Resultaten open planproces Eindversie Advies Spoorverbinding Apeldoorn Arnhem
Is een rechtstreekse spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem haalbaar en zo ja, hoe kan deze het beste worden gerealiseerd? Wij concluderen: Een rechtstreekse spoorlijn tussen Apeldoorn en Arnhem voldoende vervoerwaarde heeft voor realisatie. De woningbouw in de IJsselsprong bij Zutphen onzeker is, waardoor de variant met de Emperboog minder aantrekkelijk is. De relatie met het gebruik van de rechtstreekse busverbinding via de A50 beperkt is. De verbinding via de Emperboog vanwege de langere reistijd en de onzekerheid van de plannen van de IJsselsprong vervoerkundig duidelijk minder aantrekkelijk is dan een alternatief via de VSM-lijn. Het reactiveren van de VSM-lijn, zeker indien deze met relatief weinig halten wordt uitgevoerd, vervoerkundig erg aantrekkelijk is, mede omdat nieuwe gebieden als Apeldoorn-Zuid en Eerbeek op het spoor ontsloten kunnen worden. Een dergelijke verbinding een versterking kan betekenen voor de ruimtelijk-economische hoofdstructuur van deze gebieden en van Gelderland in bredere zin, alsmede een versterking van het toeristisch product Gelderland. De potentie van deze verbinding ook gedeeld wordt door marktpartijen, zowel spoorwegbouwers als exploitanten, die aangeven graag in de gelegenheid te komen voor deze verbinding een integrale aanbieding te kunnen doen in de vorm van bouwen, beheren en exploiteren van de verbinding. Uitvoering als trein het meest kansrijk is, uitgaande van de wens minstens door te rijden tot Arnhem. Dit standpunt wordt zowel door ProRail als door de marktpartijen onderschreven. Deze optie nog wel met veel onzekerheden omgeven is, zoals spoorwegveiligheid, capaciteit op het bestaande spoor, de positie van VSM en de ruimtelijke inpassing. Wij bevelen hiermee aan om: Voort te gaan met de bestuurlijke inspanning om te komen tot realisatie van een directe spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem in de vorm van een trein. Dit gezamenlijk te doen samen met belanghebbende partijen, zijnde de betrokken gemeenten en de stadsregio Arnhem Nijmegen. De wens voor deze spoorverbinding mee te nemen in de te voeren besprekingen in het kader van PHS, met name met het oog op de spoorwegcapaciteit ten oosten van Arnhem (Arnhem Velperbroek aansluiting en het baanvak Velperbroek aansluiting Dieren/Zutphen). Vooralsnog verschillende opties open te houden en nader uit te werken: Kopmaken in Zutphen, Emperboog en VSM-lijn. Noodzakelijke maatregelen voor de doorstroming van de bus in Apeldoorn en Arnhem op korte termijn uit te voeren en uit te gaan van continuering van de rechtstreekse snelbusrelatie. Onderzoek op te starten om de onzekerheden, samenhangend met heringebruikname van de VSM-lijn te verkleinen. Dit betreft met name de positie van de VSM, overwegveiligheid en ruimtelijke inpassing. Een marktconsultatie uit te voeren uitgaande van een integrale contractvorm (Design, Built, Operate, Maintain en mogelijk Finance), rekening houdend met een nader te bepalen vorm van overheidsbijdrage in de exploitatie, de investering of een mix van beiden. Dit project ten aanzien van het wettelijk kader onder te brengen onder de wet lokaal spoor. Ten aanzien van de spoorwegveiligheid overleg met de Inspectie Verkeer en Waterstaat op te starten. ProRail te betrekken bij de nadere uitwerking in verband met specificaties die voortvloeien uit het doorrijden op het hoofdspoor.
1 Bestuurlijk kader en werkproces Een open opdracht Het provinciebestuur hecht grote waarde aan een kwalitatief hoogwaardig spoornetwerk, dat als drager van het regionaal openbaar vervoer kan functioneren. Om die reden is de wens om te komen tot een rechtstreekse spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem ook in het collegeprogramma opgenomen. Het onderzoek dat in voorgaande jaren naar deze verbinding is verricht heeft niet tot het gewenste resultaat geleid. Om die reden heeft het bestuur een open opdracht geformuleerd, waarin aan alle belanghebbende partijen is gevraagd om met een breedgedragen advies over de haalbaarheid en de weg naar realisatie van deze spoorverbinding te komen. Een open planproces Met betrokken gemeenten, vervoerbedrijven, spoorwegbouwbedrijven, spoorwegbeheerder ProRail en organisaties van belanghebbenden, waaronder reizigersorganisatie ROCOV, is in de afgelopen maanden een open planproces gevolgd. In drie ateliers is over de haalbaarheid en inrichting van een spoorverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn gesproken. Daarnaast hebben verdiepende gesprekken met partijen plaatsgevonden en is in opdracht van en gestuurd door het gezamenlijke overleg nader vervoerkundig en ruimtelijk-economisch onderzoek verricht. Een verslag van deze werkzaamheden en van de ateliers is te vinden in het bijlagenrapport. De betrokken partijen zijn hierdoor tot een gedeeld inzicht gegroeid dat is samengevat in de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van dit advies. De discussie heeft zich gericht op drie kernvragen: Waarom een spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem? Hoe moet een spoorverbinding tussen beide steden lopen? Op welke wijze kunnen we het beste tot realisatie komen? In dit advies zijn de belangrijkste inzichten en meningen zoals die door de deelnemers aan het overleg breed gedragen worden samengevat.
