Samenvatting Maatschappijleer Politieke Besluitvorming H 1 t/m 4

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Politieke Besluitvorming H 1 t/m 4 Samenvatting door een scholier 2984 woorden 6 oktober keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Politiek = Hoe wordt de koek verdeeld Politiek in enge zin = Beslissingen die in Den Haag, door de overheid (beroepspolitici) worden genomen. Politiek in ruime zin = overal overleggen en besluiten nemen. Kernvragen in politiek: - wie krijgt wat - waar - wanneer - in welke vorm - (wie heeft het recht hierover te beslissen) Beleid = het kiezen van doelen en het inzetten van middelen in een bepaalde tijdvolgorde. Je kiest een doel en zet middelen in om dat doel te bereiken. Aan het gevoerde beleid kun je zien hoe de koek is verdeeld. Bij een goed beleid zijn de middelen zo doelgericht (effectief) en doelmatig (efficiënt) mogelijk gekozen. V.b.: milieubeleid Vervoersbeleid >> is subdoel Benzineprijs verhogen >> middel Prijs openbaarvervoer verlagen >> middel Bij politiek praten we steeds over 2 punten van het beleid: - hoe komt het beleid van de overheid tot stand >> proces van politieke besluitvorming - inhoud van het overheidsbeleid >> politieke besluiten Staat = groep mensen op een bepaald grondgebied die wordt geregeerd door een Soevereine macht = hoogste vorm van macht die geen verantwoording buiten de staat hoeft af te leggen. Overheid = drager van de soevereine macht Pagina 1 van 9

2 Staatshoofd >> Koning + ministers oefenen deze macht uit mbv ambtenarenapparaat. Volksvertegenwoordiging >> 1e + 2e kamer controleert deze macht. Kerntaken overheid: - De zorg voor de openbare orde en de veiligheid - De zorg voor sociaal-economische zaken zoals de werkgelegenheid, de sociale zekerheid en goede arbeidsomstandigheden. - De zorg voor sociaal-culturele zaken welzijn, onderwijs, kunst en volksgezondheid.?fundamentele belangtegenstellingen = sfeer van overleggen over het algemene belang. Milieuactivist snelwegen 2 modellen om te laten zien hoe het proces van politieke besluitvorming verloopt: Ze zijn niet tegenstrijdig aan elkaar, ze vullen elkaar aan. Ze benaderen hetzelfde verschijnsel, het proces van politieke besluitvorming uit verschillende hoeken. * Systeemmodel: schematische voorstelling die verklaart via welke fases een proces verloopt. [Voor vb. zie boek] Uitleg: invoer (input) : eisen / wensen samenleving + steun van maatschappelijke groeperingen aan overheid. Sluis- of poortwachter zorgen ervoor dat deze boodschappen in Den Haag komen. Onder poortwachters verstaan we belangenorganisaties, actiegroepen, politieke partijen en individuen. Eisen/wensen worden duidelijk gemaakt dmv demonstraties, verkiezingsprogramma s, persconferenties, actiefolders. Steun voor het gevoerde beleid wordt duidelijk gemaakt dmv actualiteitenprogramma s, kranten maar ook als bij verkiezingen een partij veel stemmen krijgt. >> actief gesteund Het uitblijven van protest >> passief gesteund Zonder steun kan een politiek systeem nauwelijks voortbestaan. Het is zijn gezag kwijt. Gezag = acceptatie door de burgers Omzetting (conversie) : eisen/wensen moeten worden vertaald in politieke besluiten. Dit doen politici die aan de macht zijn. Dit gebeurt in 3 fases: Fase 1 >> Agenda vorming: ministers en parlementsleden moeten eisen/wensen serieus nemen en op de politieke agenda plaatsen. Dan wordt er aandacht aan besteedt bij de bespreking van het te voeren beleid. Of het op de politieke agenda komt hangt af van: Is er sprake van een situatie die door het publiek als onjuist wordt ervaren? Dit kun je zien aan omvang van demonstraties, handtekeningen acties e.d. Komt die verkeerde situatie vaak voor of roept die hevige emoties op? Kan de verkeerde situatie worden veranderd? Pagina 2 van 9

