciers Het registerpandrecht ter bescherming van leveranciers De positie van latere verkrijgers De vertrouwensbescherming tegen beschikkingsonbevoegdheid van de vervreemder Het voorrecht van uitwinning Het registerpandrecht De positie van latere schuldeisers die goederenrechtelijke zekerheid willen De vertrouwensbescherming tegen een eerder gevestigd stil pandrecht Het registerpandrecht Het specialiteitsbeginsel in combinatie met het registerpandrecht Andere middelen om oververzekering van de eerste zekerheidsgerechtigde tegen te gaan De positie van de schuldeiser met generale zekerheid Het registratievereiste Het registerpandrecht Conclusie 402 XX

13 Slotbeschouwing 407 Concluding observations 427 Literatuur 445 Jurisprudentieregister 487 Trefwoordenregister 491 Curriculum Vitae 499 XXI