Rumte voor opplussen Emprsch onderzoek naar de gewenste bedenngshoogten en manoeuvreerrumte bj deuren voor ouderen de een stok ofrollator gebruken drs. L.R.M. Kahmann P5 Advseurs voor produkt- en kwaltetsbeled, Amsterdam drs. E.A.H. Nolte Natonale Wonngraad, Almere dr.r. DJ.M. van der Voordt Technsche Unverstet Delft, Facultet Bouwkunde m.m.v. G.E. de Jong, computerondersteunng Technsche Unverstet Delft, Facultet Bouwkunde Amsterdam/Almere/Delft, Aprl 997
Opdrachtgever Stuurgroep Expermenten Volkshusvestng Postbus 878 BW Rotterdam Tel. - 9 5; Fax - Utgave en dstrbute Publkateburo Facultet Bouwkunde Berlageweg, 8 CR Delft telefoon 5 78 77 ISBN 9-59--X
Inhoudsopgave Samenvattng. Doel en onderzoeksvragen. Waarom dt onderzoek. Onderzoeksvragen. Doelgroepen. Utvoerng. Husbezoeken en laboratorumonderzoek. Selecte van de proefpersonen. Meetresultaten n de proefopstellngen op ware. Deelnemers. Rumtegebruk bj deuren. Drempels. Bedenngshoogten. Bevndngen van de husbezoeken. Deelnemers. Bevndngen 5. Dscusse 5. Meten van maten n een proefopstellng op ware grootte 5. Brukbaarhed van husbezoeken 5. Representatvtet van de steekproef 5. Utgangspunten voor de gewenste maatvoerng. Concluses en aanbevelngen. Samenvattng van de utkomsten. Aanbevelngen voor neuwbouw. Aanbevelngen voor de opplus-pakketten Bjlagen. Utnodgngsbref aan de deelnemers. Protocol proefnemngen. Codeboek proefnemngen. Tabellen rumtegebruk bj deuren 5. Tabellen bedenngshoogten
Samenvattng Om de bestaande wonngvoorraad geschkt te maken voor gebruk door ouderen en gehandcapten de geen rolstoel nodg hebben, s door de Stuurgroep Expermenten Volkshusvestng (SEV) n samenwerkng met de Natonale Wonngraad een praktjkexperment Opplussen gestart. Doel hervan s om vast te stellen welke esenpakketten nodg zjn voor welke nveaus van gebruksgeschkthed. Omdat onvoldoende gegevens beschkbaar zjn over de benodgde rumte voor het openen en sluten van een deur door stoklopers en rollatorgebrukers s een proefopstellng op ware grootte gebouwd. Met behulp van verplaatsbare wanden s de mnmale rumtebehoefte vastgesteld bj verschllende aan- en weglooprchtngen en twee deurtypen: draaend naar de gebruker toe en draaend van de gebruker af. Voorts s een bedenngspaneel gebouwd om de gewenste bedenngshoogten vast te stellen van radatorknoppen, lchtschakelaars, stopcontacten en de bedenng van ramen (raamboompje, spagnolet). Rumtegebruk bj deuren Voor stoklopers en gebrukers van een rollator s een vrje doorgangsbreedte van 75 cm geen probleem. Voor stoklopers s voor het openen, passeren en sluten van een draadeur net of nauweljks extra manoeuvreerrumte nodg n vergeljkng met mensen de geen loophulpmddel gebruken. Voor rollatorgebrukers s wél extra rumte noodzakeljk: wanneer de deur naar de gebruker toe opendraat: voor het openen 5- mm vóór de deur wanneer geen rumte naast de slotzjde beschkbaar s, mm wanneer mm naast de slotzjde beschkbaar s, of mm vóór de deur plus 5 mm naast de slotzjde; voor het sluten 8 mm achter de deur; wanneer de deur van de gebruker af draat: voor het openen 8 mm voor de deur, voor het sluten 5 mm achter de deur wanneer geen rumte naast de slotzjde beschkbaar s en mm wanneer 5 mm naast de slotzjde beschkbaar s. Deze maten benaderen de maten de voor rolstoelgebrukers mnmaal noodzakeljk zjn. Dt betekent dat rollatorgebrukers n het kader van de Opplus-projecten tot de zwaarste categore gerekend moeten worden en voor het opplussen van bestaande wonngen n prncpe buten de collecteve aanpak vallen. Aanpassngen voor deze categore gebrukers zullen dus vooral op ndvduele bass (va de Wet Voorzenngen Gehandcapten) plaatsvnden. Voor collecteve delen van woongebouwen en voor neuwbouwwonngen wordt aanbevolen de hudge maatcrtera ut het Handboek voor Toegankeljkhed aan te houden. Drempels Voor de meeste stoklopers s mm geen groot probleem. Met steun van het kozjn stapt de helft ook over een drempel van 8 mm. Voor op de rollatorgebrukers s mm echter het maxmum. Eveneens op de kan een drempel van mm aan. Aanbevolen wordt om n geval van neuwbouw nergens drempels toe te passen en bj de voordeur een maxmum van mm aan te houden. In geval van verbouw denen bnnendrempels zoveel mogeljk verwjderd te worden. Is bj de butendeur een drempel van maxmaal mm aanwezg, dan ljkt het verstandg om kostbare ngrepen ter verwjderng van deze drempel(s) achterwege te laten en waar nodg te kezen voor ndvduele aanpassngen achteraf. Bj drempels hoger dan mm worden echter té veel mensen gedupeerd. Collecteve aanpassng.e. verwjderng van de drempel s dan noodzakeljk.
Bedenngshoogten De optmale bedenngshoogte en de laagste en hoogste bedenngshoogten de voor ouderen haalbaar zjn zonder extreme nspannng, last van sperpjn, duzelghed of nstabltet, vareert per bedenngselement. Een comfortabele hoogte voor radatorknoppen s 95-5 cm. Lager dan cm en hoger dan 7 cm s voor op de respondenten net haalbaar zonder zch te forceren. Lchtschakelaars tussen de 85 cm en 5 cm zjn voor nemand een probleem. Het optmum lgt gemddeld op cm. Een hoogte van 5 cm of lager en 7 cm of hoger s voor een kwart van de proefpersonen net haalbaar. Bj stopcontacten geldt dt voor een plaatsng van 7 cm of lager en 5 cm of hoger. Een comfortabele hoogte voor een spagnolet (b.v. voor de bedenng van bovenlchten) s - cm. Voor een raamboompje s 95-5 cm voor edereen comfortabel. Op bass van deze utkomsten wordt aanbevolen om n de neuwbouw voor radatorknoppen een mnmum hoogte van 7 cm aan te houden. De voorkeurhoogte s 95-5 cm, maar deze hoogte kan conflcteren met de es om borstwerngen net hoger te maken dan 75 cm vanwege de mogeljkhed tot utzcht. Lchtschakelaars en stopcontacten denen bj voorkeur op 95- cm hoogte te worden aangebracht. Deze hoogte s ook voor veel klene mensen nog goed haalbaar. De aanbevolen marges voor een spagnolet en raamboompje zjn respecteveljk - cm en 95-5 cm. Optmaal s de zone tussen en cm, omdat deze tevens valt bnnen de n het Handboek voor Toegankeljkhed aanbevolen marge van 9- cm voor rol stoelgebrukers. Voor bestaande wonngen wordt aanbevolen alleen tot collecteve maatregelen over te gaan, wanneer de bedenngshoogte buten een marge van 7-7 cm valt. Bedenngshoogten bnnen deze marge zjn voor meer dan drekwart van alle ouderen zonder extreme nspannng haalbaar. Voor wandcontactdozen valt aan te bevelen om n het basspakket opplussen de es op te nemen, dat per rumte tenmnste één stopcontact op een hoogte van 95- cm beschkbaar s, b.v. voor aanslutng van een stofzuger. Voor andere attrbuten kan het probleem van een te hoog of te laag geplaatste wandcontactdoos opgelost worden door de stekker n het contact te laten ztten en het aan- en utschakelen te regelen met een schakelaartje op een op het ndvdu afgestemde hoogte.
