Aan de slag met geografische werkbladen in de lessen aardrijkskunde 1) Analyse werkbladen stageles
Bron: Van Hecke, E. en andere. (2013). Zenit 4 werkboek. Kalmthout: Uitgeverij Pelckmans
De werkblaadjes die in deze opdracht geanalyseerd worden komen uit het werkboek Zenit 4. Dit is dus de ASO versie. Het thema voor de werkblaadjes en de lesvoorbereiding is de ontbossing in het Amazonewoud. Leerplandoelstellingen Door analyse van beelden, van kaarten en van andere informatiebronnen de fysische kenmerken van het tropisch regenwoud in Amazonië verklaren en de ecologische gevolgen van de ontginning ervan nagaan. In lessen rond het Amazonewoud komt de hierboven gegeven doelstelling aan te pas. Met alleen het werkschrift zou je niet voldoen aan de leerplandoelstelling omdat er geen gebruik wordt gemaakt van beelden, kaarten en andere informatiebronnen. De leerlingen hebben een handboek waarin de bronnen staan. Hierin staan één grafiek om de ontbossing per jaar weer te geven in km 2, een paar afbeeldingen (echter beperkt), een kaart en heel veel tekstbronnen. Als je hierbij geen extra materiaal zoekt ben je strak gebonden aan de teksten die in het handboek staan van de leerlingen. Deze lessen gaan zeer eentonig worden omdat je zo veel beroep doet op de tekstbronnen. Met ander materiaal heb je deze echter niet nodig en kan je afwisseling brengen binnen de les zonder de vrees te hebben dat je het werkboek niet invult. Je gebruikt namelijk het werkboek als vastzetting van de leerstof. Hierdoor vervang je eigenlijk de tekstbron en verlies je ook geen tijd en kan je je aan de timing houden. Leerproces Het werkblad is gebaseerd op een vraag antwoord systeem. Het is niet een klassiek boek met oefeningen en woordjes die weggelaten worden. De leerlingen moeten constant antwoorden op vragen in volzinnen waardoor er eigenlijk geen oefeningen worden gemaakt en ze niet oefenen op aardrijkskunde. Wat wel een voordeel is van deze werkbladen is dat de leerlingen de leerstof kunnen leren uit hun werkschrift en niet echt meer nodig is dat ze hun handboek er naast leggen. Dit leidt echter niet tot inzichten maar het vanbuiten blokken effect. Werkvormen De werkbladen zelf bieden niet genoeg werkvormen en zo ook niet genoeg uitdagingen voor de leerlingen. Het belangrijkste waar de leerlingen zich moeten mee bezig houden in dit boek is het antwoorden op de vraag. In het begin van het thema was er wel een klein groepswerk voorzien vanuit het boek uit. Hier gingen ze kijken naar onder andere waarvoor het hout gebruikt wordt vanuit het Amazonewoud in hun eigen leven. Dit is dan ook de enigste aansluiting met de leefwereld van de leerlingen dat het boek maakt. Informatiebronnen Alle informatiebronnen waar de leerlingen van gebruik moeten maken staan in kleur in een apart handboek. Er staat wel echter niet bij welke bronnen ze moeten gebruiken dus dat is al een zoektocht. Verder weten we ook niet waar de bronnen vandaan komen en zijn ze ook niet meer actueel (meestal van voor 2008). De bronnen zijn ook niet gevarieerd en bestaan vooral uit lange tekstbronnen.
