Veiligheidsgevoel in Almere

Transcriptie

1 Veiligheidsgevoel in Almere

2 Veiligheidsgevoel in Almere Lester van der Pluijm Van alle gemeenten heeft Almere het grootste verschil tussen objectieve en subjectieve veiligheid. Hoe kan deze kloof worden verklaard? Uit de beschikbare gegevens van de Veiligheidsmonitor 2009 en 2011 komt naar voren dat in Almere een grote meerderheid zich meer dan veilig voelt, maar ook dat een substantiële groep zich onveilig voelt. Gevoelens van onveiligheid kunnen vooral worden verklaard door sociale ongenoegens, zoals sociale overlast en fysieke verloedering. Angst komt voort uit een gevoel niet in staat te zijn om sociale ongenoegens weg te nemen, wat tot wantrouwen leidt, de percepties vertekent en zo de angst weer versterkt. Veiligheidsgevoel kan daardoor niet enkel worden verbeterd door de criminaliteit te verminderen. Inleiding Gevoelens van onveiligheid worden stelselmatig in verband gebracht met criminaliteit. In beleid wordt vaak uitgegaan van de veronderstelling dat een afname van de geregistreerde criminaliteit leidt tot een toename van veiligheidsgevoel. Het idee daarachter is dat criminaliteit een verklaring biedt voor veiligheidsgevoel. In het geval van Almere is dat niet helemaal zo. In 2009 leidde een afname van de geregistreerde criminaliteit niet tot een beter veiligheidsgevoel. De verbetering van het veiligheidsgevoel in 2011 valt daarnaast niet zozeer te verklaren door het gestagneerde aantal misdrijven maar eerder door het afgenomen aantal leefbaarheidsincidenten. 1 Wanneer we kijken naar het niveau van de geregistreerde criminaliteit, valt op dat Almere landelijk gezien een relatief veilige stad is en dat zij toch vergelijkbaar is wat betreft gevoelens van onveiligheid met een stad als Amsterdam wat een onveiligere stad is. 2,5 Mis drijven en onveil igheids gevoel (2011) Voorbeeld: 2 = twee keer zo groot als landelijk 2 1,5 1 0,5 Almere Ede Utrecht Amersfoort Rotterdam Den Haag Arnhem Amsterdam Breda Eindhoven Zoetermeer Tilburg Venlo Zwolle Dordrecht Den Bosch Nijmegen Leiden Onveiligheidsgevoel in eigen buurt (factor t.o.v. landelijk) Misdrijven per inwoners (factor t.o.v. landelijk) Gewelds- en zedenmisdrijven per inwoners (factor t.o.v. landelijk) Bron: CBS Statline / Waarstaatjegemeente.nl In bovenstaande figuur is te zien dat in Almere het percentage inwoners dat zich wel eens onveilig voelt in de eigen buurt bijna twee keer zo hoog ligt als landelijk, terwijl het aantal misdrijven per inwoners vergelijkbaar is. Hiermee is het verschil tussen objectieve en subjectieve veiligheid in Almere het grootste van alle gemeenten. Het verschil kan niet worden verklaard door een relatief hoog aantal gewelds- en zedenmisdrijven. Almere is echter niet de enige stad met een groot verschil tussen objectieve en subjectieve veiligheid. Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor Ede. Een mogelijke verklaring voor de discrepantie tussen de objectieve en subjectieve veiligheid is dat veiligheidsgevoel meer afhangt van factoren als sociale overlast en fysieke verloedering dan van criminaliteit in de wijk. Hieronder gaan we kijken of deze hypothese houdbaar is in relatie tot het Almeerse veiligheidsgevoel op persoonsniveau. 1 Zie Veiligheidsmonitor-Wijkpeiling 2011, pp Zie ook Veiligheidsmonitor-Wijkpeiling 2009, p

3 Theorie Waarom zouden gevoelens van onveiligheid verklaard kunnen worden door sociale ongenoegens, zoals sociale overlast en fysieke verloedering? De bron van angst ligt voor een belangrijk deel in de combinatie van wantrouwen en een gevoel van onvermogen. Wanneer mensen niet in staat zijn om veelvoorkomende problemen op te lossen voelen ze zich onbekwaam en dat gevoel wakkert vervolgens wantrouwen in medeburgers aan en zodoende angst. Door wantrouwen wordt ook de perceptie vertekend met nog meer angst tot gevolg (Bauman, 2006). Veelvoorkomende problemen waar mensen mogelijk regelmatig mee te maken krijgen zijn sociale overlast en fysieke verloedering. Doordat de publieke orde tegenwoordig vooral door de overheid wordt gegarandeerd in plaats van door de gemeenschap zelf, ontberen veel mensen de vaardigheden om op