Summary To make the exstng housng stock more sutable to the needs of dsabled and elderly people, the SEV Dutch Steerng Commttee on Housng Experments and the NWR Dutch Federaton of Housng Assocatons started an experment called "Plusgradng". The experment s a follow up to the experments wth buldng new adaptable housng, carred out n the Netherlands snce 98. Plusgradng dffers from the approach to buldng new adaptable housng. Adaptable housng s amed at makng all new housng more accessble and easer to adapt to the needs of people wth varous dsabltes, ncludng wheelchar users. Plusgradng s also a collectve approach: all exstng housng should be mproved to the standard of the Plusgradng experments. It s, however, not cost-effectve to mprove exstng housng n general to the needs of wheelchar users. That s why the Plusgradng experment ams at mprovng housng for dsabled people who do not need a wheelchar, lke people usng walkng ads, people wth problems wth ther balance, people who can not use both arms etc. In the experment the housng requrements for people wth varous dsabltes, not needng wheelchars, wll be establshed. Because nsuffcent research materal was avalable about the spatal requrements at doors for people usng walkng stcks and rollators, a full scale model of a door wth moveable walls was made to establsh the space needed to use varous door types from both sdes. Also a moble servce panel was made to establsh the maxmum and mnmum heghts to handle radator knobs, lght swtches, wall sockets and wndowhandles. The NWR Dutch Federaton of Housng Assocatons, the Delft Unversty of Technology and P5, the research bureau of the Amsterdam Rehabltaton Centre, carred out tests usng the full scale models wth elderly and dsabled people n november and december 99. Space requrements near doors For people usng a walkng stck or a rollator a free passage space of 75 cm poses no problems. For people usng a walkng stck hardly any extra space s requred for openng, passng and closng a turnng door compared to people who do not use a walkng ad. Users of a rollator however do requre extra space: When the door turns towards the user: for openng the door 5- mm n front of the door (perpendcular to t) when there s no space avalable next to the door lock, or n front of the door (perpendcular to t) and 5 mm next to the door lock; for closng 8 mm behnd the door (perpendcular to t); When the door turns away from the user: for openng 8 mm n front of the door, for closng 5 mm behnd the door when there s no space avalable next to the door lock and mm when 5 mm s avalable next to the lock. These measurements approach the measurements whch are mnmally needed for wheelchar users. Ths means that rollator-users have far-reachng needs whch puts them outsde the range of a collectve approach to mprovng exstng housng wthn the Plusgradng experments. Housng adaptatons for these occupants should be made on an ndvdual bass (wth fnancal ad of the local authortes on the bass of the WVG, the Dutch law on subsdsng housng adaptatons and transportaton ads for dsabled people). For the collectve parts of apartments buldng and for new dwellngs t s recommended to stck to the requrements n the "Handboek Toegankeljkhed", the Dutch Manual on Accessblty (nd edton, march 997, publshed by Msset, Doetnchem; authors Maarten Wjk, Jaap Drenth, Ed Nolte and Maarten van Dtmarsch).
Thresholds For most people usng a walkng stck a threshold of mm does not pose much of a problem. Wth support of the door-frame half of the people who took part n the study could use a threshold of 8 mm. For n users of a rollator mm s the maxmum heght. Also n can use a threshold of mm. It s recommended to have no thresholds nsde new dwellngs and a maxmum of mm at the front door. In case of housng renovaton thresholds nsde dwellngs should be removed whenever possble. In case the threshold at a front door s mm t s recommended not to make costly changes n general but to adapt on an ndvdual bass f necessary. Thresholds hgher than mm cause consderable nconvenence to too many people. Collectve adaptaton or removal of thresholds hgher than mm s necessary. Servce heght We nvestgated the optmum heght and the mnmum and maxmum heght to handle provsons lke radator knobs, lght swtches, plugs for wall sockets and handles for wndows wthout extreme effort, nstablty or muscular problems. A comfortable heght for radator knobs s 95-5 cm. Lower than cm and hgher than 7 cm s no opton for n respondents wthout too much stran. Lght swtches between 85 cm and 5 cm are a problem for no-one. The optmum s an average cm. A heght of 5 cm or lower or 7 cm or hgher s no opton for a quarter of the persons n the tests. For wall sockets a locaton at 7 cm or lower and 5 or hgher was no opton for a thrd of the respondents. A comfortable heght for a handle for a skylght s - cm. For a small handle to open a wndow a heght of 95-5 s comfortable for everyone. On the bass of these conclusons t s recommended tot place radator knobs n new housng at a mnmum heght of 7 cm above surface. The preferred heght s 95-5 cm, but ths contradcts the requrement that the bottom sde of a wndow pane should be no hgher than 7 cm above surface and that there should be an obstacle-free vew from a wndow between 7 cm and 95 cm above surface. The preferred heght of lght swtches and wall sockets s 95- cm. Ths heght can also be reached by small people. The recommended margns for a handle for a skylght and for small handles for wndows are - cm and 95-5 cm respectvely. The optmum s the zone between and cm, because ths s wthn the margn of 9- cm n the Dutch Manual on Accessblty. For exstng housng t s recommended only to take collectve measures when the servce heght s outsde a margn of 7-7 cm. Provsons wthn ths margn can be used by three quarters of respondents wthout extreme dffculty. For wall sockets t s recommended to nclude the requrement of at least one socket per floor at a heght of 95- cm, for nstance for frequent use of a vacuum-cleaner. For other devces (lamps, electrc clocks) the problem of a socket that s located too hgh or too low can be solved by leavng the plug n the socket and swtchng the devce on or off wth a swtch located at the preferred heght.