3 Kan het aangedragen probleem wel worden opgelost? Komen de eisen/wensen langs de sluis- of poortwachters? Als je in je eentje bent zullen politici niet de moeite nemen jouw wensen/eisen op de politieke agenda te plaatsen. Is er op de politieke agenda wel ruimte over om over de kwestie te praten? Het creëren van ruimte is meestal een kwestie van prioriteiten stellen. Als iets op de politieke agenda staat volgt fase 2 >> Beleidsvoorbereiding: Het verzamelen en analyseren van informatie en het formuleren van adviezen over het beleid. In deze fase zijn ambtenaren en adviesorganen actief. Ze verzamelen cijfers bestuderen de huidige wetgeving, vergelijkbare situaties in andere landen etc. dit in opdracht van hun minister. Ze kijken ook of eisen niet met elkaar in strijd zijn. Resultaten hiervan en aanbevelingen worden vastgelegd in nota s. Fase 3 >> beleidsbepaling: Beslissingen nemen over de inhoud van het te voeren beleid. Dit doen de ministers en parlement. Minister komt met voorstellen naar parlement; parlement bespreekt ze en keurt ze goed of niet. Hierbij worden normen, waarden en belangen tegen elkaar afgewogen. Uitvoer (output): Dit kunnen zijn: wetten, koninklijke besluiten, algemene maatregelen van bestuur etc. Deze besluiten moeten worden uitgevoerd. Dit doet de regering (ambtenaren) gecontroleerd door het parlement. Besluiten roepen altijd reacties op in de samenleving. Als er geen protesten komen wordt dit opgevat als passieve steun voor het te voeren beleid. Hoe die reacties zijn wordt beschouwd als een terugkoppeling (feed-back). Regering en parlement kunne ook de vraag stellen of een genomen beslissing goed heeft gewerkt >> Beleidsevaluatie. Elke vorm van terugkoppeling kan aanzet geven tot een nieuwe ronde in het besluitvormingsproces. Omgeving van het politiek systeem: Deze omgeving werkt op allerlei moment in op het proces: De kenmerken van de eigen samenleving zoals: culturele, economische, technologische en sociale kenmerken. Samenstelling van het volk kan bepalen d zijn voor de onderwerpen die worden aangedragen. Vb.: als er vergrijzing optreedt wordt er meer over ouderen in de samenleving gepraat. Relatie met andere landen. Ons land wordt afhankelijk van ontwikkelingen in andere landen. Op politiek gebied zijn we aangesloten bij internationale organisaties zoals de Benelux, de EU, de VN. Met deze organisaties moeten we rekening houden omdat onze overheid gedeelten van haar bevoegdheden heeft overgedragen aan deze organisaties. * Barrièremodel: minder abstract en praktischer dan het systeemmodel. Je kunt het beschouwen als een handleiding voor politieke actie. Het gaat ervan uit dat een viertal hobbels >> barrières overwonnen moeten worden voordat een wens uit de samenleving in een daad kan worden omgezet. voor vb zie boek. Uitleg: Pagina 3 van 9

4 Barrière 1: Je eigen politieke wensen uitdragen om steun te krijgen van medeburgers. Je moet proberen actiegroepen op te richten, steun van belangenorganisaties te verwerven en de aandacht van de media te krijgen. Barrière 2: Met je actiegroep politieke partijen gaan benaderen. Ten minste een ervan moet bereid zijn om jouw wensen over te nemen en het onderwerp op de politieke agenda te plaatsen. Dat doen ze alleen als jouw wensen binnen de eigen wensen van het verkiezingsprogramma passen. De partij vergelijkt jouw wensen dus met de eigen uitgangspunten. Barrière 3: Belangrijkste. Over de voorstellen moet een beslissing genomen worden. Jouw voorstellen worden door bepaalde politici verdedigt. Het laatste woord is aan het parlement. Je kunt nog wel proberen zoveel mogelijk parlementsleden te overtuigen van jouw standpunt. Barrière 4: Als het besluit is genomen moet het nog worden uitgevoerd door minister + ambtenaren. Als je niets eens bent met het besluit zul je moeten overwegen opnieuw actie te voeren en dan begint de strijd opnieuw. Nederland is een democratie. Demos >> volk kratein >> regeren Volkssoevereiniteit = regeringsvorm waarbij de macht van de regeerders uiteindelijk afkomstig is van de burgers. Grondwet = voornaamste wet in een land. Rechten en plichten van burgers en staat. Uitgangspunten van de Nederlandse democratie staan ook in de grondwet: Uiteindelijke macht ligt bij het volk. Art. 4 Nederlanders hebben het recht om te bepalen wie er in het parlement en gemeenteraden zitten >> actief kiesrecht. Volksvertegenwoordiging is de hoogste macht. Art. 42 Besluitvorming gebeurt altijd met meerderheid van stemmen art. 67 maar de minderheid heeft ook rechten. Art. 1 gelijkwaardigheid van alle mensen die zicht in Nederland bevinden. Discriminatie is verboden. Rechtstaat = staat waarin alle burgers door regering beschermt worden tegen misbruik van de overheid. Kenmerkend voor de rechtstaat zijn: Het bestaan van grondrechten. Dat zijn rechten waarin individuele vrijheden van burgers tegenover de overheid gewaarborgd worden. Vb.: vrijheid van godsdienst, meningsuiting. Onafhankelijkheid van de rechtelijke macht. Niemand kan de rechtspraak sturen of beïnvloeden. Openbaarheid van bestuur. Overheid is verplicht informatie te geven over de uitvoering van haar taken. Het legaliteitsbeginsel = het bestuur van het land berust op wetten. Directe democratie = Burgers beslissen rechtstreeks mee over alle belangrijke zaken. In de praktijk gebeurd dit alleen bij zeer belangrijke kwesties. Via volksraadpleging of referendum. Het volk mag ja of nee zeggen op duidelijk geformuleerde vragen. Pagina 4 van 9

