Beleidskader Verstrekken lening of garantie

Collegevoorstel Openbaar Onderwerp Beleidskader Verstrekken lening of garantie Programma Bestuur & Middelen BW-nummer Portefeuillehouder H. Tiemens Samenvatting De gemeente Nijmegen kan een lening verstrekken aan een instelling of garant staan richting een bank die een lening verstrekt. Voor een consequente en transparante beoordeling van aanvragen hiertoe is bijgaand beleidskader opgesteld. Directie/afdeling, ambtenaar, telefoonnr. FA20, Clemens Rutten, 2596 Datum ambtelijk voorstel 26 oktober 2015 Registratienummer 15.0011072 Ter besluitvorming door het college 1. Vaststellen van het beleidskader Verstrekken lening of garantie. Paraaf akkoord Datum Steller Clemens Rutten Alleen ter besluitvorming door het College Besluit B&W d.d. 24 november 2015 Conform advies Aanhouden Anders, nl. nummer: 3.6 Bestuursagenda Paraaf akkoord Datum Gemeentesecretaris Portefeuillehouder

1 Probleemstelling De gemeente Nijmegen kan een lening verstrekken aan een instelling of garant staan richting een bank die een lening verstrekt. Hoewel we gebonden zijn aan externe wet- regelgeving is een groot deel eigen invulling van de gemeente. In 2012 is hierover voor het eerst een beleidskader opgesteld. Op basis van opgedane ervaringen wordt deze geactualiseerd. 2 Juridische aspecten De volgende wet- en regelgeving is van toepassing: Gemeentewet, artikel 160 en 169 Wet FIDO Besluit Financieringsstatuut gemeente Nijmegen EU-staatssteunregels. In het beleidskader is aangegeven wat hierin staat. 3 Doelstelling Consequente en transparante beoordeling van aanvragen voor een gemeentelijke lening of garantie. 4 Argumenten De gemeente Nijmegen is geen bank en overweegt pas een rol te spelen als een instelling geen lening kan krijgen bij een commerciële bank. En zelfs dan willen we zo min mogelijk financieel risico lopen. Hierbij maken we een afweging tussen het financieel risico en het maatschappelijk belang. 5 Klimaat Het beleidskader heeft geen consequenties voor het klimaat. 6 Financiën Het beleidskader heeft geen consequenties voor bestaande leningen. Omdat aanvragen voor een lening of garantie meestal niet kunnen worden voorzien, maken deze geen onderdeel uit van de begroting. Bij een lening is de rente die een derde partij moet betalen nooit lager dan de rente die de gemeente zelf betaalt. 7 Participatie en Communicatie Het beleidskader is voor interne doeleinden. 8 Uitvoering en evaluatie Na vaststelling treedt het beleidskader in werking voor nieuwe leningaanvragen. 9 Risico Bij een lening bestaat de kans dat de instelling niet aan haar betalingsverplichtingen kan voldoen. Ook wanneer we garant staan richting een bank is dit ons risico. Immers, de bank kan dan het geld bij ons opeisen. Bijlage: Beleidskader verstrekken lening of garantie.

Beleidskader VERSTREKKEN LENING OF GARANTIE

Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Kader... 2 2.1. Regelgeving en bevoegdheden... 2 2.2. Uitgangspunt beleid... 2 3. Uitwerking in de praktijk... 3 3.1. Voorwaarden... 3 3.2. Betrokkenheidsladder... 4 3.3. Afweging publiek belang tegen financieel risico... 5 3.4. Lening versus garantie... 5 3.5. Richtlijn rentepercentage... 6 1

