1. Inleiding : 1.1 Bepaling van een kaart : 1.2. Belang van het kaartlezen : 1.3. Soorten kaarten : 1.4. De kaartprojectie : KAARTLEZEN :

Transcriptie

1 KAARTLEZEN : 1. Inleiding : Gedurende heel wat oefeningen zullen we gebruik maken van kaarten om een welbepaalde route te volgen, punten terug te vinden of om de weg te bepalen. Dit kan zowel gebeuren op zee als op land. 1.1 Bepaling van een kaart : Een kaart is een afbeelding van een deel van de aardoppervlakte op een plat vlak en dit op een meetkundige en conventionele manier uitgevoerd 1.2. Belang van het kaartlezen : - een aangeduide weg kunnen volgen - helling kunnen bepalen (op land) - positie op de kaart kunnen bepalen - reisweg kunnen uitstippelen - ondiepten en gevaren kunnen omzeilen (op zee) 1.3. Soorten kaarten : - Stafkaarten - wegenkaarten stadsplannen zeekaarten enz De kaartprojectie : Een stuk aardbol weergeven op een plat vlak gaat niet zonder vervorming. Zoals men weet is het moeilijk een sinaasappel in een stuk papier te wikkelen zonder daarbij het papier te kreukelen. Om nu die vervorming tegen te gaan dient de kaartenmaker ( cartograaf) een bepaalde projectie ( weergave) toe te passen, zonder daarbij bepaalde voorname eigenschappen te laten verloren gaan. Een gekende kaartprojectie is de Mercator projectie (Belgische cartograaf ). Hij beschouwde de aarde als een grote cilinder, die hij vervolgens als een plat vlak openvouwde ( de zogenaamde cilinder projectie en vooral gebruikt bij de zeevaart zie tekening ) De gebruikte projectie is bij alle kaarten echter niet dezelfde en zal grotendeels afhangen van het beoogde doel van de kaart.( militaire doeleinden, zeevaart, luchtvaart enz; ) De cursus beoogt enkel het gebruik van de topografische kaart of de zogenaamde stafkaart. Hier wordt gebruik gemaakt van het U.T.M projectie systeem. Het vierkantennet UTM (Universal Transverse Mercatorprojection ) en de kegelprojectie van Lambert Het UTM systeem is één universeel projectiesysteem en wordt door alle landen als standaardsysteem erkend.

2 Transversale Mercatorprojectie Kegelprojectie van Lambert

3 2. De Topografische Kaart : 2.1. De Legende van de kaart : Vooraleer een kaart te gebruiken is het van belang dat eerst de legende van de kaart wordt geraadpleegd. Daarop vindt men allerlei nuttige bijzonderheden en een verklaring van de op de kaart aangebrachte tekens, afkortingen en symbolen. Al deze tekens hebben een eigen betekenis. De symbolen, waar een zeker logica inzit, worden meestal gebruikt ter aanduiding van natuurlijke of door de mens aangebrachte bijzonderheden, zoals rivieren, huizen, bossen enz. Deze symbolen zijn dan meestal overduidelijk zoals rivieren in het blauw, bossen in het groen. Niet alle tekens kunnen op de juiste schaal weergegeven worden. Wegen en paden krijgen meestal een standaardbreedte ter aanduiding van de soort weg en niet de werkelijke breedte. Beken en rivieren zijn meestal op soortgelijke manier gestandaardiseerd. Het is echter van groot belang dat je vertrouwd raakt met de wijze waarop die informatie op de kaart wordt weergegeven. Pas dan zal je er ten volle profijt uithalen De schaal van de kaart : Indien men de ware afmetingen en details van een bepaald terrein of lokaal op papier wil zetten zou men een enorm groot en onpraktisch plan verkrijgen. Daarom gaan we die afmetingen en details evenredig gaan verkleinen. In andere woorden, we gaan dit terrein of lokaal op schaal tekenen. De schaal is dan in feite de verhouding tussen de afstand van twee punten op die kaart (d) en de horizontale afstand tussen diezelfde punten op het terrein (D) De numerieke schaal : Daaronder verstaan we de verhouding waarbij de afstanden op de kaart ( d ) verkleind zijn ten opzichte van de werkelijke afstanden op aarde ( D ) Die verhouding wordt dan ook voorgesteld door een breuk., waarbij we kunnen stellen dat: - hoe groter de noemer van de breuk, hoe kleiner de schaal - hoe kleiner de noemer van de breuk, hoe groter de schaal omdat 1 / > 1/ > 1/

4 De numerieke schaal afstanden en afmetingen: Meestal wordt gewerkt op kaarten op schaal 1/ : dit wil zeggen dat op die kaart : Hoe hebben we dit gevonden? 1 cm = 250 meter werkelijke afstand, maar ook dat 1 mm = 25 meter werkelijke afstand -we geven de teller en de noemer van de breuk die de schaal voorstelt altijd dezelfde waarde. ( zie voorbeelden 1 en 2 ) 1) Teller en noemer krijgen cm als gelijke waarden 1 ( cm ) ( cm ) = cm = 250 meter 2) Teller en noemer krijgen mm als gelijke waarden 1 ( mm ) ( mm ) = mm = 25 meter Oefeningen op dit onderwerp: Hoeveel bedragen, op dezelfde kaart ( 1/25.000), telkens de werkelijke afstand in meter, voor Afstand op de kaart 3cm 1,5cm 3mm 17mm Werkelijke afstand 3 cm =..meter 3 mm =. meter 1,5 cm =.. meter 17 mm = meter Hoeveel bedraagt de werkelijke afstand in meter als er telkens 1 mm op een kaart van de verschillende schaalverhoudingen wordt afgemeten? (vul in) Afstand op kaart Schaalverhouding Werkelijke afstand 1mm 1/ mm 1/ mm 1/ mm 1/