2 Waarom een spoorverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn? Verschillende alternatieven als vertrekpunt In het voorgaande onderzoek, uitgevoerd door adviesbureau Arcadis, zijn verschillende alternatieven voor verbetering van het openbaar vervoer tussen Arnhem en Apeldoorn onderrzocht en op basis van een eerste sectorale verkenning gewogen: een verbinding via de A50-corridor een verbinding via Dieren en de VSM-lijn een verbinding via de Emperboog een verbinding via Zutphen Destijds is op basis van een eerste verkenning verondersteld dat een rechtstreekse spoorverbinding te geringe vervoerwaarde zou kennen om omvangrijke investeringen te verantwoorden. Daarom is gekozen voor verbetering van de busverbinding via de A50-corridor en verbetering van de overstap in Zutphen. Beide zijn inmiddels gerealiseerd. Ook de Emperboog kent een relatief laag investeringsniveau. Ook zijn er meer dan alleen sectorale argumenten. Reden om opnieuw de potentie van een rechtstreekse spoorwegverbinding op de bestuurlijke agenda te plaatsen. Deze alternatieven vormden ook de input voor het open planproces. Versterken van ruimtelijk-economische hoofdstructuur als basis Ruimtelijk-economische veranderingen leiden tot bundeling van vervoerstromen van en naar de steden. Dit proces is op landelijk niveau merkbaar in groeiende vervoerstromen van en naar de Randstad. Op landsdeelniveau trekt de ruimtelijk economische groei naar de belangrijkste stedelijke knooppunten rond Arnhem - Nijmegen, Zwolle en in mindere mate Twente. Het is voor de Stedendriehoek, maar ook voor kleinere steden van groot belang om goed met de Randstad verbonden te zijn en op landsdeelniveau met de stedelijke gebieden van Zwolle, Arnhem-Nijmegen en Twente. De overtuiging wordt breed gedeeld dat de verbinding tussen Arnhem en Apeldoorn moet worden gezien in dit brede netwerkperspectief, waarbij ook een mogelijke doortrekking naar Nijmegen en/of Ede van belang is. De inrichting van de verbinding moet niet alleen gericht zijn op het verbeteren van de relatie tussen de twee steden onderling, maar op het hele netwerk van relaties tussen de steden en kernen in Gelderland. Daarnaast moet de verbinding concreet bijdragen aan het verbeteren van de bereikbaarheid per openbaar vervoer van economische kerngebieden in Arnhem en Apeldoorn. De focus moet daarbij meer dan voorheen gericht zijn op het versterken van bestaande ruimtelijke en economische potenties boven het creëren van nieuwe uitbreidingen. Versterken toeristisch product Een rechtstreekse spoorverbinding tussen Arnhem en Apeldoorn kan ook een belangrijke bijdrage leveren in het versterken van het toeristisch recreatieve product van Gelderland. Locaties voor dagrecreatie in zowel Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum, Burgers Zoo) als in Apeldoorn (Apenheul, Paleis Het Loo, Julianatoren, Klimbos) worden onderling verbonden. Mogelijkheden voor fiets- en wandeltochten in de Veluwezoom worden verbeterd. Gekoppeld aan de vele voorzieningen voor verblijfsrecreatie in het gebied levert dit een versterking op van het toeristisch recreatieve product van Gelderland. Ook het additioneel inzetten van stoomtreinen door de VSM kan hierin mogelijk worden opgenomen.
