Lesmateriaal nderbuw Wrkshpdag Satellieten 8 ktber 2008 Space Exp, Nrdwijk
Opbuw lesmateriaal Met dit lesmateriaal ntdekken de leerlingen he licht en lenzen werken. Eerst wrdt licht behandeld, daarna lenzen. Om deze twee thema s heen zijn er veel mgelijkheden. We hebben een selectie van activiteiten gemaakt die ged tepasbaar zijn in de nderbuw van het primair nderwijs. Het lesmateriaal start met makkelijke activiteiten die vervleien in meilijkere activiteiten. Bij een aantal activiteiten is er een werkblad. Deze activiteiten kun je bijvrbeeld inzetten/aanbieden als klassikale activiteiten, zelfstandige activiteiten, ntdek- /nderzekactiviteiten f in een circuitmdel. Inhud: 1. Licht 1.1 Kringactiviteiten 1.2 Wat kun je zien in het dnker? 1.3 Activiteiten he beweegt licht? 2. Lenzen 2.1 Kringactiviteit Intrductie lenzen 2.2 Activiteit Op nderzek met lenzen 2.3 Activiteit Wat zie je allemaal? 2.4 Activiteit - Telescp maken 2.5 Activiteit Een druppel als vergrtglas 3. Bijlagen Werkblad 1: Wat kun je zien in het dnker? Werkblad 2: Op nderzek met lenzen Werkblad 3: Wat zie je allemaal? Werkblad 4: De telescp, wat zie je? Delgrep: Deze activiteiten steken in p het niveau van kleuters, uitgebreid naar grep 3 & 4. Bij de werkbladen kun je ged differentiëren drdat grep 3 & 4 zelfstandig aan de gang kan gaan, vanwege de taal die erp staat. We hebben zveel mgelijk geprbeerd m met illustraties duidelijk te maken wat de leerlingen meten den, af en te zal een uitleg echter ndig zijn.
1. Licht Delen: - Leerlingen weten dat je licht ndig hebt m te kunnen zien. - Leerlingen kunnen nderscheid maken tussen licht en dnker. - Leerlingen weten dat er verschil is tussen een kunstmatige en een natuurlijke lichtbrn. - Leerlingen kennen een aantal lichtbrnnen. 1.1 Kringactiviteiten a. Vrlezen Aan de hand van het prentenbek: Licht uit! Als een egel en een knijn een kleine bsuil vragen f hij mee kmt spelen, durft deze niet want hij is bang vr licht. Vraag aan de leerlingen wie er wel eens p een hele dnkere plek is geweest. Ga in p ervaringen van kinderen met betrekking tt dnker en licht. Licht uit! Prentenbek ver licht en dnker. Ged te gebruiken ter inleiding van het thema licht. Schrijver Guy Daniels. ISBNnummer: 9789044807080 b. Gesprek Vraag aan de leerlingen waar licht vandaan kmt. Ze zullen waarschijnlijk dingen pnemen zals de zn, een lamp f vuur. Vertel dat we dit lichtbrnnen nemen. Wat is het verschil tussen de zn en een lamp? De zn heeft de mens niet gemaakt. Een lamp heeft de mens uitgevnden. Leg ft s van lichtbrnnen in het midden van de kring zals een lamp, een fietslamp, een zaklamp, een kaars, vuur, een bliksemflits en de zn. Wat zijn natuurlijke lichtbrnnen en wat niet? Laat de kinderen dit met elkaar srteren in de kring. Vuur is een natuurlijke brn, maar mensen hebben vuur in smmige gevallen weten te cntrleren. Denk maar aan een kaars f aansteker, waardr plaatselijk (p de gewenste plaats) vuur ntstaat. 1.2 Wat kun je zien in het dnker? Bendigdheden vr de grt : - Kepeltent - Dikke, zware lakens waar geen licht drheen gaat - 2 zaklampen - Spiegel (acrylaat) - Vergrtglas (plastic) - Een knuffelbeer - Cd - Bek - Gekleurde blkken (rd, blauw en geel) - Fietslampjes - Wekker Dr het kringgesprek wrdt er geprbeerd een veilige mgeving te creëren en het thema dnker bespreekbaar te maken. Vr de meeste kinderen is dit een spannende activiteit. De grt met k makkelijk te verlaten zijn. Zrg dus vr een duidelijke pening en bespreek dit met de kinderen. Ze gaan in tweetallen de grt in, eerst znder zaklampen, daarna met zaklampen. Er ligt een aantal vrwerpen in de grt, namelijk een spiegel, een vergrtglas, een knuffelbeer, een cd, een bek en blkjes van verschillende kleuren. In de kring bespreek je de vrwerpen, die in de grt liggen.