een goede manier om te gaan met antisociaal gedrag. Een mogelijke manier om de vicieuze cirkel van angst te doorbreken zou zijn om de sociale netwerken van mensen te stimuleren, zodat onderling vertrouwen een basis kan vormen om via sociale controle tegenwicht te bieden tegen de angst (Rogers, 2010). Binnen de onderzoeksliteratuur komt naar voren dat gebeurtenissen en gedragingen die niet per definitie inbreuk maken op het strafrecht maar wel degelijk als bedreigend worden ervaren door burgers een grote impact kunnen hebben op veiligheidsgevoel (Vanderveen, 1999; de Savornin Lohman & Van Hoek, 1993). Innes & Fielding (2002) zien zulke gebeurtenissen als signalen die invloed hebben op veiligheidsgevoel. Negatieve signalen kunnen worden beschouwd als een teken dat de morele, sociale of fysieke orde in de leefomgeving in het geding is (Eysink Smeets et al., 2010). Deze gebeurtenissen kunnen criminele activiteiten zijn, maar het zijn ook veelal social disorders die inbreuk maken op de publieke orde. Voorbeelden hiervan zijn sociale overlast door hangjongeren, drugsoverlast, graffiti en straatvervuiling (Wondergem, 2007). Voor Almere is onderzocht welke factoren op buurtniveau de meeste invloed hebben op veiligheidsgevoel. In hun onderzoek naar criminaliteit en veiligheid in Almere wijzen Moors et al. (2009) drie voorspellers aan van onveiligheidsgevoelens in wijken: de aanwezigheid van veel nietwesterse allochtonen, een hoge verhuismobiliteit en de aanwezigheid van veel jongeren. Daarbij worden de percepties van mensen buiten beschouwing gelaten. Als aanvulling is hieronder in de analyse ook aandacht besteed aan de rol van percepties. Telkens komt in onderzoeken naar voren dat het bij veiligheidsgevoel niet alleen gaat om criminaliteit, maar juist ook om factoren met betrekking tot sociale ongenoegens. De angst om in aanraking te komen met criminaliteit is zelfs van een ondergeschikt belang (de Savornin Lohman & van Hoek, 1993; Elchardus, de Groof & Smits, 2003). Dat het niveau van de geregistreerde criminaliteit en veiligheidsgevoel in Almere geen gelijke tred houden is allesbehalve uitzonderlijk. De kloof tussen de objectieve en subjectieve veiligheid is een bekend fenomeen en wordt ook wel reassurance gap of fear gap genoemd (Eysink Smeets et al., 2010; Millie & Herrington, 2004). Wat is veiligheidsgevoel eigenlijk precies? Bij veiligheidsgevoel staat de beleving van de veiligheid door burgers centraal in plaats van feitelijke bedreigingen (Lünnemann, 2003, p.5; Bruinsma & Bernasco, 2004, p. 1; Wittebrood & van Beem, 2004, p.8). Een gevoel van veiligheid betekent dat een burger zich in zijn woon- en leefsituatie niet bedreigd voelt door misdrijven, overtredingen en ernstige overlast (Elffers & De Jong, 2005, p. 225). Opvallend is dat de nadruk vaak ligt op hoe onveilig men zich voelt en niet op hoe veilig men zich voelt. Deze negatieve benadering past in de criminologische trend vanaf de jaren zeventig om te spreken over fear of crime - waarbij veiligheidsgevoel wordt gekoppeld aan de angst op slachtofferschap (de Savornin Lohman & van Hoek, 1993; Elchardus, de Groof & Smits, 2003; Lauwers, 2001; SCP, 2006). Doorgaans stellen wetenschappelijke studies het verlagen van onveiligheidsgevoel centraal en niet het verhogen van veiligheidsgevoel (Boers, van Steden & Boutellier, 2008). Hoe dan ook wordt het afwezig zijn van veiligheidsgevoel gelijkgesteld aan het aanwezig zijn onveiligheidsgevoel en vice versa, of nu voor een positieve benadering of negatieve benadering wordt gekozen. Termen als (on)veiligheidsgevoel, angst voor criminaliteit en onbehagen lopen door elkaar heen in de onderzoeksliteratuur. De reden daarvoor is dat vooralsnog geen consensus is bereikt over één onbetwiste definitie van veiligheidsgevoel. Pogingen om dan maar helemaal niet meer over (on)veiligheidsgevoelens te spreken zijn tot op heden gestrand (e.g. Steinmetz & van Dijk, 1983). Door de patstelling in het onderzoeksveld blijft de spanning bestaan tussen een existentieel 2