2) Lesvoorbereiding bij de werkbladen Didactisch lesontwerp KRACHTIGE LEEROMGEVING Leerdoelen Lesfasen & timing Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud Toets (20 min) Lkr. deelt de toets over Siberië uit. Lkr. haalt de toetsen op. Lln. maken de toets. Toets Siberië Instapfase (5 min) Individueel werk: instapfase Ik heb voor jullie een brief meegebracht geschreven door José. Hij is een inwoner van de provincie Rondônia. José heeft deze brief geschreven naar een jongen genaamd Lukas, die in Duitsland woont. Lees de brief en vertel me waarover José schrijft naar Lukas. - Waarover schrijft José? - Wat zijn de oorzaken van de ontbossing in het Amazonewoud? Brief van José
Probleemstelling Probleemstelling Wat zijn de oorzaken van de ontbossing in het Amazonewoud? H11: ECOLOGISCHE PROBLEMEN IN AMAZONIË Agenda Toets Siberië + H11: Ecologische problemen in Amazonië C) Ontbossing van Amazonië De leerlingen kunnen het patroon van de ontbossing in het Amazonewoud verklaren. (C3). De leerlingen kunnen de cijfers van ontbossing afleiden van een grafiek. (C3) De leerlingen kunnen de oorzaken van ontbossing op een topografische Lesfase 1: Ontbossing van Amazonië (20 min) Animatie: ontbossing Amazonië Ik heb voor jullie een kort fragment over de ontbossing van het Amazonewoud. Kijk goed naar de manier waarop het woud wordt gekapt. Kappen ze op gevoel of is er een patroon zichtbaar? - Wat werd er eerst zichtbaar? (Kappen ze willekeurig of is er een patroon?) - Welk patroon wordt er zichtbaar? - Wat is het gevolg van deze wegen? Lln. vullen WB aan. Grafiek: ontbossing Amazonië PPT WB p 60 Filmpje: https://youtu.be/hllu9ne cjyg C) Ontbossing van Amazonië Kamvormig patroon kolonisatie Eerst wordt er een weg aangelegd, dan secundaire wegen aangetakt. Hier worden dan nog meer wegen aangetakt. Naast elke weg vestigen zich mensen die dan (een gedeelte van) hun perceel ontbossen. Tussen 1977 en 2008 jaarlijks de helft tot ¾ van de oppervlakte van België ontbost in Amazonië 2009 83% van het Amazonewoud blijft over Nu +/- 80%
kaart van Brazilië plaatsen. (C4). De leerlingen kunnen verklaren waarom het Amazonewoud aantrekkelijk is voor de economie van Brazilië. (C3) In jullie infoboek p 89 staat een grafiek. - Wat stelt de grafiek voor? - Hoeveel van het Amazonewoud verdwijnt er minimum per jaar? - Hoeveel van het Amazonewoud wordt er gekapt qua oppervlakte in vergelijking met de oppervlakte van België (30 528 km 2 ) (De helft, meer, minder?) PPT LB p 89 WB p 60 Lln. vullen WB aan. Oefening: Wat vernietigt het tropische regenwoud in Brazilië? Duowerk: oefening Wat vernietigt het tropische regenwoud in Brazilië? Op het extra blad dat ik jullie heb uitgedeeld zien jullie 7 afbeeldingen staan waarop oorzaken van de ontbossing op worden afgebeeld. Het is de bedoeling dat jullie deze oorzaken nu per twee gaan situeren op de kaart van Brazilië die in het midden van jullie blad staat. (trek pijltjes, zet nummers) PPT Extra oefening: Wat vernietigt het tropische regenwoud in Brazilië?