3 Hoe moet een spoorverbinding tussen beide steden lopen? Verbinding langs A50 niet realiseerbaar; bus versterken wel Een rechtstreekse spoorverbinding langs de A50 biedt weliswaar de kortste verbinding, maar vraagt zo hoge investeringen dat deze als niet realistisch wordt bevonden. Het verbeteren van de bestaande busverbinding is echter wel mogelijk en zelfs nodig, ook indien op langere termijn een spoorverbinding wordt gerealiseerd. Deze markten zijn in hoge mate aanvullend in plaats van concurrerend. Verbeteren van de doorstroming van de bus in Arnhem op de Apeldoornseweg en in Apeldoorn op de Arnhemseweg blijft daarom nodig. PHS: Capaciteit Arnhem Velperbroek aansluiting vergroten Om een spoorverbinding tussen Apeldoorn en Arnhem, in welke vorm dan ook, mogelijk te maken, is het noodzakelijk om de capaciteit van het spoor bij de aansluiting Arnhem Velperbroek te vergroten. Dit project staat in het kader van PHS op de begroting. De spoorlijn Arnhem Apeldoorn biedt hiermee een kans om de regionale meerwaarde van PHS voor Gelderland te versterken. PHS vraagt wel een nadere afweging van de diverse regionale ambities op het spoor in relatie tot de capaciteit. Spoorverbinding vervoerkundig realiseerbaar; snelheid is van belang In het aanvullende vervoerkundig onderzoek is gebleken dat vervoerkundig de verbinding tussen Apeldoorn en Arnhem realiseerbaar is en zelfs een hoge vervoerwaarde kent indien de snelheid en directheid van de verbinding voldoende hoog zijn. Dit is in het bijzonder het geval bij uitvoering via de VSM-spoorlijn ( Koningslijn ) en in mindere mate bij uitvoering via de Emperboog. De vervoerwaarde is in alle gevallen zeker hoog genoeg om een halfuursfrequentie te realiseren. Overstaploze verbinding via Zutphen minder kansrijk Een verbinding via Zutphen, zelfs zonder overstap, biedt weinig meerwaarde. Deze optie is weliswaar voor Zutphen interessant, er worden kwartierdiensten naar Arnhem en Apeldoorn geboden, maar voor de relatie Apeldoorn Arnhem is de vervoerwaarde door de lange reistijd beperkt. Bovendien kent deze verbinding inpassingproblemen op het spoor in verband met het openingsregime van de IJsselbrug in Zutphen. Het vraagstuk van het openingsregime van de brug bij Zutphen is weliswaar in PHS erkend, maar een oplossing is vooralsnog niet voorhanden. Omdat deze optie voor Zutphen een duidelijke verbetering betekent en voor Apeldoorn - Arnhem toch meerwaarde biedt, bevelen we aan de mogelijkheid wel in beschouwing te houden. Mogelijk dat de optie aan relevantie wint door de manier waarop de problematiek met de IJsselbrug binnen PHS wordt aangepakt. Verbinding via Koningslijn meeste meerwaarde Meer nog dan een verbinding via de Emperboog blijkt daarom een verbinding via de Koningslijn (de huidige VSM-lijn, aangelegd ten behoeve van Koning Willem III) vervoerkundig kansrijk, zeker indien deze met relatief weinig halten wordt uitgevoerd. Deze relatie trekt, afhankelijk van de uitvoering, tussen de 10.000 en 16.000 reizigers op het drukste punt tussen Eerbeek en Apeldoorn- Zuid. Ter vergelijking levert de huidige Valleilijn (Ede - Wageningen - Barneveld) op doorsnede op het drukste punt ongeveer 11.000 reizigers op. Naast een meer directe routering biedt de Koningslijn een railgebonden ontsluiting van Apeldoorn-Zuid (inclusief de grote werkgevers in Apeldoorn) en Eerbeek. Deze gebieden kennen in de huidige situatie geen railgebonden vervoer. Ook liggen er mogelijkheden voor medegebruik door goederentreinen van en naar de aanliggende papierfabrieken in Eerbeek.