. Doel en onderzoeksvragen. Waarom dt onderzoek? Snds 98 hebben de Natonale Wonngraad en de Stuurgroep Expermenten Volkshusvestng (SEV) samen met een groot aantal andere organsates gewerkt aan de ontwkkelng van aanpasbaar bouwen. Het gaat daarbj om het zodang realseren van gewone wonngen dat ze makkeljk kunnen worden aangepast wanneer een bewoner gehandcapt raakt. In de esen voor aanpasbare neuwbouw, vastgelegd n het Handboek voor Toegankeljkhed, wordt rekenng gehouden met bewoners met zeer uteenlopende handcaps. Voor het rumtegebruk wordt de rolstoelgebruker als norm genomen. In de bestaande bouw kan de rolstoel echter net altjd maatgevend zjn voor het rumtegebruk omdat vaak sprake s van een te krappe maatvoerng. Het aanpasbaar verbouwen van alle bestaande wonngen tot en met rolstoelnveau zou te kostbaar zjn. De SEV startte daarom n 99 een experment om vast te stellen n hoeverre bestaande wonngen beter geschkt gemaakt kunnen worden voor ouderen en mensen met een handcap, de géén rolstoel nodg hebben. Bjvoorbeeld mensen de slecht ter been zjn en mogeljk een loophulpmddel nodg hebben, mensen met evenwchtsstoornssen en mensen met zntugljke beperkngen. De term aanpasbaar (ver)bouwen bljft gereserveerd voor wonngen de ook voor rolstoelgebrukers potenteel geschkt zjn. De aanpak van de bestaande wonngvoorraad, waarn de rolstoel net centraal staat, wordt Opplussen genoemd. Het beschkbare onderzoeksmateraal geeft op een groot aantal punten onvoldoende utslutsel over de mnmum esen aan voorzenngen n een wonng ten behoeve van mensen de geen rolstoel gebruken. In verband met de voortgang van het experment Opplussen heeft de Stuurgroep Expermenten Volkshusvestng op korte behoefte aan nadere gegevens, over met name de maxmale hoogte van drempels, de benodgde rumte rond deuren, de maxmaal toelaatbare bedenngsweerstand van deurdrangers en de hoogtemarges voor bedenngselementen zoals schakelaars, stekkers en raamopeners. De SEV heeft daarom opdracht gegeven aan de Natonale Wonngraad, de Technsche Unverstet Delft en P5 Advseurs voor produkt- en kwaltetsbeled te Amsterdam om n emprsch onderzoek vast te stellen aan welke esen deze voorzenngen moeten voldoen.. Onderzoeksvragen In samenhang met de expermenten de thans onder auspcën van de SEV plaatsvnden zjn voor het onderhavge onderzoek de volgende vragen geformuleerd over het gebruk van voorzenngen n een wonng door net-rolstoelgebrukers met mobltetsproblemen en/of problemen n het gebruken van arm(en) of hand(en):. Wat zjn maxmaal toelaatbare nveauverschllen rond drempels bj deuren?. Welke rumte s nodg rond deuren voor het openen, passeren en sluten van de deur?. Wat s de maxmaal toelaatbare bedenngsweerstand van deurdrangers, mede gelet op weersomstandgheden?. Wat zjn aanvaardbare hoogtemarges van bedenngselementen (lchtschakelaars, CV-knop, stekkers, raamopeners)? Als hypothese geldt dat een hoogte tussen de mm en 5 mm aanvaardbaar s.
. Doelgroepen Het onderzoek s gercht op een zestal doelgroepen:. Loopgehandcapten de geen hulpmddel gebruken. Gebrukers van een rollator. Gebrukers vaneen stok of looprek. Mensen met een beperkte arm- en/of handfuncte 5. Mensen met een beperkt uthoudngsvermogen. Mensen met evenwchts stoorns sen. Het gaat om een omvangrjke groep. Op grond van de cjfers ut het onderzoek "Lchameljk beperkngen bj de Nederlandse bevolkng 98/988" van CBS/NIMAWO (de meest recente cjfers) concluderen het CBS en de Natonale Wonngraad, dat ca,8 mljoen mensen gebaat zjn bj aanpasbaar bouwen en opplussen van de wonngvoorraad. Dt betreft bewoners de zelfstandg wonen. Bewoners van verzorgngshuzen en andere nstellngen waren net n het onderzoek betrokken. Utgespltst per doelgroep kunnen ut het CBS/NIMAWO onderzoek de volgende aantallen worden afgeled. ) Loopgehandcapten de geen hulpmddel gebruken Nederland telde n de perode 98-988 9. mensen met een beperkng n het lopen, varërend van helemaal net kunnen lopen of alleen met hulp- of hulpmddelen kunnen lopen tot moete hebben met tot mnuten lopen. Van deze 9. mensen gebrukten er ca 7. een rolstoel, 7. waren permanent bedlegerg, en. gebrukten een stok of ander hulpmddel bj het lopen. Ut de beschkbare cjfers kan worden afgeled dat hoogut. mensen met ernstge loopproblemen geen hulpmddel gebruken, maar zch kenneljk verplaatsen door steun te zoeken bj meubels, steunen, muren e.d. of met hulp van anderen. Van de. mensen met een mnder ernstge loopstoorns (zj kunnen net mnuten of een half uur lopen zonder te stoppen) gebrukten 5. personen een hulpmddel bj het lopen. Naar schattng gebrukten 9. mensen met loopproblemen geen stok of ander hulpmddel. Bouwkundge maatregelen zjn ook voor mnder ernstg loopgehandcapten van belang omdat vermoedhed ertoe kan leden dat men drempels mnder makkeljk kan nemen en moete heeft met bedenngselementen zoals raamopeners en radatorkranen. /) Gebrukers van een stok, looprek of rollator Het CBS regstreerde. zelfstandg wonenden de een hulpmddel anders dan een rolstoel gebruken, zoals één of twee stokken, een looprek, een "effeltje" (stok met dre pootjes) of een rollator. Een rollator s een looprek met weltjes, verkrjgbaar n verschllende utvoerngen: wel/geen boodschappenmandje, een ztje, en één of twee handgrepen. Dt produkt wordt met contaners vol n Nederland ngevoerd, waardoor het tradtonele looprek als hulpmddel meer en meer verdwjnt. Helaas s n de cjfers geen onderverdelng gemaakt naar soort hulpmddel. ) Mensen met een beperkte arm- en/of handfuncte Er waren. mensen met een beperkte arm- of handfuncte. Daarvan konden er. geen van bede armen bewegen,. met geen van bede armen een voorwerp beetpakken, 9. geen fjne vngerbewegngen maken, en 5. slechts één arm gebruken. Voor deze groep s het net mogeljk veel kracht ut te oefenen bj het bedenen van ramen, kranen e.d. Voor mensen de slechts één arm kunnen gebruken zjn leunngen aan weerszjden bj trappen essenteel, omdat men anders naar boven of naar beneden lopend geen steun kan vnden.
5) Mensen met een beperkt uthoudngsvermogen Een zeer beperkt uthoudngsvermogen hadden 7. mensen: zj hadden doorlopend of regelmatg last van benauwdhed. Voor hen kan het bedenen van raamopeners, kranen en te laag ofte hoog geplaatste schakelaars en wandcontactdozen een probleem zjn, zeker wanneer deze actvtet volgt op eerdere nspannngen. ) Mensen met evenwchtsstoornssen In totaal werden 5. mensen gerekend tot degenen met een ernstge of mnder ernstge evenwchtsstooms. De klachten vareerden van het zch net of vaak net op straat kunnen begeven tot het optreden van absences. Voor deze groep vormen te hoog ofte laag geplaatste bedenngsmechansmen een probleem. Samengevat zjn voor de doelgroepen van het onderzoek de volgende aantallen geregstreerd:. Loopgehandcapten de geen hulpmddel gebruken 9.. Gebrukers van een rollator net bekend. Gebrukers van een stok of looprek (nclusef rollator).. Mensen met een beperkte arm- en/of handfuncte. 5. Mensen met een beperkt uthoudngsvermogen 7.. Mensen met evenwchtsstoornssen 5. In veel gevallen s sprake van twee of meer handcaps bj één persoon. Het aantal personen met functestoornssen s dus lager dan de optelsom van de aantallen n de doelgroepen t/m. Tabel geeft de leeftjdsverdelng voor de 5 doelgroepen waarvoor aan het CBS/NIMAWO onderzoek gegevens kunnen worden ontleend. Tabel : Leeftjdsverdelng bnnen de onderscheden doelgroepen (CBS/NIMAWO) loophandcap, geen hulpmddel 5-5 jr > jr > 5 jr Totaal 9. 9. 87. 8. 87..... 9. 7. 8. 9... 7. gebruk stok/looprek beperkte arm- en/of handfuncte beperkt uthoudngsvermogen evenwchtsstoornssen 58. 9. 7. 5.
