#SchoneLucht. Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit

#SchoneLucht Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit

Het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) Omschakelen naar een nieuwe fase in het luchtkwaliteitsbeleid 21 januari 2015

Inhoud presentatie Het NSL: aanleiding en aanpak Hoe werkt het NSL in de praktijk Samenwerking tussen overheden Omschakelen naar een nieuwe fase #SchoneLucht 3 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Het probleem: 2005 #SchoneLucht 4 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

NSL: Aanleiding NL kent een hoge milieudruk: kleine oppervlakte, veel landbouw, verkeer en industrie, hoge bevolkingsdichtheid. In 2005 werd een Europese norm voor fijn stof van kracht, waar NL op dat moment nog niet aan kon voldoen. In onze regelgeving was een directe koppeling gelegd tussen een ruimtelijk project en de grenswaarde voor luchtkwaliteit. We kennen ook een ruime toegang tot de rechter. Gevolg: NL op slot door overschrijding fijn stof norm (2005) #SchoneLucht 5 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Oplossing: NSL Nationale aanpak via een maatregelprogramma, waaraan alle partijen bijdragen (rijk, provincies en gemeenten) Dubbele doelstelling Overal te voldoen aan de EU-grenswaarden Ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. Start: 1 augustus 2009, looptijd 5 jaar #SchoneLucht 6 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Normen op tijd halen door NSL Het NSL was grondslag voor een aanvraag bij de EU - Commissie voor verlenen van derogatie Rekeninstrument opgezet waarin effecten van alle bronnen zijn meegenomen: aantonen maatregelen EU - Commissie verleent uitstel op basis van NSL: Fijn stof norm (PM10): juni 2011 (was 2005) Stikstofdioxide: 1 januari 2015 (was (2010) #SchoneLucht 7 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Interbestuurlijke samenwerking In het NSL werken samen: - rijk - 6 provincies (Noord-Brabant. Limburg, Zuid-Holland, Utrecht, Gelderland, Overijssel) en 2 delen van provincies (Noord-Holland en Flevoland) - alle gemeenten binnen die provincies Provincies stellen Regionale Samenwerkingsprogramma s op (RSL s) Provincies hebben een coördinerende rol #SchoneLucht 8 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Samenwerking met overheden RSL bevat pakketten met projecten en maatregelen van gemeenten en provincies Rijk verstrekt subsidies voor lokale maatregelen luchtkwaliteit via provincies (in 4 tranches, totaal 340 miljoen) Maatregelen zijn opgenomen in het NSL, en er geldt een uitvoeringsplicht en een meldingsprocedure bij wijzigingen #SchoneLucht 9 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Ruimtelijke projecten Projecten zijn opgenomen in het NSL; de effecten van alle projecten zijn opgenomen in het rekeninstrument Het betreft enige honderden projecten, hoofdmoot zijn grote woningbouwlocaties, nieuwe bedrijventerreinen en infrastructuurprojecten. In de wet is geregeld dat bij besluitvorming over projecten een beroep kan worden gedaan op het NSL Gevolg: NL is weer van het slot. #SchoneLucht 10 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

#SchoneLucht 11 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

NSL Maatregelen: Europees, nationaal Europese maatregelen: Europees bronbeleid: Euronormen voertuigen Nationale maatregelen o.a.: Subsidie voor roetfilters, sloopregeling Subsidies Euro VI en Euro 6 en schoner taxi bestel Belastingvoordeel voor schone auto s Subsidiemaatregelen intensieve veehouderij Maatregelen langs rijkswegen: schermen, dynamische snelheid #SchoneLucht 12 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

NSL: Lokale maatregelen Gericht op stimuleren schone voertuigen, ontmoedigen vuilere voertuigen, minder verkeer en doorstroming Bv Milieuzones vracht Schonere bussen Doorstroming verbeteren (VRI, kruispunten, circulatieplan) Autoluwe centra Stimuleren fietsverkeer Gedeeltelijk met NSL-subsidies #SchoneLucht 13 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

NSL: monitoringstool Provincies en gemeenten leveren lokale (verkeers) gegevens aan voor de jaarlijkse monitoring RIVM berekent jaarlijks of we op schema liggen en brengt een monitoringsrapport uit Informatie over concentraties (NO 2 en PM 10 ) op straatniveau Terugblik afgelopen jaar Prognose voor 2015 en 2020 Toegankelijk voor de burger via www.nsl-monitoring.nl #SchoneLucht 14 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Voorbeeld monitoring (v2011, A dam NO 2 in 2015) 15 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