4 angstgevoel - voortkomend uit steeds toenemende en beklemmende onzekerheid in het dagelijks bestaan en de situationele vertaling daarvan in gevoelens van onveiligheid (Elchardus, de Groof & Smits, 2003; Pleysier, Vervaeke & Goethals, 2001). De veelheid van gebruikte begrippen maakt het moeilijk om tot eenduidige interpretaties van onderzoeksresultaten te komen en leidt ook tot tegenstrijdigheden (Vanden Boer, Pauwels & Callens, 2005; Pleysier, Wyseur, Vervaeke & Goethals, 2003). Om orde aan te brengen worden twee terminologische onderscheidingen gemaakt. Ten eerste wordt veiligheidsgevoel onderverdeeld in een affectief en conatief gedeelte. Als het naast veiligheidsgevoel tevens om het cognitieve gedeelte gaat wordt wel de overkoepelende term veiligheidsbeleving gebruikt (Elchardus, de Groof & Smits, 2003; LINC, 2010; Lagrange & Ferraro, 1989). De bovenstaande onderverdeling valt samen met het onderscheid tussen denken, voelen en doen (Eysink Smeets, 2011). De reden dat ook een conatief (gedragsmatig) deel wordt onderscheiden is dat onveiligheidgevoelens kunnen leiden tot vermijding van gevaarlijke situaties om slachtofferschap te voorkomen. Vermijdingsgedrag is dan ook deels een gevolg van een laag veiligheidsgevoel, al is het tevens een goede indicatie van een laag veiligheidsgevoel (SCP, 2006). Opvattingen en oordelen over de kans zelf slachtoffer te worden van criminaliteit hebben betrekking op cognitie. Deze feitelijke kennis kan enerzijds gebaseerd zijn op eigen slachtofferervaringen of die van bekenden en anderzijds op mediaberichtgeving. Tegenover de inschatting om slachtoffer te worden staat de angst om slachtoffer te worden. De angst heeft juist betrekking op de affectie. Daarbij is het idee dat risicoperceptie voorafgaat aan angstgevoelens. Signalen uit de omgeving zouden via een cognitief verwerkingsproces vertaald worden naar een bepaalde risicoperceptie met een bepaalde mate van angst tot gevolg (Lagrange & Ferraro, 1989; Ferraro, 1995; Wilcox Rountree & Land, 1996; Warr, 2000). Risicoperceptie is daarmee een onderdeel om angst voor criminaliteit mee te verklaren (SCP, 2006). Ten tweede kan veiligheidsgevoel een individuele en maatschappelijke reikwijdte hebben. Een persoonlijke angst om slachtoffer te worden van criminaliteit is namelijk niet hetzelfde als een algemene bezorgdheid over de toename van het geweld binnen de samenleving. Iemand kan zich ernstig zorgen maken over de criminaliteitsproblematiek zonder zelf bang te zijn om slachtoffer te worden (Vanderveen, 1999). Dit betekent dat onveiligheidsgevoel op individueel vlak iets anders is dan de bezorgdheid over criminaliteit als een maatschappelijk verschijnsel (Elchardus, de Groof & Smits, 2003). Het gaat om een verschil in de persoonlijke betrokkenheid: dichtbij versus veraf (Eysink Smeets, 2011). Het is zelfs mogelijk dat personen zich onveilig voelen zonder een relatie te leggen met criminaliteit. Onveiligheidsgevoelens geven dan uiting aan een breder gevoel van kwetsbaarheid, onbehagen, onzekerheid en hulpeloosheid (Elchardus, Smits & Kuppens, 2003). Dat geuite angst niet over slachtofferschap hoeft te gaan impliceert dat de contextuele fysiek en sociaal factoren van grote invloed kunnen zijn op het veiligheidsgevoel. Zelfs als het criminaliteitsniveau in een wijk laag is, kunnen wijken met gebroken ramen relatief veel burgers huisvesten die zich niet veilig voelen. De ramen en sociale ongenoegens staan dan symbool voor een gebrek aan orde en sociale controle (Perkins & Taylor, 1996; Hale, 1996; Boers, van Steden & Boutellier, 2008). Methode Voordat de resultaten kunnen worden besproken is het noodzakelijk om toe te lichten hoe de data is geanalyseerd. De analyse is gericht op het toetsen of het inderdaad zo is dat verschillen tussen Almeerders verklaard kunnen worden door factoren als sociale overlast en fysieke verloedering. Op die manier zou de kloof tussen objectieve en subjectieve veiligheid kunnen worden voorzien van een empirisch aannemelijke verklaring. Het model om individueel veiligheidsgevoel in Almere te verklaren is opgesteld aan de hand van een standaard (lineaire) meervoudige regressie op basis van gegevens uit 2009 en waarbij de residuen vrijwel normaal verdeeld zijn en de variantie bij benadering homogeen is. Voor het bepalen van het relatieve belang van afzonderlijke factoren, gecontroleerd voor alle overige verklarende factoren, is gebruik gemaakt van de Relative Weightanalyse. Het gaat daarbij om de unieke bijdrage die een factor afzonderlijk en in combinatie met elk van de andere factoren levert aan de verklaarde kracht van het model (Johnson, 2000; Johnson & Lebreton, 2004, pp ). Zo wordt het mogelijk om de verhouding tussen factoren op een betekenisvolle manier te benaderen. 3