. Utvoerng. Husbezoeken en laboratorumonderzoek Door mddel van observates en ntervews met ouderen n hun egen wonng s vastgesteld: welke wonngonderdelen voor bewoners ut de onderzoeksdoelgroepen problemen geven; wat de kenmerken zjn van wonngonderdelen de geen problemen opleveren; het gaat herbj met name om onderdelen van wonngen de zjn opgenomen n de esenpakketten voor het experment Opplussen; welke maatregelen bewoners hebben genomen om de woonstuate te verbeteren. Voorts s n een laboratorumonderzoek n gecondtoneerde omstandgheden vastgesteld bnnen welke marges bedenngselementen kunnen worden aangebracht en hoeveel rumte rond deuren door representanten van de doelgroepen wordt gebrukt. De proefopstellng s ontwkkeld door P5 op bass van de specfcates van de projectgroep en bestaat ut twee verschllende elementen: een paneel met varabele bedenngshoogten en een varabele deuropstellng. a. Een paneel met varabele bedenngshoogten De bedenngswand s gemaakt van multplex op frame en s m hoog en. m breed. Mdden n de wand s een goot aangebracht waarn houten platen geschoven kunnen worden. Er zjn zes platen gebrukt, eder met een ander bedenngselement:. radatorkraan n horzontale poste. radatorkraan n vertcale poste. een tumel schakelaar elektra klen model, nbouw. een wandcontactdoos met randaarde nbouwmodel 5. pomp-espagnolet. raamkrukje KOMO De zes onderzochte bedenngselementen
De platen kunnen met behulp van een pen vastgezet worden n stappen van 5 cm, waardoor de hoogte van het bedenngselement gevareerd kan worden tussen mm en 7 mm. De wand staat vrj n de rumte en s aan de achterzjde verzwaard om het geheel meer stabltet te geven. Gemeten s de mnmaal en maxmaal haalbare bedenngshoogte zonder dat extreme krachtsnspannng of problemen met bukken en/of nstabltet ontstaan, de maxmale en mnmale bedenngshoogte de nog engzns als comfortabel wordt ervaren, en de voor de desbetreffende proefpersoon optmale hoogte. b. Een varabele deuropstellng De deuropstellng bestaat ut een deurpost met n het verlengde aan bede zjden een wand van meter breedte en een hoogte van meter. Deze dre elementen staan los op de vloer en worden met behulp van T-steunen rechtop gehouden. Over deze steunen wordt aan bede zjden een zestal vloerplaten ( bj meter) gelegd, waarbj een totaal vloeroppervlak ontstaat van m. De vloerplaten zjn voorzen van een grd (raster x cm) en lggen crca 7 mm boven de vloer. Met behulp van ver verplaatsbare wandjes kan de benodgde rumte loodrecht op de deur en parallel aan de deur (aan de slotzjde) worden vastgesteld. Deze wandjes hebben een voet aan de achterzjde de s verzwaard met gewchten. De deur s n breedte verstelbaar (78-88 cm) en zodang opgehangen n het kozjn, dat zowel een doorgangsbreedte van 75 als van 85 cm gerealseerd kan worden (wanneer de deur 9 openstaat). De deur kan aan bede zjden ca. 5 open draaen zodat zowel een rechts- als lnksdraaende deur te realseren s. Het geheel s vlak utgevoerd, dus zonder drempel. De benodgde rumte voor het openen en sluten van een deur s onderzocht voor zes varanten, bestaande ut een combnate van: dre aanlooprchtngen: vanaf de scharnerzjde, frontaal, en vanaf de slotzjde; twee draarchtngen: naar de gebruker toe en van de gebruker af. Er kan op eenvoudge wjze een drempel n de deur worden gelegd, varërend n hoogte van mm tot mm. De maxmaal haalbare drempel s apart gemeten, dus los van het openen en sluten van de deur. ' - - ' * ï'l '-. \ -s *- %. m r':! ; : ï.-.;. J - U. - Het opbouwen van de proefopstellng 5
a-" h> fto ^ 5c? u Ivans ^Lj tydnc Ira m Wandpaneel en varabele deuropstelung
& Varabele deuropstellng met en zonder drempel Aanvankeljk was het de bedoelng ook de maxmale bedenngsweerstand van deurdrangers n de proefopstellng te betrekken. Daartoe s de deurpost aan bede zjden voorzen van een dranger de onafhankeljk van elkaar gebrukt kunnen worden. In de oorspronkeljke opzet was de mogeljkhed opgenomen om met behulp van gewchten verschllende weerstanden te kunnen aanbrengen. Dt bleek technsch n de opstellng net te realseren. Bovenden zou het meten van de maxmale en comfortabele bedenngsweerstand de tjdsbestedng voor de proefpersonen onaanvaardbaar lang maken. Daarom s het meten van dt onderdeel buten de proefnemngen n de proefopstellng gehouden en s heraan een afzonderljk onderzoek gewjd. Het volledge protocol van de proefnemngen s opgenomen n bjlage.. Selecte van de proefpersonen Voor het utvoeren van het thusonderzoek en de metngen n de proefopstellngen s contact gezocht met ver verzorgngshuzen annex wooncentra voor ouderen: Zorgcentrum De Ark n Waterngen Hus aan de Poel n Amstelveen Zorgcentrum De Luwte n Amstelveen Het Bertus Blekhus n Hoek van Holland. 7
De keuze voor het leggen van contacten met zorgcentra voor ouderen s tot stand gekomen op grond van de volgende overwegngen: De doelgroep van het experment Opplussen zjn zowel ouderen de nu nog zelfstandg wonen als ouderen de n de hudge stuate wellcht naar een verzorgngshus gaan maar met een aanpassng van hun wonng en de daarbj noodzakeljke zorg zelfstandg zouden kunnen bljven wonen. Verzorgngshuzen hebben vaak ook aanleunwonngen met meer vtale ouderen n de drecte nabjhed. Wooncentra voor ouderen verzorgen vaak densten aan bewoners n omlggende wjken, waardoor snel contact gelegd kan worden met zelfstandg wonende ouderen de voldoen aan de voor het onderzoek relevante kenmerken. Aan twee huzen s gevraagd om voor het thusonderzoek contact te leggen met zeven bewoners de buten het hus wonen. Alle ver verzorgngshuzen hebben meegewerkt aan het werven van deelnemers voor de laboratorumproeven. Hervoor zjn zowel bewoners van het verzorgngshus zelf als bewoners van aanleunwonngen (zelfstandge wonngen n de drecte nabjhed van het verzorgngshus) en nleunwonngen (zelfstandge wooneenheden n het verzorgngshus) benaderd. Va het Bertus Blekhus s contact gelegd met bewoners van het naastgelegen Herman Vsserhus, een woonproject voor zelfstandg wonende ouderen. Er s geprobeerd n het onderzoek een redeljke afspegelng van de hervoor genoemde doelgroepen te betrekken. Het aantal stoklopers en looprekgebrukers s echter achtergebleven bj de geplande aantallen, mede omdat steeds meer ouderen overgaan tot het gebruk van een rollator. Vandaar dat relatef veel rollatorgebrukers ( personen) voor het onderzoek zjn geselecteerd. Net alle benaderde bewoners bleken bered aan het onderzoek deel te nemen. Een aantal beoordeelde het onderzoek als te vermoeend. Sommge ouderen zagen het nut net n van deelname aan een onderzoek dat net drect gevolgen heeft voor de egen wonng 8
