Vademecum. voor de Mentor. Specifieke Lerarenopleiding (SLO) Gedragswetenschappen. KU Leuven

Transcriptie

1 Vademecum voor de Mentor Specifieke Lerarenopleiding (SLO) Gedragswetenschappen KU Leuven versie 22 september

2 Inhoud Inhoud... 2 Inleiding De basiscompetenties van een leraar De opbouw van SLO Gedragswetenschappen Stage Deel Instituutspractica Schoolpractica Stage Deel Diversiteitsstage De Diversiteitsstage in de Gedragswetenschappen De Universiteitsbrede Diversiteitsstage Begeleiding van de student Reflectief ervaringsleren Verwachtingen ten aanzien van de mentor van de stageplaats Start en spreiding stage Taken van de praktijklector Stageregistratie Contactgegevens SLO Gedragswetenschappen

3 Inleiding Beste Mevrouw, Heer Hartelijk dank dat u wilt optreden als mentor voor onze student(en). Uw begeleiding is immers van onschatbare waarde voor de opleiding van onze studenten tot leerkracht. Hierbij bezorgen wij u het stagevademecum van de specifieke lerarenopleiding (SLO) Gedragswetenschappen aan de KU Leuven. In dit stagevademecum beschrijven we kort hoe de opleiding eruit ziet, wat u van ons en de student mag verwachten en wat we van u als mentor van een student van onze SLO verwachten. We starten met een korte uitleg over de basiscompetenties van de leerkracht omdat deze richtinggevend zijn voor de manier waarop onze opleiding is opgebouwd. In het stageproces onderscheiden we drie belangrijke partners: de student, die zich als stagiair tot een beginnende leerkracht ontwikkelt; de praktijklector, die vanuit de KU Leuven de student doorheen het hele praktijkgedeelte begeleidt. De praktijklector is deeltijds verbonden aan de SLO Gedragswetenschappen en is daarnaast actief in het onderwijs; de (vak)mentor, bij wie de student stage loopt (u dus). In dit vademecum leggen we de verwachtingen naar deze partners uit. Met vragen en problemen tijdens een stage kan u contact opnemen met de betrokken praktijklector of met de coördinator van de SLO Gedragswetenschappen. De contactgegevens vindt u achteraan deze brochure. Daarnaast vernemen we graag op welke punten wij het stagetraject van de studenten kunnen verbeteren. Mocht u aanpassingen willen aanbevelen, dan horen wij dat graag! U mag uw opmerkingen en suggesties bezorgen aan de praktijklector of aan de coördinator van de stages. Jaarlijks organiseren we als dank voor uw begeleiding een mentorendag, waarvoor wij u van harte uitnodigen! Dit jaar is de mentorendag op woensdag 10 mei. De precieze inhoud en details verschijnen nog op onze website. We zullen u ook via mail uitnodigen. Vriendelijke groet Praktijklectoren SLO Gedragswetenschappen Jan Elen, academisch verantwoordelijke SLO Gedragswetenschappen Kathleen Feremans, coördinator stages SLO Gedragswetenschappen 3