5 Wanneer de schaalgrootte van de kaart gekend is, kan men zelf een tabel maken, die ons zal toelaten de relatie afmeting op de kaart werkelijke afstand en omgekeerd op een gemakkelijke manier terug te vinden. Stel : de gebruikte kaart heeft een schaalverhouding van 1/ Uit het vorige weet men reeds dat : We maken nu een tabel: Afmeting op kaart in mm 1mm op de kaart = 25 meter werkelijke afstand Werkelijke afstand in meter Afmeting op kaart in mm Werkelijke afstand in meter Op de tabel is duidelijk te zien dat op een kaart met schaalverhouding 1/ mm op de kaart = 925 meter werkelijke afstand en dat 175 meter werkelijke afstand = 7 mm op de kaart Let op de gebruikte eenheden (mm of cm) voor de afmetingen op de kaart

6 De Formules : Bij het berekenen van de relatie tussen de afmetingen op de kaart en de werkelijke afstand, kan men ook gebruik maken van de Formules, waarbij: -Voorbeelden met oplossingen : 1/M = de numerieke schaal van de kaart D = werkelijke afstand op het terrein d = afmeting op de kaart 1/M 1/ /50.000? d 21 mm? 5 cm D? 1450 m 2 km Formule D = d x M d = D : M 1/M = d / D Oplossing 21 mm x mm = mm = 525 meter 1450 m : m = m = 29 mm 5 cm / cm = 1 / Let op : bij het toepassen van de formules dient men bij de berekeningen altijd gelijke waarden te gebruiken Indien de teller = mm(cm ), dan is de noemer = mm ( cm ) d = mm (cm ), dan is D = mm (cm ) -Samenvatting: -De formule driehoek: 1/M = d / D = verhouding d = D : M = bewerking ( deling ) D = d x M = bewerking ( vermenigvuldiging ) D = afstand op het terrein d = afmeting op kaart M = de schaal De formule driehoek laat toe één van de elementen te vinden, indien de twee anderen gekend zijn.

7 De Grafische schaal afstanden en afmetingen : De Grafische schaal is een metrieke schaal, aangepast aan de numerieke schaal van de kaart. ( in dit geval 1/25.000) en die ons toelaat rechtstreeks afstanden op de kaart te kunnen afmeten. De grafische schaal bevindt zich onderaan de kaart. Talon De Schaal x 2 mm 2 cm 4 cm 12 cm Bovenstaande figuur illustreert een voorbeeld van een grafische schaal zoals men die terug kan vinden op een kaart met numerieke schaal 1/ De grafische schaal heeft hoofdzakelijk 2 delen: -De feitelijke schaal -De talon - verdeeld in stukken van 500 meter meter = 2 cm meter = 4 cm - verdeeld in tien stukken van 50 meter -2 mm = 50 meter De verdeling van de feitelijke schaal en de talon hangt uiteraard af van de numerieke schaal van de kaart Afstanden en Afmetingen : De afstand tussen A en F - We verdelen de gebogen lijn in kleine rechte stukken - We brengen deze kleine rechte stukken op eenzelfde bandpapier - We plaatsen het bandpapier langs de grafische schaal en lezen de afstand af -

8 =100mm meter Een op het terrein gekende afstand overbrengen op de kaart door middel van de grafische schaal - Gekende afstand op het terrein = meter - Op een band papier legt men de grafische schaal - We brengen 2 merktekens ( streepjes ) aan - één op de aanduiding van 3000 meter op de feitelijke schaal - één op de aanduiding van 200 meter op de talon - We brengen de afstand tussen beide merktekens van de band papier over op de kaart meter merkteken merkteken Uiteraard kan men ook een passer gebruiken, waarbij de opening van de passer gelijk is aan de afstand tussen beide merktekens Berekenen van de numerieke schaalgrootte : -Voorbeeld : we meten op de grafische schaal 25 mm en dit komt overeen met 1 km -Oplossing : werkelijke afstand = 1 km = mm = D Schaalafstand = 25 mm = d D en d krijgen dezelfde waarden ( mm ) Schaalgrootte = de verhouding d / D = 25 mm / mm -We kunnen vereenvoudigen 1/M = 1 /

9 2.3. Het Vierkantennet : Zoals reeds aangehaald is de Topografische kaart een op schaal getekende weergave van een bepaald gebied op aarde. Nemen we als voorbeeld de kaart van België -De kaart is verdeeld in gelijke genummerde vierkanten van 1 t.e.m 72. -Ieder genummerde vierkant stelt een bepaald gebied voor in België. ( regio ) -De grafische schaal van de kaart = 10 mm = gemeten afstand op kaart = d -De werkelijke afstand van die kaartafmeting = 30 km = D De numerieke schaal is bijgevolg de verhouding van : d / D = 10 ( mm) / (mm) = 1 / De numerieke schaal van de kaart is klein. ( noemer van de breuk is groot ) -Het gebied is zeer groot. ( België) -De kaart bevat geen gegevens en is bijgevolg niet geschikt. Besluit -We nemen een regiokaart op groter schaal.