Verbinding via Emperboog vervoerkundig ook mogelijk De verbinding via de Emperboog is ook mogelijk, maar zit qua vervoerwaarde met 3.000 7.000 reizigers aanmerkelijk lager. Daarbij komt dat de woningbouwplannen voor de IJsselsprong in Zutphen onzeker zijn. Zonder woningbouw is de verbinding minder aantrekkelijk. Ook is door de langere reistijd van de verbinding via de Emperboog de netwerkfunctie minder groot dan bij een rechtstreekse relatie via de Koningslijn. Apeldoorn Centraal Apeldoorn Zuid Eerbeek Dieren Positie gemeente Rheden, Brummen en VSM van belang Gebruik maken van de Koningslijn lijkt daarom een interessante optie, die nader zou moeten worden verkend. Vanzelfsprekend speelt hierbij ook het belang van de gemeente Rheden en de gemeente Brummen en van de VSM een grote rol; het spoor loopt immers voor een belangrijk deel door de gemeente Rheden en Brummen en is eigendom van VSM. Gemeente Rheden is in een eerste reactie afwachtend. Zij maakt zich zorgen over de inpassing van het spoor op het gemeentelijk grondgebied, de consequenties voor de bediening van Dieren en de eventuele consequenties voor het onderliggende busvervoer (lijn 43). De gemeente Brummen geeft in een eerste reactie aan kansen te zien die deze verbinding kan bieden voor het versterken van het centrumplan in Eerbeek en voor eventueel medegebruik door goederentreinen van en naar de papierfabrieken in Eerbeek. Zij wil graag over dit initiatief doorpraten. Het opnemen van een station in Eerbeek moet daarbij wel uitgangspunt zijn. Ook met de VSM is overleg gevoerd. Voor hen is het kunnen uitvoeren van hun activiteiten vanzelfsprekend van groot belang. Kansen op synergie liggen er vanwege het noodzakelijk groot onderhoud aan het spoor, vanwege een eventueel nieuw te realiseren depot en omdat verbetering van de spoorwegveiligheid ook voor de VSM kansen biedt voor een betere uitvoering van hun diensten. Arnhem Centraal
4 Op welke wijze kunnen we het beste tot realisatie komen? Markt aan zet Gelet op de vervoerwaarde is er feitelijk sprake van een voor marktpartijen interessante verbinding. Deze partijen, vervoerders en bouwers, geven aan geïnteresseerd te zijn in een integrale aanbieding op deze verbinding: ombouwen en onderhouden van het baanvak Dieren Apeldoorn met een vervoerconcessie voor treinexploitatie tussen Apeldoorn en Arnhem voor een maximale termijn van 22,5 jaar. Marktpartijen geven unaniem aan dat zij verwachten een kostenbesparing van 30 à 40 % op de traditionele bouwkosten te kunnen realiseren. Het risico voor de kosten voor investering, beheer en onderhoud moet daartoe bij voorkeur bij de partijen zelf worden gelegd in combinatie met het exploitatierisico. Deze uitvoeringsvorm is alleen mogelijk onder het regime van de wet lokaalspoor, waarbij de provincie zelf eigenaar en beheerder is van het spoor tussen Apeldoorn en Dieren. De provincie kan dan vervolgens het beheer (zijnde spoorwegonderhoud en verkeersleiding) in de aan te besteden contractvorm opnemen. De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) treedt in alle gevallen als toezichthouder op. Dit project vormt een unieke kans voor een pilot met deze werkwijze waarvoor ook in andere situaties belangstelling is van marktpartijen. Vanuit de publieke partijen zou nader moeten worden vastgesteld op welke wijze wordt bijgedragen aan de financiering: in de vorm van een eenmalige bijdrage in de investering, in de vorm van een jaarlijkse bijdrage in de exploitatie of een combinatie van beide. Verbinding via Koningslijn lijkt kansrijk, maar er zijn veel onzekerheden Conclusie is dat vanuit de vervoerkundige inhoud een verbinding via de Koningslijn, met haltering in Apeldoorn- Zuid, Eerbeek, Dieren en mogelijk Velperpoort kansrijk is. Aanvullende maatregelen rond nieuwe stations in Apeldoorn-Zuid en Eerbeek lijken mogelijk en versterken de ruimtelijk-economische structuur van Apeldoorn en de Veluwezoom. Er zijn echter ook belangrijke onzekerheden. Deze betreffen: de spoorwegveiligheid; de positie van VSM; de capaciteit op het bestaande spoor; de consequenties voor de vervoerconcessie met NS op het samenlooptraject tussen Dieren en Arnhem; de ruimtelijke inpassing. In de aanpak zouden deze risico s nader moeten worden verkend, leidend tot randvoorwaarden aan de uitvoering. Over onderhoud en exploitatie van het spoor in relatie tot de huidige en toekomstige activiteiten van de VSM zal bij nadere uitwerking intensief overleg met de VSM nodig zijn. Ook de gemeente Rheden en de gemeende Brummen moeten bij de nadere uitwerking van deze optie intensief worden betrokken. Emperboog en Kopmaken in Zutphen als terugvaloptie Gelet op deze onzekerheden zouden de opties Emperboog en Kopmaken in Zutphen ook serieus moeten worden uitgewerkt in relatie tot PHS. Investeringskosten en exploitatie kunnen nader worden bepaald op traditionele wijze. In een later stadium kan dan een definitieve afweging worden gemaakt.
Deventer Snipperlingsdijk 4 7417 BJ Deventer T +31 (0)570 666 222 F +31 (0)570 666 888 Postbus 161 7400 AD Deventer www.goudappel.nl goudappel@goudappel.nl GDL255-001-03/Kni/0112 Goudappel Coffeng BV is gevestigd in Amsterdam, Den Haag, Deventer, Eindhoven en Leeuwarden