5 Bij de conceptualisering van subjectieve veiligheid is gekozen voor veiligheidsgevoel in plaats van onveiligheidsgevoel. Hiermee komt de nadruk te liggen op hoe het komt dat burgers zich veilig voelen en niet alleen op hoe het komt dat sommige zich onveilig voelen. De veronderstelling blijft dat een lage waarde op veiligheidsgevoel duidt op de aanwezigheid van onveiligheidsgevoelens. Naast de keuze voor veiligheidsgevoel als concept wordt het onderscheid gebruikt tussen een affectief en conatief deel. Op basis van de beschikbare gegevens is het niet goed mogelijk om onderscheid te maken tussen veiligheidsgevoel op individueel en maatschappelijk vlak. De reden daarvoor is dat de vragen in het tweejaarlijks terugkerende bevolkingsonderzoek van de Integrale Veiligheidsmonitor naar veiligheid, leefbaarheid en slachtofferschap niet specifiek genoeg zijn. De algemene vraag Voelt u zich weleens onveilig? meet strikt genomen niet-specifieke angst. Het gevolg daarvan is dat als een persoon zegt zich onveilig te voelen dit kan komen doordat ze bang zijn in het donker, angst hebben voor vreemden of het niet fijn vinden om alleen te zijn (Van der Heijden & Israëls, 1985). Aangezien veiligheidsgevoel gemeten is in de context van een landelijke enquête over criminaliteit en overlast, kan echter redelijkerwijs worden aangenomen dat het toch om de specifieke angst gaat om slachtoffer te worden. 2 Bij de operationalisering van veiligheidsgevoel is gekozen om twee affectieve elementen en tevens een gedragsmatig element op te nemen. Het ondergeschikte belang van het conatieve element valt te rijmen met dat vermijdingsgedrag ook deels een gevolg is van een laag veiligheidsgevoel en niet alleen een indicatie daarvoor is. Een cognitief element is bewust niet opgenomen. Risicoperceptie gaat immers vooraf aan veiligheidsgevoel. Daarmee is het eerder een factor om veiligheidsgevoel te verklaren. Een voordeel van de gegevens van de Veiligheidsmonitor is dat het daadwerkelijk mogelijk is om risicoperceptie te behandelen als verklarende variabele (SCP, 2006). Om veiligheidsgevoel te meten is een schaalscore opgesteld die van 0 tot en met 10 loopt. De interpretatie is dat hoe hoger een respondent scoort, hoe veiliger die respondent zich voelt. Hierbij geldt dat een schaalscore niet als een rapportcijfer mag worden gelezen. Veiligheidsgevoel bestaat uit drie gelijkwegende elementen: het eerste element heeft betrekking op het gedrag en de laatste elementen hebben betrekking op affectie: (1) Vermijdingsgedrag, (2) Onveiligheidsgevoel en (3) Rapportcijfer veiligheid. Voor elk van deze elementen is een aparte schaalscore opgesteld. Ze zijn vervolgens bij elkaar genomen als score voor veiligheidsgevoel. Als een respondent bij alle drie schaalscores geen missende waarde heeft, dan zijn ze bij elkaar opgeteld en vervolgens gedeeld door drie om zo te komen tot een schaalscore lopend van 0 tot en met 10. Op het moment dat een respondent bij één schaalscore een waarde mist, zijn de twee dan wel bekende waardes bij elkaar opgeteld en vervolgens gedeeld door twee. In de overige gevallen is een missende waarde toegekend. (1) Vermijdingsgedrag Voor vermijdingsgedrag is een schaalscore opgesteld op basis van de volgende vragen Komt het wel eens voor dat u: - s avonds of s nachts niet open doet, omdat u het niet veilig vindt? - in uw eigen buurt omloopt of omrijdt om onveilige plekken te vermijden? - zich onveilig voelt als u s avonds bij u in de buurt over straat loopt? - zich niet op uw gemak voelt als u s avonds alleen thuis bent? Elk van deze vier vragen heeft drie antwoordcategorieën: vaak, soms of zelden of nooit. Deze categorieën zijn vertaald