Definitie gedragsstoornissen Landelijk Congres Omgaan met onbegrepen (probleem)gedrag in de langdurige zorg. 1.4/2.4 Pijn versus (probleem)gedrag Harrie Kuipers BPSD A;orting van behavioural and psychological symptoms of dementia; overkoepelende term voor diverse neuropsychiatrische symptomen die frequent voorkomen bij het dementiesyndroom, met name symptomen van gestoorde perceptie, gedachte- inhoud, stemming en gedrag. Definitie probleemgedrag richtlijn probleemgedrag, nvva 2008. alle gedrag van de patiënt dat door deze patiënt en of zijn omgeving, als moeilijk hanteerbaar wordt ervaren. Probleemgedrag bij dementie nvva 2008 Definitie gedragsstoornis * Agitatie / agressie * Angst * Depressieve symptomen * Apathie * Roepgedrag * Constant aandacht vragend gedrag * Seksueel ontremd gedrag * Nachtelijke onrust, omkering dag / nacht ritme Probleemgedrag is gedrag dat problematisch is in de ogen van anderen; vanuit het perspectief van de dementerende is het eigenlijk zo adequaat mogelijk gedrag Theo Hazelhof en Henk Duijf denkbeeld augustus 2009 1
Systematische probleemgerichte benadering ABC - methode evaluatie probleemgerag Beschrijven en verhelderen Beschrijven concreet gedrag Wat kan er aan de hand zijn? (lichamelijke /geestelijke factoren en behoeften) Individueel beleid behandeldoelen Aanvullend onderzoek Probleem definitie Wat gebeurt er rondom de cliënt? Wat gebeurt er vervolgens? (wie reageert op het gedrag en op welke manier, wat voor invloed heeft dit, wat zijn de gevolgen voor de cliënt, wordt het gedrag minder etc) Ouderen met gevorderde dementie en pijn vertonen vaker, langer en heviger gedragsstoornissen, zoals fysiek verzet, agitatie, repetitief gedrag vanuit onrust, territoriaal gedrag vanuit waanbeelden, sociaal onaangepast gedrag en dwalen. Cipher et al, J. Am Med Dir Assoc: 2006; 7:355-365. Conclusie Cipher et al, J. Am Med Dir Assoc: 2006; 7:355-365. In de aanpak van gedragsstoornissen moeten pijn en andere vormen van fysiek lijden behandeld of verminderd worden. Prevalence of Pain in Dementia Inpatients in Geriatric or psychiatric wards with dementia > 65 years (MMSE = 6) 44% pain 40% no analgesia Pautex S, Michon A, Guedira M et al. Pain in severe dementia: self assessment or observational scales? JAGS 2006;54:1040 1045 Pijn bij dementie Prevalentie Thuissituatie* 54% rapporteert pijn 32% lichte pijn 19% matig pijn 7% ernstige pijn Nursing Home moderate to severe dementia (MMSE < 7 in 67%) 47% pain 40% no analgesia Zwakhalen SMG, Koopmans RTCM, Geels PJEM et al. The prevalence of pain in nursing home residents with dementia measured using an observational pain scale. Eur J Pain 2009;13:89-93 *Shega et al, JAGS 2006: 1892-7 2
Definitie pijn Definitie pijn Pijn is een onplezierige sensorisch en emotionele ervaring, die verband houdt met feitelijke of mogelijke weefselschade, of is beschreven in termen van dergelijke schade. Pijn is dat wat de persoon ervaart, zegt dat het is, en is aanwezig telkens wanneer hij of zij zegt dat het aanwezig is. International Association for the Study of Pain Pijnbeleving dementie Prof. Dr. Wilco Achterberg Mediaal pijnsysteem (emotionele en cognitieve verwerking) Lateraal pijnsysteem (sensorisch/discriminatoire aspecten van pijn) Sensorisch onderscheidende aspecten Laterale pijnsysteem Mediale pijnsysteem Mediale pijnsysteem Cognitief- evaluerende aspecten Motivationeel- affectieve aspecten Alzheimer dementie en pijn Het model van Loeser Pijngevoel en pijndrempel niet gecorreleerd aan de cognitieve status. De sensorisch discriminatieve component blijft behouden. Anticipatie en reactie op de pijn wel acankelijk van de cognitieve status Benedetti et al.: Pain 2004; 111: 22-29 Scherder et al.: BMJ 2005; 330: 461-464 3
Witte stof afwijkingen vasculaire dementie MEER PIJN?! Centrale neuropathische pijn Pijn Flashback amitriptyline, gabapentine pregabaline duloxetine opioïden 4
5
6
Oorzaken van pijn Perifeer vasculair lijden Osteo arthrose(68%) Post- CVA Osteo- Rheumatoïde arthritis Slechte zit / lighouding Polyneuropathie Krampen Doorligwonden (12%) Lage rugpijn (5) Tandpijn Amputatie Contracturen Osteoporosis Fibromyalgie hoofdpijn. Pautex et al. JAGS 2006;54:1040-1045 PACSLAC- - - D 7
Welke medicijnen? Repos video Pijnbestrijding Medicamenteus Pijnbestrijding Niet medicamenteus Massage Etherische oliën Muziek Ontspanningsoefeningen Zintuigactivering ET FT activiteiten... 8
Casus dhr A. Vervolg dhr A Geboren 1930 Voorgeschiedenis Dementiesyndroom gevorderd, gemengde dementie M. Alzheimer / vasculair Atone blaas waarvoor SP catheter Artrose knie, wisselend artritis beeld. Gamma nail na valpartij Slechte nierfunctie Glaucoom, slechtziend Recidiverende uwi - Loopdrang, valrisico - Momenten van Afwerend gedrag, zorgmomenten Met name bij broek laag, wassen genitaalgebied - Hard praten, schreeuwen, boos - Momenten van vriendelijkheid Interventies: - - LO, mictie/defaecatie/geneesmiddelen - ABC, benadering / omgang - - Repos Vervolg dhr A Repos Casus Mw B. Geboren 1934 Gevorderde dementie, forse afasie Rugklachten, osteoporosis Schildklierlijden Recidiverende UWI COPD Hartfalen Prikkelbare darmsyndroom Gamma nail na heup# rechts Jammeren, mensen nalopen, aanklampen, bewegingsdrang Interacties medebewoners Verzorgen, afwerend, gillen Vervolg Mw B. Spiegelneuronen http://www.een.be/programmas/ook- getest- op- mensen/spiegeltje- spiegelt- je Interventies: LO /mictie/ defaecatie/ geneesmiddelen ABC, benadering / omgang / zintuigactivering Tandarts: moeilijk te onderzoeken, zelfs met lichte sedatie. Veel afgebroken tanden, slechte mondhygiëne, gezwollen rood tandvlees. Overweging kaakchirurgie, echter veel contraïndicaties Pijnmedicatie, weinig effect 9
Conclusie Inspiratie opdoen? - Pijn bij dementerenden komt vaak vóór. - Veel oorzaken die tot pijn / ongemak kunnen lijden - Pijn bij dementie wordt onvoldoende onderkent. - Denk aan pijn en ongemakken bij gedragsstoornissen - Gebruik een observatieschaal http://www.moderne- dementiezorg.nl http://www.innovatiekringdementie.nl/ http://www.dekrachtvanhetpersoonlijke.nl Haal het beste uit jezelf / omgeving / organisatie in de zorg voor dementerende mensen! 10