Lkr. verbetert met de leerlingen de oefening. Lln. verbeteren / vullen de oefening aan. OLG: Demografische en economische redenen We hebben nu al verschillende oorzaken van ontbossing gezien zowel in de vorige oefening als in de brief van José in het begin van de les. - Waarom is Amazonië aantrekkelijk voor de Braziliaanse economie? - Waar is de Braziliaanse bevolkingsdichtheid het hoogst? (kijk in jullie atlas!) - Welke infrastructuren worden er aangelegd om de economie in het Amazonewoud te stimuleren? - Welk gevolg heeft de aanleg van deze infrastructuren op het woud? - De Braziliaanse overheid wil ook hernieuwbare energie opwekken. Welke vorm? (kijk terug naar de oefening!) PPT WB p 61 Filmpje: https://youtu.be/hllu9ne cjyg Demografische en economische reden Brazilië wil economie verder ontwikkelen Amazonië veel ruimte energiewinning, houtexploitatie, mijnbouw en landbouwexploitatie Bevolkingsdichtheid grootst in zuidoosten en oosten Druk neemt af van zuidoost naar noord en van oost naar west Infrastructuren: wegen, spoorwegen, havens, elektriciteitsleidingen, kanalen Gevolgen: ontbossing wordt versneld naast de wegen Hernieuwbare energie Vorm = stuwdammen MAAR door kleine reliëfverschillen lopen grote gebieden bos onder water. Vele indianen moeten hierdoor verhuizen Energie gebruikt om economische ontwikkeling van Brazilië te stimuleren en om buitenlandse deviezen het land te doen binnenkomen
- Wat is een nadeel van de stuwdammen voor de inheemse bevolking? - Voor wie worden deze energie- en grondstoffen voornamelijk ontgonnen? Lesfase 2: Quizje: ontbossing Amazonië PPT Quizje: ontbossing Amazonië Integratiefase (5 min) Lln. sluiten hun boeken en steken deze in hun boekentas. Lkr. verdeelt de klas in 3 groepen en geeft elk een blad. Blad papier 1) In wat voor patroon wordt het Amazonewoud gekapt? Kamvormig patroon 2) Waarom is het Amazonewoud aantrekkelijk voor de Braziliaanse economie? Lkr. projecteert de vragen één voor één. Lln. schrijven de antwoorden op het blad. Lkr. kijkt de antwoorden na en roept de winnaar uit. Veel ruimte voor economische activiteiten zoals bvb landbouw 3) Welke infrastructuren heeft men nodig om de economie in het Amazonewoud te stimuleren? Wegen, spoorwegen, havens, kanalen, 4) Welk gevolg heeft de aanleg hiervan op de omgeving? Ontbossing versnelt naast de wegen 5) Wat is het nadeel van stuwdammen in het Amazonewoud? Grote gebieden lopen onder waar de inheemse bevolking woont
3) Reflectie gebruik werkbladen in de stageles Omdat ik zelf niet een grote fan ben van constant tekstbronnen analyseren, heb ik naar een originele, activerende werkvorm gezocht om de leerlingen de oorzaken van ontbossing in het Amazonewoud te laten achterhalen. Om te beginnen kregen ze een brief voorgeschoteld waarin een bewoner van het Amazonewoud een brief schrijft naar een jongen in Duitsland. In deze brief geeft de bewoner een paar voorbeelden van ontbossing. Door deze brief krijgen de leerlingen al een idee over de oorzaken op een ludiekere manier. In het handboek stond ook een grafiek die ik wel heb gebruikt om te onderzoeken hoeveel oppervlakte bos er per jaar wordt gekapt in het woud. Naast de hoeveelheid werd ook het patroon uitgelegd, namelijk het kamvormig patroon. Hier staan maar echter 2 satellietbeelden van in het handboek dus heb ik een animatie erbij getoond dat gaat over 30 jaar zodat de evolutie van de ontbossing zichtbaar wordt voor de leerlingen. Het boek werd wel steeds als vastzetting gebruikt maar ik heb nooit de leerlingen een tekstbron laten analyseren uit het handboek zelf. Ik had hier steeds een andere oefening of manier voor voorzien. Zoals eerder vermeld werkt het boek volgens een vraag antwoord systeem en worden er dus geen echte oefeningen gemaakt. Daarom heb ik er zelf een kaartoefening ingestoken over de oorzaken van de ontbossing. De leerlingen krijgen 7 afbeeldingen te zien van verschillende oorzaken, deze moeten ze dan kunnen plaatsen op een topografische kaart van Brazilië. Door zelf wat oefeningen toe te voegen aan het boek onderhouden de leerlingen aardrijkskundige vaardigheden zoals het werken met kaarten, afbeeldingen en grafieken.
EEN BRIEF VAN JOSE Porto Velho, 20-07-2008,Sagrado meu amigo Lukas, Dankjewel voor je mooie brief uit Duitsland. Ik vind het erg spannend dat jullie op school het tropische regenwoud in Amazonië bestuderen. Natuurlijk kan ik je ook wat informatie bezorgen voor je verhandeling Wat vernielt het tropische regenwoud?. Zoals je weet: 10 jaar geleden ben ik met mijn ouders, broers en zussen naar de provincie Rondônia getrokken. Sindsdien is hier heel veel veranderd. De diepe jungle, die ik me zelf nog herinner, wordt lichter en lichter. De oorzaken hiervan, vertelt mijn oom, zijn zeer verschillend. Eén oorzaak is de Transamazonica, een weg van 6 500 km lang, die van oost naar west werd aangelegd, dwars door het regenwoud. Het doel van dit megaproject was het Amazonegebied ontsluiten en de vele grondstoffen uit het oerwoud te ontginnen. Tienduizenden kleine boeren, zoals mijn familie, werden naar het regenwoud gelokt. Met de hoop daar een beter leven op te bouwen. Elke kolonist kreeg een stuk bos van 100 ha, met een eenvoudig huis. Eigenlijk mocht maar de helft van het bos gerooid worden; daar konden we dan landbouwproducten telen zoals maïs en maniok voor eigen verbruik en om te verkopen. Mijn ouders hebben met andere kolonisten de bomen geveld en de rest van de planten afgebrand. De as bleef dan gewoon liggen als meststof. Maar de grond werd armer en de oogst nam elk jaar af. Mijn ouders denken er nu aan de grond te verkopen aan een veeteler, die veel plaats nodig heeft voor zijn kudde runderen, en dan een nieuw stuk bos te gaan rooien, dieper in het oerwoud. Ook heb ik langs de weg veel grote houtzagerijen gezien. Houtsoorten zoals mahonie, palissander of limba zijn in Europa en Noord-Amerika zeer gevraagd wegens hun bijzondere kleur en hardheid. Maar bij het vellen en bij het transport van de boomstammen wordt er veel schade aangericht aan het regenwoud. Veel boomstammen zijn nodig voor iets anders. Men gebruikt het hout als brandhout of om houtskool te maken. Dat wordt dan gebruikt om ijzer te smelten in reusachtige hoogovens. Het ruwijzer dat daarbij ontstaat, zegt mijn oom, wordt dan in staalfabrieken verder verwerkt tot staalblokken. Maar ook het ijzererts komt uit het regenwoud. Om de rijke voorraden te bereiken, hebben grote mijnbouwondernemingen stukken regenwoud, wel zo groot als Frankrijk, gerooid. En dan zijn er nog de duizenden goudwassers. Maar om goud te ontginnen, is er giftig kwik nodig. Na gebruik stroomt dit gewoon in de rivieren en verontreinigt het water en bodem. Een ander probleem voor het regenwoud vormen volgens mijn oom de grote veeteeltbedrijven. Veel bedrijven hebben oppervlakten weiden, die vijfmaal zo groot zijn als Stuttgart. Om die te krijgen, wordt het regenwoud gewoon afgebrand, en daarna zaaien ze gras vanuit vliegtuigen. Wat ik niet goed begrijp, is dat het rundsvlees voor een groot deel naar Europa uitgevoerd wordt, en dat terwijl daar al te veel rundsvlees geproduceerd wordt. Ik denk dat het rundsvlees uit Amazonië goedkoper zal zijn dan wat ze zelf produceren. Een van de grootste problemen voor het regenwoud zijn de grote plantages. Honderd jaar geleden hebben ze hier al op grote schaal melksap van de rubberboom gewonnen, om rubber van te maken. Vandaag groeien er op de reusachtige akkers, die vroeger bedekt waren met uniek tropisch regenwoud, vooral koffie, cacao, citrusvruchten, rijst, katoen, maïs en recent meer en meer sojabonen. Omdat ik zelf weinig weet over soja, heb ik je een krantenartikel over soja meegezonden. Ik hoop dat je met mijn informatie een beetje geholpen bent. Schrijf je me terug hoe jullie project verlopen is? Ik vind het goed dat jullie dit onderwerp in de les bestuderen, want ook Duitsland kan de vernieling van het tropische regenwoud helpen beletten. Melhor anseio aparelhamento Brasil Seu José Bron: Raimund Ditter, Praxis Geographie oktober 2008, p. 16-22 (Vertaling: Jos De Rudder)
Wat vernietigt het tropische regenwoud in Brazilië? Bron: Raimund Ditter, Praxis Geographie oktober 2008, p. 16-22 (Vertaling: Jos De Rudder)