naar de scores 1, 0.5 en 0. Voor elke respondent zijn de waardes op elk van de vier vragen bij elkaar opgeteld en deze som is omgerekend tot schaalscore lopend van 0 tot en met 10. Bovenstaande vragen vormen samen met nog een vraag het blok Vermijdingsgedrag in de Veiligheidsmonitor. Deze extra vraag gaat over het toestaan van kinderen ergens naar toe te gaan en is buiten beschouwing gelaten vanwege het feit dat anders alle respondenten die geen kinderen hebben automatisch een missende waarde toegekend krijgen. (2) Onveiligheidsgevoel Voor onveiligheidsgevoel is een schaalscore opgesteld met betrekking tot algemene en specifieke veiligheidsbeleving. Hiervoor zijn de volgende vragen gebruikt: 2 Voor een nadere verantwoording van de onderzoeksopzet, zie Veiligheidsmonitor-Wijkpeiling 2009, p. 96. Zie ook de Veiligheidsmonitor 2011, p

6 - Voelt u zich wel eens onveilig? - Voelt u zich vaak, soms of zelden onveilig? - Voelt u zich wel eens onveilig in uw eigen buurt? - Voelt u zich vaak, soms of zelden onveilig in uw eigen buurt? Voor algemeen onveiligheidsgevoel is een score opgesteld aan de hand van de eerste twee vragen. Dit is gedaan door alle respondenten die aangeven zich niet onveilig te voelen, de score 0 toe te kennen. Vervolgens zijn de antwoordcategorieën voelt zich zelden onveilig, voelt zich soms onveilig en voelt zich vaak onveilig gekoppeld aan de scores 1, 2 en 3. Het resultaat hiervan is een score lopend van 0 tot en met 3. Voor het specifieke onveiligheidsgevoel is hetzelfde gedaan als bij de algemene variant maar dan aan de hand van de laatste twee vragen. Beide scores zijn tot slot bij elkaar opgeteld en omgerekend naar een schaalscore van 0 tot en met 10. (3) Rapportcijfer veiligheid Het rapportcijfer voor veiligheid is verkregen als antwoord op de volgende vraag: - Welk cijfer zou u geven van 1 tot en met 10 voor de veiligheid in uw buurt? Op basis van het antwoord op deze vraag is wederom een schaalscore opgesteld. De rapportcijfers zijn met 1 verminderd en omgerekend naar een schaalscore lopend van 0 tot en met 10. Resultaten De schaalscores van burgers onderling op veiligheidsgevoel laten een divers beeld zien. Waar sommige Almeerders zich onveilig voelen, voelen andere zich juist zeer veilig. Het is zelfs zo dat 62% van de respondenten een schaalscore dus niet een rapportcijfer heeft op veiligheidsgevoel van 7,5 of hoger, zowel in 2009 als in De variatie in veiligheidsgevoel maakt het interessant om te onderzoeken hoe deze verschillen verklaard kunnen worden. Het opgestelde verklaringsmodel is bedoeld om de verschillen tussen de burgers onderling te verklaren. Het model is gericht op verschillen tussen individuen en niet zozeer bedoeld om de verschillen tussen wijken of steden te verklaren. Op wijkniveau is ook al een model opgesteld voor Almere. Uit dat model blijkt dat verschillen tussen wijken afhangen van de aanwezigheid van veel jongeren, een hoge verhuismobiliteit en de aanwezigheid van niet-westerse allochtonen (Moors et al., 2009, pp ). Het idee is om nu een model voor Almere op te stellen waarbij percepties van individuen juist centraal staan. Het verklaringsmodel voor individuele verschillen tussen Almeerders verklaart ruim 50% van alle variatie. In 2009 is de verklaringskracht 58% en in 2011 is de verklaringskracht 54%. Doorgaans worden bij enquêtes scores tussen de 20 en 30% genoteerd. Ondanks de hoge verklaringskracht verklaart het model lang niet alle verschillen. Ruim 40% van de verschillen tussen de burgers kan niet met het model worden verklaard. Dat kan verschillende oorzaken hebben: 1. Meetfouten in de enquête, bijvoorbeeld door enige willekeur bij het invullen ervan en sociaalwenselijke antwoorden 2. Niet gemeten variabelen, bijvoorbeeld media-aandacht en psychosociale kenmerken 3. Niet (kwantitatief) te meten aspecten van angst Laten we ons richten op het grotere deel van de verschillen dat wel door het model kan worden verklaard. In de onderstaande figuur is het model van Almere weergegeven. Om inzicht te krijgen in de precieze verhouding tussen de factoren die invloed hebben op veiligheidsgevoel heeft elke afzonderlijk factor een relatief gewicht gekregen. Een gewicht laat zien wat de verklarende kracht van een afzonderlijke factor is, wanneer voor de overige factoren wordt gecontroleerd. Hoe hoger het relatief gewicht - voor sociale overlast is dat 27% in 2009 en 20% in hoe belangrijker die factor is. De percentages tellen op tot 100%. 5