Van tevren maken de leerlingen het werkblad 1: Wat kun je zien in het dnker? en vrspellen ze wat ze wel en niet kunnen zien. Daarna gaan ze de grt in znder zaklamp en kijken ze wat ze kunnen zien. Klpt dit met wat ze in gedachte hadden? Wisten ze wel wat wat was? He knden ze dat weten? Brn: Daarna gaan ze de grt naar binnen met zaklampen. Nu kunnen ze wel de vrwerpen zien en kunnen hier verder mee experimenteren. Vraag de leerlingen als ze er weer uit zijn wat ze dit keer hebben gezien. Wat was er anders dan de eerste keer? Klpte hun vrspellingen? Wat hebben ze geleerd? Knden ze kleuren zien in het dnker? Knden ze in de spiegel iets zien? En deed het vergrtglas het in het dnker? Wat deed het vergrtglas in het licht? Op deze website is te zien he de activiteit van de grt in de klas verlpt. Bvendien wrden er ng andere activiteiten met licht gedaan in een srt circuitmdel. Met feedback achteraf van een expert. Wel in het Engels! http://www.teachers.tv/vide/2486
1.3 Activiteiten: He beweegt licht? a. Prefje: Waar is het licht gebleven? Bendigdheden: - De grt f een andere dnkere ruimte - Twee spiegels (van acrylaat) - Drinkglas met brede pening (f plastic beker/fles) - A4-papier (dik papier dat niet drschijnt) - Bek - CD - Lens/vergrtglas - Zaklamp - Twee kinderen Bij dit prefje kunnen de leerlingen kijken he licht zich gedraagt als je het p verschillende dingen richt. Gaat het licht er drheen? Of weerkaatst het vrwerp het licht een beetje, f zelfs heel veel, zdat je het licht ergens anders ziet? Laat de kinderen teruggaan in de grt met een zaklamp. Vertel dat ze nu gericht gaan nderzeken dr het licht p de vrwerpen te schijnen, waarbij ze meten kijken waar het licht te zien is. Vragen die je hierbij kunt stellen: Kmt het licht aan de andere kant van de spiegel eruit? En als je het een stukje er vandaan hudt? Waar gaat het licht naarte? En als je de lamp tegen de nderkant van een glas zet? Kmt het licht aan de andere kant van het glas eruit? Z kunnen ze elk vrwerp beschijnen en cnclusies trekken ver wat licht drlaat, zals het drinkglas en het vergrtglas en wat niet. Uitleg: Als het licht p een vrwerp valt, weerkaatst het vrwerp altijd een beetje licht, anders zie je het vrwerp niet. Een spiegel weerkaatst al het licht. Met een spiegel kun je dus k het licht ergens anders heensturen. NB: de kinderen mgen niet het licht dr de lens in de gen van een ander schijnen. Bvendien kan het beste wrden gekzen vr een zaklamp met een niet al te sterke lichtbundel.
b. Prefje: Gaat licht rechtdr? Dit prefje kun je bijvrbeeld in een kring uitveren. Schijn met een zaklamp p iemands buik. Kun je licht velen? Nee, je kunt het alleen zien. Het licht kmt uit de zaklamp. Kan iemand er vr zrgen dat het licht niet meer p de buik van de leerling schijnt? Bendigdheden: - Verduisterde ruimte - Zaklamp - Schne stfzuigerslang (niet te lang, anders stuk van 1,5 m afhalen) Pak de zaklamp en de stfzuigerslang. Vraag twee leerlingen m te helpen. Laat de leerlingen midden in de kring zitten, waarbij één kind de slang aan de ene kant vasthudt en het andere kind de slang aan de andere kant. Zrg dat de slang eerst in een rechte lijn ligt. Vraag: Als je een zaklamp tegen een kant van de slang aanhudt, zie je dan het licht aan de andere kant weer? Wat denk je? Laat kinderen met een blauw en wit kaartje bijvrbeeld (geen gren en rd, dat wijst p fut en ged) prberen te vrspellen f je het licht wel f niet zal zien. Laat een paar kinderen uitleggen waarm ze dat denken. Testen: Laat de kinderen het uitprberen. Nu leg je de slang in een andere vrm, zdat de slang een aantal buigingen maakt. Wat denk je? Zie je het licht als je met de zaklamp dr de slang schijnt? Cnclusie: De twee leerlingen gaan weer p hun plaats zitten. Vraag de leerlingen he het kan dat het licht wel te zien is als de stfzuigerslang recht is en niet als deze gebgen is. Vertel dat licht altijd rechtdr gaat. Daarm is de lichtbundel wel te zien als deze recht is en niet als de stfzuigerslang gebgen is.