. Meetresultaten n de proefopstellngen op ware grootte. Deelnemers Aanvankeljk was erop gerekend dat per dag maxmaal proefpersonen de proefopstellng zouden kunnen testen ( a 7 per uur n werkbare uren. Ut een eerste plot-onderzoek bleek dat deze schattng te hoog was. Veel tjd s nodg voor het laten rusten van de deelnemers. Bovenden komen tjdens het onderzoek vaak gesprekken los, de net zonder meer kunnen worden afgebroken. Het maxmaal aantal proefpersonen per dag kwam daarmee op a personen. Een enkele proefpersoon haakte tjdens het onderzoek alsnog af, vanwege de te grote nspannng en/of omdat men voor zchzelf geen profjt van het onderzoek zag. In totaal hebben ouderen aan de proefnemngen deelgenomen: vrouwen (8%) en mannen (%). De leeftjd van de respondenten vareert van 59 tot 98 jaar. Bjna 7% s ouder dan 8 jaar. De gemddelde leeftjd s 8 jaar. Bjna tweederde van de respondenten woont n een verzorgngshus. Eén op de dre woont n een aanleunwonng. Vrjwel alle deelnemers hebben een beperkte loopfuncte, n de helft van de gevallen n combnate met een andere handcap. Heel vaak gaat het om een beperkte arm- of handfuncte en/of evenwchtsstoornssen. Een enkele proefpersoon heeft een ernstge vsuele beperkng. De proefpersonen zjn geselecteerd op gebruk van een mobltetshulpmddel. Welk hulpmddel s gebrukt tjdens het testen van de deuropstellng staat aangegeven n tabel, onderverdeeld naar leeftjdscategore. Het wel of net gebruken van de rollator hangt veelal samen met de actvtet en/of de plek. Veel rollatorgebrukers kunnen even staan en een klen stukje lopen zonder gebruk te maken van de rollator. Zj gebruken n hun egen appartement geen hulpmddel (en steunen dan vaak op meubelen) of alleen een stok (vaak vanwege de krappe rumte). Deze groep gebrukt de rollator voornameljk voor verplaatsngen n het gebouw (b.v. wanneer zj naar de recreatezaal gaan) en voor verplaatsngen butenshus. Het onderzoek naar de maxmale, mnmale en optmale rekhoogte voor verschllende handelngen s daarom bjna steeds utgevoerd zonder rollator. Een enkelng gebrukt de rollator dan ter ondersteunng. Tabel : Verdelng naar leeftjd en hulpmddel geen stok R stok L stokken effeltje looprek rollator TOTAAL <7 7-75 7-8 8-85 8-9 9-95 >95 7 7. % 7. % 8.%.9 %.9 % 5.5 %. % TOTAAL 8.5%.%.%.8%.%.8% 5.5% % 9
. Rumtegebruk bj deuren De benodgde rumte wordt mede bepaald door de rumte de een persoon n staande poste of lopend nneemt. Daarom s bj een aantal proefpersonen de breedte en depte n staande poste gemeten. Voorts s de rumte gemeten voor het maken van een draa van 8. Voor een volledg overzcht van alle deurmetngen wordt verwezen naar de tabellen n bjlage. Op bass hervan zjn per deurtype (draaend naar de gebruker toe of van de gebruker af) en per aanloop- en weglooprchtng (scharnerzjde, slotzjde, frontaal) aanbevolen mnmum maten vastgesteld (tabel en ). Als crterum s aangehouden dat 95% van de proefpersonen zonder veel steken een deur moet kunnen openen en sluten. Stoklopers De rumte de een stokloper n stlstaande poste nneemt vareert van 5-5 cm n de breedte en - cm n de depte. De benodgde doorgangsbreedte bedraagt -7 cm; de smalle deur (75 cm) geeft dan ook geen problemen. Ten opzchte van mensen de géén hulpmddel gebruken s voor gebrukers van stok (rechts of lnks) net of nauweljks méér rumte nodg. Over gebrukers van twee stokken, een effeltje of een looprek kan gezen de lage aantallen geen dudeljke utspraak worden gedaan. Door de komst van de rollator s het gebruk van deze hulpmddelen naar verwachtng n de toekomst beperkt. In geval van een naar de gebruker toe draaende deur s vóór de deur een rumte nodg van mm loodrecht op de deur (tabel a). Bj voldoende rumte naast de slotzjde (mnmaal mm) kan deze maat gereduceerd worden tot 9 mm. Bj aankomst vanaf de slotzjde s 7 mm loodrecht op de deur nodg. Deze zelfde maat s verest achter de deur om de deur te kunnen sluten. Draat de deur van de gebruker af, dan s voor het openen aanzenljk mnder rumte nodg, te weten 7 mm vóór de deur. Voor het sluten s daarentegen méér rumte nodg: mm achter de deur wanneer géén rumte naast de slotzjde beschkbaar s en 9 mm wanneer tenmnste mm naast de slotzjde beschkbaar s (tabel b). Gebrukers van een rollator Er worden verschllende typen rollatoren gebrukt. Inclusef gebruker vareert de breedte van -8 cm en de depte van 9- cm, met een enkele afwjkng naar boven of beneden. Een vrje deurdoorgang van 75 cm s voor nemand een probleem. Voor een loopstrook s een vrje doorgang van 8 cm gewenst. Voor een draa van 8 heeft de meerderhed ma. m nodg. Een enkelng gebrukt een draarumte van. m. Laatstgenoemde maat s voor bjna alle rollatorgebrukers voldoende om een volledge draa van te kunnen maken. Om een naar zch toe draaende deur te kunnen openen s 5- mm vóór de deur nodg, behalve wanneer men aankomt vanaf de slotzjde. Dan kan met 8 mm worden volstaan (tabel a). Ook her betekent méér rumte naast de slotzjde dat mnder rumte loodrecht op de deur nodg s. Bj een rumte van mm naast de slotzjde s loodrecht op de deur 5- mm nodg, afhankeljk of men de deur vanaf de scharnerzjde of frontaal benadert. De rumte naast de slotzjde wordt bj een aan- of weglooprchtng parallel aan de deur net optmaal gebrukt. Verschllende proefpersonen gebruken deze rumte pas op aanwjzng van de onderzoeker. Voor veel rollatorgebrukers s het openen en sluten van een deur bj een combnate van véél rumte loodrecht op de deur en weng rumte naast de slotzjde eenvoudger dan bj de combnate van mnder rumte vóór de deur en méér rumte naast de deur. Voor het sluten van een naar de gebruker toe draaende deur en het openen van een van de gebruker af draaende deur s 8 mm loodrecht op de deur nodg (tabel b). Het sluten van laatstgenoemde deur vergt méér rumte: -5 mm loodrecht op de deur wanneer geen rumte naast de slotzjde beschkbaar s, en mm wanneer naast de slotzjde 5 mm beschkbaar s.