7 De perceptie van sociale overlast komt samen met risicoperceptie naar voren als de belangrijkste factor om het veiligheidsgevoel mee te verklaren. Het gaat vooral om de indruk die Almeerders hebben van de sociale overlast die door jongeren veroorzaakt wordt en om lastiggevallen worden op straat. Formeel is sociale overlast niet strafbaar, maar door bepaalde bevolkingsgroepen wordt het wel als crimineel gezien. Sociale overlast is een vorm van gepercipieerde criminaliteit. Zo kan bijvoorbeeld de ene bewoner hangjongeren in de buurt als overlast zien, terwijl de ander dit geen probleem vindt en het ziet als een gezellig samenzijn van de jeugd. De inschatting van de kans slachtoffer te worden van een misdrijf is ook belangrijk. Aan de ene kant zal iemand die het eigen risico op slachtofferschap onevenredig hoog inschat zich over het algemeen onveiliger voelen dan iemand die dat niet doet. Aan de andere kant zal iemand die het eigen risico te laag inschat zich veiliger voelen dan waar objectief gezien aanleiding voor is. Naast sociale overlast en risicoperceptie zijn nog drie hoofdzaken aan te wijzen die een belangrijke bijdrage leveren aan de verklaring van veiligheidsgevoel in Almere. Het gaat om het oordeel over het functioneren en de beschikbaarheid van de politie, het oordeel over de netheid van de buurt en het oordeel over de interculturele omgang in een wijk. Almeerders die hierover positief oordelen, voelen zich in principe veiliger dan bewoners die daarover minder positief zijn gestemd. Het gaat eigenlijk bij alle hoofdzaken (op risicoperceptie na) om sociale ongenoegens. Los van de eerder beschreven hoofdzaken valt nog een factor te onderscheiden die even belangrijk is als de hoofdzaken: verhuisgeneigdheid. Verhuisgeneigdheid wordt echter vooral zelf verklaard door een laag veiligheidsgevoel. Opvallend is dat het in aanraking komen met criminaliteit als bijzaak naar voren komt, terwijl slachtofferschap niet zozeer met perceptie te maken heeft maar juist met wat daadwerkelijk heeft plaatsgevonden. Dit laat meteen zien dat de verklaring van veiligheidsgevoel van Almeerders op het individuele vlak niet moet worden gezocht bij criminaliteit, maar juist bij de gepercipieerde criminaliteit en sociaal ongenoegen. De overige bijzaken hebben grotendeels betrekking op sociale ongenoegens. Het gaat om het oordeel over sociale cohesie en over onderhoud en beheer. Bij het onderhoud en beheer is het oordeel over straatverlichting bepalend voor veiligheidsgevoel. Naast de sociale ongenoegens speelt geslacht een rol bij de verklaring van het veiligheidsgevoel: mannen voelen zich veiliger dan vrouwen ook als gecontroleerd voor alle mogelijk verstorende factoren. 6

8 Een belangrijke opmerking om te maken is dat het verklaringsmodel betrekking lijkt te hebben op specifiek veiligheidsgevoel in plaats van algemeen onbehagen. Wanneer bijvoorbeeld niet meer wordt meegenomen in welke mate men zich onveilig voelt, dan blijft het model even krachtig. Het model wordt echter minder krachtig, wanneer niet wordt meegenomen in welke mate men zich onveilig voelt in de eigen buurt. Daarnaast dient nog te worden aangetekend dat het model (tot op bepaalde hoogte) blijft werken als de afhankelijke variabele sociale overlast of risicoperceptie is in plaats van veiligheidsgevoel. Als risicoperceptie de afhankelijke variabele is, dan verklaart het model een derde van de variatie. Met sociale overlast als afhankelijke variabele doet het model het zelfs bijna even goed. Dit betekent dat de relaties tussen factoren meerdere richtingen opgaan. Mythes ontkracht Het model laat niet alleen zien welke factoren van belang zijn om veiligheidsgevoel te verklaren. Het kan ook gebruikt worden om aan te tonen wat niet van belang is. Zo wordt vaak gedacht dat leeftijd een bepalende rol speelt. Verschillende