NSL: Samenwerking bij extra maatregelen Jaarlijkse monitoring liet tegenvallende ontwikkeling zien Reden: effecten van Euro normen voor voertuigen vielen tegen in de praktijk: verkeer werd minder snel schoon dan was aangenomen in de berekeningen Nieuwe knelpunten met name in grote steden Nieuwe maatregelen nodig: overheden bepalen zelf welke maatregelen ze nemen, maar spreken elkaar daar ook op aan. #SchoneLucht 16 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Bestuurlijk overleg Voor de start van het NSL in 2009: frequent bestuurlijk overleg tussen Minister, gedeputeerden en wethouders Tijdens de uitvoering: zo nu en dan in Bestuurlijk Koepel Overleg met IPO en VNG In 2013 twee keer overleg wethouders-staatssecretaris: gezamenlijk actieplan opgesteld Gepland overleg in januari 2015 #SchoneLucht 17 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Effectiviteit NSL Voldoen aan grenswaarden binnen bereik Rechter oordeelt positief over onderbouwing projecten Dubbele doelstelling levert een stevig draagvlak Samenwerking verloopt goed omdat er een gedeeld probleem is. Monitoring levert gedetailleerde en betrouwbare informatie over luchtkwaliteit die ook voor andere beleidsvelden wordt gebruikt Veel budget beschikbaar gesteld (totaal rond 1,2 miljoen) Het NSL werkt, maar vergt wel een forse investering in tijd en geld. #SchoneLucht 18 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Verlengd NSL Grenswaarden worden bijna gehaald maar net niet helemaal Dalende lijn in concentraties stikstofdioxide, maar niet snel genoeg: grote steden hebben nog knelpunten In 2013 besloten NSL te verlengen tot 31 december 2016: dan kunnen we terugkijken naar 2015: halen we overal de norm? Samenwerking blijft nodig om te zorgen voor aanpak laatste knelpunten Juridische basis voor projecten werkt nog door #SchoneLucht 19 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Transformatie naar nieuw beleid Tijdens verlengde periode overschakelen naar nieuw beleid Focus op steden met de meeste knelpunten: Rotterdam en Amsterdam: wat kan er in en rondom de stad worden gedaan? Intussen met provincies en steden in gesprek over ontwikkeling nieuw beleid Verdere verbetering van de luchtkwaliteit is nodig met het oog op gezondheid. Op Europees niveau voorlopig geen strengere normen. #SchoneLucht 20 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Modernisering milieubeleid Brief Staatssecretaris: Gezondheid centraal in milieubeleid Meer energie halen uit samenleving, minder via normen uit Den Haag Zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking Belangrijke rol voor steden (project Slimme en Gezonde stad) Verbinding zoeken met andere milieuopgaven #SchoneLucht 21 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Slimme en Gezonde stad Slimme oplossingen vinden via coalities op stedelijk niveau Pilots met 8 tot 9 steden Focus op luchtkwaliteit en geluid, maar met verbinding naar andere beleidsterreinen zoals klimaat en mobiliteit Ervaringen uitwisselen, stimuleren best practices #SchoneLucht 22 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Provincies Rol invullen van provincie als integrerende bestuurslaag. Kennisdeling op het gebied van onderzoek versterken. Aanhaken bij andere beleidsvelden, zoals PAS, CO2 doelen, schoner verkeer en vervoer. Gesprek Staatssecretaris en nieuwe Gedeputeerden gezondheid en milieu organiseren? #SchoneLucht 23 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Gemeenten Sommige gemeenten (nog) druk bezig aanpak knelpunten; anderen al bezig met formuleren van eigen (aanvullende) ambities. Aanpak van luchtkwaliteit verbinden met andere (beleids)thema s zoals gezondheid, mobiliteit, verkeer en vervoer, ruimtelijke inpassing / economie (kenniseconomie, brainport), aantrekkelijke stad. Luchtkwaliteit vanzelfsprekend onderdeel laten zijn van de ruimtelijke kwaliteit en meenemen in de financieringsstroom bij ruimtelijke ontwikkeling #SchoneLucht 24 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Samen optrekken Basis in nieuw luchtkwaliteitsbeleid I&M Strategische uitgangspunten formuleren met partners Gedeputeerden en wethouders betrekken, zorgen voor bestuurlijke afstemming 2015/2016: verdere uitwerking beleid #SchoneLucht 25 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Informatie http://www.rivm.nl/media/milieu-enleefomgeving/hoeschoonisonzelucht/ http://www.rivm.nl/documenten_en_publicaties/algemeen_actueel/ Brochures/Milieu_Leefomgeving/Brochure_Bepalen_van_de_luchtkwa liteit http://www.rivm.nl/documenten_en_publicaties/algemeen_actueel/ Brochures/Milieu_Leefomgeving/Ultrafijn_stof_en_gezondheid #SchoneLucht 26 Ministerie van Infrastructuur en Milieu 21 januari 2015