1. Inleiding De gemeente Nijmegen kan een lening verstrekken aan een instelling of garant staan richting een bank die een lening verstrekt. Hoewel we 1 gebonden zijn aan externe wet- regelgeving is een groot deel eigen invulling van de gemeente. Dit kader voorziet hierin. In hoofdstuk 2 wordt uiteengezet aan welke wet- en regelgeving we moeten voldoen en hoe de bevoegdheden hierin zijn geregeld. Aansluitend wordt het uitgangspunt van ons beleid kernachtig verwoord. In hoofdstuk 3 wordt dit beleid met een aantal handreikingen nader uitgewerkt in de praktijk. 2. Kader 2.1. Regelgeving en bevoegdheden Bij het verstrekken van een lening of garantie moeten we voldoen aan de volgende wet- en regelgeving: De Gemeentewet waarin staat dat: o Het College bevoegd is om te besluiten tot privaatrechtelijke rechtshandelingen. Leningen en garanties vallen hieronder (art. 160, lid 1). o Als het verstrekken van een lening of garantie ingrijpende gevolgen* kan hebben de Raad in de gelegenheid moet worden gesteld om wensen en bedenkingen mee te geven voordat het College een besluit neemt (art. 169, lid 4). De Wet financiering decentrale overheden (wet Fido) waarin staat dat de gemeente alleen een lening of garantie mag verstrekken ten behoeve van de publieke taak en dat het genereren van inkomen door het lopen van overmatig risico geen doel mag zijn (art. 2). Het Besluit Financieringsstatuut gemeente Nijmegen waarin staat dat we indien mogelijk zekerheden bedingen en in het Collegebesluit het openbaar belang motiveren. Europese Staatsteunregels die overheden in beginsel verbiedt een lening te verstrekken tegen een rente die niet marktconform is. Voordelen onder de 200.000 zijn vrijgesteld en bepaalde sectoren zijn uitgezonderd. *Ingrijpende gevolgen Wanneer feitelijk sprake is van ingrijpende gevolgen is ter beoordeling van het College zelf. Wij verstaan hieronder alles wat afwijkt van bestaand beleid (o.a. begroting, coalitieakkoord). De politieke gevoeligheid en de kans dat een lening niet wordt terugbetaald nemen we hierin mee. Ook wanneer wordt ingeschat dat een wensen en bedenkingen procedure niet noodzakelijk is, heeft het onze voorkeur dat de Raad in een brief actief wordt geïnformeerd over het besluit. 2.2. Uitgangspunt beleid De gemeente is geen bank. Daarbij is een instelling verantwoordelijk voor de dagelijkse bedrijfsvoering waar de financiering een onderdeel van is. Daarom geven wij er de voorkeur aan dat instellingen zelf lenen zonder onze tussenkomst. Dat lenen via ons goedkoper kan zijn is geen argument. Slechts als een instelling geen lening kan krijgen bij een bank overwegen wij onder voorwaarden een rol te spelen. En zelfs dan willen we zo min mogelijk financieel risico lopen. Hierbij maken we een afweging tussen het financieel risico en het maatschappelijk belang. Kortom, we stellen ons terughoudend op bij aanvragen voor een gemeentelijke lening of garantie. 1 In het verdere beleidskader spreekt ons College in de wij-vorm. 2

Financieel Procedureel 3. Uitwerking in de praktijk Om richting te geven aan de uitwerking van voornoemd beleid in de praktijk volgen hierna de volgende handreikingen: Een overzicht van de voorwaarden waaraan moet worden voldaan en de bewijsstukken die de instelling moet aanleveren. Een betrokkenheidsladder die inzicht geeft in de stappen die we doorlopen om zo min mogelijk betrokken te raken bij de financiering van een instelling. Een visuele weergave van de bestuurlijke afweging tussen het publiek belang en het financieel risico Een vergelijking tussen een lening en een garantie. Een richtlijn ter bepaling van de hoogte van de rente die we in rekening brengen. 3.1. Voorwaarden Een aanvraag voor een lening of garantie moet aan de volgende voorwaarden voldoen. Dit moet door de instelling worden onderbouwd met bewijsstukken. Voorwaarde De instelling heeft een ideëel doel en is niet gericht op winst De investering is aantoonbaar nodig Eigen middelen, sponsormiddelen en subsidies zijn maximaal benut Doel waarvoor het geld is bestemd past binnen gemeentelijk beleid / publieke taak Een bank wil niet lenen of alleen als de gemeente garant staan Een sectorspecifiek waarborgfonds is niet aanwezig of eist dat de gemeente ook risico loopt We houden ons aan de Staatssteunregels Bij investering onroerend goed moet hypothecair zekerheid worden gevestigd. De instelling heeft het geld niet zelf De instelling heeft een sluitende exploitatie en een positief eigen vermogen De instelling overlegt jaarlijks de jaarrekening en begroting De instelling kan de rente en aflossing meerjarig blijven betalen De rente ligt in beginsel tussen wat wij (zouden) betalen en de rente die een commerciële bank vraagt (zie richtlijn in 3.5). * Ter beoordeling van de gemeente zelf. Bewijsstukken Statuten en feitelijk handelen instelling Toelichting in aanvraag en het investeringsplan Investeringsplan en gesprekken n.v.t.* Afwijzing van een leningverzoek bij een bank (2x) n.v.t.* n.v.t.* Hypotheekakte, taxatierapport Saldo op recent bankafschrift Jaarrekening afgelopen 2 jaar & meerjarenbegroting n.v.t.* Meerjarige liquiditeitsbegroting incl. nieuwe lening n.v.t.* Van een voorwaarde in deze interne regelgeving kan worden afgeweken mits dit transparant in het Collegevoorstel wordt benoemd. Naast het bovenstaande zijn algemene voorwaarden van toepassing die we overhandigen aan de instelling 2 wanneer we een lening verstrekken. 2 Besluit Algemene bepalingen voor geldleningen 2006 (gemeenteblad Nijmegen GB07-47). 3