2. Lenzen Delen: - Leerlingen kmen spelenderwijs te weten, dat er verschillende srten lenzen zijn. - Leerlingen leren nauwkeurig te kijken naar beestjes met gebruik van een vergrtglas. - Leerlingen kunnen blaadjes en mieren nauwkeurig bekijken en beschrijven wat ze zien. - Leerlingen kunnen blaadjes en mieren uitvergrt tekenen. - Leerlingen leren een vergrtglas gebruiken. - Leerlingen vinden uit he een telescp werkt. - Leerlingen efenen hun fijne mtriek met het rllen van de wc-rllen in het papier. - Leerlingen leren met z n tweeën samenwerken. - Leerlingen weten dat een druppel water een vergrtend effect heeft. - Leerlingen weten dat een rnd glas gevuld met water k een vergrtend effect heeft. 2.1 Kringactiviteit Naar aanleiding van de ervaringen die kinderen hebben pgedaan in de tent, kun je het nderwerp lenzen intrduceren. Hierbij kun je beginnen bij de vraag, wat er k alweer allemaal in de grt lag. Als ze p het vergrtglas kmen, kun je dat als uitgangspunt nemen. Zag je iets dr het vergrtglas ten het dnker was? Kn je met licht wel zien wat het vergrtglas (f de lens) deed? Wat gebeurde er ten je het licht dr het vergrtglas scheen? Daarna kun je dieper p het nderwerp ingaan. Waar km je ng meer lenzen (vergrtglazen) tegen? Waarschijnlijk krijg je antwrden, zals brillen, gen etc. Mchten er geen antwrden p deze vraag kmen, kun je altijd een bril als uitgangspunt nemen. Een vergrtglas is hetzelfde als een psitieve (blle) lens. 2.2 Activiteit Op nderzek met lenzen Bendigdheden: - Verschillende lenzen (hlle en blle lenzen) - Verschillende vergrtglazen (andere vergrtingsmgelijkheden) - Werkblad 2: Op nderzek met lenzen 1. De leerlingen bekijken het plaatje p werkblad 2 zwel met een blle als met een hlle lens. De bedeling is dat ze tekenen welke lens verkleint en welke lens vergrt. De leerlingen tekenen het zijaanzicht. 2. Bij deze activiteit kunnen ze vrij experimenteren met de vergrtglazen/lenzen f je kunt de leerlingen enkele handreikingen geven, bijvrbeeld dr de vlgende vragen te stellen en prefjes te laten den met een vergrtglas. Het gaat hierbij m de vaardigheid m een lens te gebruiken. Verander de afstand tussen het vrwerp waar je naar wilt kijken en het vergrtglas. Zie je het vrwerp meteen scherp? Als dit niet z is, verander de afstand.