Luchtkwaliteit en Onderzoek: Wat weten we en wat weten we niet? Prof. Maarten Krol Meteorologie & Luchtkwaliteit, Wageningen Universiteit Kennissessie Luchtkwaliteit en Mobiliteit 12 december, 2014, Shell, Amsterdam #SchoneLucht

Inhoud Waarom zo n drukte rond luchtkwaliteit? Wat is luchtkwaliteit? Fijnstof Gasvormige verbindingen Studies naar gezondheidseffecten Aandachtspunten (focus mobiliteit)

sterfgevallen en smoke concentratie Londen, 1952 Dag in December

The Lancet, 2012

Verloren levensmaanden door PM 2.5 Bron:IIASA

PM 10 PM 2.5 Kaiser, Science 2005

http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:228309&type=org&disposition=inline&ns

Meting Uitlaat Dieselauto PM 2.5 PM 10 Klein Groot Courtesy: Frank Raes, JRC, Ispra

PM10 PM2.5

Bijdrage mens aan PM10 en PM2.5 Beleidsgericht onderzoeksprogramma fijn stof, Resultaten op hoofdlijnen en beleidsconsequenties, PBL-rapport 500099013/2010

Beleidsgericht onderzoeksprogramma fijn stof, Resultaten op hoofdlijnen en beleidsconsequenties, PBL-rapport 500099013/2010

Conclusies Fijn stof PM10/PM2.5 PM10 bestaat voor een groter deel uit natuurlijk aerosol PM2.5 heeft een grote menselijke bijdrage Samenstelling PM2.5 is onderdeel van PM10 PM2.5: Veel anorganische en organische verbindingen Verkeer: Roet, Koolwaterstoffen, Stikstofoxiden

Gasvormige luchtverontreiniging Stikstofoxiden (NO + NO2) Uitstoot door o.a. verkeer Bijdrage directe uitstoot NO2 neemt toe Knelpunten bij drukke verkeerswegen Ozon (O3) Wordt niet direct uitgestoten Gevormd o.i.v. zonlicht en emissies Ammonia (NH3) Landbouw, Vermesting en bijdrage fijn stof

Gasvormige luchtverontreiniging

Auto stoten meer NOx uit dan gedacht

Gezondheidsstudies

Cohort studies Case Non-case Total Exposed A B Texposed Non-exposed C D Tnot-exposed Tcase Tnon-case Incidence rate amongst exposed: A/Texposed Incidence rate amongst non-exposed: C/Tnon-exposed Relative Risk (risk ratio): (A/Texposed)/(C/Tnon-exposed)

Cohort studies Case Non-case Total Exposed 100 20 120 Non-exposed 40 200 240 140 220 360 Incidence rate amongst exposed: A/Texposed Incidence rate amongst non-exposed: C/Tnon-exposed Relative Risk (risk ratio): (A/Texposed)/(C/Tnon-exposed)

Cohort studies Case Non-case Total Exposed 100 20 120 Non-exposed 40 200 240 140 220 360 Incidence rate amongst exposed: 100/120 = 0.833 (83%) Incidence rate amongst non-exposed: 40/240 = 0.166 (16%) Relative Risk (risk ratio): 0.833/0.166 = 5.0

Harvard six cities study (Dockery, NEJM, 1993)

Relative mortality Hoe vertaal je luchtkwaliteit naar aantal extra doden (I) Relative risk Total suspended matter PM10 PM2.5 Sulfates (ug/m3) 35 g/m 3 PM10 leidt tot een verhoogd sterftecijfer van 30%: 0.85%/( g/m 3 ) Schematic representation of the Harvard 6-cities study, courtesy Frank Raes, JRC, Italy

Hoe vertaal je luchtkwaliteit naar aantal extra doden (II)? 1. PM10 levels Zurich: 25 g m -3 Barcelona: 52 g m -3 2. Relative Mortality Zurich: 100% (definition used here) Barcelona: 100 + (27*0.85%)= 123 % 3. Mortality (example) Zurich: 1%/yr Barcelona: 1.23 %/yr 4. Surplus Mortality due to PM10: Barcelona (1.5 M inhabitants in the inner city): 0.23% x 1.5 M = 3450 people/yr