4 1 De basiscompetenties van een leraar Het primaire doel van de SLO Gedragswetenschappen is de ontwikkeling van de basiscompetenties voor de leerkracht secundair onderwijs. Het spreekt voor zich dat deze basiscompetenties ook van belang zijn voor lesgevers in andere domeinen of onderwijsniveaus. De basiscompetenties van de leraar zijn de omschrijving van de kennis, vaardigheden en attitudes, waarover iedere afgestudeerde moet beschikken om op een volwaardige manier als beginnend leraar te kunnen fungeren. Ze zijn door de overheid in een decreet vastgelegd en ze werden afgeleid van het beroepsprofiel voor leerkrachten. Je treft ze aan op In de basiscompetenties worden drie verantwoordelijkheidsdomeinen onderscheiden: de verantwoordelijkheid van de leraar ten opzichte van de lerende, de school en de maatschappij. Binnen deze verantwoordelijkheidsdomeinen werden een aantal functies gedefinieerd die de leraar moet kunnen opnemen. De leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen, als opvoeder, als inhoudelijk expert, als organisator en als innovator-onderzoeker vormen de vijf functionele gehelen van het eerste verantwoordelijkheidsdomein van een leraar ten aanzien van de lerende. De leraar als partner van ouders of verzorgers, als lid van een schoolteam, als partner van externen en als lid van een onderwijsgemeenschap vormen de vier functionele gehelen van het verantwoordelijkheidsdomein van een leraar ten aanzien van zijn/haar school en de onderwijsgemeenschap waarin die school is opgenomen. Tot slot verwijst het functionele geheel 'de leraar als cultuurparticipant' naar de verantwoordelijkheid die de leraar krijgt in het inwijden van zijn/haar leerlingen in de hedendaagse maatschappij en het voorbereiden van deze leerlingen op de maatschappij van morgen, maar vraagt ook van de leraar-in-wording dat deze de leerlingen warm maakt voor kunst, cultuur, politiek,. 2 De opbouw van SLO Gedragswetenschappen Het programma van de SLO Gedragswetenschappen bestaat uit een theoretisch gedeelte en een praktijkgedeelte. Elk deel bestaat uit 30 studiepunten (STP) waarbij 1 studiepunt staat voor 25 à 30 uren studiebelasting. De gehele opleiding is het equivalent van één jaar voltijds studeren en kan over verschillende jaren gespreid worden. 4

5 Opbouw SLO Gedragswetenschappen Theoretische component (30stp) Algemeen pedagogisch gedeelte: - Leren en onderwijzen - Onderwijs, opvoeding en samenleving - Praktijkoriëntatie Stage Deel 1 (15stp) - Instituutspractica (4stp) - Schoolpractica (secundair onderwijs) (11stp) o Verplichte microtaken o Keuzemicrotaken o Keuzemesotaken Specifiek gedeelte: - Vakdidactiek gedragswetenschappen - Thema s uit de vakdidactiek gedragswetenschappen Praktijkcomponent (30stp) Stage Deel 2 (11stp) - Schoolpractica (secundair onderwijs of een andere onderwijsvorm) (11stp) o Verplichte microtaken o Keuzemicrotaken o Keuzemesotaken Keuzegedeelte: - SLO specifieke keuzevakken - Universiteitsbrede keuzevakken Diversiteitsstage (4stp) - Diversiteitsstage in de Gedragswetenschappen of - Universiteitsbrede diversiteitsstage Het theoretisch gedeelte bestaat uit een aantal verplichte en keuze opleidingsonderdelen waarin studenten de nodige theoretische achtergronden leren. Het praktijkgedeelte van de SLO Gedragswetenschappen is opgedeeld in drie delen: Stage Deel 1, Stage Deel 2 en een diversiteitsstage. Dit alles moet de student toelaten een breed onderwijsperspectief te ontwikkelen. 2.1 Stage Deel 1 Stage deel 1 is opgebouwd uit twee componenten, namelijk instituutspractica (trainingsseminaries) binnen het opleidingsinstituut (KU Leuven) en schoolpractica (de stage-activiteiten in de stageschool en de begeleidingsactiviteiten vanuit de KU Leuven) Instituutspractica Deze component bestaat uit een reeks trainingsseminaries die worden gegeven in kleine groepen (max. 14 studenten) door de praktijklectoren in de KU Leuven. De klemtoon ligt op het verwerven en inoefenen van een reeks pedagogisch-didactische vaardigheden (o.m. door middel van micro-teaching) en het leren ontwerpen van lesvoorbereidingen Schoolpractica De schoolpractica bestaan uit een aantal opdrachten die de student uitvoert in een school voor secundair onderwijs naar keuze; de stageschool (ASO, TSO, BSO, KSO). Er zijn verplichte taken op microniveau (klasniveau): observaties en lesgeven. Daarnaast zijn er ook verdiepende keuzetaken op het micro- en op het mesoniveau (schoolniveau). 5