5 Indirecte democratie of Representatie-democratie = Bevolking is niet rechtstreeks betrokken bij belangrijke overheidsbeslissingen. Maar kan indirect beslissen via een gekozen volksvertegenwoordiging; het parlement. Daarom wordt Nederland ook wel een parlementaire democratie genoemd. Kenmerkend hiervoor zijn dat de parlementsleden door de burgers via vrije en geheime verkiezingen kunnen worden gekozen. De personen die door de burgers zijn gekozen besturen het land en ontwikkelen het beleid namens de burgers. Representativiteit = als de standpunten van de gekozen vertegenwoordiger overeenkomen met de standpunten van de kiezers. In Nederland vallen representatie en representativiteit niet altijd samen, oorzaken zijn: De partijen vertegenwoordigen niet op alle beleidspunten de ideeën. Mensen stemmen op een partij omdat ze het op enkele punten eens zijn, maar meestal niet op alle. Sommige burgers voelen met geen enkele partij mee. Zo ontstaan telkens nieuwe partijen en sociale bewegingen >> diverse actiegroepen die eenzelfde doel nastreven. Vb.: milieubeweging. Constitutionele monarchie = een land met als staatshoofd de koning. Koningsschap is erfelijk maar is gebonden aan de grondwet >> constitutie. Ministeriële verantwoordelijkheid = de regering is tegenover het parlement verantwoording schuldig voor het doen en laten van het staatshoofd. Presidentieel stelsel = volksvertegenwoordiging en president worden rechtstreeks gekozen door het volk. De president heeft de macht om de regering te benoemen en te ontslaan. Het Nederlandse kiesstelsel is gebaseerd op principe van evenredige vertegenwoordiging >> Het aantal parlementsleden van één partij is evenredig aan het aantal stemmen dat op die partij landelijk is uitgebracht. Vb: partij heeft 6% vd stemmen, dan kan het rekenen op 6% van de 150 zetels in de 2e kamer, dus 9 zetels. Voor de landelijke volksvertegenwoordiging wordt gestemd op mensen die zich in het hele land kandidaat kunnen stellen. Districtenstelsel = Het land wordt opgedeeld in districten. Elk district kan daarbij een of meer vertegenwoordigers naar de volksvertegenwoordiging sturen. Mensen die gekozen willen worden stellen zich kandidaat in hun eigen district. Voordeel hiervan is dat volksvertegenwoordigers een duidelijke binding hebben met het district dat ze vertegenwoordigen. De mensen kennen hun eigen vertegenwoordiger beter. 2 varianten binnen een districtenstelsel: * Het district heeft het recht om één vertegenwoordiger af te vaardigen. Deze moet zijn gekozen met de absolute meerderheid van de stemmen. * Als er meer dan 2 politieke partijen zijn levert de 1e stemming vaak geen absolute meerderheid op. De kandidaten van de twee grootste partijen staan bij de 2e stemming dan tegenover elkaar. Deze variant wordt meerderheidsstelsel genoemd. Nadeel hiervan is dat kleine partijen er nooit in slagen een vertegenwoordiger in het parlement te krijgen. Die komen nl. niet in de 2e ronde. Ander nadeel is dat een partij in het parlement een meerderheid kan krijgen, terwijl een andere partij bij de verkiezingen de meeste stemmen heeft gekregen. Pagina 5 van 9