Metng van de plaatsrumte van een rollatorgebruker Stoklopers en rollatorgebrukers geven een vrj grote dfferentate n rumtegebruk te zen. De benodgde rumte hangt onder meer samen met het postuur van de persoon, dens stabltet, behendghed n het manoeuvreren, en - n geval van rollatorgebruk - de wjze van gebruk. Sommge gebrukers lopen als het ware 'n' de rollator, terwjl anderen er meer 'achter' lopen. Een deel van de proefpersonen gebrukt de rollator tevens als steun bj even rusten. Anderen kunnen de rollator een stukje optllenen en/of opzj schuven, waardoor zj mnder rumte nodg hebben. De verschllen tussen de proefpersonen zjn groter dan de verschllen tussen het gebruk van de brede deur en de smalle deur. Vandaar dat n de aanbevolen mnmum maten geen ondersched hern s gemaakt en voor bede typen dezelfde rumte loodrecht op en parallel aan de deur s aangehouden. l
Tabel a: Rumtegebruk deuren: stoklopers; deur draat naar de gebruker toe Openen a= a =9 " l!! '!!! ' ' ' ' l ;'!.. : I ' l l ^ ^ 'V*. v- I I l '! ^ ^ * > ~~. *Tf^F J ' ^P5 NÉÉT [ ' l a = tl yfl Hj * j Ü " T "* ' l "-L -, ' * T ' "' fff- f± ', ÜfT ~[ ' c = c = -. TL c = P " r'+ï" a - 9 j-- HNEJ m w l),!, SK ±ju: WT ïrtf JMR s Ë ^^ Tr - -H-J rh- R j- c = rr ^ zl ~7V _± -w- -! - a = 7 ^-. ^^«! : - ~ Tl I I a f f : ' :. ' -! L. - - - - ' - '., ' ", I!-; '~! - a = c = Sluten a = 7, -. ', '^ ^ f' '^ 'T - f ' l c =, J l L*- ^^^^!, l '. : ' l l I ' l l '. ' l. '!~~ V. ;!! ^ j ^. ' : ' ' '.. ' '. : _. '! I, M l - ^ M H! I - -,- -~r I! ' ' ' I ' l l. '! I ' l l ' l l!. I - ' ' I, - ' - : ' ' ' '!., ' ~\~ ' ' '! ', r ' I ' a = 7
' Tabel b: Rumtegebruk deuren: stoklopers; deur draat van de gebruker af Openen ^^^ a = 7,fc -H r - -L-... ". n f f Ï!..! -_ S\!_ +H '. l < -!_:_..! - a = *f t -r ^^_ mm* f - ' -! ; ; ' - \ -!..(, : l : I -\-\ -!-! ï -j- :,, l : - -j-- - ^ ;-!. ] ' f r -! c = c = - T f, f -- ' ' - -. l. T ^m : - [! ', -...:-_ -...,. a = 7 r-, L, ' ~:ï,_ Ï [ c = PZ; Sluten a = -r m^^m ^ > y C = o J - Ï"! ;T" -H-h ^ ± I, ;. ;- -rrj a = J^T I I -H-M- I ; j j. ' I +f\- L, ~b, j...._ _._ --^H "r lu..s j M " " I fff ' M ' E * Ja c =! ' r- I, L, I, L -. T - ~!~ a = 7 -l-h-! L - F r - : ' '! r -, y l. \ - ' ' c = ', c = a = 9, n T ï ' -j ' ^ " :[± m^s a = 9 - r. F J^ f I Ik r [:x- ' - ' a = - '-pf& - -M mm M m rj mu -. ^ s c = 9 W -f a =!, r ma - - f TV P: ' ' ^lrt "éjé fl- 'ï c= ' _l -rl - - " ' U-
Tabel a : Rumtegebruk deuren:rollatorgebrukers; deur draat naar de gebruker toe Openen a=5 a=5 'I ' A:^ * ^v - - *» -! - a= ^T j. - '.., - :.: + : j rr?. ^ '. ;.;.:.,!.L. - ' T^Hl ^ f ï \A J \ ' ^ :.T...,.! -. c = c = N, \ a= {- ^! : * ^ ^ T a =8 :.,.., lü- -!..!-;;! l -! : Ï^"^ "I, LL-rr nr- _^_r.. a= I - I : -!. I t - r".. : ILL ' : ^ ^ O - -Hj... c = c = - "-r :.!.: L L, -'. \ I c = : -^ ttr. a =.. =.. - ---r : j-h I I -IL I - L -j-r,. " ", I IT : -jffc -rr f} f É" " f ' n ' XI, X *J^, : ' _ -!- h I ' c = 5 ' '- \ ~ Sluten a = 8 ^ c = ^fc^s llll a = 8
! Tabel b : Rumtegebruk deuren:roiatorgebrukers; deur draaft van de gebruker af Openen a = 8 I pt f: $*- L ï, "" T ^^m '. :.L. Fl f-r v : l ' >! ' a = 8 "I" Xü:, - I - H ; a = - _u! I ~"T r._... ' ', A " n-; 'H-. ' '. ' -r -f- '...!.. ' '!.. tm-: : \ r- L ^. :.!. _:.!.; ' d_.. '! c = c = c = -ü «&- t - Sluten -EfjÉ a = I.p *f* *j *t TT. r T M' f~ c = c= c = :, - I ' r. : -, U ;, _._;_!..! ^ J ' "! - U. _L_! : :, ' ' "F J-r- -;. I '. a = 5 ^ ^ H I, SS* "*-* -' " a = 8. j a -r - j - ' ^^ ' _ -[ 5* "f :!...,! "I ' -h j- --u-r -H-H-, : -^ - Jff K±ks -J--l-- '-....._, ; - ' -! :.: L» a = - Mk *?$#*_ * ^ % E, l ft* - * c = 5 ** ftj '. j t T I J c = 5. : ffa = 5
. Drempels Aanvankeljk was het de bedoelng om het over een drempel heen stappen te meten voor zes varanten: zonder steun, met steun van het deurkozjn, met steun van een beugel, alle dre éénmaal voor de maxmaal haalbare drempel en éénmaal voor de comfortabel te nemen drempel. In combnate met het herhaaldeljk openen en sluten van de deur n de proefopstellng en het testen van maxmale, mnmale en optmale bedenngshoogten voor zes bedenngselementen bleek dt echter tot overbelastng van de proefpersoon te leden en/of té veel tjd te kosten. Om dezelfde reden kon het meten van de maxmale of comfortabele drempelhoogte bj % van de respondenten n het geheel net gemeten worden. Bj de overge 7% van de respondenten s wél gemeten welke drempelhoogte voor hen haalbaar s (tabel 5). Tabel 5: Maxmaal haalbare en comfortabele drempelhoogten, met of zonder steun zonder steun steun van het kozjn maxmum comfort maxmum comfort geen hulpmddel stok rechts stok lnks stokken (x) 8 8 (x) effeltje looprek rollator (x) (x) (x) 8 8 Voor de ver ouderen de geen hulpmddel gebruken, bljkt een drempel van mm haalbaar, zj het met moete. Beter s géén drempel of hoogut a mm. Voor de meeste stoklopers s een drempel van mm geen probleem. Bj hogere drempels komt een aantal van hen n de problemen als gevolg van stjve knegewrchten en/of een beperkte kracht n de benen. Met steun van het kozjn stapt de helft ook over een drempel van 8 mm. Een enkelng stapt zelfs vrj probleemloos over een drempel van mm. Voor de wenge gebrukers van een effeltje of looprek vareert de haalbare drempelhoogte van mm tot mm. Bj dverse respondenten bljkt dat steun van het deurkozjn de haalbare hoogte met mm vergroot.