6 Hierin is ook ruimte om in te spelen op de eigenheid van de school. U kan de student dus ook inzetten voor taken die op dat moment voor uw school relevant zijn. Hieronder worden de verschillende taken van de student toegelicht Verplichte microtaken 10 lesuren (door de vakmentor gegeven) observeren, met 5 observatieopdrachten. Iedere opdracht is uitgelegd op Toledo. o Anticiperende reflectie gekoppeld aan eerste observatie ervaringen o Observeren van leerlinggedrag o Leeractiviteiten in functie van leerdoelen en keuze van leerinhouden o Structuur van een les en didactische werkvormen o Structuur en visualisatie 20 lesuren voorbereiden en geven, waarvan 1 uur voor opstellen en afname (en interpretatie en bespreking) van een toets. De student maakt ook voor elke les een reflectie. Van één les maak de student naar aanleiding van het lesbezoek een formele lesbespreking Keuzemicrotaken Tijdens Stage Deel 1 voert de student ook keuzemicrotaken uit, bijvoorbeeld een kritische vergelijking maken van het gebruikte studiemateriaal en ander beschikbaar materiaal, de manier van vraagstelling door de leerkracht in kaart brengen, samen met het effect op de leerlingen Studenten krijgen de ruimte om zelf zinvolle activiteiten voor te stellen i.f.v. hun persoonlijk ontwikkelingsplan èn in te spelen op wat er zich in de school aandient. Ook u kan hier als mentor suggesties doen voor taken die voor u relevant zijn, bijvoorbeeld het ontwerpen van materiaal voor BZL, het begeleiden van leerlingen met leermoeilijkheden De aanwezigheid van de stagiair kan op deze manier een meerwaarde voor de school zijn Keuzemesotaken Er is ook stagetijd voorzien, bestemd voor opdrachten die te maken hebben met het mesoniveau (school): functioneren in klassenraden en vakwerkgroepen, participatie aan oudercontacten, meewerken aan vak- en klas overschrijdende leeractiviteiten, nascholingen voor leerkrachten, uitwerken van projecten enz. De student kiest een aantal relevante taken. We doen aan de student een aantal suggesties. U kan hier als mentor echter ook zelf zinvolle activiteiten voorstellen, op basis van waar men in de school op dat moment mee bezig is, of waar er noden zijn. 2.2 Stage Deel 2 Stage deel 2 is gelijkaardig aan Stage Deel 1 maar bestaat alleen uit het component schoolpractica. De schoolpractica zijn identiek ingevuld als in Stage Deel 1. De student kiest hierbij voor een andere onderwijsvorm in het secundair onderwijs dan in Stage Deel 1 of voor een stageplaats in het volwassenenonderwijs of het hoger onderwijs. Door te 6

7 kiezen voor een andere onderwijsvorm kan de student ervaring in uiteenlopende contexten opdoen. 2.3 Diversiteitsstage Het hoofddoel van de diversiteitsstage is om toekomstige leerkrachten in staat te stellen om de diversiteitsgedachte te integreren in het eigen didactisch handelen. Dit uit zich in het in staat zijn om: - Oog te hebben voor diversiteit tussen lerenden en hierop gepast te reageren. o Respect te hebben voor de eigenheid en diversiteit van de lerenden. - Concrete onderwijsleeractiviteiten te ontwerpen en/of uit te voeren in overeenstemming met de leerdoelen en hierbij aandacht te hebben voor de diverse leernoden van de lerenden. - Analyses op instellingsniveau uit te voeren i.v.m. diversiteit met het oog op het optimaliseren van het beleid. Studenten kunnen kiezen tussen de Diversiteitsstage in de Gedragswetenschappen of de Universiteitsbrede Diversiteitsstage De Diversiteitsstage in de Gedragswetenschappen De SLO Gedragswetenschappen biedt ook een eigen diversiteitsstage aan. Ook hier zijn diverse opties mogelijk: Groepsopdracht: Deelname aan een groter diversiteitsproject. Hierbij werken studenten in nauwe samenwerking met enkele medestudenten en een stageschool een project uit, waarbij we streven naar een win-winsituatie. Studenten analyseren de situatie op een bepaalde school, ze verdiepen zich in een diversiteitsthema en ze ontwikkelen materialen of ondernemen acties in de stageschool. Elk jaar worden nieuwe projecten aangeboden aan de studenten. Vragen of ideeën voor projecten mogen steeds doorgegeven worden aan Jan Elen. Individuele opdrachten: Uitvoeren van verschillende activiteiten met betrekking tot diversiteit in de eigen stageschool. De student overlegt hiervoor best met u welke de noden of de mogelijkheden van de school zijn De Universiteitsbrede Diversiteitsstage Studenten kunnen deelnemen aan een aantal activiteiten die georganiseerd worden door de universiteit, over de verschillende SLO s heen. Voorbeelden hiervan zijn het buddyproject en andere vormen van individuele ondersteuning van leerlingen in diverse onderwijsvormen. Meer informatie over de aangeboden projecten vind je op: 7