6 Voordeel is dat er geen lange kabinetsformaties nodig zijn. Verkiezingen leveren een duidelijke winnaar op. Beperkt districtenstelsel = elk district vaardigt een aantal vertegenwoordigers af en er bestaat een systeem van evenredige vertegenwoordiging. Actoren = hoofdrolspelers in systeem- en barrièremodellen. Na 1848 heeft de koning de meeste macht verloren aan zijn ministers en aan het parlement. Liberale staatsman Thorbecke formuleerde in 1848 een nieuwe grondwet. Hierdoor werden de ministers verantwoordelijk aan het parlement. Koning verloor hierdoor recht om het kabinet samen te stellen. Constitutionele crisis ontstaat als de koning zijn goedkeuring aan de besluiten van het kabinet zou weigeren. De positie van het staatshoofd zou daardoor in gevaar komen. Censuskiesrecht = vroeger kreeg alleen het deel van het volk dat een bepaald bedrag aan de belasting betaalde kiesrecht is census afgeschaft. De koning kan nooit iets worden verwijt omdat voor alles wat hij doet de ministers verantwoordelijk zijn. De meeste taken van het staatshoofd zijn representatief. Contrasigneren = wetten en koninklijke besluiten bekrachtigen met een handtekening De koning kan dit weigeren. Als dit openbaar wordt ontstaat een crisis. Het kabinet kan die weigering nooit verdedigen omdat het zelf al wel heeft ondertekend. Ook het parlement heeft als getekend dus komt de monarchie in gevaar. De premier kan dit voorkomen als hij van te voren de mening van het staatshoofd weet, hij kan dan het besluit in trekken of wijzigen. Het volk krijgt zoiets nooit te weten; het geheim van Noordeinde Regering = kabinet + koning Taken: - voorbereiding van het overheidsbeleid >> regering gaat met voorstellen naar het parlement. - Uitvoering van het overheidsbeleid (>> wetten die door het parlement zijn goedgekeurd moeten worden uitgevoerd). - Medewetgever Regering wordt gevormd op basis van steun van de meerderheid in de 2e kamer. Kabinet = alle ministers samen met aan het hoofd de minister-president (premier) Montesquieu ( ) ontwikkelde het idee van de trias politica >> de leer van de machtenscheiding. 3 soorten staatsmacht: * wetgevende macht (volksvertegenwoordiging) * uitvoerende macht (regering) * rechterlijke macht (onafhankelijk college van rechters) Zo kan nooit één iemand de macht grijpen. En is er beter controle op elkaar. Ons staatsbestel is hierop gebaseerd maar de regering heeft meer macht gekregen dan zou moeten volgens montesquieu. Naast de uitvoerende macht heeft zij ook nog een taak als medewetgever. Volksvertegenwoordiging = Staten-Generaal = 1e + 2e kamer = parlement 2e kamer: Bestaat uit 150 volksvertegenwoordigers. Is het belangrijkst en wordt om de 4 jaar rechtstreeks Pagina 6 van 9

7 gekozen door de burgers. De volksvertegenwoordigers hebben na de verkiezingen niets meer te maken met de kiezers en kunnen een eigen standpunt in nemen. Toch zullen ze rekening houden met de kiezers omdat ze anders bij de volgende verkiezingen niet opnieuw worden gekozen. 1e Kamer: bestaat uit 75 senatoren. Wordt op indirecte manier door het volk gekozen. Binnen 3 maanden na de verkiezingen door het volk worden de senatoren gekozen door leden van de Provinciale Staten. Om de 4 jaar. Om de taak van de regering als medewetgever goed te vervullen heeft het parlement een aantal middelen tot zijn beschikking: beide kamers hebben het recht wetsvoorstellen te aanvaarden of te verwerpen de 2e kamer mag wetsvoorstellen wijzigen >> recht van amendement 2e kamer mag wetsvoorstellen indienen>> recht van initiatief Beide kamers kunnen begrotingen wijzigen en verwerpen. Als het laatste gebeurt, verliest de regering de mogelijkheid geld uit te geven. Ze moet komen met een nieuwe begroting of opstappen >> budget recht Parlement heeft ook controlerende functie om deze taak goed te kunnen uitoefenen heeft het parlement de volgende middelen ter beschikking: beide kamers mogen mondeling en schriftelijk vragen stellen aan bewindslieden beide kamers hebben recht van interpellatie. Een van de kamers beslist dan dat een minister in de kamer moet verschijnen om daar vragen van kamerleden te beantwoorden. Dit is een zwaarder middel als de vorige. Beide kamers kunnen moties aannemen. Motie = op schrift gestelde wens of uitspraak van een van de kamers gericht aan de regering of een van de bewindslieden. Als een van de kamers hierin zegt het vertrouwen in de regering of in een minister op te zeggen dan leidt dit tot vertrek van de regering of het ontslag van een minister of staatssecretaris. Als een minister de motie naast zich neerlegt kan de kamer het daarbij laten maar ook naar een zwaarder middel grijpen; motie van wantrouwen. De regering of minister kan een bepaalde motie ontraden of als onaanvaardbaar uitspreken. Dan betekent het aannemen van de motie dat de minister of regering opstapt. Beide kamers hebben het recht van enquête. Zij kunnen een onderzoek instellen naar het gevoerde beleid. Op grond van de conclusies vd enquête kan de kamer verdere stappen zoals moties van wantrouwen of indienen van klacht bij de rechtbank ondernemen. De kamer kan nooit zelf straffen uitdelen. Ministers kunnen informele middelen gebruiken om invloed te krijgen op individuele ministers of op de regering. Deze middelen zijn: kamerfractie kunnen lobbyen bij ministers >> dingen bespreken, informatie winnen buiten het Binnenhof. Voor leden van oppositiepartijen is lobbyen moeilijker omdat ze niet in dezelfde partij zitten. Kamerleden kunnen overleggen met pressiegroepen en met ambtenaren om steun buiten het parlement voor het standpunt van hun fractie te krijgen. Kamerleden kunnen gebruik maken van massamedia. Het kan ook worden gebruikt om dingen te laten Pagina 7 van 9