Voor rollatorgebrukers zjn drempels vaak ware obstakels. Voor respondenten bleek zelfs een drempel van mm te hoog. Men had onvoldoende kracht om de rollator op te tllen en was net handg genoeg om de rollator over de drempel heen te schuven. Bj één van hen deed zch een merkwaardg verschjnsel voor. In eerste nstante stapte deze proefpersoon zonder nadenken de vloer van de proefopstellng op. Deze s mm dk. Later lukte het net om opneuw de vloer op te stappen. Bljkbaar speelt een zekere weerstand tegen nveauverschllen en angst om te vallen een rol. Bjna de helft kan een drempel aan van a mm. Een klene mnderhed tlt de rollator zelfs over een drempel van 8 a mm. Dt gaat echter gepaard met een forse nspannng, pjn n de gewrchten en vermoedhed.. Bedenngshoogten In bjlage 5 zjn per gemeten bedenngselement tabellen opgenomen van de maxmale, mnmale en optmale bedenngshoogte en de aantallen en percentages van de proefpersonen op we de desbetreffende maat betrekkng heeft. Bj het mnmum en maxmum s ondersched gemaakt n 'echte' mnma en maxma (onder- respecteveljk overschrjdng ledt tot grote krachtsnspannng, pjn n de gewrchten, nstabltet) en 'comfortabele' mnma en maxma. Dt laatste wl zeggen dat de desbetreffende bedenngshoogten zonder veel nspannng haalbaar zjn. Uttesten van de optmale bedenngshoogte Ut deze tabellen kan per bedenngselement worden afgelezen voor hoeveel procent van de proefpersonen onderschrjdng van de mnmum hoogte respecteveljk overschrjdng van de maxmum hoogte problemen zou geven. In bjgaande tabellen t/m 8 zjn de belangrjkste utkomsten beknopt samengevat. Tabel geeft voor een reeks lage en hoge bedenngshoogten de percentages respondenten de hermee problemen ondervnden. Tabel 7 geeft de maxmum en mnmum waarden waarbnnen respecteveljk 7%, 8%, 9%, 95% en % van de respondenten geen moete heeft met de bedenng. Tabel 8 bevat dezelfde gegevens voor de redeljk comfortabele bedenngshoogten en de optmale hoogte per bedenngselement. 7
Tabel : Percentage respondenten met problemen bj verschllende bedenngshoogten lage plaatsng percentage met problemen hoge plaatsng percentage met problemen datorknop hor. cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 8% 7% 5% 8% % % 5 cm cm cm 5 cm 7 cm 75 cm % 8% % 8% % % atorknop vert cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 7% 5% % 5% % 8% cm cm cm 5 cm 7 cm % % %) 7% 9% lchtschakelaar cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 85 cm 8%. 7% 5% 5%> 8% % % 5 cm cm cm 5 cm 7 cm 75 cm % % % % % % stopcontact n cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 7 cm 9% 9% 7% % 5% % % cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm % % 8% % % % stopcontact ut cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 7 cm 9% 9% 7% % 5% % % cm 5 cm cm cm 5 cm % 8%> % 5% % spagnolet cm 5 cm cm cm 5 cm 7 cm 9% 7% 5% 7% % 7% 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 7 cm % % 5% 7% 7% 7% 8
Vervolg tabel : Percentage respondenten met problemen bj verschllende bedenngshoogten lage percentage hoge percentage plaatsn met problemen plaatsng met problemen raamboompje cm 5 cm 5 cm cm cm 5 cm 8% 7% % 7% 8% % cm cm 5 cm 7 cm 75 cm 8 cm 5% 7% % % % % Tabel 7: Maxmaal haalbare bedenngshoogten n cm bj lage en hoge plaatsng element percentage respondenten voor we dt haalbaar s radatorknop hor. radatorknop vert. lchschakelaar wandcontact n wandcontact ut spagnolet raamboompje 7% -7-5 - 75 5-5- 5 7-5 -7 8% 5-5 5-7-7 75-7- 75-5- 5 9% 5-7- 75-85- 5 8-5 8-5 8-95% 7-5 75-8- 95-9 - 9-8- 5 % 8-85 - 5 85-5 - -5-5 85-5 Tabel 8: Comfortabel haalbare bedenngshoogten n cm bj lage en hoge plaatsng element percentage respondenten voor we dt haalbaar s 7% 8% 9% 95% % optmum gem radatorknop hor. 75-8 - 5 85-85 - 5 95-5 9-5 5 radatorknop vert. 75-5 8-5 85-85 - 5 9-5 9-5 lchschakelaar 75-8 - 9-5 9-95-5-5 wandcontact n 8-5 85-5 5 - - 5 5-5 5-5 5 wandcontact ut 75-5 8-5 - 5 - - 5-5 5 spagnolet 8-85 -5 9-95 -5-5 - 5 raamboompje 75-8 - 9-5 9-95 - 5-5 Ut de waarnemngen s gebleken dat een te lage bedenngshoogte vaak gepaard gaat met pjn n rug en gewrchten en/of even wchtsproblemen als gevolg van het bukken, met name als men door de kneën moet. Voor mensen met stjve en/of pjnljke schoudergewrchten s een te hoge plaatsng (boven schouderhoogte) eveneens problematsch. Dt ledt tot pjn n de schouders en vermoedhed vanwege het hoog optllen van de arm. Een (te) lage plaatsng geeft meestal méér problemen dan een (te) hoge plaatsng. Naast fyseke kracht en souplesse van de gewrchten speelt zcht een rol. In geval van een te hoog of te laag geplaatst stopcontact hebben veel mensen moete om de gaatjes te vnden voor het nsteken van de stekker. 9
De optmale en maxmaal/mnmaal haalbare bedenngshoogten varëren per bedenngselement. Bedenngselementen de nauweljks kracht vergen (bjvoorbeeld een lchtknopje) geven een rumere marge n haalbare hoogten te zen dan bedenngselementen de enge kracht en/of een adequate fjnmotorek vergen (bjvoorbeeld een stekker n/ut een stopcontact). Voor radatorknoppen s de optmale hoogte gemddeld.5 m boven vloernveau. Voor lchtschakelaars lgt het optmum gemddeld op. m, voor wandcontactdozen en bedenng van ramen op.5 m. Kjken we naar de uterste waarden, dan bljkt voor 9% van de proefpersonen een bedenngshoogte van.5-. m haalbaar. Een ondergrens van 75-8 cm s eveneens voor 9% van de proefpersonen haalbaar, met utzonderng van de bedenng van radatorknoppen. Her lgt de ondergrens op 5-7 cm. Om de onderzochte bedenngselementen redeljk comfortabel te kunnen bedenen, s voor vrjwel alle bedenngselementen een ondergrens van 85-9 cm gewenst. De redeljk comfortabele bovengrens lgt op 5 cm. Voor lchtschakelaars en raamboompjes lgt de comfortabele bovengrens ca cm hoger. De 95% marges voor een redeljk comfortabele bedenng overlappen elkaar n het gebed tussen en 5 cm boven vloernveau. Herbnnen heeft vrjwel geen enkele respondent problemen. Vergeljkng met bevndngen elders Een van de wenge andere onderzoeken onder Nederlandse ouderen s het onderzoek van Molenbroek en Houtkamp ut 98 naar Bejaardenantropometre. In dt onderzoek s bj rum 8 ouderen een aantal lchaamskenmerken gemeten, alsmede de maxmale rekhoogte voor het vastpakken van een horzontale stang. Herut kwam naar voren, dat 95% van de ouderen tussen de 5 en 95 jaar n staande poste hoger kan reken dan 5-5 cm. Dt s ets hoger dan de gevonden rekhoogte n het onderhavge onderzoek. Dt valt waarschjnljk te verklaren ut verschllen n samenstellng van de steekproef en het verschl n onderzochte actvtet: het vastpakken van een horzontale stang (Molenbroek c.s.) versus het bedenen van radatorknoppen, hefboompjes e.d. (het onderhavge onderzoek). Slechts 5% van de ouderen kan hoger reken dan.9 m. Een andere relevante utkomst ut het onderzoek van Molenbroek betreft de ooghoogte n staande poste. Deze lgt bj 9% van de ouderen tussen de - cm, met een gemddelde van 7 cm. De ooghoogte speelt een rol bj het kunnen zen van de handelng (b.v. stekker n en ut). De mnmale rekhoogte c.q. bukhoogte s door Molenbroek c.s. net gemeten. In 99 s door Molenbroek c.s. opneuw antropometrsch onderzoek utgevoerd onder ca 75 personen. Gemeten worden de zogenaamde rekenvelop (maxmale en comfortabele rekhoogten), opstaphoogten (n stappen van cm), en duw- en trekkrachten (relevant voor deurdrangers). De resultaten zullen naar verwachtng end 997 beschkbaar komen.