8 3 Begeleiding van de student 3.1 Reflectief ervaringsleren Het praktijkgedeelte van de Specifieke Lerarenopleiding Gedragswetenschappen steunt op het didactisch kader van reflectief ervaringsleren (Kelchtermans, 2001). Het opdoen van ervaring en hierover reflecteren worden in dit kader beschouwd als de twee basiselementen van professionele ontwikkeling. De opleiding beidt daarom mogelijkheid tot het opdoen van veelzijdige ervaringen en stimuleert reflectie hierover. De begeleiding van de praktijkopleiding is vanuit de principes van trajectbegeleiding opgebouwd. Dat houdt in dat elke student aan een eigen praktijklector wordt toegewezen. Deze praktijklector begeleidt de student gedurende de gehele praktijkopleiding. Het e-portfolio is het belangrijkste werkinstrument tijdens de praktijkopleiding van de student. In het portfolio stelt de student een Persoonlijk OntwikkelingsPlan (POP) op. Hierin toont de student in welke mate hij/zij elk van de basiscompetenties beheerst en op welke wijze hij/zij aan de basiscompetenties zal werken. De student kan opdrachten gericht kiezen zodat de leerkansen maximaal worden ingevuld. In het portfolio houdt de student ook de stage activiteiten bij. Om de student te begeleiden in zijn leerproces organiseren we, vanuit de SLO verschillende begeleidingsactiviteiten tussen de praktijklector en de student: individuele gesprekken, stagebezoeken, een formele lesbespreking (met de analyse van een videofragment over een gegeven les), toonmomenten en terugkomsessies. 3.2 Verwachtingen ten aanzien van de mentor van de stageplaats Als (vak)mentor binnen de stageschool bent u één van onze belangrijkste vormingspartners. Uw ervaring, know-how en deskundige ondersteuning helpen de student optimaal te groeien. Door uw hulp is voor vele van onze studenten de praktijkschok veel minder groot en, zo hopen we althans, verlopen hun eerste stappen in het werkveld vlot. Om een kwalitatieve begeleiding voor de stagiair te kunnen voorzien, vragen we u om zelf zoveel mogelijk aanwezig te zijn bij de activiteiten die de student onderneemt. Mocht u uitzonderlijk niet zelf steeds aanwezig kunnen zijn, dan kan een collega uiteraard ook feedback geven bij individuele lessen/taken. Wel vinden we het belangrijk dat de stagiair met een beperkt aantal mentoren (tussen 1 en 3 bijvoorbeeld) kan werken. Wanneer de (les)activiteiten te zeer verspreid liggen over een te groot aantal mentoren, dan verliest de stagiair alle houvast. Bij een beperkt aantal mentoren heeft u als mentor intensief contact met de student waardoor de kansen op effectief begeleidingswerk groter worden. We hebben de volgende verwachtingen voor u als mentor: Stageplanning: U overlegt met de stagiair over zijn/haar stage activiteitenplan en stageschema. U zorgt ervoor dat de stagiair minstens 3 weken voor de start van de stage over een stagerooster beschikt, over minstens de eerste 10 lessen die de student 8