Maak de afstand tussen het vrwerp en het vergrtglas grter. Prbeer het vrwerp weer scherp te zien. Lijkt het vrwerp even grt? Of juist grter f kleiner dan bij de eerste pging? Is er een afstand tussen het vrwerp en het vergrtglas, waarbij je het vrwerp het beste ziet? Maakt het ng uit f je met je g dicht bij het vergrtglas bent f verder af? Prbeer dit met verschillende lenzen. Is de ideale afstand tussen het vrwerp en de lens altijd hetzelfde? Vergrten alle lenzen de vrwerpen waar je naar kijkt even veel? Uitleg: een lens verandert de richting van lichtstralen. Maar dat det hij niet zmaar! De lichtstralen wrden z afgebgen dat er p een bepaalde afstand van de lens een plek is waar de lichtstralen die dr de lens heen zijn gegaan bij elkaar kmen. Dit wrdt het brandpunt genemd. Als je het vrwerp p de brandpuntsafstand (f minder) van de lens hudt, zie je waar je p richt heel scherp. En vergrt! 2.3 Activiteit - Wat zie je allemaal? Bendigdheden: - Jamptje - Plastic vergrtvel - Magnetrnflie - Elastiek - Mieren f spinnen - Twee blaadjes van bmen - Werkblad 3: Wat zie je allemaal? Ga met de leerlingen naar buiten en verzamel verschillende kleine beestjes f blaadjes die gevallen zijn. Mieren zijn makkelijk te vinden en k ged te bekijken in het jamptje. Ga wel met respect m met de natuur. Vang de mieren in het ptje f met de hand. Sluit het ptje af met wat magnetrnflie (daar zitten wat gaatjes in, zdat er lucht bij kan) en daarm heen elastiek. Terug in de klas, gaan de leerlingen de verschillende beestjes bekijken en tekenen. Zwel znder als met plastic vergrtvel f vergrtglas. Als ze klaar zijn, kunnen de kinderen aan elkaar vertellen wat ze hebben gezien. Daarna kun je ng een algemene terugkppeling maken in de kring. Brn: Onderstaande link verwijst naar een dcument dat geheel in het teken staat van kriebelbeestjes. Hierin wrdt vermeld he je bijvrbeeld kunt mgaan met mieren, andere insecten en spinnen. Ok de kriebelbeestjessafari ndigt uit m verdere activiteiten mtrent bserveren met een vergrtglas te ndernemen. Bvendien is er achtergrndinfrmatie te vinden ver lenzen vr leerkrachten p pagina 22. http://www.natuurwetenschappen.be/educa/pdf/dssiers/nl/kriebelbeestjes_activiteitenbek.pdf
2.4 Activiteit telescp maken Bendigdheden: - A4 gekleurd papier - 2 wc-rllen - Lenzen (nummer 7 en 8a) - Plakband - Verf - Kwasten - Water - Werkblad 4: de telescp, wat zie je? 1. Laat de leerlingen de wc-rllen verven. 2. Als de verf drg is: laat de leerlingen één van de twee lenzen met twee stukjes plakband aan één kant van de wc-rl plakken. Laat de leerlingen dit k met de andere lens en wc-rl den. 3. Laat de leerlingen een kker rllen van het A4 gekleurd papier, zdat het papier al rnd staat. Ng niet dichtplakken. 4. Vervlgens draaien ze de twee wc-rllen erin met de lenzen aan de buitenkant. Dit meten ze met z n tweeën den. 5. Tensltte laat je de leerlingen de kker dichtplakken. Nu is de telescp klaar. 6. Als de telescp klaar is, kun je de leerlingen verschillende pdrachten met de telescp laten den. Kijk dr de telescp. Wat zie je? Laat de leerlingen dit tekenen p werkblad 4: de telescp, wat zie je? Is er een verschil als je aan de ene kant f aan de andere kant dr de telescp kijkt? Schuif de wc-rllen in en uit. Laat de leerlingen één tegelijk veranderen. Wat is het verschil? Dit heeft vral te maken met het scherpstellen. Wat det de telescp? Uitleg: Een telescp heeft twee lenzen en daarm twee brandpunten. Dr de afstand tussen deze twee lenzen en dus brandpunten te veranderen, kun je het beeld scherp stellen.
2.5 Activiteit 5 Druppel als vergrtglas Bendigdheden: - Blad met kleine lettertjes - Rnd glas met water Bij deze activiteit leggen de leerlingen vrzichtig een druppel water p het blad met kleine lettertjes. Ze dpen hun vinger in het water en raken vrzichtig het vel aan. Laat de leerlingen naar de druppel kijken en stel ze de vraag: Wrdt de tekst vergrt dr een druppel water? Daarna kunnen de leerlingen hetzelfde den, maar dan met behulp van het vlle glas. Laat de leerlingen het blad met kleine lettertjes erachter huden. Stel ze de vraag: Wrdt de tekst vergrt dr het glas met water? Uitleg: Een waterdruppel staat bl. Daardr werkt het als een blle lens, die dus vergrt.
Deze dingen kun je zien in het dnker Werkblad 1: Wat kun je zien in het dnker? Deze dingen kun je niet zien in het dnker
Werkblad 2: Op nderzek met lenzen Wrdt kleiner Wrdt grter Tekening van lens die verkleint Tekening van lens die vergrt
Werkblad 3 Wat zie je allemaal? Mier znder vergrtglas Mier met vergrtglas Blaadje znder vergrtglas Blaadje met vergrtglas
Werkblad 4: De telescp, wat zie je? Beeld znder telescp Beeld met telescp