8 uitlekken. Kamerleden kunnen hun eigen bewindslieden via hun partij onder druk zetten. De partij bepaalt wie op een verkiesbare plaats op de lijst komt te staan. Een minister wil een goede naam hebben bij zijn partij en fractie(leider) Kamerleden kunnen dreigen met formele middelen Verschillen functies van regering en parlement: - beide een eigen verantwoordelijkheid - ze hoeven het niet eens te zijn - kunnen elkaar controleren, corrigeren, tegenwerken - hun verhouding is dualistisch dualisme = beide organen hebben evenveel macht. monisme = balans van machtsverdeling slaat door naar een van beide organen. Invloed van het kabinet is toegenomen door: het parlement heeft een groot gedeelte van zijn medewetgevende taak doorgeschoven naar de regering. Een kader- of raamwet = een wet waarin slechts de grote lijnen worden geregeld. De regering mag dan de grote lijn verder in vullen met concrete regels. Hierdoor kan veel wetgeving plaatsvinden via algemene maatregelen van het bestuur >>(algemeen geldende wetten die niet de goedkeuring van het parlement hoeven te hebben.) in plaats van via wetten in formele zin. (wetten die zijn ontstaan in samenwerking met parlement) de regering kan beschikken over een groot ambtenaren apparaat met veel specifieke kennis. De rijksambtenaren werken op ministeries dus in opdracht van de ministers. Die hebben meer informatie dan kamerleden De regering heeft zo dus een voorsprong in vakkennis. Dan is het voor het parlement erg moeilijk zijn controlerende taak uit te oefenen. Er worden meer dingen geregeld via regeerakkoorden >> is een overeenkomst tussen de regering en de regeringspartijen gemaakt tijde de formatie. Hierin staan de grote lijnen van het beleid van de komende regeerperiode. Regering partijen hebben zich vooraf aan de regering gebonden, zo wordt de speelruimte van het parlement kleiner. Ministers kunnen dreigen met het terugtrekken van een wetsvoorstel of met aftreden wanner de kamer niet akkoord wenste te gaan met de voorstellen. Er zijn ontwikkelingen die de invloed van het parlement moeten vergroten en die het dualistisch karakter van politieke besluitvorming kunnen versterken: meer specialisten in de kamerfracties. Zo wordt zo n iemand een gelijkwaardige gesprekspartner van de minister want hij heeft evenveel kennis. Specialisten van verschillende fracties vormen vaste kamercommissies. Ze treden vaak in naam van de hele kamer op zodat ze grote invloed hebben Bewindlieden verwoorden hun plannen voor een toekomstig beleid al in vroeg stadium in nota s. Zo kan tijdens bespreking van beleidsnota s het parlement de regering in de juiste richting sturen. Pagina 8 van 9

9 Coalitie = samenwerkingsverband van meerdere partijen. Hierop steunt de regering op de meerderheid van het parlement te krijgen. Regeerakkoord = hierin stellen de partijen die uiteindelijk aan de coalitie zullen gaan deelnemen op, op welke koers ze willen gaan varen Regeringspartijen = partijen die aan de coalitie gaan deelnemen. Oppositiepartijen = partijen die niet aan de coalitie gaan deelnemen. Sociaal probleem heeft te maken met: - samenleven - oplossing - met elkaar oneens Politiek probleem met deze 3 plus: - van het bestuur/overheid wordt een oplossing verwacht. Pagina 9 van 9