Verloren levensmaanden door PM 2.5 Bron:IIASA

Aandachtspunten 1. Welke component is het meest schadelijk? Kleine deeltjes (ultrafines) Roet-achtige verbindingen 2. Wat is de rol van mobiliteit? Over het algemeen groot Niet alleen tail-pipe emissies 3. Wat is de rol van de overheid? Normstelling (nieuwe normen, b.v. PM1) Beleid

Eerste roetkaart Nederland ublicaties/algemeen_actueel/nieuwsberichten/2013/luchtkwaliteit_verbeterd_niet_overal_on

http://www.rivm.nl/dsresource?objectid=rivmp:228309&type=org&disposition=inline&ns_nc=1

120 km/uur 130 km/uur

Kennissessie 12 december 2014: Wat moet u weten over luchtkwaliteit en mobiliteit? Innovatie en mobiliteit Innovatie Toenemende invloed en mobiliteit van milieu-eisen op Nieuwe de sector technieken, nieuwe infrastructuur? Richard Smokers

63 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Inhoud Waar komen verkeersemissies in de stad vandaan? Euro-normen katalysator voor innovatie norm vs. praktijk uitlaatgassen Andere innovaties alternatieve brandstoffen elektrisch / waterstof dynamisch verkeersmanagement luchtkwaliteit klimaat

64 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit NO 2 : Amsterdam 2012 volgens NSL

65 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit NO 2 : Amsterdam 2015 volgens NSL

66 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit 2015 - steden met NO 2 -knelpunten bron: DHV 2013

67 Richard 16 december Smokers 2013 Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit NO 2 : huidige toestand Brussel Bron: IRCEL 2014 13 % van de Brusselse bevolking (± 140 000 inwoners) blootgesteld aan concentraties > 40 µg/m³ (op basis van RIO-IFDM)

68 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Waar komen emissies in de stad vandaan?

NO 2 Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties 69 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit bron: TNO 2014

PM 10 Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties 70 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit bron: TNO 2014

EC Amsterdam gemiddelde meerdere lokaties 71 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit bron: TNO 2014

72 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Euro-normen

73 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Normen: personenauto s + Class I bestel Benzine Euro 5 = Euro 6 Vanaf Euro 5 ook deeltjeseisen voor benzine Euro 5 deeltjeseis voor benzine en diesel gelijk PM 10 < 4,5 mg/km PN < 6 10 11 (deeltjesaantal) Aanvullende eisen voor real driving emissies in ontwikkeling

74 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Drieweg katalysator voor benzine personenauto reduceert tegelijkertijd NO x, HC en CO Mengselverhouding oscilleert tussen arm en rijk in een nauw venster rond λ = 1 ecu Geschikt voor motoren met vonk-onsteking: benzine, LPG en CNG injectoren λ-regeling is bepalend λ- sensor smoorklep 3-weg katalysator

75 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Enablers voor Euro 5/6 Uitlaatgasnabehandeling voor diesels Exhaust gas recirculation (EGR)

76 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Normen voor HD voertuigen Euro V of EEV normen zijn beperkte garantie voor lage praktijkemissies Voor Euro VI aanvullende eisen voor real driving emissies

16 december 2013 77 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Trends in emissies van transport

16 december 2013 78 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Trends in emissies van transport

Luchtkwaliteit Praktijkemissies 79 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit

80 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies personenauto s / NO x / stad = norm voor diesel bron: TNO 2014

81 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies personenauto s / PM 10 / stad incl. slijtage-emissies Voor moderne auto s zijn emissies door slijtage van remmen en banden hoger dan PM 10 uitlaatgasemissies bron: TNO 2014

82 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies vrachtauto s / NO x / stad

83 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies vrachtauto s / PM 10 / stad incl. slijtage-emissies

84 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit NO 2 Effect van verschil tussen norm en praktijk bron: RIVM/PBL/TNO 2013

85 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Voorbij 2015? Norm gezonde lucht WHO adviseert veel lagere concentraties fijnstof: 20 μg/m 3 PM 10 en 10 μg/m 3 PM 2,5 NO 2 is beperkt schadelijk maar vooral indicatie voor schadelijkheid van de mix van stoffen in de lucht Streven naar zero health effect luchtkwaliteit Focus op andere stoffen? ultrafijn stof / elementair koolstof specifieke koolwaterstoffen? In afwachting van voldoen aan Europese normen nog geen beleid voor na 2015

86 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Verschillende vormen van fijnstof bron: RIVM 2013

87 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Alternatieve technieken

88 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit zuinige conventionele voertuigen aardgas (CNG / LNG) biobrandstoffen elektrisch en plug-in hybride waterstof