9 zal verzorgen. Voor het bepalen van de volgende lessen vragen wij een periode van een 2-tal weken te willen respecteren. Zo heeft de student voldoende tijd voor de voorbereiding. Dit laat de praktijklectoren ook toe een stagebezoek aan hun stagiairs tijdig in hun agenda's in te plannen. De stagiair wordt er graag tijdig van op de hoogte gebracht wanneer zich een wijziging in het stagerooster aandient. In principe verwittigt de stagiair zelf zijn/haar praktijklector in Leuven. Invulling: U ondersteunt de stagiair bij de uitvoering van de observatie- en lestaken (microtaken). Ook plant u samen met de student welke keuzemicrotaken en keuzemesotaken hij/zij kan uitvoeren in de school. Beginsituatie: U brengt de stagiair op de hoogte van de beginsituatie (prioritaire elementen in het leerplan; waar is men gekomen in het jaarplan; het beschikbare, didactische materiaal, de voorkennis van de leerlingengroep, de klassfeer in de verschillende klassen, de belangrijke afspraken betreffende het reglement, huistaken, eventueel kledij, bijhouden van klasagenda, etc.. ). Lesvoorbereiding: De stagiair bezorgt u steeds vooraf zijn/haar uitgewerkte lesvoorbereidingen. U neemt in de mate van het mogelijke deze lesvoorbereidingen door en geeft in de mate van het mogelijke hierover vooraf feedback. De student geeft minstens bij het begin van les een afgedrukte lesvoorbereiding aan u. Besprekingen: U maakt ook afspraken met de stagiair over wanneer u met de stagiair kan samenzitten voor belangrijkere besprekingen en wanneer voor snellere feedback. U geeft de student mee hoe en wanneer hij/zij u het gemakkelijkst kan bereiken (per , per telefoon) voor dringende zaken. Observatie en feedback: Het leerproces van de stagiair staat centraal. Uw aanwezigheid tijdens het lesgeven is daarom belangrijk. We vinden het belangrijk dat de student kort na iedere les feedback krijgt. Op het lesvoorbereidingsformulier kunt u bij de betreffende lessequens feedback noteren. Ook is er ruimte voor algemene opmerkingen. Netwerk: U ondersteunt de stagiair bij het uitvoeren van de meso- en macrotaken door de stagiair te introduceren in het ruimere schoolgebeuren. Ook hier zullen stagiairs graag bij u terecht kunnen met hun vragen en indrukken. Stagebezoek: Doorheen de stage komt de praktijklector minstens één maal op bezoek om de student te observeren. De student zal u van dit bezoekmoment op de hoogte brengen. Tijdens het stagebezoek is er kort driehoeksgesprek tussen u, de student en de praktijklector. Dit is geen formele lesbespreking (dat doen de praktijklector en de student later). Indien van toepassing heeft u vooraf informatie ingewonnen bij de collega's die de stagiair mee begeleiden. Samen met de praktijklector en de stagiair wordt bekeken in welke mate de stageopdrachten die nog voorzien zijn de stagiair kunnen helpen bij het bereiken van de vooropgestelde basiscompetenties. Als u iets wilt zeggen, zonder de student erbij, kan u ook telefonisch of via mail contact opnemen 9