10 De Regiokaart : Uit de kaart van België nemen we een Vierkantennet kaart van bv.de regio Arlon - Op de kaart van België zien we dat voor die regio de kaart met het netnummer 68 hierbij van toepassing is - De kaart is verdeeld in 4 gelijke gebied kaarten die elk hun eigen afzonderlijke nummers hebben. - Het gebied waarin Arlon zich bevindt heeft de nummers De volledige kaartnummer is 68/7-8 -De grafische schaal van de regio kaart = 10 mm = afmeting op kaart = d -De werkelijke afstand van die kaartafmeting = 5 km = D -De numerieke schaal is bijgevolg de verhouding van d / D = 10 (mm ) / ( mm ) = 1 / Wat stellen we vast? -De numerieke schaal van de kaart wordt groter. ( noemer van de breuk verkleind ) -Het gebied wordt kleiner. ( regio van België ) -De kaart bevat wel al enkele gegevens, doch nog niet voldoende. Besluit: -Hoe kleiner de schaal, hoe groter het gebied, doch geen gegevens. -Hoe groter de schaal, hoe kleiner het gebied, meer gegevens maar nog niet voldoende. We nemen een kaart van het gebied op nog groter schaal.

11 Gebiedskaart Bredene Houtave schaal 1/ : één vierkant = 1 km² 40 mm op kaart = meter werkelijke afstand één zijde = 1 km 1 mm op kaart = 25 meter werkelijke afstand één zijde = 40 mm op kaart

12 2.4. De Coördinaten met toepassingen : Op de kaart (blz. 10) ziet men dat ieder vierkant gekenmerkt wordt door coördinaten. Dit zijn de cijfers die we terugvinden aan de randen van de kaart We onderscheiden 2 soorten coördinaten. -De coördinaten van de liggende rand = de rechtswaarde -worden afgelezen van links naar rechts en hun waarde is terug te vinden op de boven- en onderkant van de kaart. Ze worden gevormd door de verticale lijnen van vierkantennet / Y grids -men noemt ze ook de lengte coördinaten of Y coördinaten -De coördinaten van de staande rand = de hoogwaarde -worden afgelezen van onder naar boven en hun waarde is terug te vinden op de linker en rechterkant van de kaart -ze worden gevormd door de horizontale lijnen van het vierkantennet /X- grids -men noemt ze ook de breedte coördinaten of X coördinaten Let op : -de richting van de Y grids is de N Z richting van het vierkantennet -het noorden ligt bovenaan -het zuiden ligt onderaan -de richting van de X grids is de W O richting van het vierkantennet -het westen ligt links -het oosten ligt rechts Het aflezen van de coördinaten : -In principe wordt steeds eerst de Y coördinaten afgemeten en genoemd, daarna pas de X - coördinaten. -De verticale en horizontale lijnen die de vierkanten vormen op de kaart, worden de Gridllijnen genoemd -De Gridlijnen zijn aangeduid door 2 of 3 cijfers. Dit zijn de Coördinaatcijfers of coördinaatwaarden -De coördinaatcijfers worden in de cursus steeds gevolgd door 3 cijfers omdat dit altijd overeenkomt met het aantal meters werkelijke afstand dat het punt op de kaart verwijderd is t.o.v. de Gridlijn Voorbeelden : coördinaten = / 07050, waarbij : 04 = Gridlijn van de Y coördinaat 650 = de afstand in meter rechts van de Gridlijn = Gridlijn van de X coördinaat 050 = de afstand in meter boven de Gridlijn 07 Zijnde de kerk van Waltzing

13 De coördinaat op kaart zetten : Bij de nu volgende uitleg gaan we nog altijd van de veronderstelling uit dat de gebruikte schaal 1/ is. -Eerste methode : door gebruik van de grafische schaal Punt A heeft als coördinaten : We meten op de grafische schaal de 3 laatste cijfers waarden van elk der coördinaten en brengen ze over op het vierkantennet. Opmerking : de figuren komen niet altijd overeen met hun werkelijke afmetingen 4 Lengte Coördinaat = 5 rechtswaarde = Y 8 Punt A: / Y Y = 650m X X = 050m 7 Snijpunt Y X = 4-7 Breedte Coördinaat = hoogwaarde = X - Het afmeten gebeurt vanuit het snijpunt der beide Gridlijnen Y en X (04 en 07)

14 -Tweede Methode : door berekening en gebruik van een meetlat in mm Punt A heeft als coördinaten : Bij een schaal van 1/ weet men dat : één vierkant vier gelijke zijden heeft van elk 4 cm = 40 mm -40 mm = 1 km = meter -1 mm = : 40 = 25 meter -We delen het aantal meters ( 3 laatste cijfers ) t.o.v. de Y - Gridlijn door 25 = 650 : 25 = 26 of 26 mm op de kaart komt overeen met 650 meter werkelijke afstand Y - Y = 26 mm -We delen het aantal meters ( 3 laatste cijfers ) t.o.v. de X - Gridlijn door 25 = 050 : 25 = 2 of 2 mm op de kaart komt overeen met 050 meter werkelijke afstand X X = 2mm. -Met een meetlat meten we nu beide gevonden waarden van Y -Y en van X - X af op hun respectievelijke lijnen. -De meeste kompassen zijn daartoe voorzien van een gegradueerde schaal in mm. -Het afmeten gebeurt vanuit het snijpunt der beide Gridlijnen. 4 Lengte Coördinaat = 5 rechtswaarde = Y 8 Punt A: / Y Y = 26mm X X = 2 mm 7 Snijpunt Y X = 4-7 Breedte Coördinaat = hoogwaarde = X

15 -Derde Methode : door gebruik van een Raster ( Roamer ) -Een raster of roamer wordt gemaakt op een transparant en bestaat hoofdzakelijk uit 2 delen : -De binnenroamer : -Dit is een door kruisende verticale en horizontale lijnen uiterst fijn verdeeld vierkant van de kaart (= 40 mm x 40 mm b!j schaal 1/25.000) -Het vierkant is verdeeld in vakjes van 1/10 ( indien mogelijk 1/20 ) -Aan de 4 zijden van het vierkant is de verdeling van de tienden (0 t.e.m. 10) - 1/10 = 4 mm = 100 meter werkelijke afstand - 1/20 = 2 mm = 50 meter werkelijke afstand - De binnenroamer bedekt één vierkant van het vierkantennet van de kaart. Doel : de directe aflezing van de coördinaten

16 -De buitenroamer : -De buitenroamer is groter dan de binnenroamer -Is eveneens gegradueerd in tienden en soms in 1/20 -De schaal heeft dezelfde waarde als die van de binnenroamer -Doel : -de gegeven coördinaten in kaart brengen -de directe aflezing van de coördinaten. 3. Het reliëf Het herkennen van de terreinvormen (het reliëf) op een kaart is waarschijnlijk het moeilijkste aspect van het oriënteren. In Wallonië en Brussel gaat het om grote terreinvormen zoals heuvels en valleien. In Vlaanderen hebben wij eerder te maken met duinen. In het buitenland treft men vaak zeer complexe gebieden aan. Wat voor de een de ultieme uitdaging is kan voor de ander een echte nachtmerrie zijn. Hieronder enkele voorbeelden, van links naar rechts en boven naar beneden, steeds moeilijker.

17 3.1.Hier enkele voorbeelden van grote reliëfvormen: Top Zadel Vallei Inzinking Uitloper 3.2. Hoogtelijnen : Een hoogtelijn is een ingebeelde lijn die alle punten die op gelijke hoogte liggen, verbindt. Het zijn kromme en gebogen lijnen en de cijfers in de krommingen duiden de hoogten aan uitgedrukt in een bepaalde eenheid. ( in ons geval in meter ) Het verschil tussen 2 opeenvolgende hoogtelijnen noemt men het gelijk hoogteverschil. Dit bedraagt meestal 2,5 à 5 meter. Op een topografische kaart zijn de hoogtelijnen bruin van kleur en ze worden gerekend t.o.v. het nulvlak of het referentievlak van het zeewater ( zie verder cursus: referentievlak )

18 3.3. Relatie hoogtelijnen en landvormen : Om een beter inzicht te krijgen hoe we aan de hand van de hoogtelijnen een landschap kunnen voorstellen, kunnen we het volgende doen : -We snijden een halve aardappel in schijven van gelijke dikte. We merken direct dat de snijlijnen op de halve aardappel goed gemarkeerd zijn -We kunnen nu de vorm van de aardappel op een plat vlak voorstellen als onregelmatige gebogen en gesloten lijnen. We bekomen dan een bovenaanzicht. -We kunnen onze aardoppervlak nu op dezelfde manier voorstellen. Ook hier gaan we van de veronderstelling uit dat het gesneden wordt in schijven van gelijke dikte.

19 3.3. Hoogtelijnen en Hoogtevlakken : - Hoogtelijnen zijn gesloten kromme lijnen die plaatsen verbinden op dezelfde hoogteligging. - Hoogtevlakken zijn de doorgesneden vlakken 3.4. Hoogtelijnenverschil of Interval : Wordt ook wel eens het gelijk hoogteverschil of hoogte interval genoemd. Hieronder verstaat men, het verschil in hoogte tussen de verschillende hoogtevlakken. Anders gezegd de dikte van de schijven De hoogte interval is voor alle kaarten niet dezelfde en hangt grotendeels af van de plaats en het gebied waar men zich bevindt. Zo krijgt men voor België een gemiddelde waarde van: - 5 meter voor laag België - 10 meter voor midden België - 20 meter voor hoog België Deze waarden kunnen echter nog verschillend zijn.

20 3.5. Hoogte Gradiënt : De hoogtegradiënt mag men niet verwarren met het hoogtelijnenverschil - De gradiënt - komt overeen met de ruimte tussen twee opeenvolgende hoogtelijnen - naar gelang de helling van het terrein is ze veranderlijk - De hoogtelijnenverschil - komt overeen met de verticale hoogte tussen de hoogtevlakken - op één en dezelfde kaart blijft ze gelijk Opmerking : - hoogtelijnen ver uiteen = zwak gradiënt = kleine helling = A.B - hoogtelijnen dicht bijeen = steil gradiënt = grote helling = C.D

21 3.6. Hoogteverval : De hoogteverval is de loodrechte afstand tussen het referentievlak en de hoogtelijn (of een punt op de kaart ).Het is dus de hoogte boven zeeniveau Referentievlak of nulvlak : Het referentievlak of nulvlak is het vlak van het zeeniveau vanwaar de hoogten en de diepten worden gemeten. Deze is terug te vinden onderaan de kaart. Op de Belgische kaarten is dit meestal : - de T.A.W. = tweede aanpassing van het water of - het G.L.LW.SP = het gemiddeld laagste laagwater van Springtij Ten opzichte van het referentievlak worden de hoogtelijnen genummerd, rekening houdend met de voor die kaart geldende hoogtelijnenverschil (interval) 3.8. Dieptelijnen en diepten : Men spreekt over diepten wanneer een punt op de kaart lager ligt dan het nulvlak of referentievlak.ze komen meestal voor in de lage landen ( Nederland ) en uiteraard ook op zeekaarten. Hoogten Diepten Diepten staan ook op de kaart aangeduid, maar dan is er sprake van dieptelijnen.

22 3.9. Praktische richtlijnen i.v.m. hoogtelijnen : Onderstaande richtlijnen zijn bedoeld om op een praktische en vlugge manier de kaart te interpreteren en zodoende een beeld te kunnen vormen over het landschap die de kaart voorstelt Relatie gradiënt hellingsverloop hoogtelijn : - Geen hellingsverloop - Wanneer het terrein plat is ( zonder hoogteverschil ) is er ook geen helling en wordt bijgevolg voor dit gedeelte van de kaart geen hoogtelijnen getekend. - Gelijkmatige en ongelijkmatige hellingsverloop - Wanneer de tussenruimte tussen de hoogtelijnen een gelijk verloop hebben ( gradiënt is regelmatig of constant ) dan verloopt de helling van dit gedeelte van de kaart ook gelijkmatig Wanneer de tussenruimte tussen de hoogtelijnen geen gelijk verloop hebben ( gradiënt is niet regelmatig ) dan verloopt de helling van dit gedeelte van de kaart ook niet gelijkmatig - Grote helling en kleine helling -Is de afstand ( gradiënt ) tussen de hoogtelijnen klein dan is de helling groot -Is de afstand ( gradiënt ) tussen de hoogtelijnen groot dan is de helling klein

23 Relatie hellingsverloop af te leggen weg: - De hellingshoek -Stel dat we een helling opklimmen ( tussen de hoogtelijnen 30 en 60 m ). -De af te leggen weg C D is duidelijk korter dan die van A B Besluit : -grote hellingshoek = kleiner de afstand = steile helling = C > D -kleine hellingshoek = groter de afstand = kleine helling = A > B Let op : -de kortste weg is niet noodzakelijk altijd de juiste en gemakkelijkste weg -Loopt een weg nu evenwijdig aan de hoogtelijnen, dan is er praktisch geen helling en loopt de weg plat. We blijven op dezelfde hoogtelijn. ( weg E F ) -Loopt een weg schuin op de hoogtelijnen, dan zal er een hoek gevormd worden tussen de weg en de hoogtelijn, de zogenaamde hellingshoek. ( Weg F -G en G -H ) -Loopt een weg loodrecht op de hoogtelijnen, dan is de hellingshoek 90 en loopt de weg loodrecht naar omhoog ( weg H -I ) Hieronder staat een voorbeeld hoe men een kaart moet interpreteren. Let vooral op het hoogtelijnenverschil ( interval ) en de ruimte tussen de hoogtelijnen ( gradiënt )

24 Relatie hoogtelijnen landvormen : Een goede waarnemer weet aan het juist interpreteren van de hoogtelijnen,onder welke vorm het landschap ( terrein) waarin hij zich bevindt er uit zal zien. Onderaan staan enkele voorbeelden van verschillende groepen van hoogtelijnen ; daarnaast ziet men het landschap. Ze staan echter niet op hun juiste plaats. Zoek nu zelf uit bij welke hoogtelijnengroep het juiste landschap past. Oplossing Hoogtelijnen Landeigenschappen 1 = 1 A 2 = 2 B 3 = 3 C 4 = 4 D 5 = 5 E 6 = 6 F

25 4. Het Kompas : 4.1. Doel : Het kompas dient voor het aangeven van richtingen en het vaststellen van richtingen bij het peilen van referentiepunten op een kaart en op het terrein De Windroos : Kwadrantale verdeling in streken : De windroos is verdeeld in 32. volle streken, waarvan de 16 voornaamste zijn : De hoofdwindrichtingen: Noord N, Oost E, Zuid S, West W De tussenwindrichtingen Noordoost NE, Zuidoost SE, Zuidwest SW, Noordwest NW De tussentussenwindrichtingen Noord Noord Oost NNE, Oost Noord Oost ENE, Oost Zuid Oost ESE, Zuid Zuid Oost SSE, Zuid Zuid West SSW, West Zuid west WSW, West Noord West WNW, Noord Noord West NNW Opmerking : de afkortingen van de windstreken zijn volgens het Engels systeem ( N = North, S = South, E = East en W = West)

26 Azimuthale verdeling in graden : Het aflezen van de windroos gebeurt meer en meer volgens de azimuthale verdeling en in graden ( ). De streeknamen vallen daarbij weg en de aanduidingen ervan in graden worden altijd weergeven door 3 cijfers. We beginnen met 000 ( N ) en zo in wijzerzin verder tot men terug aan het beginpunt komt of 360. We krijgen voor de respectievelijke hoofd -, tussen en tussentussen -windrichtingen de volgende azimuthale aflezing : N = 000 of 360, E = 090, S = 180, W = 270 NE = 045, SE = 135, SW = 225, NW = 315 NNE = 22,5, ENE = 67,5, ESE = 112,5, SSE = 157,5, SSW = 202,5, WSW = 247,5, WNW = 292,5, NNW = 33.7,5 Hoofdwindstreken Afkorting Graden NOORD N (North) 0 of 360 OOST E (East) 90 ZUID S (South) 180 WEST W (West) 270 Tussen windstreken Afkorting Graden NOORD-OOST NE (North-East) 45 ZUID-OOST SE (South-East) 135 ZUID-West SW (South-West) 225 NOORD-WEST NW (North-West) 315 Tussen-tussen windstreken Afkorting Graden NOORD-NOORD-OOST NNO (North-north-east) 22,5 OOST-NOORD-OOST ENE (East-north-east) 67,5 OOST-ZUID-OOST ESE (East-south-east) 112,5 ZUID-ZUID-OOST SSE (South-south-east) 157,5 ZUID-ZUID-WEST SSW (South-south-west) 202,5 WEST-ZUID-WEST WSW (West-south-west) 247,5 WEST-NOORD-WEST WNW (West-north-west) 292,5 NOORD-NOORD-WEST NNW (North-north-west) 337,5

27 4.3. Beschrijving van het kompas : Een beschrijving geven van alle op de markt zijnde kompassen is uiteraard een onmogelijk taak. We beperken ons tot een algemene beschrijving van de delen. Het kompas bestaat hoofdzakelijk uit drie delen : de magneetnaald,. Richtingspijl, de draaibare kompasdoos met noordpijl De magneetnaald : Bevind zich in de midden van de draaibare kompasdoos met noordpijl en het rode uiteinde ervan blijft onveranderlijk het magnetisch noorden aanwijzen De richtingspijl : De op de doorzichtige schijf aangebrachte pijl ( de richtingsspijl of mars pijl) meestal gekleurd in rood of blauw, duidt de mars richting aan. Verder is de schijf voorzien van een gegradueerde schaal in mm, cm of inches ( naargelang het soort kompas). Meestal voorziet de schijf in een Km schaal voor de schalen 1/ en 1/ dit naargelang het type kompas De draaibare kompasroos met noordpijl : - De buitencirkel van de draaibare roos is verdeeld in De binnen cirkel is voorzien van N S lijnen met W E band ( is eveneens verstelbaar ) Opmerking : - het kompas steeds horizontaal houden, de armen uitgestrekt en naar omlaag - Het gezicht steeds richten naar de marsrichting - Het kompas vrijwaren van magnetische invloeden

28 4.4. Fouten en afwijkingen op het kompas : De Variatie : De variatie wordt veroorzaakt door het aardmagnetisme en zal de magneetnaald van het kompas doen afwijken van het Ware noorden. Die afwijking kan zowel links ( W ) of rechts ( E ) zijn, is jaarlijks veranderlijk en verschilt van plaats tot plaats op aarde. In onze streken is de variatie W,( jaar 2001 ) en vermindert jaarlijks van +- 7 ( de waarde ervan staat in de rechterbovenhoek van de kaart vermeld)

29 De deviatie : De deviatie wordt veroorzaakt door de magnetische invloeden die zich dicht bij het magnetisch kompas kunnen bevinden en waardoor de magneetnaald van het kompas een tweede afwijking t.o.v. het Magnetisch noorden gaat ondervinden. Die afwijking kan ook hier rechts ( E ) of links ( W ) zijn. - Magnetische invloeden dichtbij het kompas kunnen zijn : - hoogspanningskabels - ijzeren constructies ( bruggen, masten ) - een auto of vrachtwagen ( denk aan ijzeren massa en de batterijen ) - een spoorweg Daarom het belang van zich zover mogelijk daarvan te verwijderen 4.5. De verschillende Noord - richtingen: - Het Ware Noorden W N Wordt ook wel eens het Geografisch Noorden genoemd, is de richting van de ware Noordpool, plaats waar de meridianen samen komen. De geografische Noordpool is het noordelijkste punt van onze aardbol, het is het punt waar de aardas doorheen loopt, het is het punt waar alle lengtegraden samenkomen, het is het punt met de coördinaten Noord 90 graden, 0 minuten, 0 seconden; Oost 0 graden, 0 minuten, 0 seconden (maar oost en west is hetzelfde op dat punt. - Het Magnetisch Noorden - MN Is de richting aangegeven door een kompasnaald onder de uitsluitende invloed van de magnetische Noordpool. De magnetische Noordpool is die plek in het noorden (noord Canada) waar elke kompasnaald naar toe wijst. De magnetische Noordpool ligt niet op de zelfde plaats als de geografische Noordpool. En om het nog wat lastiger te maken: de magnetische Noordpool is geen vast punt, maar verschuift in de loop der tijden - Het Vierkantennet Noorden ( kaartnoorden ) of Grid Noorden - GN Is de richting van de bovenkant van de kaart ( Y grid)

30 a. = Convergentiehoek tussen het WN en GN ( meridiaan convergentiehoek ) -Deze hoek is zeer klein en is verwaarloosbaar ( +- 1 ) b. = De variatie -De hoek tussen het WN en het MN ( variatie = W, MN ligt links van het WN ) c. = Afwijking ( declinatie ) van het MN t.o.v. het vierkantennet Opmerking : -De hoeken van de bovenstaande figuur zijn niet in ware grootte weergegeven. -In werkelijkheid zijn ze zeer klein en in de praktijk voor onze streken te verwaarlozen. 4.6 Declinatie Een kompasnaald wijst naar het magnetische noorden, niet naar het geografische noorden. Afhankelijk van waar je je op de aardbol bevindt, ligt het geografische noorden dus iets ten oosten of iets ten westen van de kompasnaald. Dat verschil heet 'declinatie' en hoe noordelijker je bent op het noordelijk halfrond (dichtbij de twee noordpolen), hoe groter die afwijking (tot wel 180 graden). Omdat het magnetische noorden verschuift in de loop der tijden, verandert de declinatie ook. Voor oriëntatie in het vrije veld, over grote afstand (zeevaart, luchtvaart) is de declinatie van grote betekenis. Met behulp van deze link kun je de declinatie voor elke plaats op aarde berekenen. Op papieren landkaarten vind je (het kaartgemiddelde van) de declinatie vrijwel altijd ergens aangegeven, vaak ook nog de verandering per jaar. Voor midden Europa is de declinatie bijna 0 (nul), maar in noord Canada kan dat wel tot 25 graden zijn. Kompas. Elk fatsoenlijk kompas kan rekening houden met de declinatie en de kompasroos is daarom verstelbaar.

31 4.7 Miswijzing De miswijzing (ten opzichte van de kaart!) is het verschil tussen het kaart noorden en het magnetische noorden. Figuur onder KN (kaart noorden), GN (geografische noorden) en MN (magnetische noorden) = miswijzing, verschil (op deze kaart) tussen kaart noorden (KN) en magnetische noorden (MN) = declinatie, verschil tussen geografische noorden (GN) en magnetische noorden (MN) = verschil (op deze kaart) tussen het kaart noorden (KN) en het geografische noorden (GN).

32 4.7.1 Miswijzing corrigeren Het magnetisch noorden is de richting waarin het rode gedeelte van de kompasnaald wijst. Nu zou het handig zijn als cartografen voor het kaart-noorden dezelfde richting aanhielden als het magnetisch noorden. Door geofysische oorzaken is het magnetisch noorden echter niet constant, maar verandert in de tijd. De cartografen hebben een fictief noorden verzonnen dat wel constant is, zodat de kaarten niet elk jaar aangepast hoeven te worden. Het verschil tussen het magnetische en het kaart-noorden noemen wij miswijzing. In de marge van een stafkaart wordt aangegeven hoeveel het magnetisch noorden op een bepaalde datum afwijkt van het kaart-noorden. Bovendien wordt daar aangegeven hoeveel deze afwijking per jaar verandert. Het volgende voorbeeld is overgenomen van de Belgische stafkaart 49/7-8 (Harzé - La Gleize): De miswijzing van het magnetisch noorden ten opzichte van het kaartnoorden is op 30 juni 1989 vier graden en elf minuten (4 11') westelijk. Elk jaar vermindert de miswijzing met zeven minuten (0 07'). Op 30 juni 1998 was de miswijzing dus 4 11' - (9 x 0 07') = 3 08'. (Noot: er gaan zestig minuten in een graad.) Miswijzing corrigeren - kaart naar terrein Het is handiger om de logica te doorzien van de regels om miswijzing te corrigeren, dan ze uit het hoofd te leren. Daarom eerst een voorbeeld: Stel je meet op de kaart de hoek tussen de doelrichting en het kaart-noorden. Ligt het magnetisch noorden 4 graden westelijk van het kaart-noorden dan is de hoek tussen je doelrichting en het magnetisch noorden groter dan de hoek ten opzichte van het Kaart- Noorden. Er moet 4 graden opgeteld worden bij de hoek, die gemeten is op de kaart.

33 De regels luiden: Ligt het magnetisch noorden westelijk van het kaart-noorden dan moet de miswijzing opgeteld worden bij de -op de kaart gemeten- hoek. Ligt het magnetisch noorden oostelijk van het kaart-noorden dan moet de miswijzing afgetrokken worden van de -op de kaart gemeten- hoek Miswijzing corrigeren - terrein naar kaart Stel je peilt de hoek tussen je doelrichting en het magnetisch noorden. Als het magnetisch noorden 4 westelijk van het kaart-noorden ligt dan is de hoek tussen de doelrichting en het kaart-noorden 4 graden kleiner dan de hoek tussen de doelrichting en het MN. Er moet 4 garden afgetrokken worden van de hoek, die met het kompas gepeild is. De regels luiden: Ligt het magnetisch noorden westelijk van het kaart-noorden dan moet de miswijzing afgetrokken worden van de -met het kompas gemeten- hoek. Ligt het magnetisch noorden oostelijk van het kaart-noorden dan moet de miswijzing opgeteld worden bij de -met het kompas gemeten- hoek.

34 4.6. Gebruik van het kompas : Kaart oriënteren: Meestal kan het oriënteren van de kaart gebeuren door naar de merkpunten in het terrein te kijken zoals gebouwen, weiden of wegen. Zoek deze merkpunten op de kaart en draai dan je kaart tot alles overeenkomt. Je kan dan altijd "voor je uit" werken zodat je voor je ziet op het terrein wat je ziet op de kaart. Als je dan naar je kaart kijkt staan de dingen die je links van je ziet ook links op de kaart, dingen die rechts van je zijn staan dan ook rechts op de kaart. De hoofdreden om een kompas bij te hebben is om je te oriënteren (later leer je het gebruiken om een richting te nemen Je kaart oriënteren met je kompas doe je door je kaart te draaien tot de rode noordpijl van het kompas in dezelfde richting wijst als de noorderlijnen op je kaart. Vervolgens ga je natuurlijk weer "achter" de richting staan die je uit moet

35 De Azimut: Onder Azimut verstaat men de richting waarin de waarnemer een bepaald punt ziet. Het is dus de hoek gevormd tussen de Noord richting en de Richtingslijn of peilinglijn. Bij het aanleren van het kaartlezen is het kompas enkel nodig om de kaart te oriënteren.). Al snel zal je het nuttig vinden om met het kompas een precieze richting te kunnen volgen. In oriëntatietermen wordt dit "een azimut nemen" genoemd. De techniek met het plaatkompas is hier speciaal voor ontworpen. STAP 1: oriëntatietermen wordt dit "een azimut nemen" genoemd. De techniek met het plaatkompas is hier speciaal voor ontworpen. Leg de rand van het kompas langs de lijn op de kaart waarvan je de richting wil nemen, gericht naar de plaats waar je naar toe wil. (van je standplaats (punt 1) naar het volgende punt (punt 2). Leg de rand van het kompas op de lijn tussen post 1 en 2 met de richtingspijl naar punt 2).