Toenemende mate van betrokkenheid 3.2. Betrokkenheidsladder Vanuit ons beleid is het ons vertrekpunt dat we niet betrokken willen raken bij de financiering van een instelling. Dit is haar eigen verantwoordelijkheid. Van hieruit kijken we hoeveel we minimaal betrokken moeten zijn om een financiering mogelijk te maken. Hoe minder, hoe beter. Vertrekpunt Wanneer: Geen betrokkenheid Als een bank 3 wil lenen doen wij niets. Immers, wij zijn geen bank. Dat lenen via ons goedkoper kan zijn doet er niet toe. Intentieverklaring meerjarige subsidierelatie Als een bank een lening wil verstrekken maar meer zekerheid wil over de toekomstige geldstroom vanuit de gemeente. eenmalige stimuleringssubsidie Als een bank geen genoegen neemt met een intentieverklaring maar een financiële bijdrage van de gemeente verlangt. Gedeeltelijke garantie Als een bank niet volledig het risico wil dragen dat een lening niet wordt terugbetaald. Bij voorkeur staat ook een sectorspecifiek waarborgfonds deels garant. Lening of volledige garantie Als een bank geen lening wil verstrekken of alleen als de gemeente voor 100% garant staat. 3 Of andere geldverstrekker. 4

3.3. Afweging publiek belang tegen financieel risico Het risico is dat een lening bij een faillissement niet wordt terugbetaald. In onderstaande balans wordt dit risico met de risicobeperkende factoren afgezet tegen het publiek belang. Financieel risico Publiek belang + Nu financieel gezond + Waarborgfonds staat deels garant + Onderpand -/- Faillisement i/d toekomst + Binnen beleidsdoelstellingen + Van maatschappelijk belang -/- Imagoschado als we niets doen -/- Anderen willen ook (precedentwerking) Voorbeelden van beleidsdoelstellingen zijn het ondersteunen van starters op de woningmarkt en het stimuleren van investeringen in energiebesparing. In beide gevallen kunnen gemeentelijke leningen worden ingezet als instrument. Een hiertoe opgezet fonds moet op termijn nieuwe leningen kunnen bekostigen uit aflossingen op bestaande leningen. Het fonds wordt dan revolverend en houdt zichzelf in stand. Intern wordt het risico van wanbetaling in eerste instantie bij het betrokken programma neergelegd. Hoewel dit geen externe werking heeft, stimuleert dit het programma om de financiële positie van de instelling te blijven volgen. 3.4. Lening versus garantie Hoewel garant staan in eerste instantie geen betaling vergt is het financieel risico net zo groot als bij een lening. Immers, als de instelling de lening niet aan de bank terugbetaalt moeten wij dat doen. In onderstaande tabel wordt een lening afgezet tegen een garantie. Aspect => Lening Garantie Toelichting Liquiditeitseffect alleen tijdsverschil Als een instelling de lening niet Financieel risico gelijk terugbetaald moeten we bij een garantie alsnog betalen. Rente(winst)marge bij gemeente bij bank Garantie(risico)premie mogelijk maar ongebruikelijk. Stellen van overige voorwaarden makkelijk moeilijk Hypothecair recht op onderpand, saldering met andere geldstromen e.d. zijn allereerst het privilege van de leningverstrekker. Garant staan heeft de voorkeur boven een lening als dit slechts gedeeltelijk is. Oftewel, de bank loopt ook een risico en/of een waarborgfonds staat ook deels garant. Als we volledig (100%) garant moeten staan ligt dit anders. In beginsel vinden we dit onredelijk. Dit omdat de bank dan nagenoeg geen risico loopt maar wel een rente(winst)marge incasseert. Immers, als de lening niet wordt terugbetaald kunnen ze bij ons aankloppen. 5