onderzoeken tonen aan dat ouderen zich minder veilig voelen dan jongeren, ondanks dat zij minder vaak het slachtoffer zijn van criminaliteit (zie Elchardus, de Groof & Smits, 2003). Uit andere onderzoeken komt juist een tegengesteld beeld naar voren dat jongeren zich onveiliger voelen (CBS, 2006). Uit het model blijkt dat leeftijd als afzonderlijke variabele niets toevoegt aan de verklaring van veiligheidsgevoel van Almeerders. Het is wel zo dat jongeren zich onveiliger voelen: dat komt echter niet doordat ze jong zijn. Er wordt vaak gedacht dat woonduur van invloed is op veiligheidsgevoel. Het idee is dan dat hoe langer iemand in de buurt woont, hoe meer men zich thuis voelt en dat zou een positieve invloed hebben op het veiligheidsgevoel. Aan de andere kant zou het een negatieve factor kunnen zijn. Almeerders die lang geleden in de stad zijn komen wonen zouden het idee kunnen hebben dat Almere wat betreft veiligheid achteruit is gegaan, omdat ze de verwachtingen van een kleine gemeenschap projecteren op een plaats die de afgelopen decennia uitgegroeid is tot grote stad. De woonduur voegt echter niets toe aan de verklaring van veiligheidsgevoel. Conclusie In het begin stelden we de vraag waar de kloof tussen de objectieve en subjectieve veiligheid in Almere vandaan komt. Door te kijken wat de factoren zijn die het veiligheidsgevoel verklaren, zijn we erachter gekomen dat onderlinge verschillen tussen burgers niet zozeer verklaard worden door criminaliteit, maar door gepercipieerde criminaliteit en sociale ongenoegens. Dat betekent dat een mindere mate van criminaliteit in de stad dus niet hoeft te leiden tot meer veiligheidsgevoel voor afzonderlijke burgers. Het gaat om perceptie. Het verklaringsmodel kan als een verdieping gezien worden van het bekende inzicht dat het aandeel jongeren, het aandeel niet-westerse allochtonen en de verhuismobiliteit de belangrijke voorspellers zijn van een laag veiligheidsgevoel in de wijk. Het veiligheidsgevoel hangt op individueel niveau onder meer af van de jongerenoverlast op straat en interculturele omgang in een wijk. Hoe meer jongeren, etnische diversiteit en mobiliteit in een wijk, hoe meer druk mogelijk komt te liggen op sociale overlast en fysieke verloedering. Literatuur Bauman, Z. (2006). Liquid fear. New York: John Wiley and Sons Ltd. Boers, J., R. van Steden & H. Boutellier (2008). Het effect van positieve en negatieve factoren op veiligheidsbeleving: Een kwantitatieve studie onder inwoners van Amsterdam. Tijdschrift voor Veiligheid, 7(3), Bruinsma, G. J. N. & G. Bernasco (2004). De stad en sociale onveiligheid, een state-of-the-art van wetenschappelijke kennis in Nederland. Leiden: Nederlands Centrum Criminaliteit en Rechtshandhaving. Centraal Bureau voor de Statistiek (2006). Jongeren voelen zich vaker onveilig dan ouderen. Webmagazine. Elchardus, M, S. de Groof & W. Smits (2003). Onveiligheidsgevoelens: Een literatuurstudie. Brussel: Vrije Universiteit. Elchardus, M., W. Smits & T. Kuppens (2003). Bedreigd, kwetsbaar en hulpeloos in Vlaanderen, In: Vlaanderen gepeild! (pp ). Brussel: Vrije Universiteit. 7

9 Elffers, H. & W. de Jong (2004). Nee, ik voel me nooit onveilig. Determinanten van veiligheidsgevoelens. Werkdocument nr. 5. Leiden: Nederlands Centrum Criminaliteit en Rechtshandhaving, in opdracht van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Eysink Smeets, M., H. Moors, K. van t Hof & E. van den Reek Vermeulen (2010). Omgaan met de perceptie van overlast en verloedering. Een beknopt advies voor de bestuurspraktijk. Tilburg: IVA Beleidsonderzoek en Advies. Eysink Smeets, M. (2011). Omgaan met veiligheidsbeleving: Wat werkt? Presentatie Politieke Markt Almere, 29 september Ferraro, K. F. (1995). Fear of crime: Interpreting victimization risk. New York: State University of New York Press. Hale, C. (1996). Fear of crime: A review of the literature. International Review of Victimology, 4, Heijden, A. W. M. van der & A. Z. Israëls (1985). Meting van onrustgevoelens in verband met criminaliteit. In: CBS Select 3: Statische opstellen (pp ). Voorburg/Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek. Innes, M. & N. Fielding (2002). From community to communicative policing: Signal crimes and the problem of public reassurance. Sociological Research Online. Beschikbaar: < socresonline.org.uk/7/2/innes.html> [14 februari 2012] Johnson, J. F. (2000). A heurestic method for estimating the relative weight of predictor variables in multiple regression. Multivariate Behavioral Research, 35(1), Johnson, J. F. & J. M. Lebreton (2004). History and use of relative importance indices in organizational research. Organizational Research Methods, 7(3), Lagrange, L. R. & K. F. Ferraro (1989). Assessing age and gender differences in perceived risk and fear of crime. Criminology, 27(4), Lauwers, S. (2001). De veiligheidsmonitor als contextualiseringsinstrument: Een kennismaking met de vragenlijst. Online: < [26 oktober 2011] Leuvens Instituut voor Criminologie [LINC] (2010). Onveiligheidsgevoelens bij jongeren: Een zoektocht naar beïnvloedende factoren bij een vergeten sociale groep. Presentatie J.E.T. Congres, 9 februari 2010, Antwerpen. Lünnemann, K. (2003). Schaarste en veiligheid: Het onverzadigbare verlangen naar veiligheid. Den Haag: RMO/Verwey-Jonker Instituut; Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (2002); Integrale Veiligheidsrapportage Millie, A. & V. Herrington (2004). Reassurance Policing in Practice: Views from the Shop Floor. Papers from the British Criminology Conference, 7. Moors, H., B. Rovers, M. Bruinsma & C. Fijnaut (2009). Criminaliteit en veiligheid in Almere, : Ontwikkelingen en opgaven. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. Perkins, D. D. & R. B. Taylor (1996). Ecological assessments of community disorder: Their relationship to fear of crime and theoretical implications. American Journal of Community Psychology, 24(1), Pleysier, S., G. Vervaeke & J. Goethals (2001). Veiligheid: Enkele theoretische en (macro) sociologische beschouwingen. In: J. Casselman, J. Goethals, F. Goossens, F. Hutsebaut, G. Vervaeke, L. Walgrave (red.), Veiligheid, een illusie? Theorie, onderzoek en praktijk. Brussel: Uitgeverij Politeia N.V. Pleysier, S., L. Wyseur, G. Vervaeke & J. Goethals (2003). Het onveiligheidsgevoel geëvalueerd: Criminaliteit als goede leermeester of slechte raadgever? Samenleving en politiek, 10(8), Rogers, B. (2010). The Woolwich model. Can citizens tackle anti-social behaviour? RSA, 2, Savornin Lohman, P. de & A. van Hoek (1993). Onveiligheidsgevoelens nader bekeken. Amsterdam: Van Dijk/Van Someren & Partners BV. SCP [Oppelaar, J. & K. Wittebrood] (2006). Angstige burgers? De determinanten van gevoelens van onveiligheid onderzocht. Den Haag: SCP. Steinmetz, C. H. J. & J. J. M. Van Dijk (1983). Meningen over criminaliteit. Wie hebben een mening over criminaliteit en waar is deze op gebaseerd? Lezing op het bezinningsweekend van de Nederlandse Vereniging van Criminologie. Vanden Boer, L., K. Pauwels & M. Callens (2005). Onveiligheidsgevoelens, angst en slachtofferervaring bij ouderen. CBGS-Werkdocument 2005/4. 8

10 Vanderveen, G. (1999). Stoere mannen, bange vrouwen? Over het sprookje van de fear victimization paradox. Tijdschrift voor Criminologie, 42(1), Veiligheidsmonitor-Wijkpeiling 2009 (2010). Almeerders over hun wijk. Gemeente Almere: O&S. Veiligheidsmonitor 2011 (2012). Veiligheidsmonitor 2011 Almere. Gemeente Almere: O&S. Warr, M. (2000). Fear of crime in the United States: Avenues for research and policy. In: Duffee (red.), Measurement and Analysis of Crime and Justice (pp ). Washington: National Institute of Justice. Wilcox Rountree, P. & K. C. Land (1996). Perceived risk versus fear of crime: Empirical evidence of conceptually distinct reactions in survey data. Social Forces, 74(4), Wittebrood, K. & M. van Beem (2004). Sociale veiligheid vergroten door gelegenheidsbeperking: Wat werkt en wat niet? Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau, in opdracht van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling. Wondergem, L. (2007). Reassurance policing; oude wijn in nieuwe zakken? Tijdschrift voor de Politie, 69(3),

11 Gemeente Almere Stafdienst Bestuurszaken en Control, Team Onderzoek & Statistiek Postbus AE Almere Telefoonnummer: