qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyu iopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc Creatieve werkvormen binnen de aardrijkskundelessen vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Didactiek aardrijkskunde opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg 2015-2016 hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcv H. C. Vrenken, aardrijkskunde-geschiedenis bnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuio pasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvb nmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopa sdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkl zxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuio pasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh
Werkvorm 1: mysterie Deze opdracht was mijn gekozen alternatief voor een gelijkaardige motivatiefase uit de cursus. Bij de originele opdracht werd verwacht dat de leerlingen vier krantenartikelen over de uitbarsting van de Eyjafjallajökull vulkaan uit 2012, zelfstandig of in duo s lazen. Vervolgens zouden zij in hun curus de volgende vraag moeten beantwoorden: Waarom was de uitbarsting van een vulkaan op IJsland zo n groot probleem voor België? Aan de hand van onder andere die artikelen construeerde ik een tekst mysterie, waarbij het verhaal van een leerling, die niet kon terug keren van zijn vakantie op de Canarische eilanden, centraal stond. Zodat de leerlingen een hechtere connectie voelden met het scenario. Daarnaast koos ik er bewust voor om niet te veel losse draden in het verhaal te steken en het aantal kaartjes tot een maximum van zestien te brengen. Deze les werd namelijk in het immersie onderwijs gegeven. Waar het voor sommigen van de Franstalige leerlingen het taalgebruik al een groot struikelblok kan vormen. Reflectie Het was een interessante opdracht om te zien en te luisteren. Al was het maar om te ontdekken hoe de groepen aan de vraagstelling begonnen. Het ene groepje begon met classificeren van de kaartjes, door degene bij elkaar te leggen die over dezelfde personage of element gingen. Anderen begonnen kleine tijdbalken te maken. Ik vond het dan ook leuk, om soms mee te kijken en vragen erbij te stellen, hoe ze bijvoorbeeld tot een bepaalde keuze waren gekomen of er een strategie achter hun werkmethode zat, enzovoort. Hoewel ik verwacht had dat het een uitdagende activiteit zou zijn, was de taal zoals verwacht een struikelblok. Zo bleken onder andere de samengestelde woorden, zoals luchtvaartmaatschappijen en schapenboer moeilijker voor hen om te begrijpen. Maar binnen de groepjes was het voor hen mogelijk om samen te werken met elkaar en zo konden de taalsterke leerlingen de taalzwakkere onder hen helpen. Desondanks moest ik wel soms ingrijpen, omdat het gemakkelijk voor hen was om terug te vallen op het Frans wanneer zij de inhoud en positie van de kaartjes met elkaar bespraken. Ook de vakmentor was zeer positief over de opdracht. Het doel van de krantenartikelen bleek het beoefenen van begrijpend lezen. Nu deden ze dat ook maar moesten ook andere cognitieve functies daarnaast uitoefenen. Zonder dat dit ten kosten ging van meer tijd dan er voorzien zou zijn. 1
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Henricus Cornelius Vrenken UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Aardrijkskunde - Geschiedenis Stagebegeleider DLO: H. Verstappen School: College du Christ-Roi Onderwijsvorm: 1 ste graad Richting: Immersie Klas: 3L Lokaal: 409 Aantal leerlingen: 21 Les gegeven door: H. C. Vrenken Vak: Aardrijkskunde Onderwerp: Vulkanisme Vakmentor: O. Dubois. Datum/Data: 4/3/2016 Lesuur/-uren: 1 e + 2 e lesuur BEGINSITUATIE Situering in de lessenreeks De lln. zijn bezig met een lessenreeks rond IJsland. Voorgaande les hebben zij het hoofdstuk rond klimaatzones en vegetatiezones afgemaakt. De les gaat door met de stof rond vulkanisme. Specifiek de platentektoniek. Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is) Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit Sommige leerlingen zullen een (uitgedoofde) vulkaan hebben gezien op vakantie, of zijn daarbij in een vulkaankrater gaan staan. Sommige lln. kunnen een interesse hebben in geologie doordat zij bijvoorbeeld stenen verzamelen. Leerniveau van de klasgroep, klassfeer, Volgens de vakleerkracht zijn de leerlingen instaat tot het voldoende spreken en begrijpen van Nederlands. Dit neemt echter niet weg dat zij wellicht moeite kunnen hebben met sommige moeilijke woorden. De mogelijkheid is er binnen de klas om een woordenboek te gebruiken wanneer bijvoorbeeld een leestekst wordt gelezen, om de taalkunde te verhogen. Het is eveneens van belang dat zinnen zowel gesproken als geschreven, in zo correct mogelijk Nederlands wordt gedaan. Hierdoor is het dus van belang om een leerling indirect en positief te corrigeren wanneer hij of zij een fout maakt. De voorgaande les praatte ik nog te vlug, hierdoor ontstond verwarring bij de leerlingen waardoor sommige het opgaven om mee te volgen. Ook is het van belang om de leerlingen niet zomaar teksten te laten lezen of conclusie zelfstandig te construeren. Beter is het om dat samen met de leerlingen te doen. DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes en werkvormen komen in je les aan bod? Waarom kies je voor deze aanpak? In de instapfase zal er een toets worden afgenomen over het onderwerp van vorige week. Vervolgens zal de agenda worden ingevuld en de stof die als huiswerk wordt opgegeven zal dienen als motivatiefase voor deze les. In de eerste lesfase wordt er afwisselend gedoceerd en gewerkt via OLG. De stof behandelt de theorie van de platentektoniek. De leerlingen leidden aan de hand van een wereldkaart af, dat de kust van Brazilië ooit vast zat aan de kust van West-Afrika. Vervolgens wordt dit in lijn met de rest van de theorie gebracht. Echter om verduidelijking te verkrijgen worden ook gegevens over de 2
continentale korst en de oceanische korst gegeven zoals het materiaal van de korst. Zodat leerlingen beter snappen waarom de ene plaat onder de andere duikt. Ook wordt kort eerder geziene stof van de opbouw van de aarde nogmaals herhaalt. Dit duurt ongeveer twintig minuten. In de tweede lesfase wordt een voor een iedere vorm van plaattektoniek behandelt. Van divergente, naar convergente en ten slotte transforme platen en breuken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de schetsen en afbeelding op zowel de PowerPoint als in het werkboek waar de leerlingen de juiste benamingen van de verschillende onderdelen moeten invullen. In de laatste lesfase vullen de leerlingen een vertaling van de leerstof in voor IJsland, de regio die zij bestuderen. Twintig minuten voor tijd neemt de vakleerkracht het over, om een synthese van het hele hoofdstuk met de leerlingen in te vullen. EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden) 3 aan de hand van voorbeelden horizontale en verticale ruimtelijke relaties herkennen. 4 de eigenheid van regio's beschrijven aan de hand van natuurlijke en menselijke kenmerken. 5 op een eenvoudige manier enkele fysisch-aardrijkskundige kenmerken van een bestudeerde regio verklaren. (in dit geval vulkanisme en plaattektoniek) ALGEMEEN LESDOEL De leerlingen kunnen aan de hand van tekeningen en afbeeldingen de vijf verschillende plaatbewegingen in de plaattektoniek beschrijven en de elementen ervan neerschrijven op een schets. SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina s in het werk- en/of handboek.) Agenda: vulkanisme BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.) COPPENHOLLE, J., e.a. (2010), Geogenie 1: Handboek, De Boeck, Antwerpen. NEYT, R., e.a. (2015), Geogenie 3: handboek, De Boeck, Berchem. DECKER, R. (2001), Vulkanen, uitgeverij Veen Magazine, Amsterdam. LEERMIDDELEN & MEDIA PPT WB Hf. IJsland. 3
Leerdoelen Lesfasen & timing 2 e lesfase KRACHTIGE LEEROMGEVING Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud Duowerk/groepswerk: afhankelijk van het aantal leerlingen. A2: De leerlingen kunnen zich interesseren voor vulkanisme op IJsland, aan de hand van een mysterie gericht op hun leefwereld. (20 min) Introductie van het lesontwerp Reflectie Ik heb hier vandaag een mysterie bij mij. Het gaat over twee leerlingen die na de paasvakantie merken dat een klasgenootje van hun niet terug is gekeerd van vakantie. Je gaat dadelijk in groepjes van twee/vier zitten. - En krijgt dan van mij een blaadje. Daarop staan zestien verschillende zinnen/uitspraken/achtergronden. - Het is de taak van jouw groepje om het in de juiste volgorde de zestien blaadjes in de juiste volgorde te zetten. Er zijn meerdere mogelijkheden. - Je krijgt hiervoor tien minuten. OLG: reflectie: De leerkracht toont op de PPT. Enkele afbeeldingen van de desbetreffende vulkaan en de uitstoot patroon. Hij stelt elke vraag aan meerdere groepjes. - Hoe verliep het binnen het groepje, was er ruzie of discussie over een onderdeel - Hoe ben je te werk gegaan? Heb je een bepaalde methode of strategie gebruikt? - Eerlijk zeggen, wie zegt nu wij de andere groepjes gehoord hebben, en alle andere methodes, dat zij wellicht een betere strategie hadden kunnen gebruiken? - Wat waren de hoofdzaken uit het verhaal? Wat waren volgens jullie eerder bijzaken of details? - Wie zou kort kunnen samenvatten wat het antwoord was op de vraag die bovenaan het blaadje stond. PPT WB. Blz. 32-33 Mysteri es Link met de actualiteit(?) Conclusie Deze mysterie was gebaseerd op een echte uitbarsting in 2012. Op blz. 32 in je cursus staan enkele artikelen die over de vulkaanuitbarsting gaan. Op blz. 33 staat daar opnieuw een vraag, die lijkt een beetje op de vraag die wij zojuist hebben beantwoord. Die gaan we samen invullen. - Waarom was de uitbarsting van een vulkaan op IJsland zo n groot probleem voor België? 4
Materiaal: Mysterie Vulkanisme Hoe zorgde een gebeurtenis op IJsland ervoor, dat Sam zijn eerste schooldag in België miste? Het is de eerste schooldag na de paasvakantie en Ilse en Maurad, zien Sam niet. Hij is niet op komen dagen. Dat is nogal vreemd en hij heeft ook niks laten weten. Hieronder staan een aantal zinnen, achtergronden en verklaringen. Als je de kaartjes in de juiste volgorde zet, dan kun je erachter komen waarom Sam vandaag niet op school is. Waar een breuklijn ligt kan heet magma naar de oppervlakte komen. Sam en zijn ouders kunnen niet meer terugvliegen naar België. Jón Einnarson, is een IJslandse schapenboer die dichtbij de Eyjafjallajökull vulkaan woont. Bij rustig vulkanisme loopt lava langzaam en constant uit de top van een vulkaan. Maurad en Ilse merken op dat Sam vandaag niet in de klas zit. IJsland is een vulkanisch eiland, dat ligt op de Mid-Atlantische rug. Een breuklijn in de Atlantische oceaan. De Belgische luchtvaartmaatschappijen annuleren alle vluchten van en naar België. Door aanraking met lava smelt het ijs van een gletsjer op de vulkaanhelling. Een grote aswolk ontstaat en schiet de lucht in. Deze bestaat uit kleine steentjes en stof. Jón wordt geëvacueerd na een reeks zware aardbevingen in de omgeving van de vulkaan. De wind waait uit het Noordwesten, over het Europees continent. Enkele van Jóns schapen sterven, door het eten van de met as vergiftigde grassen. Een piloot merkte op dat de as schadelijk is voor een vliegtuigmotor. De motor kan mogelijk uitvallen tijdens een vlucht. Na een paar dagen rustig vulkanisme, barst de vulkaan explosief uit. Sam ging met zijn ouders voor twee weken naar de Canarische eilanden in de paasvakantie. Auto s in het westen van Europa komen onder een dun laagje as te zitten. 5
Werkvorm 2 :classificeeroefening Verantwoording werkvorm: In mijn tweede stageperiode heb ik een alternatieve classificeeroefening gemaakt voor het thema industriële landschappen. In de originele opdracht moesten de leerlingen aan de hand van de foto van een havenlandschap, enkele voorbeelden indelen bij de bepaalde functie die in een havengebied te vinden zijn. Toen ik de vakmentor de oefening zag voordoen tijdens een observatieles vond ik de opdracht weinig interactief. Zij wees op de foto een onderdeel aan, de leerlingen benoemden soms de goede functie. Ik heb het anders aangepakt. Ik liet de leerlingen tweemaal de kaartjes ordenen en dus tweemaal nadenken over de classificering. - De eerste keer mochten ze het ordenen naar gelang een gemeenschappelijk element dat zijzelf herkenden. - De tweede keer verschafte ik hen de verschillende functies: transport; overslag; doorvoer; opslag- en distributie; handel en dienstenfunctie en Industriefunctie. En moesten ze de foto s indelen in de categorieën. Reflectie: Hoewel dit meer tijd kosten, waren de combinaties van de leerlingen interessant te noemen. Met twaalf kaartjes bleken de mogelijkheden eindeloos. Wat voor namelijk aan de oppervlakte kwam was het verschil tussen visuele en abstracte denkers. Visuele denkers zochten vaak naar de gelijkenissen tussen de foto s zelf, en niet zozeer naar het onderwerp dat erop stond. Een kraan bij een brugkraan werd bij hen vaak geassocieerd met een grondstofberg, daar stond per slot van rekening een soortgelijke kraan. Maar abstracte denkers deden juist het omgekeerde zij zochten al naar achterliggende associaties, zo werd bijvoorbeeld een container en een silo als combinatie gezegd. Het gemeenschappelijke element was dat bij beide foto s er dingen in konden worden opgeslagen. De leerlingen hadden weinig moeite met het tweede formele deel van de opdracht. Het is moeilijk te zeggen hoe dit komt. Hadden de leerlingen beter door hoe zij de opdracht het beste konden uitvoeren? Of hadden zij de foto s al zo goed bestudeerd? Het kan natuurlijk ook zijn dat door het reduceren van het scala aan mogelijkheden tot een à twee keuzes, was de opdracht aanzienlijk makkelijker voor de leerlingen geworden. 6
LESONTWERP ALGEMENE VAKKEN / VOEDING-VERZORGING Naam: Henricus Cornelius Vrenken UC Leuven-Limburg Lerarenopleiding Vestiging Heverlee Hertogstraat 178, 3001 Heverlee Tel. +32 16 37 56 00 Vakkencombinatie: Aardrijkskunde-Geschiedenis Stagebegeleider DLO: H. Verstappen School: Sint-Janscollege, Meldert-Hoegaarden Onderwijsvorm: ASO Richting: LATB en MWEB Klas: 2LATB en 2MWEB Lokaal: 16 Aantal leerlingen: n.t.b. Les gegeven door: Henricus Cornelius Vrenken Vak: Aardrijkskunde Onderwerp: Kijken naar industrielandschappen Vakmentor: E. Lavers Datum/Data: 14/4 en 15/4 Lesuur/-uren: 4 e uur en 2 e uur BEGINSITUATIE Situering in de lessenreeks De lln. hebben voor de vakantie de lessenreeks rond landbouwlandschappen afgerond, dit is de eerste les waarin zij een industrielandschap gaan analyseren. Deze les staat vooral in het teken van het benoemen van de landschapselementen en industrielandschappen onderzoeken. Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is) Sommige lln. zijn al eens in de haven van Antwerpen, of een oude industriestad geweest. Daarnaast herkennen de meeste lln. kenmerken van oude fabrieken zoals schoorstenen, zaagtanddaken en silo s. Of kenmerken van havenlandschappen vooral containers. Belevings- en ervaringswereld & Actualiteit Het bedrijf dat onderzocht wordt bij de vraag op blz. 76 in het leerwerkboek, wordt vervangen door de suikerraffinaderij of suikerfabriek in Tienen. Dit is gedaan om meer in te spelen op de eigen leefomgeving. Leerniveau van de klasgroep, klassfeer, N.T.B. DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke (vak)didactische principes en werkvormen komen in je les aan bod? Waarom kies je voor deze aanpak? De les is opgebouwd rondom het herkennen en benoemen van industriële landschapselementen. Dit wordt onderverdeeld in enkele fase. Eerst het benoemen van landschapselementen, welke ken de lln. al? Dit doen ze via een brainstorm. Daarna worden deze elementen ingedeeld in kolommen, basisindustrie en verwerkende industrie zijn industrielandschappen vervolgens worden deze kolommen aangevuld. Daarna bekijken de lln. de laatste industrielandschap, namelijk het havenlandschap aan de hand van kaartjes die zij indelen naar gelang de economische functies. In het laatste deel van de les worden onderzoeksvragen aangeleerd voor het analyseren van een bedrijf. Wat wordt geproduceerd? Waar? Waarom daar? Hoe? En voor wie? Staan centraal in dit onderzoek. In plaats van gebruik te maken van het voorbeeld uit het handboek, wordt gebruikgemaakt van een lokaal voorbeeld. De suikerraffinaderij in Tienen, een voorbeeld van basisindustrie. De les duurt waarschijnlijk minder dan 50 minuten vanwege het uitdelen en bekijken van de examens voor de lln. EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN, VVKSO, (2008) Leerplan 1 e graad. 7
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden) ET 24 De leerlingen kunnen een industrielandschap herkennen, beschrijven naar uitzicht en functies en eenvoudige observeerbare kenmerken ervan vergelijken met een industrielandschap elders. ET 30 Een havenlandschap herkennen en beschrijven naar uitzicht en functies. Situering in het leerplan: 1 Vanuit satellietbeelden, Google Earth, landschap foto s of terreinwerk de elementen van industrielandschappen herkennen en industrietypes afleiden. 3 Vanuit beeldmateriaal en andere informatiebronnen een havenlandschap herkennen als een geheel van economische functies. ALGEMEEN LESDOEL De lln. kunnen industriële landschapselementen van basis- en verwerkende industrie, als ook het havenlandschap benoemen en herkennen op fotografisch materiaal; en daar vervolgens de economische functies aan te koppelen. SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina s in het werk- en/of handboek.) Thema 4, Hf 1 Kijken naar industrielandschappen. Blz. 74-76. BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens BIN.) COPPENHOLLE, J., e.a., (2009) Geogenie 2: leerwerkboek, De Boeck nv, Antwerpen. COPPENHOLLE, J., e.a., (2009) Geogenie 2: handleiding bij leerwerkboek, De Boeck nv, Antwerpen. GOYVAERTS E. en VERSPAGEN F., (2012), Horizon 2: leerwerkboek, Plantyn, Mechelen. GOYVAERTS E. en VERSPAGEN F., (2012), Handleiding bij Horizon 2, Plantyn, Mechelen. LEERMIDDELEN & MEDIA PPT Leerwerkboek 12x foto s van havenelementen 8
Leerdoelen Lesfasen & timing Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud C2: Lesfase 1: ( ) Media Leer Een havenlandschap herkennen en beschrijven naar uitzicht en functies. C2: Vanuit beeldmateriaal en andere informatiebronnen een havenlandschap herkennen als een geheel van economische functies. Benoemen van elementen/ functies van havenlandschap Groepswerk: Je gaat zo dadelijk zitten in een groepje van vier. Je krijgt vervolgens van mij een envelop. Daarin zitten 12 foto s. Ik wil dat je samen met je groepje die foto s combineren op basis van dingen die gemeenschappelijk zijn. OLG: Bespreking: De leerkracht toont tijdens de bespreking een slide waarop alle 12 foto s staan - Was de opdracht moeilijk? Als ik zo rond kijk zie ik allemaal verschillende combinaties. - De leerkracht vraagt aan enkele groepjes combinaties, en waarom zij voor die combinatie hebben gekozen. - Welke denkmethode/strategie heb je gebruikt bij het ordenen van je kaartjes? - Heeft iemand een gemeenschappelijk kenmerk gevonden, dat al deze foto s met elkaar gemeen hebben? Enveloppen met 12x foto s van havenelementen PPT WB blz. 74. Oplossing: - Autowegen; scheepvaart; - Transportfunctie - Brugkranen:Overslagfunctie - Containers; Doorvoerfunctie - Koelhuis; distributiecentrum; silo s; grondstofbergen: Opslag- en distributiefunctie - Douane; brandweer; Handel- en dienstenfunctie - Scheepswerf; olieverwerkende bedrijven. Industriefunctie Al deze elementen kunnen we terug vinden in een havenlandschap. Dat is ook een industrieel landschap naast onze basisindustrie en verwerkende industrie. OLG: De lkr. toont de zes verschillende economische functies, er wordt aan de leerlingen gevraagd om deze verticaal over te nemen bij opdracht 1.3. Synthese - Dit zijn onze economische functies. Herkent iemand al de betekenis van een functie? - Zijn er ook functies die je nog niet herkent? Groepswerk: Nu wil ik dat je opnieuw de opdracht uitvoert, maar sorteer nu de kaartjes op basis van de 9
functies. Het resultaat wordt nu opgeschreven op blz. 74. Bij opdracht 1.3. 10
CONTAINER BRUGKRAAN Koelhuis Scheepswerf Autowegen Douane Distributie centrum Olieverwerkende bedrijven Silo s Grondstofbergen Scheepvaart Brandweer 11
12