3.5. Richtlijn rentepercentage Inleiding Wanneer we besluiten om een lening aan een instelling te verstrekken moet de rente nog worden bepaald. Deze wordt conform het mandaatregister vastgesteld door het afdelingshoofd Financiën op basis van deze richtlijn. We onderscheiden drie situaties die we hierna uitwerken. A Sprake van staatssteun, marktconforme rente vereist Om concurrentievervalsing te voorkomen heeft de EU regels opgesteld die steun van overheden aan een onderneming verbiedt wanneer deze een selectief voordeel verkrijgt, dit concurrentieverstorend werkt én het handelsverkeer tussen lidstaten wordt verstoord. Een lening tegen een rente die niet marktconform is valt hieronder. Voordelen onder de 200.000 zijn vrijgesteld net als bepaalde sectoren. Hierna wordt uitgegaan van leningen waarbij géén sprake is van staatssteun. B Geen sprake van staatssteun B.1 Maar liquiditeitspositie gemeente is onvoldoende Dit punt is van toepassing op deelnemingen en andere verbonden partijen waarin de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft. Het gaat hierbij om grote bedragen voor bijvoorbeeld grondexploitaties. We hebben onvoldoende liquiditeit om deze leningen uit eigen middelen te verstrekken en moeten eerst zelf lenen. De rente die we zelf betalen is dan de basis voor de door te verstrekken lening. Het uitgangspunt is dat dit rentepercentage wordt verhoogd met een opslag van 0,5 % 4, voor provisiekosten en het tegenpartijrisico 5. Hiervan wordt afgeweken als een andere deelnemer ook voor financiering kan zorgdragen 6. In dat geval is het van belang dat de gemeente tegen dezelfde rente en met hetzelfde risico geld uitleent als wanneer een andere deelnemer dit zou doen. Als de gemeente 100% eigenaar is van de verbonden partij wordt van een opslag afgezien 7, omdat het financiële risico dan sowieso volledig bij de gemeente ligt. De formule voor de berekening van de rente is als volgt: Opslag Wanneer 0,5 % Uitgangspunt Rente % = Rente % + 0 Enige deelnemer (bijv. GEM Waalsprong) te verstrekken aangetrokken Marktconform (bijv. Ontwikkelingsbedrijf Andere deelnemer kan financieren lening lening Waalfront) B.2 Liquiditeitspositie gemeente is voldoende Dit punt is van toepassing op stichtingen en verenigingen, niet zijnde verbonden partijen, waarbij de gemeente vanuit publiek belang handelt. Het te verstrekken bedrag kan meestal uit kortlopende middelen worden verstrekt. De rente die we in rekening brengen ligt halverwege tussen wat wij zouden moeten betalen bij een publieke sector bank en wat de instelling bij een commerciële bank had moeten betalen. Door deze gemiddelde renteberekening is de rente hoger dan waarvoor we zelf moeten inlenen. Hiermee heeft de gemeente voldoende marge om het tegenpartijrisico op te vangen en de administratiekosten te dekken. Daarom wordt het niet verhoogd met een opslag. De formule voor de berekening van de rente voor de te verstrekken lening is als volgt: Rente % = % sectorbank + % commerciële bank (op één tiende naar boven afgerond) te verstrekken lening 2 4 De opslag van 0,5% (50 basispunten) komt voort uit een inventarisatie bij andere 100.000+ gemeenten. Hieruit blijkt dat de renteopslag verschilt per gemeente. Daarom is gekozen voor een praktische opslag die het gemiddelde uit de inventarisatie benadert. 5 Deze opslag kan ook worden gehanteerd wanneer een garantie wordt verstrekt. 6 Dit is het geval bij het Ontwikkelingsbedrijf Waalfront waarbij de andere aandeelhouder BPD (voorheen Rabo Vastgoed) de helft financiert. De gemeente en BPD hanteren hierbij dezelfde marktconforme rente. 7 Zoals bij de GEM Waalsprong waarbij na de ontvlechting in 2013 voor nieuwe leningen niet langer een opslag geldt. 6

Rekenvoorbeeld bij B.2: De gemeente verstrekt een annuïtaire lening van 100.000 voor 10 jaar. Op basis van deze gegevens worden indicatieve rentepercentages opgevraagd bij de publieke sector bank NWB (Nederlandse Waterschapsbank) en de huidige huisbankier ING. a. Met de rentecalculator van de NWB wordt opgevraagd wat de gemeente zou moeten betalen voor een nieuwe annuïtaire lening met een looptijd van 10 jaar. => rente op 15-10-2015: 0,91%. b. Als de geldnemer bij een reguliere bank een financiering zou afsluiten, gelden daar hogere rentetarieven. Via de website van ING Particulier wordt het maximale rentepercentage opgevraagd voor een annuïteitenhypotheek met een looptijd van 10 jaar (hoogste schuld-marktwaarde verhouding). => rente op 15-10-2015: 3,4%. De formule voor de berekening van de rente voor de te verstrekken lening is als volgt: Rente % = % sectorbank NWB + % commerciële bank ING te verstrekken lening = 0,91% + 3,4% 2 = 2,155% = 2,2 % per jaar (op één tiende naar boven afgerond) 7