10 met de praktijklector. Portfolio: De student kan u toegang geven tot zijn of haar e-portfolio. Eindevaluatie: Op het einde van het stagedeel formuleert u een eindevaluatie van de student. U gebruikt hiervoor het formulier dat u van de stagiair ontvangt. Dit formulier neemt de vooropgestelde basiscompetenties van een beginnende leraar als uitgangspunt. Deze evaluatie is één van de richtinggevende elementen in de eindbeoordeling van de student waarvoor de praktijklector verantwoordelijk is. Alarmbel: Mocht u in de loop van uw begeleiding merken dat een stagiair ernstige bedenkingen heeft over het functioneren als stagiair-leraar, dan willen wij u vragen om zo snel mogelijk de praktijklector of de coördinator van de SLO Gedragswetenschappen te contacteren. Er wordt dan zo snel mogelijk naar oplossing gezocht. 3.3 Start en spreiding stage In principe kan de student de observatiestage starten vanaf de inschrijving voor de SLO. Het academiejaar hoeft m.a.w. nog niet gestart te zijn. We raden de student aan de stagedelen voldoende te spreiden om hen in staat te stellen diepgaand te reflecteren over ervaringen en het portfolio geleidelijk op te bouwen, alsook om een kwaliteitsvolle coaching door lectoren en medestudenten (tijdens bijvoorbeeld intervisiesessies) mogelijk te maken. Dit houdt in dat ook aangeraden wordt om het aantal lesstages per week, in de mate van het mogelijke binnen de stageschoolcontext, te beperken tot 5 uren. 3.4 Taken van de praktijklector Planning: De praktijklector begeleidt de stagiair bij het opzetten van een persoonlijk ontwikkelingsplan (POP) en de stage-activiteiten in het portfolio. Feedback: De praktijklector begeleidt het leerproces van leraar worden. Hij/zij is het aanspreekpunt voor alle vragen i.v.m. de stage. De praktijklector geeft de stagiair feedback tijdens het groeiproces en spoort de stagiair aan tot het procesmatig documenteren van zijn/haar groeiproces in het e-portfolio. Per stagedeel komt de praktijklector minstens één keer de lessen van de stagiair bijwonen, geeft hierover feedback en bespreekt dit met de stagiair en de begeleidende (vak)mentor. Procesbegeleiding: De praktijklector bespreekt met de (vak)mentor ook het globale verloop van de stage van de stagiair. In een overleg wordt besproken hoe de stagiair tot nu toe is overgekomen, wat de stagiair heeft kunnen leren en aan welke punten de stagiair nog niet voldoet. Naar aanleiding van deze bevindingen wordt bijgestuurd. Eindevaluatie: De praktijklector geeft een beoordeling op het einde van het stagedeel en baseert zich hiervoor op evaluaties van de (vak)mentor, de welke richtinggevend zijn, én op basis van het geleverde werk en reflectieverslagen ten aanzien van het stageverloop in het (elektronisch) stageportfolio door de stagiair. De verantwoordelijkheid van de eindbeoordeling ligt bij de SLO Gedragswetenschappen. 10

11 4 Stageregistratie Na kennismaking en bevestiging door de stageplaats kan de stagiair overgaan tot het sluiten van een stageovereenkomst en het online registreren. De stageovereenkomst wordt in drievoud opgemaakt en ondertekend door de student, de stagecoördinator (op de stageplaats) en de academisch coördinator van de SLO. De stagiair bezorgt de stagecoördinator de overeenkomst. Wanneer u deze brochure in handen krijgt, is deze administratie in principe al geregeld. 5 Contactgegevens SLO Gedragswetenschappen Secretariaatsmedewerker: Christophe Vandewoude, tel 016/326110, adres: slogw@kuleuven.be. Academisch verantwoordelijke van de SLO Gedragswetenschappen: Jan Elen, tel. 016/325733, adres: jan.elen@kuleuven.be. Coördinator van de stages van de SLO Gedragswetenschappen: Kathleen Feremans, e- mail: kathleen.feremans@kuleuven.be Praktijklectoren: Tim Christiaens tim.christiaens@kuleuven.be Stijn Dhert stijn.dhert@kuleuven.be Karine Hindrix karine.hindrix@kuleuven.be Ele Holvoet ele.holvoet@kuleuven.be Francis Loyens francis.loyens@kuleuven.be Lotte Michielsen lotte.michielsen@kuleuven.be Raf Sondervorst raf.sondevorst@kuleuven.be Stijn Vanhoof stijn.vanhoof@kuleuven.be Elke Van Wesemael elke.vanwesemael@kuleuven.be Referentielijst Kelchtermans, G. (2001). Reflectief ervaringsleren voor leerkrachten: een werkboek voor opleiders, nascholers en stagebegeleiders. Deurne: Wolters Plantyn. 11