36 STAP 2: Draai de kompasdoos totdat de noordpijl evenwijdig is met de noorderlijnen van de kaart. STAP 3: Neem het kompas van de kaart. Draai nu tot de magnetische naald binnen de noordpijl van de kompasdoos valt. De richting die je uit moet, wordt aangegeven door de pijl vooraan op het kompas. Ga "achter" het kompas staan, hou het kompas ter hoogte van je lichaam, zo'n 50 cm ervoor. Nu kan je over de pijl mikken naar een doel (een opvallende boom, een heuveltje,...) in de verte en in de richting waar je naar toe moet. Dit herhaal je tot je aan het punt bent aangekomen waar je moet zijn. Samenvatting: vorderen volgens een azimut van X graden: veronderstel dat de opdracht is: Loop 280. De draaibare kompasdoos draaien en 280 tegenover het richtingsteken draaien zodat het streepje van 280 samenvalt met het richtingsteken. Het kompas horizontaal houden, de looprichting naar voor. We draaien rond onze as met het kompas onbeweeglijk in de hand tot de magneetnaald samenvalt rond het aangeduide noorden van het kompashuis. Het richtingsteken wijst naar een vast punt in de verte: daar gaan we naar toe. Deze handeling moet steeds worden herhaald. Zelf bepalen hoeveel graden men moet lopen om van A (waar men zich bevindt) naar een punt B te gaan in de verte. Het kompas horizontaal houden, de looprichting gericht van A naar B. De draaibare kompasdoos draaien en de vaste pijl (of het Noorden) onder de magneetnaald

37 brengen. De rode punt van de naald is het Noorden. Tijdens het draaien van het kompashuis moet het richtingsteken in de juiste richting AB blijven en het kompashuis horizontaal. De gezochte looprichting aflezen tegenover het richtingsteken Tegengestelde azimuthen en/of peilingshoeken : De waarnemer ( P ) bevindt zich altijd in de tegengestelde richting waarin hij het punt waarneemt. In de figuur ziet men dat : ( P = positie waarnemer ) 1 a = richting (P) - kerk = azimuth = b = richting Kerk ( P) = tegenazimuth = 134 ( ) 2 a = richting P molen = azimuth = b = richting molen P = tegenazimuth = 226 ( ) Besluit -Azimuth / Richtingshoek = > 180 Tegengesteld = Azimuth/hoekl Azimuth / Richtingshoek = < 180 Tegengesteld = Azimuth/hoekl + 180

38 Standplaats bepaling : Driehoeksbepaling Een ingewikkeldere, maar zeer effectieve manier van plaatsbepaling is de Driehoeks bepaling. Hierbij moet je van waar je staat 3 herkenbare punten zien. Dit moeten punten zijn die uniek zijn op de kaart, vb een bepaalde kerk. Indien je een kapel neemt, kan je deze op de kaart gemakkelijk vergissen met een andere kapel. Nadat je 3 punten hebt, moet je bepalen op hoeveel graden ze van je staan. Haal hiervoor dus je kompas boven. Hierna moet je van elk punt hun tegenazimut bepalen: indien het aantal graden kleiner is dan 180, tel je er 180 bij op. Indien het aantal graden groter is dan 180, trek je er 180 van af. Stel dus dat kerk1 op 275 van je staat, dan is het tegenazimut: =95. Kerk 2 op 45, dan is het tegenazimut: = 225 Kerk 3 op 130, dan is het tegenazimut: = 310 Vervolgens trek je op de kaart van elk punt de lijn van de tegenazimuth. Indien alles perfect is uitgevoerd, komen de 3 lijnen op precies 1 punt samen. Meestal is dit niet zo, dus je kom je een driehoek uit zoals in de figuur.

39 Je weet dus alvast dat je je in die driehoek bevindt. Om hier dan de exacte locatie uit te vinden, moet je van elke hoek de zwaartelijn uitvoeren, dit is een lijn die door het midden van de tegenoverstaande zijde gaat. Deze 3 zwaartelijnen komen dan samen in 1 punt, zijnde jouw locatie!

40 Alignement lijnen In de bovenstaande figuur is P = positie van de waarnemer = het kruispunt van 2 alignementlijnen De 2 alignementen zijn : 1e het alignement gevormd door de watertoren en de kerk - de waarnemer P - ziet beide referentiepunten in één lijn ( in één richting ) 2e het alignement gevormd door de vuurtoren en de molen - de waarnemer P ziet beide referentiepunten in één lijn ( in één richting ) Richting P watertoren kerk = alignementlijn = azimuth = 314 Richting kerk watertoren - P = alignementlijn = tegenazimuth = 134 ( ) Richting P vuurtoren molen = alignementlijn = azimuth = 050 Richting molen vuurtoren - P = alignementlijn = tegenazimuth = 230 ( )