. Bevndngen van de husbezoeken. Deelnemers Aanvankeljk waren voor het thusonderzoek dagen utgetrokken met eder 7 bewoners. Het bleek echter lastg om va de betrokken verzorgngshuzen voldoende ouderen voor het thusonderzoek te nteresseren: bewoners wlden geen "vreemden" ontvangen; het onderzoek leek bewoners te vermoeend; men zag het nut net n van deelname aan een onderzoek dat geen gevolgen zou hebben voor de egen wonng Utendeljk zjn ouderen n hun egen wonng bezocht. Deze bewonen allen een zelfstandge wonng: een ééngeznswonng, een geljkvloers appartement of een masonette wonng. De leeftjd van de bewoners vareert van 7 tot 88 jaar. Twee bewoners bewonen de wonng met hun partner. Bnnenshus gebruken ver bewoners geen hulpmddel (tabel ). Eén persoon gebrukt een stok, een andere een rollator. Twee van de ver bewoners de bnnenshus geen hulpmddel gebruken, doen dat ook buten de deur net. De twee anderen gebruken butenshus een stok of een rollator. De bewoners de thus een rollator gebruken bleken daarmee uterst behendg om te gaan. Men draat n klene rumten en tlt de rollator over relatef hoge drempels. Tabel 9; Gebruk van hulpmddelen door de bezochte ouderen geen hulpmddel stok rollator stok/rollator totaal n hus butenshus. Bevndngen Deuren bljken vaak (te) smal, tot 7 cm toe. Verschllende deuren kunnen door plaatsng van kastjes e.d. net 9 open. Nettemn konden de bewoners zonder veel problemen door de deur. De drempelhoogte van bnnen naar buten vareerde n de flatwonngen van,5 tot centmeter en n de eengeznswonngen van,5 tot 7 cm en van buten naar bnnen van cm tot cm n flatwonngen en 7 tot 9 centmeter n eengeznswonngen. De twee ééngeznswonngen zjn alleen va enkele treden te bereken, de van begane grond tot bovenkant voordeurdrempel een hoogteverschl van respecteveljk cm en cm overbruggen. De bewoners nemen de tjd om de drempel te overbruggen. De hoge drempels worden als lastg ervaren, maar men had zjn egen redenen om desondanks net te verhuzen. De af en toe nog voorkomende drempels bj bnnendeuren (,5 a cm) worden over het algemeen net echt als hnderljk ervaren: men s eraan gewend. In de keukens zjn geen n hoogte verstelbare en onderrjdbaar of onderrrjdbaar te maken keukenblokken aangebracht. Eén bewoonster gebrukt een stoel n de keuken, de schun ten
opzchte van het aanrechtblad werd geplaatst. Hoge keukenkastjes (vanaf,9 m) worden net of nauweljks gebrukt. De toletrumten n de bezochte eengeznswonngen zjn betrekkeljk klen, zonder dat dt veel problemen geeft. In de bezochte flatwonngen kan gebruk worden gemaakt van het tolet n de badkamer of van een afzonderljk tolet (eveneens van beperkte afmetngen). Een van de bewoners gaf te kennen behoefte te hebben aan een beugel bj de douche n de badkamer. Slechts één van de bezochte bewoners heeft voorzenngen gekregen n het kader van de Wet Voorzenngen Gehandcapten. Het betreft her een eengeznswonng met voorzenngen n de badkamer (beugel) en een verhoogde toletpot op de begane grond. De toletpot was zojust afgeleverd. Bj de afleverng kreeg de betrokkene te horen dat zelf moest worden gezorgd voor een toletbrl. Het gevolg was dat de betrokkene enge tjd het tolet net kon gebruken. De bezochte wonngen kunnen volgens de hudge esen voor het experment Opplussen als "submnmaal" worden aangemerkt. Er s met name sprake van hoge drempels n het toegangspad naar de voordeur en bj de voordeur zelf. De manoeuvreerrumte voor gebrukers van een stok of rollator s beperkt. In de badkamer zjn net altjd beugels aanwezg. Dat bewoners desondanks n een hudge submnmale wonng bljven wonen heeft prmar te maken met hun gehechthed aan de wonng en de woonomgevng. Men wl lever verhuzen. Van de WVG-regelng s slechts door één bewoner gebruk gemaakt. De andere bewoners hebben (nog) geen behoefte aan aanpassngen of hebben zelf klene voorzenngen aangebracht.
5. Dscusse 5. Meten van maten n een proefopstellng op ware grootte In laboratorumonderzoek kan op twee maneren worden gemeten: de proefpersonen op hun egen spontane wjze de voorzenngen laten gebruken zonder aanwjzngen van onderzoekers; de proefpersonen engszns "sturen" en vaststellen welke varanten van rumtegebruk mogeljk zjn. Bj de proeven met deuren bleek dat de proefpersonen de extra rumte naast deuren doorgaans net of net optmaal gebruken. Pas wanneer de doorgang zodang werd beperkt dat men de rumte naast de deur wel beter móest benutten, gng men daartoe over, zj het vaak n beperkte mate. Dt plet voor een combnate van bede methoden: eerst de voor de bewoners gebrukeljke (vaak onbewuste) methode van voorzenngengebruk laten utvoeren, en vervolgens enkele door de onderzoeker aangegeven varanten uttesten. Het meten n een proefopstellng s uteraard een momentopname. Factoren zoals gewennng of vermoedhed kunnen een rol spelen. Omgekeerd maakt het veel ut, of men een actvtet eenmalg utvoert of verschllende keren per dag. Overgens zjn ten aanzen van de gemeten bedenngshoogten geen systematsche verschllen gevonden tussen bewoners de eerst deze test hebben utgevoerd en vervolgens de deuren hebben getest, en bewoners de bede proeven n omgekeerde volgorde hebben utgevoerd. Dt neemt net weg dat gewenste rumte- en hoogtematen egenljk zouden moeten worden vastgesteld n een stuate waarmee een bewoner gedurende langere tjd ervarng kan opdoen. Dt geldt dus ook voor vaststellen van de gewenste hoogte van schakelaars, bedenngselementen en aanrechten bj eerste bewonng of n geval een wonng ndvdueel wordt opgeplust. Bewoners zouden gedurende langere tjd zelfde hoogte moeten kunnen varëren tot de deale hoogte vaststaat. Bovenstaande kanttekenngen maken dudeljk dat de 'wetenschappeljke bewjsvoerng' ten aanzen van de gewenste maten voor bedenngshoogten en manoeuvreerrumte rond deuren aan kracht zou wnnen door utbredng van het onderhavge onderzoek met méér gevareerde meetmethoden en méér metngen per proefpersoon. Al eerder s opgemerkt, dat het aantal proefpersonen s achtergebleven bj de oorspronkeljk geplande aantallen, omdat de benodgde tjd per proefpersoon fors hoger utvel dan verwacht. Het ljkt verstandg om n eventueel vervolgonderzoek ergotherapeutsche expertse n te schakelen voor het verklaren van verschllen n fyseke mogeljkheden van de proefpersonen en het verklaren van verschllen n de wjze van handelen door dezelfde proefpersonen bj verschllende bedenngselementen. Nettemn zjn de waarnemngen van den aard, dat voldoende betrouwbare utspraken gedaan kunnen worden over de gewenste maten voor de benodgde rumte bj (draa)deuren en aanbevolen bedenngshoogten. De manoeuvreerrumte voor het openen en sluten van een (draa)deur door gebrukers van een rollator s bovenden na afloop van alle proefnemngen zorgvuldg gecheckt door als onderzoeker alle handelngen zélf nog eens ut te voeren. 5. Brukbaarhed van husbezoeken Thusonderzoek heeft voor het vaststellen van esenpakketten slechts een beperkte waarde. Bewoners de al lang n dezelfde stuate wonen en net van plan zjn om te verhuzen hebben