89 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit

luchtverontreinigende emissies 92 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Indicatieve vergelijking van well-to-wheel emissies van verschillende energiedragers bij toepassing in personenauto s 2015 Bron: TNO 2010 biogas biodiesel E85 diesel hybride benzine hybride diesel CNG LPG benzine elektrisch duurzaam elektrisch NL-mix elektrisch kolen WTW CO 2 emissies (excl. ILUC*) *) ILUC = additionele broeikasgasemissies als gevolg van Indirect Land Use Change, omzetting van natuur in landbouwgrond voor productie van biomassa of voedsel

93 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Alternatieve brandstoffen Opties CNG / LNG HD NO x voordeel bij Euro V, Euro 6 niet meer PM 10 vergelijkbaar met diesel, maar veel lagere EC-emissie dan diesels zonder roetfilter transitiestap naar biogas en synthetisch gas (bijv. power-to-gas) dual fuel LNG lagere CO 2 dan diesel GTL HD bij Euro V ~ 20% lager NO x en PM 10 op korte termijn redelijk grootschalig inzetbaar Biobrandstoffen lokaal nauwelijks/geen emissievoordeel WTW voordeel afhankelijk van type biobrandstof biogas zeer duurzaam, maar beperkt beschikbaar

94 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies bussen / NO x / stad

95 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Praktijkemissies bussen / PM 10 / stad incl. slijtage-emissies

96 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit elementair koolstof Praktijkemissies bussen / EC / stad

97 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Alternatieve brandstoffen Opties CNG / LNG HD NO x voordeel bij Euro V, Euro 6 niet meer PM 10 vergelijkbaar met diesel, maar veel lagere EC-emissie dan diesels zonder roetfilter transitiestap naar biogas en synthetisch gas (bijv. power-to-gas) dual fuel LNG lagere CO 2 dan diesel GTL HD bij Euro V ~ 20% lager NO x en PM 10 op korte termijn redelijk grootschalig inzetbaar Biobrandstoffen lokaal nauwelijks/geen emissievoordeel WTW voordeel afhankelijk van type biobrandstof biogas zeer duurzaam, maar beperkt beschikbaar

98 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Alternatieve aandrijvingen Opties Batterij-elektrisch lokaal volledig emissievrij behalve slijtage-emissies beperkte actieradius voertuigen relatief duur laden: conductief / inductief / batterijwissel Hybride lager brandstofverbruik lokaal emissievrij over beperkte afstand plug-in vergroot zero-emission range + rendement makkelijk in bestaande toepassingen in te passen voertuigen goedkoper dan batterij-elektrisch Brandstofcel + H2 lokaal volledig emissievrij geen / minder beperkingen actieradius WTW CO 2 minder gunstig dan batterij-elektrisch

99 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit totale emissies Effect van verschillende scenario s voor 2050 non-road TTW NO x PM 10 road TTW non-road WTT road WTT non-road TTW road TTW non-road WTT road WTT bron: TNO/CE/ECN 2014

100 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Luchtkwaliteit Deeltjesemissie slijtage remmen/banden/wegdek Elektrische auto s produceren ook deeltjes tijdens rijden maar 25-40% minder dan benzine/diesel a.g.v. regeneratief remmen Schadelijkheid slijtage-emissies nog onvoldoende duidelijk Belangrijk onderwerp voor luchtkwaliteitsbeleid voorbij 2015

101 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Techniek maar dan anders Dynamisch verkeersmanagement Real-time sturen op meerdere criteria doorstroming en reistijden benutting van netwerk emissies / luchtverontreiniging geluid Gebaseerd op combinatie van real-time meten en modelleren

102 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Aanpak: meten > rekenen > beslissen > regelen measure think decide act

103 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Multi criteria traffic management Dashboard

104 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Conclusies Conventionele voertuigen zijn moving target Bronbeleid leidt tot veel schonere voertuigen maar was m.n. bij diesels t/m Euro 5/V beperkt effectief LD: Nog onduidelijk hoe schoon m.n. middenklasse Euro 6 diesels in de praktijk gaan zijn HD: Praktijkemissies Euro VI zeer laag Alternatieve brandstoffen hebben beperkt effect op luchtkwaliteit Elektrische aandrijving en waterstof zijn zero-emissie Maar de waarde daarvan hangt af van ambities m.b.t. luchtkwaliteit voorbij 2015 Dynamisch verkeersmanagement kan op milieu geoptimaliseerd worden

105 16 december 2013 Richard Smokers Innovatie en mobiliteit Colofon Richard Smokers - TNO richard.smokers@tno.nl 088 86 68628 www.tno.nl